Nobliści
Poniedziałek, 9 października 2006 12:10 | Autor: Wojciech Majerkiewicz, Marcin Szaleniec
Kim byli? Dlaczego uhonorowano ich zapewne najbardziej prestiżową Nagrodą Nobla za osiągnięcia w ekonomii? Sylwetki wszystkich noblistów w naszym specjalnym leksykonie. Poznajcie Państwo tych, dzięki którym lepiej rozumiemy świat finansów. Nasz leksykon to poczet wielkich ekonomistów, z których pracy korzystamy na codzień, często
mając nawet pojęcia, komu zawdzięczamy wiedzę i znajomość mechanizmów gospodarczych, które dziś wydają się oczywiste... Zestawienie sylwetek uporządkowane jest według chronologii przyznawania Nagród Nobla. Koniecznie jednak trzeba pamiętać, iż od momentu opublikowania naukowych do ich nagrodzenia mija zwykle wiele, wiele lat. Świadczy o tym chyba najlepiej znany przypadek wielkiego matematyka - Johna F. Nasha, którego dramatyczny życiorys, ogromny wkład w rozwój teorii gier (z początku wykpiwany przez kolegów z uczelni uważających Nasha za dziwaka) został pokazany w ciekawym, choć nie pozbawionym nadmiernego patosu, filmie "Beatifull mind" - "Piękny umysł". Tak więc, poza lekturą naszego leksykonu, naprawdę warto zobaczyć istocie wzruszający film, opowiadający o heroicznej wręcz walce genialnego matematyka z ciężką chorobą, triumfie człowieka nad chorobą. To także dobry przykład, jak rodziło się wiele prac, projektów i tez, które dopiero nawet po śmierci autorów zyskiwały uznanie, czasem graniczące wręcz z kultem... Proszę Państwa. Czas na poznanie laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii. Oto:
2005
- Robert Aumann z Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie (ur. 1930) i Thomas C. Schelling z Uniwersytetu Maryland (ur. 1921)
Zostali nagrodzeni za sporządzane na bazie teorii gier analizy w których starali się odpowiedzieć pytanie dlaczego niektóre grupy jednostek, organizacje i kraje odnoszą sukces włączając się do współpracy, podczas gdy inne w tym samym czasie ponoszą straty angażując się w konflikty. Ich ustalenia mogą pomóc w rozwiązywaniu sporów handlowych, a nawet w zapobieganiu wojnom.
2004
- Finn E. Kydland (ur. 1943) i Edward C. Prescott (ur. 1940)
Wyróżniono ich za wkład w badanie dynamiki zjawisk makroekonomicznych i sił rządzących cyklami koniunktury. W swoich pracach wykazali w jaki sposób na budżety gospodarstw domowych i przedsiębiorstw oddziałują ich ekonomiczne oczekiwania. Na przykład gospodarstwa oszczedzają tym mniej, im wyższego opodatkowania kapitału obawiają się w przyszłości, a firmy ustalają tym wyższe ceny i płace, im wyższą przewidują inflację.
2003
- Robert F. Engle (ur. 1942) i Clive W. J. Granger (ur. 1934)
Otrzymali nagrodę za metody analizy statystycznej w seriach czasowych. Szeregi czasowe to uporządkowane chronologicznie (czyli czasowo) zaobserwowane zjawiska, na przykład ceny akcji podczas sesji giełdowej lub roczny wzrost PKB w kolejnych latach.
Wkładem Engle'a do badań szeregów czasowych było opracowanie metody modelu ARCH, czyli autoregresywnej warunkowej heteroskedatyczności (brzmi bardzo skomplikowanie, ale to przecież Nobel...). Model bardzo dokładnie odzwierciedla właściwości wielu szeregów czasowych i jest użytecznym narzędziem tylko dla badaczy, ale także dla osób inwestujących na rynkach finansowych.
Jego kolega Granger zajmował się badaniem szeregów danych makroekonomicznych. Odkrył zjawisko ko-integracji, które odpowiednio wykorzystane umożliwia wyciąganie właściwszych niż poprzednio wniosków z badania niektórych szeregów czasowych.
2002
- Daniel Kahnemann (ur. 1934) i Vernon L. Smith (ur. 1927)
Laureaci otrzymali nagrodę za zastosowanie psychologii w ekonomii. Ekonomiści zaludniają świat swoich teorii osobnikami z gatunku homo economicus, czyli ludzi, którzy kierują się rozumem i wybierają te opcje, które ich zdaniem są dla nich w danej chwili najlepsze.
