SOCJOLOGIA KULTURY
● SOCJOLOGIA KULTURY ZAJMUJE SIĘ:
- społeczną genezą kultury
- porównaniami międzykulturowymi
- powiązaniami elementów kulturowych
- dynamiką procesów kulturowych
● KULTURA MATERIALNA I NIEMATERIALNA
Kultura jest cechą społeczeństwa, a nie jednostki. Kulturą jest wszystką, czego uczymy się w trakcie życia społecznego i co jest przekazywane poprzez pokolenia. Kultura składa się z dwóch głównych komponentów: kultury materialnej i niematerialnej.
Kultura materialna - nazywamy wszystkie dotykalne, konkretne wytwory społeczeństwa., wszelkie fizycznie istniejące rzeczowe wytwory pochodzące z przejawów działalności człowieka - zarówno przedmioty sztuki jak i przedmioty użytkowe. Do kultury materialnej zalicza się również sposoby wytwarzania przedmiotów np. technologia produkcji stali, sposoby uprawy roślin i hodowli zwierząt itp.
Kulturę materialną stanowią:
- odkrycia archeologiczne ( gliniane dzbany, biżuteria, broń)
- różne obiekty ( telewizory, samoloty, ubrania, drapacze chmur)
Kultura materialna jest przekazywana kolejnym pokoleniom, niekiedy wytwory kultury materialnej są modernizowane ( samoloty, wanny) lecz nie zmieniają podstawowej struktury.
Kultura niematerialna - to wytwory duchowe społeczeństwa przekazywane przez pokolenia.
Kulturę niematerialną stanowią:
- wiedza ( odnosi się do zbioru takich pojęć, które oparte są na wnioskach pochodzących z doświadczenia empirycznego)
- przekonania (są poglądami nie popartymi odpowiedzialną wiedzą empiryczną, która umożliwiła by uznanie ich za prawdziwe)
- wartości ( są abstrakcyjnymi pojęciami mówiącymi o tym co społeczeństwo uważa za dobre, słuszne, pożądane)
- normy ( to struktura przepisów i regulacji społecznych nakazujących odpowiednie zachowanie)
- zwyczaje ( to rutynowe czynności życia codziennego)
- obyczaje ( to normy uważane za najistotniejsze dla funkcjonowania życia społecznego jako wartości)
- tabu (to obyczaje, które określają czego nie powinno się robić)
- prawa ( to normy ustanowione i wymuszone przez władzę polityczną społeczeństwa)
- symbole ( są stworzonymi przedstawieniami- słowa, gesty, przedmioty, obrazy, które zyskuje znacznie dzięki umowie społecznej0
- język ( jest społecznie wytworzonym zbiorem znaczących symboli i najważniejszym aspektem kultury)
- gesty ( mające społecznie uzgodnione znaczenie- ciałem, jego częścią taką jak twarz i ręce)
! TYP IDEALNY - MAX WEBER : jest to pewien abstrakcyjny model skladający się z cech istotnych danego zjawiska społecznego, jednak w czystej postaci nie występujący w rzeczywistości. Koncepcja typu idealnego miała pozwalać na porównywanie ze sobą różnych zjawisk społecznych względem owych abstrakcyjnych form, np. konkretnej formy władzy do typu panowania. Jest to model, wzorzec teoretyczny który ma nam pomagać rozumieć, opisywać, analizować rzeczywistość. (Weber wprowadził pojęcie typu idelanego m. in. przy analizie organizacji, jaką jest biurokracja, czy rozpatrując typy przywództwa.)
● TYPY SPOŁECZEŃSTW:
1. MYŚLIWSKO - ZBIERACZE
Najstarsza forma przetrwania - polowanie, łowienie, szukanie żywności. (wykorzystywanie prostych narzędzi z drewna i kamienia. Utrzymują się z wykorzystywania zasobów środowiska naturalnego. Podział pracy jest oparty na wieku i płci, nie występują wśród nich nierówności społeczne.
