MAŁŻE
TYP: mięczaki
GROMADA: małże
ŚRODOWISKO:
wody morskie lub słodkie;
żyją w mule, na dnie, mogą leżeć pod piaskiem swobodnie lub przyczepiać się do podłoża, tworzą kolonie- oblepiają wszystko, mogą skakać po dnie, pływać otwierając się i zamykając
MORFOLOGIA:
- muszla od zewnątrz: wierzchołek, więzadło; od wewnątrz: warstwa perłowa, porcelanowa, konchiolinowa
- noga: gruczoł bisiorowy
- syfon wpustowy, syfon wypustowy
ODŻYWIANIE:
filtrują, czyszczą wodę wychwytując plankton- pożywiają się otwierając muszlę;
w pewnym etapie życia (stadium glochidium) są pasożytami ryb
FUNKCJA EKOLOGICZNA:
- czyszczą wodę
- są pokarmem np. na wyder
- tworzą perły z piasku
CYKL ROZWOJOWY:
- są rozdzielnopłciowe lub obojnacze (zapłodnienie krzyżowe)
- zapłodnienie: zewnętrzne
- rozwój złożony
- jajorodność
Stadia rozwoju:
trochofora ( u małż słonowodnych)--> veliger
glochidium (u małż słodkowodnych)
SYSTEMATYKA:
Gatunki morskie:
- rogowiec bałtycki
- sercówka jadalna
- małgiew piaskołaz
- omułek jadalny
Gatunki słodkowodne:
- skójka
- szczeżuja
- racicznica zmienna
ŚLIMAKI
TYP: mięczaki
GROMADA: ślimaki
ŚRODOWISKO:
- lądowe: cmentarze, ogrody, rowy
- wodne: stawy, sadzawki, jeziora
MORFOLOGIA:
- muszla: wierzchołek, zwój; skrętka: wierzchołek, szew, skręt, ostatni skręt: otwór, warga
- noga, podeszwa
- głowa: paszcza (w paszczy tarka), otwór płciowy, otwór oddechowy, dwie pary czułek
ODŻYWIANIE:
- wodne żywią się glonami, roślinami wodnymi- zeskrobują je z kamieni
- lądowe: roślinożerne lub padlinożerne, niewiele jest gatunków drapieżnych- zastawiają pułapki ze śluzu na owady
FUNKCJA EKOLOGICZNA:
- pokarm dla ptaków, ssaków itd.
- oczyszczają lasy, zbiorniki wodne
- niszczą rośliny
inne: pokarm dla człowieka, wytwarzanie ozdób, biżuterii z muszli
ROZMNAŻANIE:
Skrzelodyszne (wodne, prócz błotniarki i zatoczka)
- rozdzielnopłciowe
- jajorodność
- rozwój złożony: trochofora --> veliger --> ślimak dorosły
Płucodyszne (lądowe + błotniarka i zatoczek)
- obojnaki
- zapłodnienie krzyżowe- przekazują sobie wzajemnie spermofor
- kopulacja
- jajorodne
- rozwój prosty
SYSTEMATYKA:
Nagie:
- ślinik
- pomrów
Muszelkowe:
- wodne: błotniarka, żyworódka, zatoczek
- lądowe: ślimak przydrożny, ślimak zaroślowy, zaroślarka, wstężyk: gajowy, ogrodowy
RAKI:
TYP: stawonogi
GROMADA: skorupiaki
RODZINA: raki
ŚRODOWISKO:
jeziora, stawy, bajora, rzeki; rak błotny i pręgowaty może żyć w wodach słonawych
MORFOLOGIA:
- głowotułów (pokryty chitynowym pancerzem): dwie pary czułek, rostrum, bruzdy zaoczne, oczy, bruzda karkowa, bruzdy skrzelowe, 8 par odnóży głowowych i gębowych, 5 par odnóży tułowiowych
- pleon (odwłok): wyrostek skrzydlaty, telson, 6 par odnóży odwłokowych
ODŻYWIANIE:
glony, moczarka, modrest wodny, padlina -„sanitariusze wód”
FUNKCJA EKOLOGICZNA:
- oczyszczanie wód
- rak błotny i szlachetny- identyfikatory czystych wód
ROZMNAŻANIE:
Dymorfizm płciowy: U samców dwie pierwsze pary odnóży odwłokowych to rynienki- narząd kopulacyjny. U samic go nie ma.