Kahnemann zastąpił homo economicus normalnym człowiekiem, podlegającym prawidłom psychologii. Wykazał, że w pewnych warunkach ludzkie reakcje systematycznie odbiegają od racjonalizmu (aczkolwiek złośliwi krytycy prac ekonomistów od dawna twierdzili, że ludzie postępują racjonalnie, kiedy już wyczerpią wszystkie inne możliwości). Zazwyczaj ekonomiści wyciągają wnioski na podstawie nie eksperymentów (jak na przykład fizycy lub chemicy), ale obserwacji rzeczywistości (podobnie jak choćby astronomowie).
Nowatorstwo drugiego noblisty 2002 - Vernona Smitha polegało na użyciu laboratoryjnego eksperymentu do badań ekonomicznych. Wykazał między innymi, że dochód sprzedawcy zależy od wyboru metody aukcji - czegoś takiego nie byli wstanie stwierdzić badacze posługujący się homo economicus.
2001
- George A. Akerlof (ur. 1940), A. Michael Spence (ur. 1943) i Joseph E. Stiglitz ( ur. 1943)
Wyżej wymienieni trzej amerykańscy badacze dostali nagrodę im. A. Nobla za analizę rynków z asymetrycznym dostępem do informacji. Rynki z asymetrycznym dostępem do informacji to takie, na których niektórzy uczestnicy posiadają więcej niż inni istotnych dla transakcji informacji. Na przykład pożyczający pieniądze wie o sobie zazwyczaj więcej niż bank, który udziela mu kredytu.
Akerlof badał rynki, na których sprzedawca ma lepszą niż kupujący wiedzę na temat jakości wyrobów. Szczególnie interesowały go rynki ubezpieczeń medycznych. Do jego pionierskich osiągnięć należy też wyjaśnienie jak asymetria informacji pomiędzy dłużnikami a wierzycielami doprowadza do nagłych wzrostów bankowych stóp procentowych w krajach trzeciego świata.
Spence zajął się przypadkami, w których lepiej poinformowaniu uczestnicy rynku umacniają swoją pozycję rynkową przez kosztowne rozpowszechnianie posiadanej wiedzy. Jego badania szczególnie podkreślały rolę edukacji w sygnalizowaniu produktywności na rynku pracy. Opracowane przez Spence'a metody wykorzystywano też do badania jak firmy mogą używać dywidend do informowania akcjonariuszy o swojej zyskowności.
Stiglitz odwrotnie, badał, w jaki sposób gorzej poinformowaniu uczestnicy rynku sami zdobywają informacje od lepiej poinformowanych.
2000
- James J. Heckman (ur. 1944) i Daniel L. McFadden (ur. 1937)
Obaj badacze przyczynili się do bardziej skutecznego zastosowania metod statystycznych w badaniach mikroekonometrycznych. Nagrodę otrzymali za prace w dziedzinie "teorii i metod szeroko stosowanych w analizie statystycznej i zachowań poszczególnych osób i gospodarstw domowych". Mikroekonometria to bardzo specyficzna dziedzina - polega na budowaniu matematycznych modeli opisujących zachowanie gospodarstw domowych. Heckman zajmował się między oceną i projektowaniem rządowych programów wyrównywania szans osób niepełnosprawnych i wpływem długotrwałego bezrobocia na szanse zdobycia pracy. McFadden wpływem pewnych nie uwzględnianych przez innych naukowców cech konsumentów na ich wybory. Opierając się na wnioskach ze swoich badań tworzył modele rozwoju komunikacji miejskiej.
1999
- Robert E. Mundell (ur. 1932)
Otrzymał Nobla za analizę polityki monetarnej i fiskalnej przy różnych reżimach kursowych i za teorią optymalnych obszarów walutowych. Położył teoretyczne podstawy pod politykę monetarną i fiskalną w otwartych gospodarkach. Teoria optymalnych obszarów walutowych umożliwiła wprowadzenie wspólnej waluty euro. Jest jednym z tych noblistów, którzy wywarli największy wpływ na rzeczywistość gospodarczą.
1998
- Amartya Sen (ur. 1933)
Sen jest pierwszym Hindusem, który otrzymał nagrodę Nobla z ekonomii. W ten sposób doceniono jego wkład w teorię ekonomii dobrobytu. W uzasadnieniu swojej decyzji Królewska Szwedzka Akademia Nauk przypomniała takie osiągnięcia Sena jak analiza podejmowania wspólnych decyzji przez duże grupy ludzi, metody mierzenia dobrobytu i ubóstwa w różnych krajach a zwłaszcza opracowania dotyczące zjawiska głodu w słabo rozwiniętych krajach. Amyarta Sen polemizował z opiniami, że główną przyczyną głodu jest niedostatek żywności. Na przykładach z Indii, Bangladeszu i krajów subsaharyjskich wykazywał, że głód może wystąpić nawet wtedy, gdy jest nadmiar żywności - znaczenie mają tutaj niedostateczne dochody najuboższych warstw ludności.