2. KOPIENIACKIE ( Kopieniacze )
Pojawiły się na Bliskim Wschodzie między XII a X wiekiem p.n.e. Podstawą ich utrzymania stało się uprawianie ziemi metodą wypaleniskową, przy użyciu prymitywnych motyk wypierając przy tym społeczeństwo myśliwsko - zbieracze. Gdy po ok. 2-3 latach od wypalenia ziemia jałowiała, przenoszono się na nowe miejsce głownie na żyznych rejonach Bliskiego Wschodu i południowo-wschodniej Azji.
Dzięki tym migracjom:
- Dyfuzja kulturowa (czyli rozprzestrzeniania się technologii i wzorców kultury niematerialnej) praktyki kopieniacze dotarły na tereny Europy zachodniej i Chin..
- Tam stworzono większe i trwalsze formy produkcji żywności
- Wzrost wydajności i dostęp do nadwyżek
Dzięki temu :
Zróżnicowanie Społeczne - nie każdy musiał zajmować się produkcją żywności,
dzięki nadwyżkom żywnościowym jednostki mogły zająć się innymi czynnościami jak np.
tkactwo, rzeźbiarstwo.
Dzięki zróżnicowaniu społecznemu:
- rozwój Stratyfikacji Społecznej Wyspecjalizowanych Statusów
[Pojawiły się role społeczne związane z religią (szamani- praktyki magiczne i lecznicze),
rzemieślnik.]
- rozwój instytucji politycznych ( często dziedzicznej monarchii plemiennej)
- trwalsze formy materialne (domy, osady, wioski)
[ wojny - istotny element tworzenia cywilizacji]
3. PASTERSKIE
- pojawiły się mniej więcej w tym samym czasie co kopieniackie
- oparte na udomowieniu zwierząt, zapewniające trwałe zapasy żywności, raczej wędrowne.
! często występowała pośrednia forma społeczeństwa - pośrednie między kopieniackim a pasterskim.
- rozwój handlu ale i wojen
- nadwyżki żywności
- wyspecjalizowane statusy
- instytucjonalizacje nierówności statusu: pojawianie się potężnych przywódców, rozwój
wiary we wszechmocne bóstwa.
4. ROLNICZE Rewolucja Rolnicza (ok. 5-6 tys. lat temu)
Najpierw pojawiły się na Bliskim Wschodzie, oparły swoją egzystencję na uprawie roli przy wykorzystaniu pługa i zwierząt pociągowych, zamiast narzędzi ręcznych (później też narzędzia metalowe: orka - spulchnianie gleby) a także systemów nawadniających.
Pojawił się nie tylko wzrost wydajności ale także i możliwość bardziej osiadłego trybu życia.
Na coraz większą skalę:
- wzrost wydajności
- nadwyżki żywności
- wyspecjalizowane statusy, odrębne zawody
- elita polityczna, ekonomiczna
- klasy społeczne (ziemia jako dziedziczny kapitał)
- handel, wymiana pieniężna (Nadwyżki żywności umożliwiły rozwój wielu zawodów nie związanych z rolnictwem, przede wszystkim rzemieślniczych. Zaczęła się rozwijać na dużą skalę wymiana „towar za towar”, a następnie wymiana pieniężna.)
- ośrodki miejskie - zalążki miast
5. PRZEMYSŁOWE pojawiły się w wyniku Rewolucji Przemysłowej (pocz. Anglia I poł.XVIII w.)
- mechanizacja produkcji - ogromne nadwyżki produkcyjne, rozwój gospodarczy, rozwój hierarchi i statusów oraz specjalizacja pracy.
- mniejsze znaczenie dziedziczenia na rzecz specjalizacji wykształcenia (indywidualnych jednostek)
- osłabienie tradycyjnych autorytetów
- mniejsze znaczenie rodziny - jako ośrodka produkcji
- prawa społeczne i polityczne jednostki
- migracja
- urbanizacja
- różne wzorce życia
6.POSTINDUSTRIALNE ( produkcja + transfer wiedzy)
Akcent na produkcję informacji w miejsce dóbr materialnych.