- rozdzielnopłciowe
- jajorodne
- zapłodnienie zewnętrzne (bez kopulacji)- samiec składa spermatofory na odwłok samicy, ona składa jaja, które nosi przyklejone do odnóży pod podwiniętym ogonem
- rozwój prosty
- wzrost skokowy (od wylinki do wylinki)
SYSTEMATYKA:
- rak szlachetny
- rak błotny
- rak pręgowaty (amerykański)
- rak sygnałowy (szwedzki)
OWADY
TYP: stawonogi
GROMADA: owady
ŚRODOWISKO:
ląd, woda- wszystkie biotopy
MORFOLOGIA:
- głowa: aparat gębowy- głaszczki, czułki, przyoczka, żuwaczki, oczy złożone
- tułów- 3 części, skrzydła przednie i tylnie, 3 pary odnóży
- odwłok- 11 części, przetchlinki, przysadki (telson)
Aparaty gębowe:
- gryzący
- kłująco-ssący
- ssący
- liżący
- gryząco-liżący
Odnóża:
- kroczne
- skoczne
- pływne
- grzebiące
- chwytne
ODŻYWIANIE:
- soki z tkanek roślinnych
- soki roślin uprawnych
- krew
- pył i nektar kwiatowy
- martwa materia organiczna
- nasiona zbóż
- odchody zwierząt
- padlina
- opadłe liście
- inne owady, drobne bezkręgowce
- glony
- sierść, wełna
FUNKCJA EKOLOGICZNA:
- zapylanie roślin
- rozkład obumarłych szczątek organicznych
- funkcja glebotwórcza
pozostałe: pokarm dla innych zwierząt, wytwarzanie miodu i wosku
ujemne: niszczenie upraw, przenoszenie drobnoustrojów
ROZMNAŻANIE:
- rozdzielnopłciowe
- kopulacja
- zapłodnienie wewnętrzne
- jajorodność (+ formy jajożyworodne)
- rozwój złożony:
Przeobrażenie niezupełne: jajo --> larwa --> imago (dorosła forma osobnicza
Przeobrażenie zupełne: jajo --> larwa --> poczwarka --> imago
Typy larw: czerw, pędrak, larwa kaploidalna, gąsienica
SYSTEMATYKA (rzędy): ważki, prostoskrzydłe, chrząszcze, motyle, muchówki, błonkówki, pluskwiaki równiskrzydłe, pluskwiaki różniskrzydłe
PAJĘCZAKI
TYP: stawonogi
GROMADA: pajęczaki
RZĄD: pająki, kosarze, roztocza, zaleszczotki
ŚRODOWISKO:
-pająki- żyją wszędzie, budują pajęczynę
-kosarze- pod kamieniami, murami, kawałkami drewna
-roztocza- w kołdrze, ubraniach, kurzu domowym
-zaleszczotki- pod korą, w mchu, starych książkach
MORFOLOGIA:
Pająk:
- głowotułów: oczy dzienne i nocne, nogogłaszczki (+ wyrostek do żucia, narząd kopulacyjny samców), szczękoczułki, odnóża kroczne (4 pary)
- odwłok: przetchlinki, otwór płciowy samicy, kądziołki (narządy pszenne), odbyt
Roztocza:
- głowa (gnatosoma)- szczękoczułki, oczy
- metapodosoma: pierwsza i druga para odnóży
- metapodosoma: trzecia i czwarta para odnóży
- opistosoma- „ogon”
włosy dotykowe
Zaleszczotek:
- nogogłaszczki (szczypce)
- szczękoczułki
- odnóża kroczne
- oczy
- odwłok
Kosarz:
- głowotułów zrośnięty z odwłokiem
- szczękoczułki
- nogogłaszczki
- oczy
- cztery pary odnóży
ODŻYWIANIE:
Pająki: tworzenie pajęczyn, w które łapie ofiarę (owady), tworzy kokon, wprowadza jad i wysysa wnętrze (trawienie zewnętrzne)
Kosarze: nie robi pajęczyny, żywi się żywymi lub martwymi owadami, gnijącymi roślinami- skacze na ofiarę lub wagi na zapach (trawienie zewnętrzne)
Roztocza: żywią się naskórkiem, krwią, wysysają soki z roślin, pasożytują
Zaleszczotki: żywią się drobnymi owadami i roztoczami
FUNKCJA EKOLOGICZNA:
- wyłapywanie owadów
- czyściciele domów
- zaleszczotki pełnią funkcję ekologiczną w bibliotekach
- kleszcze przenoszą choroby
ROZMNAŻANIE:
Pająki: rozdzielnopłciowe, zapłodnienie wewnętrzne, kopulacja, jajorodne, wzrost skokowy, rozwój prosty; samica jest kanibalem; „babie lato”
Kosarze: samica składa jaja do ziemi...- podobnie jak u pająków