1997
- Robert C. Merton (ur. 1944) i Myron S. Scholes (ur. 1941 )
Merton i Scholes, razem z przedwcześnie zmarłym Fisherem Blackiem, opracowali pionierską metodę obliczania wartości instrumentów pochodnych. Merton i Black są autorami wzoru ich imienia służącego do obliczania wartości opcji europejskiej. Wzór Blacka-Scholesa jest obecnie powszechnie stosowany przez finansistów na całym świecie, także dzięki Mertonowi, który wynalazł nie tylko odmienną metodę jego wyprowadzania, ale także wiele nowych zastosowań. Black, Merton i Scholes położyli rozwinęli naukowe podejście do finansów.
1996
- James A. Mirrlees (ur. 1936) i William Vickrey (1914-1996)
Otrzymali nagrodę Nobla za badania nad bodźcami rynkowymi w warunkach asymetrycznego dostępu do informacji. Asymetria informacji ma miejsce wtedy, gdy jedna ze stron transakcji ma lepszą wiedzę o przedmiocie transakcji i kontrahencie niż druga.
Vickrey badał wpływ asymetrii informacyjnej na zachowania uczestników różnych aukcji, na przykład organizowanych przez ministrów finansów aukcji bonów skarbowych. Sformułował też model pomocny w projektowaniu podatków dochodowych. Wiadomo, że im bardziej progresywne opodatkowanie, tym większa równość materialna, ale tym mniej opłaca się przedsiębiorczość i pracowitość, co ma negatywny wpływ na całą gospodarkę. Model Vickreya pozwala zachować równowagę między sprzecznymi celami systemu podatkowego.
Model ten został rozwinięty później przez Mirrleesa. Przy okazji okazało się, że analiza przezeń zastosowana nadaje się do badania sytuacji, w których występuje asymetria informacji. Jednym ze zjawisk badanych przez Mirrleesa jest tzw. moralny hazard (moral hazard). Ma on miejsce wtedy gdy człowiek po ubezpieczeniu się w firmie ubezpieczeniowej zmienia swoje zachowanie na bardziej ryzykowne, co może narażać ubezpieczyciela na straty.
1995
- Robert E. Lucas (ur. 1937)
Uhonorowano go jako twórcę teorii racjonalnych oczekiwań.
W uzasadnieniu swojej decyzji Królewska Akademia uznała Lucasa za najbardziej wpływowego ekonomistę od 1970 roku. Makroekonomiczna teoria racjonalnych zakłada, że ludzie uwzględniają w swoim postępowaniu całą dostępną im wiedzę i na jej podstawie podejmują racjonalne decyzje w sprawach dotyczących teraźniejszości i przyszłości. Opierając się na tym założeniu Lucas wyjaśniał naturę cyklów koniunkturalnych i trudności stojące przed polityką gospodarczą. Spektakularnym osiągnięciem Lucasa było wyjaśnienie, na gruncie teorii racjonalnych oczekiwań, kształtowania się krzywej Philipsa w długim i krótkim okresie. Uważa się, że lepiej rozumiał krzywą Philipsa niż inni laureaci Nagrody - Samulson i Solow. Uwagę zwróciły też wnioski Lucasa dotyczące polityki gospodarczej - jej niepowodzenia często były spowodowane faktem, że ludzie dostosowywali swoje działania do działań rządu, czego rząd nie brał wcześniej pod uwagę. Innymi słowy, racjonalne oczekiwania wobec przyszłości zmieniały się, gdy zmieniała się polityka gospodarcza.
1994
- John C. Harsanyi (1920 - 2000), John F. Nash (ur. 1928) i Reinhard Selten (ur. 1930)
Trzej wyżej wymienieni badacze nagrodę otrzymali za zastosowanie teorii gier w ekonomii.
Nash wprowadził rozróżnienie między grami kooperatywnymi, gdzie możliwe jest wiążące dla obu stron rozwiązanie i grami niekooperatywnymi, gdzie nie ma możliwości wprowadzenia takich rozwiązań.
Osiągnięciem Nasha było ustalenie, gdzie znajduje się stan równowagi dla gier drugiego typu.
Selten jako pierwszy zastosował równowagę Nasha do analizy konkurencji pomiędzy nielicznymi dostawcami.