Są to społeczeństwa, w których większość ludzi pracuje nie w przemyśle, lecz w sferze szeroko rozumianych usług: w edukacji, bankowości, handlu, usługach informatycznych, komunikacji, środkach masowego przekazu. Takie przesunięcie zatrudnienia z sektora przemysłowego do sektora usług jest możliwe dzięki postępującej automatyzacji produkcji. (Za prototyp społeczeństwa postindustrialnego uważane są Stany Zjednoczone)
- edukacja
- postęp
- rozwój nowych technologii
● MARGARET MEAD - Typy kultury (& nabywanie kultury)
1.POSTFIGURATYWNY
- w przekazie wzorców kulturowych dominują ludzie starsi. ( argument starszych sankcjonuje zachowanie młodych)
- starsi są przewodnikami, łącznikami między czasami dawnymi a obecnymi.
- wszystkie pokolenia żyją razem w jednej wspólnocie
- przeważa orientacja na przyszłość na utrwalenie tradycji.
- wartością jest podtrzymanie niezmienionej tożsamości grupowej
- „normalne” jest to co własne (normalnie jest wtedy gdy jest tak jak u nas - tradycyjnie)
- poczucie tożsamości grupowej podtrzymywane jest przez nieustanną groźbę wykluczenia ( zachowanie inne niż grupy jest nieakceptowane, może spowodować wykluczenie z grupy)
- trwałość grupy wspiera mechanizm wypierania wszystkiego, co może przeszkadzać owemu poczuciu tożsamości grupowej.
- wszystkie formy zachowań są przewidziane oraz unormowane kulturowo oraz przewidziane (kulturowo).
- proces przekazywania i nabywania kultury odbywa się bezwarunkowo, bez wyjątków, luk i zmian.
- przekaz kulturowy jest niekwestionowany i bezdyskusyjny
- jednostki otrzymują arsenał wiedzy od osób starszych , który jest bezwzględną miarą działania.
2.KONFIGURATYWNY
- powstał w wyniku migracji, procesów dyfuzyjnych, kataklizmów i innych zmian w których dotychczasowe wzorce przestały się sprawdzać.
- istotną rolę zaczynają odgrywać rówieśnicy
- różne pokolenia odgrywają rolę, choć dominuje pokolenie średnie
- dominuje nastawienie na teraźniejszość
- ciągłość dziedzictwa kulturowego i dawność wzorców nie jest już wystarczającym argumentem, sposobem obrony starszych i ich powodem do chwały
- najstarsze pokolenie zaczyna być marginalizowane
- na bieżąco wypracowuje się sposoby radzenia sobie z sytuacjami, które nie są przewidziane kulturowo
3.PREFIGURATYWNY
- powstaje w wyniku szybkiego tempa zmian ( technologia, transport, zmiany polityczne) i wielokulturowości
- tempo zmian jest na tyle szybkie że starsze pokolenia nie nadążają z przystosowaniem się do nich
- stare wzorce zawodzą
- generacją dominującą są młodzi lub traktują samych siebie jako dominujący wzorzec
- zdetronizowane pokolenia dorosłych często utwierdza ich w tej pozycji, a rodzice stają się często admiratorami dzieci.
SOCJOLOGIA KULTURY
1. PIERRE BORDIEU (1930 - 2002) był francuskim socjologiem. Zajmował się przede wszystkim problematyką z zakresu teorii socjologii, socjologii kultury i wychowania. Prowadził badania socjologiczne w Algierii oraz systemu oświatowego we Francji. Badał też sferę znaczeń i treści dzieł sztuki.)
Strukturalizm Konstruktywistyczny (Konstruktywizm Strukturalistyczny)
● Struktury są tworzywem dla aktów myślenia i działania.
- Istnieją niezależnie od poszczególnych przedmiotów (np. Jan Kowalski nie ma wpływu na społeczeństwo) - Tworzą pola wyborów oraz możliwości konstruowania nowych zjawisk społecznych i kulturowych.