Roztocza: rozwój złożony- jaja --> larwa --> nimfa (protonimfa, deuteronimfa) --> postać dorosła
SYSTEMATYKA:
pająki- pająk topik
roztocza- kleszcz psi, świerzbowiec
zaleszczotki- zaleszczotek pospolity
kosarze- kosarz pospoli
6. RYBY
TYP: kręgowce
GROMADA: ryby
ŚRODOWISKO:
wody słodkie i słone
MORFOLOGIA:
- głowa: oko, otwór gębowy, wargi, nozdrza, język kostny, wąsy, pokrywa skrzelowa
- tułów: płetwy piersiowe, brzuszne, grzbietowa, linia boczna
- ogon: płetwa tłuszczowa, ogonowa
ciało pokryte łuskami
Kształt ciała:
- wrzecionowaty
- strzałkowaty
- węgorzowaty
Otwór gębowy:
- ustawienie końcowe
- ustawienie górne
- ustawienie dolne
Płetwa ogonowa:
- heterocerkalna
- protocerkalna
- homocerkalna
- dyficerkalna
ODŻYWIANIE:
- drapieżne- mięsożerne
- roślinożerne
FUNKCJA EKOLOGICZNA:
- czyściciele dna morskiego
- źródło pokarmu, wędkarstwo, rybołówstwo, hodowla
ROZMNAŻANIE:
- rozdzielnopłciowe, zapłodnienie wewn- i zewnętrzne, nie zachodzi kopulacja, rozwój prosty
- nieograniczony wzrost
Grupy:
- fitofilne- trą się w pobliżu roślin wodnych
- litofilne- składają ikrę na podłożu kamienistym
- psammofilne- składają ikrę na podłożu piaszczystym lub żwirowatym
Ikra pelagiczna- unosi się swobodnie w wodzie
SYSTEMATYKA (nazwy rodzin):
- karpiowate
- okoniowate
- szczupakowate
- łososiowate
- śledziowate
- flądrowate
- dorszowate
- węgorzowate
- sumowate
- jesiotrowate
GATUNKI:
- szczupak
- pstrąg
- okoń
- płotka
PŁAZY
TYP: kręgowce
GROMADA: płazy
ŚRODOWISKO:
zwierzęta dwuśrodowiskowe: wodno-lądowe; pierwszy etap życia w wodzie, drugi- na lądzie lub w wodzie
MORFOLOGIA:
oczy, nozdrza, otwór gębowy, język, fałd grzbietowy, rezonator gardłowy i uszny, kończyny przednie (4 palce), tylne (5 palców), błona pławna między palcami, modzel godowy u samców, modzele piętowe, kloaka, ogon u ogoniastych
ODŻYWIANIE:
Ogoniaste: drapieżniki- potrafią zapolować na ofiarę, rozrywają ją na strzępy, kijanki są drapieżne
Bezogonowe: owady, pajęczaki, skorupiaki, larwy owadów; kijanki są roślinożerne- jedzą plankton
FUNKCJA EKOLOGICZNA:
- ropuchy zjadają ślimaki i inne zwierzęta- owady, które mają żer nocny
- są pokarmem dla wielu gatunków
ROZMNAŻANIE:
-Ogoniaste: kijanka przypomina osobnika dorosłego, najpierw wyrastają przednie nóżki; zapłodnienie wewnętrzne, bez kopulacji, rytuał godowy, samiec idzie i zostawia swój spermatofor, samica wciąga go kloaką, składa jaja na liściu lub przedmiocie zanurzonym w wodzie
-Bezogonowe: żabi śpiew, rozdzierlnopłciowe, jajorodne, zapłodnienie zewnętrzne, rozwój złożony, ampleksus, skrzek, kijanki- pierwsze wyrastają tylne nóżki, zanika ogon
SYSTEMATYKA:
Ogoniaste:
- salamandra plamista
- traszka: górska, grzebieniasta, zwyczajna, karpacka
Bezogonowe:
- grzebiuszka ziemna
- ropucha: szara, zielona, paskowata
- kumak: nizinny, górski
- rzekotka drzewna
- żaba: trawna, moczarowa, zwinka, śmieszka, wodna, jeziorkowata
GADY
TYP: kręgowce
GROMADA: gady
ŚRODOWISKO:
żółw błotny- stawy muliste, wody wolnopłynące
jaszczurka zwinka- łąka, środowiska ruderalne
jaszczurka zielona- łąki, środowiska ruderalne
jaszczurka żyworodna, zaskroniec- tereny wilgotne, blisko wody
padalec- zarośla
wąż Eskulapa, gniewosz plamisty- lasy
żmija zygzakowata- lasy liściaste
MORFOLOGIA:
żółw: plastron, karapaks
wąż: łuski, tarczki
jaszczurka: pięć palców
żmija: zęby jadowe
padalec: tylko łuski jednego typu
ODŻYWIANIE:
żółw- poluje na owady w wodzie
jaszczurki: aktywne polowanie