Harsanyi opracował metody analizy gier, gdy uczestnicy nie dysponują kompletną informacją. Położył tym samym fundamentu pod ekonomię informacji.
1993
- Robert W. Fogel (ur. 1926) i Douglass C. North (1920)
Laureaci z 1993 roku zostali uhonorowani za swoje osiągnięcia na polu historii gospodarczej.
Obszarem zainteresowań Fogela był wpływ kolei żelaznych na rozwój ekonomiczny USA, rola niewolnictwa jako instytucji oraz studia nad zmianami demograficznymi. Obalił wcześniejsze poglądy, jakoby rozwój ekonomiczny był napędzany wielkimi i przełomowymi odkryciami. Większą rolę przypisał licznym drobnym zmianom w technice. Wbrew swoim poprzednikom niewielką rolę we wzrostu gospodarczego w XIX wieku przypisał rozwojowi transportu kolejowego.
North badał długoletnie trendy rozwojowe w USA i w Europie. Opublikował model wzrostu dla USA przed wojną secesyjną. W licznych książkach analizował rolę instytucji, takich jak ochrona praw własności, jako podstawy długoterminowego wzrostu. Ochrona indywidualnej własności była zdaniem Notha przyczyną sukcesu Holandii i Anglii w XVII i XVIII wieku i klęski Hiszpanii.
1992
- Gary S. Becker ( ur. 1930)
Nobel za zastosowanie metod mikroekonomii w badaniach nad zachowaniem ludzi, także w kontekście pozarynkowym. Becker założył, że zachowania ludzi w różnych dziedzinach podlegają tym samym prawidłom. Gospodarstwa domowe, firmy i inne organizacje dążą do maksymalizacji pewnych wartości, takich jak użyteczność lub bogactwo. Model Beckera zastosował swój model do badania czterech dziedzin: a) inwestycji w kapitał ludzki, b) zachowania rodziny (lub gospodarstwa domowego), w tym podziału pracy w rodzinie, c) relacji pomiędzy przestępczością i karami oraz d) dyskryminacji na rynku pracy i dóbr.
1991
- Ronald H. Coase (ur. 1910)
Uhonorowany za badania nad znaczeniem kosztów transakcyjnych i praw własności dla struktury instytucjonalnej i funkcjonowania gospodarki. Przełomowym osiągnięciem Coase było wskazanie roli instytucji, takich jak firmy i kontrakty, w gospodarce. Wcześniejsi badacze uznawali instytucje za dane, dopiero Coase zaczął zastanawiać się, jaki mają one wpływ na ekonomię. Coase zwrócił uwagę, że tradycyjne teorie mikroekonomiczne uwzględniają koszty produkcji i transportu, a pomijają koszty zawarcia kontraktu. Tymczasem te koszty, zwane transakcyjnymi, pochłaniają znaczną część zasobów gospodarczych. Włączenie kosztów transakcyjnych do mikroekonomii było niewątpliwym wkładem Coase i jak widzimy zostało docenione przez szwedzkich akademików.
1990
- Harry M. Markowitz (ur. 1927), Merton H. Miller (1923 - 2000) i Williem F. Sharpe (ur. 1934)
Nagroda za pionierskie osiągnięcia na polu ekonomii finansowej i corporate finance. Markowitz został nagrodzony jako twórca analizy portofolio, która umożliwia badanie złożonego portfela akcji, obligacji i innych papierów wartościowych tak, jakby zawierał tylko jeden papier wartościowy. Na podstawie portofolio Markowitza Sharpe w 1960 r. opracował model CAPM, do dziś stosowany we wszystkich instytucjach zarządzający funduszami powierniczymi i innymi tego typu. Osiągnięcia Markowitza i Sharpe'a posłużyły za podstawę teorii corporate finance rozwiniętej następnie przez Millera.
1989
- Trygve Haavelmo (1911-1999)
Norweski laureat z 1989 roku zasłużył na nagrodę swoimi osiągnięciami na polu ekonometrii a zwłaszcza zastosowaniem rachunku prawdopodobieństwa w dziedzinie. Jego poprzednicy zakładali, że podstawowe modele ekonometryczne były dokładne, o warunki były stałe (założenie ceteris paribus). Haavelmo podważył to założenie, wskazując, że wszelkie teorie ekonomiczne mówią tylko o prawdopodobieństwie zajścia pewnego zdarzenia.