● Struktura klasowa społeczeństwa ma charakter obiektywny
Kapitał 4 typy:
1.Ekonomiczny (pieniądz, własność produkcyjna) Kapitał należy do podstawowych czynników produkcji. Stanowi on posiadane dobra materialne i niematerialne, wykorzystywane w gospodarowaniu, w tym w procesach produkcji oraz zasoby pieniężne przedsiębiorstwa. Do kapitału fizycznego należą przedmioty materialne (maszyny, urządzenia, środki transportu, wyposażenie), a do niewidocznego - nakłady o charakterze niematerialnym (patenty, licencje, znak firmowy, reputacja firmy, kapitał ludzki).
2.Społeczny (pozycje i relacje w grupach i sieciach społecznych)
„zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiadaniem trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych związków wspartych na wzajemnej znajomości i uznaniu - lub inaczej mówiąc z członkostwem w grupie - która dostarcza każdemu ze swych członków wsparcia w postaci kapitału posiadanego przez kolektyw, wiarygodności, która daje im dostęp do kredytu w najszerszym sensie tego słowa „ P.Bourdieu
Nie jest on wartością samą w sobie, a jego wartość ostateczną mierzy się sumą innych kapitałów i władzy jaką można za jego pośrednictwem zmobilizowac.
Nie jest on jednoznacznie pozytywnym zasobem z punktu widzenia szerszej społeczności ponieważ posiadające go jednostki mogą go wykorzystywać w różny, nie zawsze zgodny z interesami zbiorowymi czy też interesami innych jednostek sposób.
Przy jego pomocy opisywać można istnienie nierówności społecznych, w szczególności nieoczywistych i nieformalnych sieci zależności.
Kapitał polityczny (w szczególności w formie członkowstwa w partiach politycznych) rozumiany jest przez Bourdieu jako forma kapitału społecznego.
3.Kulturowy (zwyczaje, style życia, smak) określa idee wiedzy, umiejętności i przedmiotów o wartościach kulturowych, jakie ludzie nabywają, w czasie uczestnictwa w życiu społecznym. Wyraża się on w pierwszym rzędzie w językowych i kulturowych kompetencjach jednostki.
ucieleśnionej (embodied) - jako długotrwałe dyspozycje ciała i umysłu, w tym w szczególności tzn. "dobre maniery", gust kulturowy, smak, znajomość form kultury wysokiej, konwencji kulturowych i towarzyskich.
zinstytucjonalizowanej - głównie w postaci sformalizowanego wykształcenia, w szczególności potwierdzonego przez dyplomy prestiżowych uczelni
uprzedmiotowionej (objectified) - jako posiadane dobra kulturowe (malarstwo, książki, maszyny itp.).
Kapitał kulturowy w formie ucieleśnionej jest najbardziej stabilnym jego typem a jego akumulacja przebiegać może nawet na przestrzeni wielu pokoleń. Najtrudniej więc go zdobyć ale i odebranie go jest najtrudniejsze..
4.Symboliczny (symbole uprawomocniające pozostałe typy kapitału) Kapitał symboliczny jest najważniejszym ze wszystkich kapitałów, stanowi ostateczną instancję wszystkich innych kapitałów. Inne kapitały służą w swym najbardziej ostatecznym i niejawnym celu konwersji na kapitał symboliczny. Ten daje możliwość sprawowania władzy symbolicznej z użyciem przemocy symbolicznej oraz rekonwersji na inne kapitały.
● Stopień podatności kapitału na przekształcenia - stanowi przedmiot zmagań społecznych.
Dystrybucja tych czterech typów kapitału przesądza o obiektywnej strukturze klasowej.