węże:
- dusiciele- Eskulapa, gniewosz plamisty
- jadowite- żmija
- wyrzut przedniej części ciała, pożeranie ofiary w całości- zaskroniec
FUNKCJA EKOLOGICZNA:
- pozbywanie się szkodników (gryzoni- myszy)
- element garderoby
- naczynia
- surowica
ROZMNAŻANIE:
- jajo- lub jajożyworodność
- rozdzielnopłciowość
- zapłodnienie wewnętrzne z kopulacją
- rozwój prosty
- wzrost skokowy
SYSTEMATYKA:
- żółw błotny
- wąż Eskulapa
- gniewosz plamisty
- zaskroniec
- żmija zygzakowata
- jaszczurka zwinka
- jaszczurka zielona
- jaszczurka żyworodna
- padalec zwyczajny
PTAKI
TYP: kręgowce
GROMADA: ptaki
ŚRODOWISKO:
Grupy ptaków:
- osiadłe- są cały czas w jednym miejscu
- lęgowe- przylatują na okres letni
- przelotne- przelatują tylko przez kraj
- zalatujące- lęgi mają w innych krajach, do Polski przylatują przezimować
MORFOLOGIA:
ciało pokryte piórami
głowa: oko, dziób
kończyny przednie- skrzydła
kończyny dolne- nogi pokryte łuskami
kuper, kloaka
wola
Skrzydło: płaszcz, barkówki, lotki 3-rzędu, lotki 2-rzędu, lotki 1- rzędu, skrzydełko
Rodzaje piór:
konturowe:
- lotki
- sterówki
okrywowe:
- pióra półpuchowe
- puchowe
- nitkowate
ODŻYWIANIE: owoce, nasiona, mięso
Rodzaje dziobów:
- wszystkożercy
- ziarnożercy
- nektaropijcy
- dziób do kucia w drewnie
- do zbierania z powierzchni ziemi
- do drążenia
- do rybołówstwa z powietrza
- padlinożercy
- owadożercy
- do skubania szyszek
- owocożercy
- do przecedzania
- do drążenia w błocie
- dziób filtracyjny
- do rybołówstwa pod wodą
- dziób drapieżnika
FUNKCJA EKOLOGICZNA:
- nawóz
- oczyszczanie ze szkodników
- oczyszczanie brzegów wód
- mięso, jajka, jako pożywienie
- puch na kołdry
ROZMNAŻANIE:
toki- zaloty, gody- w parach, budowanie gniazda, składanie jaj, opieka nad potomstwem
- rozdzielnopłciowe, zapłodnienie wewnętrzne z kopulacją, jajorodne, rozwój prosty
Grupy ekologiczne piskląt:
- gniazdowniki: właściwe, rzekome
- zagniazdowniki: właściwe, rzekome
Jaja: gęsi, kaczki, kury, indyka, perliczki, przepiórki
SYSTEMATYKA (rzędy): nury, perkozy, rurkonose, pełnopłetwe, blaszkodziobe, drapieżne, grzebiące, żurawiowe, brodzące, siewkowe, gołębiowe, kukułkowe, sowy, lelkowe, jerzykowe, kraskowe, dzięciołowe, wróblowe
SSAKI
TYP: kręgowce
GROMADA: ssaki
ŚRODOWISKO:
- morza, oceany, przybrzeża
- rzeki, jeziora- wody słodkowodne
- ląd, pod ziemią
- korony drzew
- powietrze
MORFOLOGIA:
głowa: oczy, nozdrza, wargi, różnopostaciowość zębów
tułów: kończyny przednie i tylne, grzbiet, brzuch... zad, ogon
kopyto, racica, pazury...
ODŻYWIANIE:
Rodzaje zębów:
- roślinożerne- siekacze, stoma, trzonowce
- drapieżniki- kły dłuższe od siekaczy
- wszystkożerne- kły są równiej wielkości jak siekacze
- gryzonie- przerośnięte siekacze, stoma, trzonowce
- zającokształtne- podwójne siekacze
owady- owadożerne, nietoperze i niektóre gryzonie
roślinożerne- parzysto- i nieparzystokopytne, zajęcokształtne; przeżuwacze: jeleniowate, krętorogie
drapieżne- padlinożercy, mięsożercy
FUNKCJA EKOLOGICZNA:
- wrogi szkodników upraw
- pożywienie/ mięso
- skóry, mleko
ROZMNAŻANIE:
- rozdzielnopłciowe
- zapłodnienie wewnętrzne z kopulacją
- żyworodne
- rozwój prosty
- opieka nad potomstwem (samica)
- gody i toki
Grupy młodych:
- gniazdowniki: rzekome, właściwe
- zagniazdowniki: rzekome
SYSTEMATYKA (rzędy):
- owadożerne
- nietoperze
- gryzonie
- zającokształtne
- drapieżne
- płetwonogie
- parzystokopytne
- nieparzystokopytne
- walenie