1988
- Morice Allais (ur. 1911)
Jedyny Francuz pośród ekonomicznych noblistów. Nagrodzony za teorię rynków i efektywnego wykorzystania zasobów. Następca Leona Walrasa, zajmował się ograniczeniami jego ogólnej teorii równowagi. Wskazywał na przykład, że jednostka nie zawsze maksymalizuje swoją użyteczność, na przykład wielu ludzi woli zachować 1000 złotych zamiast oddać je w zamian za 99 proc. szansę wygrania 10 tys. Opowiadał się za ilościową teorią pieniądza.
1987
- Robert M. Solow (ur. 1927)
Uwagę Akademii zwróciła jego teoria wzrostu gospodarczego. Solow przeszedł do historii jako twórca modelu wzrostu swojego imienia. Ponadto wniósł wkład teorii użytkowania zasobów nieodnawialnych i równowagi międzypokoleniowej, badań nad rynkiem pracy i bezrobociem oraz do teorii stabilizacji gospodarczej i polityki fiskalnej. Razem z Samuelsonem jest autorem teoretycznej interpretacji krzywej Philipsa.
1986
- James M. Buchanan (ur. 1919)
Uhonorowany za teorię wyboru publicznego. Centralnym problemem w obfitym dorobku Buchanana jest tzw. wybór społeczny. Buchanan uważa, że mechanizm wymiany działa zarówno na rynku dóbr i usług, jak i w polityce. Próbuje więc znaleźć wspólną teorię dla tych dwóch sfer życia, czyli teoria wyboru publicznego. Buchanan analizuje wpływ transferu dochodów przez państwo na zaspokajanie indywidualnych i społecznych potrzeb. Uważa, że niemożliwa jest optymalna alokacja środków publicznych. Przeszkodą jest mechanizm kupowania głosów przez demokratycznych polityków, działalność różnych grup interesów i lobbystów (w tym grup trzymających władzę).
1985
- Franco Modigliani (1918 - 2003)
Nagroda za teoretyczną analizę oszczędności i rynków finansowych. W bardzo bogatym dorobku Modiglianiego uwagę zwraca przede wszystkim jego teoria cyklu życia, o której pisaliśmy choćby w naszym artykule "Co ekonomiści wiedzą o oszczędzaniu". Ale Modigliani odcisnął swój ślad także w innych obszarach nauki o gospodarce. Pracował nad zasadami wyceny wartości rynkowej przedsiębiorstwa, , teorią kosztów produkcji i problemami funkcjonowania rynku światowego. Dla finansów praktyczne znaczenie ma tzw. teoremat Modiglianiego - Millera, dotyczący wyceny przedsiębiorstwa rynkowego. Według obu panów (Miller także jest noblistą!) o wartości przedsiębiorstwa decydują jego przyszłe dochody.
1984
- Richard Stone (1913 - 1991)
Brytyjski ekonomista, który został doceniony za prace i rozwój systemu rachunku dochodu narodowego oraz rachunkowości społecznej wykorzystując do tego, po raz pierwszy dane statystyczne. Zagadnienie dochodu narodowego oraz jego pomiar jest jednym z ważniejszych problemów w ekonomii - obok kłopotów technicznych np. z gromadzeniem danych statystycznych, przetwarzaniem informacji, chodzi także o to, by odpowiednio sklasyfikować wydatki i przychody, co jest konsumpcją, oszczędnością, a co inwestycją. Ponadto istotne jest także to, by wynik był zunifikowany - tak by można było dokonać porównania jednego kraju z innymi. Żmudne opracowania statystyk dały efekt - Stone stworzył tzw. System of National Account (SNA), w którym głównymi pozycjami są produkcja, konsumpcja, akumulacja i rozliczenia z zagranicą. To, jak i inne prace w dużej mierze przyczyniły się do ujednolicenia metod liczenia dochodów międzynarodowych w krajach OECD i powstania standardowego systemu rachunków, który obowiązuje także w Polsce.
1983
- Gerard Debreu (ur. 1921 r.)
Debreu otrzymał nagrodę za wkład w teorię równowagi ogólnej w ekonomii. Na podstawie modelu Walrasa i wspólnie z K. Arrowem, zbudował model ekonomiczny i przeprowadził jego wyrafinowany i precyzyjny dowód matematyczny. Zostało to uznane jako teoretyczne uzasadnienie polityki liberalnej.
1982
- George J. Stigler (1911 - 1991)
Nobel za osiągnięcia w badaniach nad strukturą przemysłu, funkcjonowaniem rynku oraz przyczynami i skutkami regulacji rynku przez państwo. Stigler, który bardzo wnikliwie przemysł amerykański w latach 1938-55, zwracał uwagę na aspekty, na które mało kto do tej pory wskazywał, a których efektem były zróżnicowane stopy zysku pomiędzy branżami - koszty pozyskiwania informacji, inne poza pieniężne koszty uzupełniające zysk przedsiębiorstwa, a także koszty zdarzeń nieoczekiwanych. W ten sposób przyczynił się do "wpisania" w logikę teorii ogólnej równowagi ekonomii bardzo ważnego czynnika decyzyjnego. Ponadto, analizując prawa rynku, zwracał uwagę na rosnącą rolę sektora usług.