Przy tym klasy, nie są rzeczywistymi grupami ale potencjalnością ( obiektywna dystrybucja zasobów odnosi się do aktów ludzkich jak gramatyka do mowy - określa potencjalność)
● KLASY Wg Bourdieu
1. Klasa Dominująca - wysoki poziom kapitału (3 fakcje)
- dominująca (posiadacze środków produkcji - burżuazja, najzasobniejsza w kapitał ekonomiczny) - pośrednia (wysoko wykwalifikowani specjaliści, profesjonaliści, średni poziom kapitału każdego rodzaju) - zdominowana (intelektualiści, artyści, pisarze - wysoki poziom kapitału kulturowego i symbolicznego)
2.Klasa Średnia - średni poziom kapitału, fakcje:
- dominująca (drobna burżuazja- właściciele małego biznesu, najwyższy w tej klasie poziom kapitału ekonomicznego) - pośrednia (wykwalifikowani pracownicy umysłowi) - zdominowana (pracownicy instytucji oświatowych, kulturowych - praca zrytualizowana i nisko nagradzana, wysoki jak na tę klasę p[oziom kapitału społecznego, kulturowego i symbolicznego)
3.Klasa Niższa - niski poziom kapitału, fakcje:
-dominująca (wykwalifikowani pracownicy fizyczni - względnie wysoki poziom kapitału ekonomicznego) -pośrednia ( pół wykwalifikowani robotnicy) -zdominowana (fakcja najbiedniejsza - posiada pewien kapitał symboliczny, reprezentowany przez niewykształconych ideologów)
● Dynamika Społeczeństwa - wiąże się z transformacją kapitału ekonomicznego, kulturowego i symbolicznego w kapitał społeczny (faktyczne grupy i sieci)
● Konflikt klasowy toczy się wokół manipulacji symbolami. Manipulacja symbolami i mobilizowanie symboli w ideologie ma sprawić, ze dany wzór społeczny, kulturowy i produkcyjny staje się „najwłaściwszy”
● Praktyki społeczne związane są z interesami klasowymi - przy tym podmioty mogą nie zdawać sobie z tego sprawy. - poza działaniami czysto ekonomicznymi, najbardziej zyskową praktyką jest „uczciwa bezinteresowność” (strukturalne wyparcie się interesu)
● HABITUS - Proces zapośredniczający między kulturę klasową a indywidualnymi spostrzeżeniami, wyborami i zachowaniem wyposaża jednostkę w wytyczne umożliwiające jednostkom wspólne przedstawienie świata, klasyfikowanie, ocenianie i wybieranie.
Koncepcja ta - stworzona przez Arystotelesa, a rozwinięta przez P. Bourdieu, zakłada, że habitusem jest całe pomysłotwórcze otoczenie określonej osoby. Obejmuje to także osobiste wierzenia, skłonności oraz sposoby rozwiązywania problemów (wybór drogi, odpowiednie zachowanie). Teoria habitusu kwestionuje założenia koncepcji wolnej woli (ang. free will), z racji tego, że zakłada ograniczoną (przez usposobienie, czy gotowość do działania) możliwość wyboru. Jednak człowiek nie jest automatem, ponieważ każdy habitus wykazuje pewną elastyczność, ale żaden nie jest wyłącznie wolną wolą.
Ogromna część koncepcji habitusu zwraca uwagę na to, że istnieją nieograniczone możliwości działania, o których dana osoba nigdy by nie pomyślała. Z tego powodu takie opcje realnie nie istnieją, ponieważ nie można z nich korzystać. W typowych sytuacjach społecznych jednostka polega na znacznym zasobie scenariuszy zachowań i dużym zasobie wiedzy, co ukazuje człowieka jako posiadającego pewien obraz świata i przygotowanego do reakcji w określonej sytuacji. Całkowite poznanie habitusu danej osoby nie jest możliwe, ze względu na fakt, że jest on zakorzeniony w podświadomości.
● Smak - zmienia się wraz z obiektywnym położeniem klasowym - jest jedną z najbardziej widocznych manifestacji habitusu - nie jest sprawa naturalną i osobistą!
● Konflikty w kwestiach gustu są konfliktami klasowymi: tu: przemoc symboliczna
- Bourdieu wstępnie wyróżnia 2 typy smaku (odpowiadające wysokiemu v niskiemu poziomowi kapitału ogólnego / wysokiej v niskiej pozycji klasowej)
- SMAK WOLNOŚCI I LUKSUSU
- estetyka „czystego oglądu” (Kant) sztuka dla sztuki, daleka od bezpośrednich potrzeb materialnych i funkcji pragmatycznych jest ponad funkcją i treścią: sublimuje to, co zwykłe i pospolite w estetykę i piękno. - smak wolności jest smakiem klasy dominującej - jest zatem dominującym i prawomocnym smakiem w społeczeństwie.