1981
- James Tobin (ur. 1918)
Ta nagroda, jak i w przypadku Simona, była pewnym przełomem - zapoczątkowuje ona cykl nagród dla ekonomistów, którzy odnosili w pracach badawczych nad finansami. Tobin otrzymał Nobla za analizę rynków finansowych oraz ich związków z zatrudnieniem, produkcją, cenami i wydatkami. Tobin, któremu bliskie były poglądy Keynesa, mówiąc o inwestycjach, zwracał m.in. uwagę na ścisły związek pomiędzy przyszłym zyskiem, a akceptowanym ryzykiem. Im wyższy możliwy zysk, tym większe musi być akceptowane ryzyko. Ponadto istotne jest prawdopodobieństwo i kalkulacja osiągnięcia średniego zysku - i to wszystko ma istotny wpływ na strukturę portfela aktywów.
1980
- Lawrence R. Klein (ur. 1920)
Jeden z uczniów nagrodzonego wcześniej Samuelsona, został uhonorowany za doniosły wkład w budowanie modeli ekonometrycznych. Podstawowym dziełem, które przyniosło mu sławę i uznanie, było skonstruowanie modelu ekonometrycznego, czyli mówiąc najprościej szkieletu i zasad funkcjonowania gospodarki Stanów Zjednoczonych w 1955 r. Model ten służył do prognozowania cyklu koniunkturalnego oraz rozwiązywania problemów polityki gospodarczej. Klein brał także udział w pracach nad skonstruowaniem podobnego modelu dla Wielkiej Brytanii.
1979
- Theodore W. Schultz (1902 - 1998) i Arthur W. Lewis (1915 - 1991)
Obaj naukowcy otrzymali nagrodę za wybitne i pionierskie badania nad gospodarkami słabo rozwiniętymi, rozwojem społeczno-gospodarczym.
Schultz bardzo silnie interesował się zagadnieniami związanymi z rolnictwem. Stwierdził m.in., że w tradycyjnym rolnictwie nie ma możliwości rozwoju, ponieważ swój pewien stan równowagi osiąga ono na dość niskim poziomie. Farmerzy, stosując tradycyjne, dobre, ale czasami przestarzałe metody uprawy, nie poprawią swoich wyników, nawet za cenę wyższych nakładów finansowych. Mogą je natomiast poprawić: postęp naukowo-techniczny i jakość siły roboczej, pod warunkiem, że oba czynniki idą razem w parze.
Do podobnych wniosków doszedł Lewis, który zbudował model dualny - w słabo rozwiniętych gospodarkach wyróżnił sektor tradycyjny (rolniczy) i nowoczesny (przemysłowy). Brak powiązania obu tych sektorów, to, jak wskazywał Lewis, istotny problem właśnie gospodarek krajów słabo rozwiniętych. To wyróżnienie wyjątkowo jasno pokazuje to, że decyzje Akademii Szwedzkiej zawsze miały, mniejszy lub większy, związek z aktualnymi wydarzeniami na świecie. Przyznanie nagrody Schultzowi i Lewisowi był zwróceniem uwagi krajów zamożnych, jak i całego świata na problemy "krajów Trzeciego Świata". Dekada lat 60-tych stanowiła tu pewien przełom, dotychczas bowiem ekonomiści zajęci problemami "ujęcia w ramy" gospodarek kapitalistycznych, zupełnie zaniedbali te w krajach biednych.
1978
- Herbert A. Simon (ur. 1916 r.)
Nagroda dla Simona była pewnym zaskoczeniem dla środowiska ekonomistów - otrzymał ją nie ekonomista, w dosłownym tego słowa znaczeniu. Simon był profesorem nauk politycznych, a nagrodę otrzymał za rozwój teorii zarządzania i organizacji. Jedną z bardziej interesujących uwag, którą Simon podnosił w swoich pracach, było to, że niedoskonałości systemu informacji, niepewność i naturalna ludzka skłonność do zawężania obszaru poszukiwań - prowadzą jedynie do decyzji satysfakcjonujących, a nie optymalnych.
1977
- Bertil Ohlin (1899-1979) i James E. Meade (1907 - 1995)
Podstawowa praca Ohlina dotyczyła modelu handlu międzyregionalnego i międzynarodowego. Jego dorobek dotyczył także, m.in. teorii kapitału, stopy procentowej i innych problemów, ale to właśnie za pogłębienie tematów związanych z teorią handlu i przepływami między regionami i krajami szwedzki ekonomista został wyróżniony.
Brytyjczyk James Meade otrzymał nagrodę za zbadanie wpływu polityki gospodarczej na handel zagraniczny w modelu otwartym gospodarki. Meade stwierdził w swoich pracach, co pokazało także w ówczesnym czasie i życie, że cykl w jednym kraju, np. depresja, wpływa na sytuację w innych krajach.
1976
- Milton Friedman (ur. 1912 r.)
Jeden z najbardziej znanych i popularnych amerykańskich ekonomistów został uhonorowany za jego wkład w rozwój teorii pieniądza, badania nad inflacją oraz instrumentami polityki monetarnej. Milton w jednej ze swoich prac udowodnił, że jedynym czynnikiem, który określa poziom dochodów i wahania cykliczne aktywności gospodarki jest zmiana ilości pieniędzy w obiegu. Dziś o tej regule mówi się, jako o ilościowej teorii inflacji - zmiana ilości pieniędzy w obiegi musi być związana ze zmianą przyrostu globalnego. Tym samym Milton zarzucił teorię Keynesa o tym, że manipulując podażą pieniądza, pobudzana jest koniunktura. Taki mechanizm działa tylko w krótkim okresie czasu, a dłuższym doprowadzi do inflacji.
1975
- Leonid W. Kantorowicz (1912 - 1986) i Tjalling Ch. Koopmans (1910 - 1985)
Nagrodą podzielili się - Amerykanin i Rosjanin, którzy zostali nagrodzeni za zastosowania metod matematycznych w ekonomii.
Kantorowicz, który jest uważany za prekursora programowania liniowego, otrzymał nagrodę właśnie za te zasługi - programowanie liniowe jest sposobem rozwiązywania problemów za pomocą układu wielu równań różniczkowych i nierówności, polega ma maksymalizacji lub minimalizacji funkcji z wieloma zmiennymi.
Koopmans wprowadził do ekonomii matematyczne procedury programowania liniowego oraz rozwijał teorię ekonometrii. W uzasadnieniu Akademii Szwedzkiej podkreślone są jednak jego zasługi i wkład w rozwinięcie tzw. teorii optymalnej alokacji zasobów w czasie. To jedna z fundamentalnych zasad w ekonomii - jej przedmiotem są zagadnienia związane z produkcją i rozmieszczeniem źródeł zasobów w czasie, w ten sposób by wydajność była możliwie największa.
1974
- Gunnar Myrdal (1898 - 1987) i Friedrich von Hayek (1899 - 1992)
Naukowcy zostali nagrodzeni za "ich pionierski wkład w teorię pieniądza wahań cyklicznych oraz głębokie analizy współzależności zjawisk ekonomicznych, społecznych i instytucjonalnych".
Zgłębiając teorie cyklów koniunkturalnych Hayek przyczynił się w istotny sposób do pogłębienia wiedzy o powstawaniu inflacji, struktury popytu oraz, będąc zdeklarowanym krytykiem gospodarki socjalistycznej i gospodarki planowej, zjawisk związanych ze zniekształcaniem roli państwa i interwencji rządu w gospodarce.
Myrdal natomiast podważył dotychczasowe pojmowanie ekonomii i dążył do uwzględniania w analizie ekonomicznej czynników socjologicznych, społecznych i innych, po to by lepiej zrozumieć rozwój gospodarczy. Istotę wielu jego prac stanowił także problem krajów słabo rozwiniętych gospodarczych oraz próby ich rozwiązania.
1973
- Wassily Leontief (1906 - 1999)
Amerykański ekonomista, pochodzenia rosyjskiego, który został nagrodzony za opracowanie tzw. analizy przepływów międzygałęziowych - bardzo skutecznej metody w planowania w gospodarce. Dzięki tej metodzie możliwe jest dokładne wyliczenie wielkości popytu na dane dobro, jak wpływa to na inne sektory i jaki ma to wpływ na cała gospodarkę. Analiza Leontiefa znalazła także swoje praktyczne zastosowanie - podczas II wojny światowej najpierw w Stanach Zjednoczonych, a potem w wielu innych krajach.
1972
- John R. Hicks (1904 - 1985) i Kenneth J. Arrow (ur. 1921)
"Za ich pionierski wkład za ogólną teorię równowagi oraz teorię dobrobytu" czytamy w oficjalnym uzasadnieniu kapituły nagrody.