- ESTETYKA POPULARNA/LUDOWA
- jest smakiem konieczności charakterystycznym, dla klasy robotniczej i jej surowych imperatywów ekonomicznych - pogardza sztuką formalną i samowystarczalną jako dekadencką i zdegradowaną, sztuka ma przedstawiać rzeczywistość, przekłada to, co proste i uczciwe ponad to, co złożone i wyrafinowane.
● Wybory estetyczne korespondują z wyborami na innych polach kultury.
- uprzejmy, chłodny i zdystansowany styl konwersacji v wzajemne dotykanie się, gromki śmiech i prostolinijność - wysublimowane i zdematerializowanie potrzeb fizycznych: dyscyplina, harmonia i elegancja potraw & ubioru v sycące, proste i obfite pożywienie, ubiór zwykły, nie „dziwaczny”
● „Sens Praktyczny”
- pozwala działać „jak należy”, bez formułowania i wykonywania „obowiązku” (Kantowskiego, t.j. reguły postępowania)
- ponieważ schematy habitusu są wytworem wcielenia struktur i tendencji swiata, są „samozrozumiałe” oraz pozwalają na nieustanne przystosowanie sied o zmiennych kontekstów w wytwarzanie sytuacji jako sensownych całości.
SOCJOLOGIA KULTURY
● CZAS W KULTURZE
PERCEPCJA CZASU:
- nie ma charakteru obiektywnego
- nadto uwarunkowana jest kulturowo.
Istotna przebudowa wyobrażeń czasowych, wiąże się z przechodzeniem od czasu traktowanego w kategoriach cyklicznych, do czasu w kategoriach linearnych.
Nadto mamy do czynienia z przechodzeniem od czasu lokalnego do traktowanego w kategoriach uniwersalnych , abstrakcyjnych z podziałem na równe jednostki.
● CZAS CZŁOWIEKA ŚREDNIOWIECZNEGO
to czas lokalny będący specyfikacją miejscowości i nierzadko całkowicie niezgodny z czasem innych miejsc.
Według ówczesnych wyobrażeń sensem i celem życia / historii jest:
- odkrywanie Boga, dawanie świadectwa wierze etc.
- zatem idealnym bytem „miarą wszechrzeczy”, „wiecznością” jest Bóg, a istotne momenty historiografii biblijnej (przyjście Jezusa Chrystusa zesłanego przez boga, zmartwychwstanie Chrystusa etc.) stanowią punkty, traktowane jako obiektywne.
Aż do XIII / XIV wieku instrumenty do mierzenia czasu były rzadkością, przedmiotem zbytku. Anglik Walher z Malvern, badający ruchy ciał niebieskich, uskarżał się że w dokładniejszym zbadaniu zaćmienia księżyca w 10091 roku przeszkadzał mu brak zegara.
Typowymi dla Średniowiecza europejskimi zegarami były:
- zegary słoneczne (gr. gnomon)
- zegary piaskowe (klepsydry - najczęściej jako zabawka, przedmiot zbytku)
- zegary wodne
Wraz z postępem
- coraz większą popularnością cieszył się zegar mechaniczny
- istotny był dowód z celowości (teologiczne wyobrażenie gr. telos -cel)
Mechanizm Zegara:
Wraz z towarzyszącymi mu figuralnymi automatami staje się wyjątkowo przekonującą metaforą kosmologiczną, analogią utwierdzającą w świadomości ludzkiej boski plan oraz dającą satysfakcje estetyczną i religijna.
Jeśli nie udawało się ustalić czasu według położenia słońca, określano go często:
- na podstawie spalania świecy, łuczywa lub oliwy w kaganku
( stosowane jeszcze we Francji XIII w. za Ludwika IX, oraz za Karola V)
- na podstawie liczby przeczytanych stron Pisma Świętego (mnisi) lub psalmów, odmówionych między jedną obserwacją nieba a drugą.
Przeważająca część społeczeństwa orientowała się w porze dnia głównie dzięki dzwonom kościelnym, wzywającym regularnie na jutrznię. Rozróżniano też „dzwon żniwny” czy dzwon na wypędzanie bydła na pastwisko etc
Gdy tempo życia i charakter podstawowych obowiązków determinowany był rytmem przyrody, nie było warunków aby wykształciła się stała potrzeba znajomości dokładnego czasu.
Czas Liturgiczny współgrał z czasem rolniczym (przy tym rok zaczynał się np. od Bożego Narodzenia, Wielkiego tygodnia czy Zwiastowania i dzielony był świętami, przypominającymi wydarzenia z życia Jezusa oraz dniami świętych).
Postrzegano podział na dzień i noc, oraz podział na części nazywane wprawdzie godzinami, ale nie jako uniwersalna jednostka czasu, a głównie jako „godzina = pora = czas” np. godzina zbioru, godzina modlitw, godzina wypędzenia bydła na pastwisko.
Pomiar czasu:
- miał charakter lokalny
- był wyznaczany przez bicie dzwonów kościelnych
- związany był z liturgią i przyrodą
- dzielił dobę na horae canonicae (godziny kanoniczne)
Horae Canonicae - modlitwy (określane jako godziny) wchodzące w skład brewiarza (liturgii godzin) odmawiane były w klasztorach i wyznaczały rytm codziennego zycia.
Stąd „godziny” dnia latem były dłuższe od „godzin” nocy, a zimą odwrotnie.
Typowe dla średniowiecza kontrasty znajdowały również wyraz w postrzeganiu:
- Dnia - jako czasu żywych, czasu dobra i światłą (moralnego)
- Nocy - jako czasu zła, występku, grzechu diabła, demonów, sił nieczystych etc.
( u germanów przestępstwo dokonane pod osłoną nocy było szczególnie surowo karane)
Czas początkowo nie funkcjonował, zatem w świadomości ludzkiej istniał w kategorii abstrakcyjnej.
Funkcjonował natomiast we frazach np.
- czas na modlitwę
- czas dobry, czasy dobre, czas zły…
- nadszedł jego czas
- koniec czasów
SOCJOLOGIA KULTURY
Początki kultury Amerykańskiej
- religie, praca, pieniądz
- amerykańskie wzorce osobowe
Osiowy cywilizacyjnie dla społeczeństwa protestantyzm, a szczególnie jego wersja purytańska, jest systemem wyjątkowo sprzyjającym rozwojowi gospodarki kapitalistycznej i formatywnym dla specyficznego etosu pracy. (Silna teza Maxa Webera)
Dominującą sferą życia Amerykanina byłą praca.
W warunkach silnej kontroli religijnej, przy znikomym poziomie osobistej autonomii i prywatności, do której człowiek dopiero wraz z procesem indywidualizowania się kultury zaczął rościć sobie prawa.
Etos ten (orientacja kultury, hierarchia wartości) promował indywidualną odpowiedzialność człowieka za działanie ponad omnipotencją boską.
[ np. wytykano palcem rozwodników, stare panny, człowiek powinien wstąpić w związek małżeński i ciężko pracować]
Postawa religijna wraz z nowatorskim systemem demokratycznym i zinstytucjonalizowaną równością, pobudzały ambicję amerykanów.
Erozja barier klasowych we wspólnotowym układzie normatywnym dawała jednostce iluzję niezależności i indywidualizmu zapewniając jednak wyraźne formuły społeczne akceptowanej drogi życiowej.
Tymczasem Ameryka wybranych była protestancka, szczególnie ksenofobicznie nastawiona w stosunku do katolicyzmu, wspólnotowa i rasistowska.
[ WASP - „biały anglosaski protestant”]
Określenie „protestancki” było często kulturowo synonimiczne wobec określenia „amerykański” a także „cywilizowany”, „anglosaski” czy „wiktoriański”
Definicje społeczno-polityczne ludności kategoryzowanej jako biali były zróżnicowane.