Hicks w jednej ze swoich prac zaprezentował kompletny model równowagi ekonomicznej. Uwzględniał on charakterystykę rynków, wskaźniki związane z produkcją, pieniędzmi. Model zawierał także elementy innowacyjne, jak np. rozwinięcie starszych zagadnień związanych z konsumpcją czy produkcją - pozwalało to na pełniejszą, niż dotychczasowe modele, analizę konsekwencji zmian w gospodarce. Równie ważnym wkładem Hicks'a jest rozwiniecie przez niego teorii kapitału, pieniądza i cyklu koniunkturalnego.
Arrow został nagrodzony za przedstawienie matematycznego dowodu istnienia równowagi ogólnej. Jest jednak bardzo wszechstronnym ekonomistą - jego prace dotyczą teorii równowagi ogólnej, teorii decyzji, ekonomii dobrobytu, teorii informacji, ryzyka i niepewności, teorii organizacji, a także wzrostu gospodarczego. Sławę przyniosła mu także praca doktorska, w której przedstawił paradoks głosowania - udowodnił w nim, że głosowanie większością głosów może prowadzić do sprzecznych decyzji lub też wynik głosowania jest przypadkowy, a samo głosowanie zależy od kolejności głosowania i różnych wariantów.
1971
- Simon Kuznets (1901 - 1985)
Urodzonego w Rosji, na stałe zamieszkałego w USA naukowca nagrodzono za badania nad długimi cyklami koniunkturalnymi. Opierając się na bardzo wielu danych statystycznych i historycznych, od początku XIX w. i pochodzących z kilku krajów, Kuzets dowiódł, że obok krótszych, kilkuletnich cyklów koniunkturalnych, istnieją okresy długie - fale rozwoju. Trwają one zwykle 18-25 lat, a ich charakterystyki zależą w największym stopniu od wahań tempa przyrostu ludności i migracji - wzrost liczby ludności i rozmieszczenia ma wpływ na wielkość inwestycji i ich ulokowanie. Dziś w nauce nazywane one są cyklami Kuzetsa.
1970
- Paul A. Samuelson (ur. 1915)
Kapituła przyznała Samuelsonowi nagrodę za jego prace, które pozwoliły "rozwinąć i zintegrować statyczne i dynamiczne teorie ekonomiczne oraz za aktywny wkład w rozwój teorii wzrostu gospodarczego." Profesor Assar Lindbeck, wręczając laureatowi nagrodę powiedział: "Wkład Samuelsona w rozwój teorii wzrostu gospodarczego jest większy, niż któregokolwiek ze współczesnych naukowców. W rzeczywistości na nowo niejako 'przerobił' znakomicie niektóre z teorii ekonomii". Samuelson zajmował się teorią konsumpcji, drążył metody i sposoby pomiaru popytu i podaży, jednak do jego największych należą prace porównujące różne dziedziny: makro- i mikroekonomię oraz politykę gospodarczą. Uznanie, już w wieku 23 lat, przyniosła mu jedna z prac, w której wykazał, że tzw. krzywa popytu nie musi być tylko teoretycznym wykresem, ale może pokazywać realny stan gospodarki. Rok później przedstawił model obrazujący zmianę cykli koniunkturalnych.
1969 r.
- Jan Tinbergen (1903 - 1994) i Ragnar Frisch (1895 - 1973)
Obaj otrzymali nagrodę za opracowanie i zastosowanie modeli dynamicznych do analizy gospodarczej.
Dorobek Tinbergena, holenderskiego ekonomisty, obejmuje prace z zakresu ekonometrii, polityki gospodarczej, teorii planowania gospodarczego. Obok planowania rozwoju krajów słabo rozwiniętych, Timbergen wiele miejsca w swoich pracach poświęcił teoriom działania rynków rolnych.
Frisch, ceniony norweski matematyk i ekonomista, prowadził prace z zakresu statystyki i ekonometrii, jako pierwszy też użył terminu "ekonometria". Frisch wprowadził do nauki tzw. analizę modelową - jeden z modeli opisujący gospodarkę, przedstawia 40 zmiennych powiązanych ze sobą układami równań, rozwinął także zagadnienia związane z rachunkowością.
Źródła:
2. Nagrody Nobla w ekonomii - Tomasz Gruszecki, Oficyna wydawnicza Verba, Lublin 2001
Autor: Wojciech Majerkiewicz, Marcin Szaleniec
Tekst pochodzi z portalu edukacji ekonomicznej - www.nbportal.pl © NBP
2007-09-08 17:33
4