Irlandczycy wyznania rzymskokatolickiego podlegali dyskryminacji rasowej w Xix. Ameryce, jednocześnie w spisach powszechnych byli klasyfikowani jako biali. „The New York Times” w 1863 roku uznał Irlandczyków za nie zasługujących rasowo na prawa polityczne …
Normy relacji między życiem zawodowym a pozazawodowym szczególnie wyraźnie egzekwowane były od przedstawiciela klasy niższej, którego sposób spędzania czasu wolnego i jego ilość mógł być nawet ustalany odgórnie.
Regulamin dużego sklepu w Chicago (1850) [fragment] :
Pracownikom płci męskiej daje się tygodniowo jeden wieczór wolny od pracy na konkury, a dwa wieczory wolne, jeśli uczęszczają na zebrania kościelne.
Czas wolny, jaki im pozostanie po 14h dziennego zajęcia w sklepie, pracownicy powinni wykorzystywać głównie na czytanie.
Dokument zaświadczający o przynależności do darzonej poważaniem kongregacji był gwarantem stosownej postawy moralnej, pozycji towarzyskiej oraz zawodowej.
Był też ważną kwestią biznesową, świadectwem wiarygodności, zdolności kredytowej kontrahenta oraz promesą jego sukcesu zawodowego, oczywiście jako przedstawiciela wspólnoty i oczywiście ku chwale boskej.
Jeszcze w latach 1900-1905 (mimo odrębności spraw kościelnych od państwowych) żaden bankier ani lekarz nie mógłby się osiedlić, nawiązać kontaktów zawodowych bez deklaracji przynależności do wspólnoty religijnej. W dużej mierze od tej deklaracji zależały jego życiowe perspektywy.
Uwarunkowane religijnie działania ekonomiczne znajdowały szczególnie podatny grunt w ascetycznych odmianach protestantyzmu takich jak kalwinizm, metodyzm i baptyzm. Łączyła je orientacja „na ten świat” człowieka, który próbował w życiu ziemskim zasłużyć na łaskę boską.
Protestancki Bóg był w przeciwieństwie do rzymskokatolickiego, nie uosobieniem miłości, ale przede wszystkim wszechmocy.
Absolut, który mógł wszystko, ale także niczego nie musiał, pozostawał niepojęty dla umysłu i niedostępny dla serca człowieka.
Był on źródłem koniecznej dla zbawienia łaski, którą reglamentował według sobie znanych reguł. A ponieważ z doczesności wiodła droga do nieba zabieganie o zbawienie duszy było równoznaczne z troską o pomnażanie dóbr doczesnych przez prace.
Sakralizacja pracy prowadziła do tego, iż w kulturze amerykańskiej w jednej osobie dochodziło do sprzężenia homo religiosus i homo oeconomicus.
Asceza była obowiązkiem człowieka. Uczciwa i ciężka praca oraz ascetyczne życie prowadziły do sukcesu materialnego na skalę ogólnospołeczną, którą był świadomości ludzkiej gwarantem wiecznego zbawienia.
Jako stary wypróbowany środek ascetyczny - środek zapobiegawczy przed tym, co w purytniźmie nosi miano `unclean life' (życia nieczystego) - polecano pracę. Zalecenie ciężkiej pracy w swoim zawodzie stanowiło dla protestanta nie tylko remedium na grzechy i pokusy, ale i cel życia, wiodący go ku zbawieniu.
Według protestanckiego założeni praca:
- powinna być stała, nie powinna być dorywcza, dniówkowa.
- powinna mieć charakter `systematyczno-metodyczny'
- praca stała i pożyteczna jest „miła Bogu”
- praca powinna mieć charakter powołania „narzędzie wytwarzanie w służbie Bogu i Ameryce”
- wymóg ciężkiej pracy tyczył się zarówno biednych jak i majętnych protestantów
Bogactwo nie zwalniało od ciężkiej, niezmordowanej pracy zawodowej, ponieważ traktowane było jako pokusa do leniwego spoczywania na laurach i grzesznych uciechach życia. Dążenie do bogactwa zasługiwało na naganę jedynie wówczas, gdy człowiek czynił to po to by będąc majętnym móc już beztrosko i wesoło żyć.
1