MAKROEKONOMIA OD BASI

Makroekonomia

- Bada i wyjaśnia zasady funkcjonowania i rozwoju gospodarki jako całości [lub jej głównych komponentów]

- Posługuje się parametrami mierzącymi procesy i zjawiska w skali całej gospodarki [agregaty]

- Bada i określa czynniki decydujące o rozmiarach i zmianach agregatów oraz wyjaśnia mechanizmy wzajemnych powiązań między nimi.

Problemy makroekonomiczne

- Wielkość produkcji [rozmiary PKB, czynniki]

- Wzrost gospodarczy [Δ PKB, czynniki]

- Cykliczny rozwój gospodarki [przyczyny, polityka antycykliczna]

- Bezrobocie [przyczyny, przeciwdziałanie]

- Inflacja [przyczyny, zwalczanie]

- Powiązania z zagranicą [bilans handlowy, płatniczy]

- Rola państwa w gospodarce [zakres oddziaływania]

Makroekonomia

- Analizuje zmiany w całości gospodarki oraz pomaga w kształtowaniu polityki, za pomocą której rządy mogą oddziaływać na gospodarkę

- Tworzy teoretyczne podstawy i formułuje przesłanki dla polityki państwa

System gospodarczy

Zbiór składowych gospodarki wzajemnie oddziałujących na siebie.

Efekty działalności wszystkich składowych gospodarki tworzą miary makroekonomiczne [agregaty]

Rachunek dochodu narodowego

Produkt Narodowy Brutto [PNB]

Wartość wszystkich dóbr i usług finalnych (końcowych) wytworzonych w gospodarce w danym czasie, dzięki zatrudnieniu krajowych czynników wytwórczych oraz dochody z tych czynników (praca, kapitał) zatrudnionych za granicą.

Miara łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki wytwórcze.

Dochody netto z tytułu pracy/kapitału za granicą [D netto]

Różnica między dochodami obywateli danego kraju uzyskanymi za granicą [praca/kapitał] a dochodami obcokrajowców uzyskanymi w kraju.

PNB - D netto = PKB

Produkt Krajowy Brutto [PKB]

Wartość wszystkich dóbr i usług finalnych (końcowych) wytworzonych w danym czasie w granicach kraju przez czynniki zlokalizowane na terytorium danego kraju - niezależnie od tego, kto jest właścicielem czynników wytwórczych.

Wartość dodana

Przyrost wartości dóbr w wyniku procesu produkcji [wartość wniesiona do produktu na każdym etapie przetwórstwa]

Σ WARTOŚCI DODANEJ = WARTOŚC DÓBR FINANLNYCH

PNB/PKB a amortyzacja

Amortyzacja - ekonomiczne odzwierciedlenie procesu zużywania się środków trwałych.

Zużycie kapitału (konsumpcja kapitału) oznacza, że zużyty kapitał wymaga odtworzenia w rozmiarach odpowiadających amortyzacji.

Amortyzacja - przeznaczona na restytucję majątku trwałego.

INWESTYCJE

Inwestycje - nakłady na tworzenie nowych zdolności wytwórczych

Inwestycje - nabywanie, budowa, rozbudowa zasobów kapitałowych

Inwestycje odtworzeniowe (restytucyjne) - zastąpienie zużytych maszyn i urządzeń

Inwestycje rozwojowe (nowe) - powiększenie zdolności wytwórczych

Dochód Narodowy [DN]

Całość dochodów wypłaconych za wykorzystanie czynników produkcji ich właścicielom.

Σ płac, rent, procentów, zysków

METODY OBLICZANIA PRODUKTU I DOCHODU NARODOWEGO

WARTOŚĆ całkowitej produkcji finalnej

Σ i = Pi x Qi (i=1,2,3,....n) P - cena Q - ilość

Suma wartości dóbr i usług wytworzonych w gospodarce

= Σ wartości dodanej

= Σ produkcji globalnej - zużycie pośrednie + podatki pośrednie - subwencje

[metoda produktowa]

WIELKOŚĆ całkowitych wydatków

PKB (PNB) = C + I + G + NX

[metoda wydatkowa]

WIELKOŚĆ całkowitych dochodów

Σ wynagrodzeń, zysków, dochodów z kapitału finansowego, dochodów z renty gruntowej, dochodów z czynszów dzierżawnych + podatki pośrednie + amortyzacja

[metoda dochodowa]

Wady PNB

- nie uwzględnia produkcji nierejestrowanej,

- nie uwzględnia pracy nierejestrowanej,

- nie uwzględnia szarej strefy,

- nie uwzględnia czasu wolnego,

- nie uwzględnia renty konsumenta,

- nie uwzględnia ANTYDÓBR

WIELKOŚĆI NOMINALNE I REALNE

- realny PNB - wyrażony w cenach STAŁYCH

- nominalny PNB - wyrażony w cenach BIEŻĄCYCH

DEFLATOR PNB = nPNB/rPNB x 100%

MODEL PROCESU GOSPODAROWANIA

Proces gospodarowania to przepływ towarów i pieniędzy pomiędzy poszczególnymi podmiotami (grupami podmiotów)

Model okrężny przepływu dochodów i wydatków pokazuje rolę podmiotów w procesie gospodarowania

Rachunki narodowe zestawiane są w układzie sektorów instytucjonalnych, w których podmioty gospodarki narodowej grupowane są według pełnionych funkcji i celów jakim służą w gospodarce.

Model AD - AS

ZAGREGOWANY POPYT

AD - łączną wartość dóbr i usług, jaką nabywcy zamierzają zakupić w danych warunkach i w danym czasie

- C - wydatki konsumpcyjne

- I - wydatki inwestycyjne

- G -wydatki rządowe

- NX - eksport netto

Krzywa zagregowanego popytu (AD) pokazuje zależność między całkowitą ilością dóbr i usług (r-PNB), jaką podmioty gospodarki (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, rząd) chcą nabyć, a poziomem cen w określonym czasie.

ZAGREGOWANA PODAŻ

AS - zależność między wielkością podaży (rozmiarami produkcji) oferowaną przez wszystkich producentów w gospodarce a poziomem cen.

Krzywa zagregowanej podaży (AS) graficzna zależność między wielkością realnego PNB oferowaną na sprzedaż przez wszystkie firmy a poziomem cen.

- W równowadze ustala się poziom cen i rozmiary produkcji (rPNB), jaka konsumenci chcą nabyć, a producenci oferują

- W sytuacji nierównowagi występuje nadwyżka (gromadzenie zapasów) lub niedobór (wykupywanie zapasów).

BUDŻET I POLITYKA FISKALNA

Budżet państwa

- plan finansowy zawierający zestawienie wszystkich dochodów i wydatków państwa związany z realizacją przyjętej polityki gospodarczej i społecznej rządu;

- jest zestawieniem dochodów i wydatków na różne cele publiczne;

- instytucjonalna forma gromadzenia funduszy publicznych umożliwiających pełnienie funkcji: publicznych, socjalnych, gospodarczych.

DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA

- wpływy z: podatków pośrednich (VAT) i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (cła),opłaty sądowe, skarbowe, kary, grzywny;

- dochody z prywatyzacji;

- wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i spółek handlowych, których Skarb Państwa jest współwłaścicielem;

- wpłat z zysku NBP

- dochody z pożyczek wewnętrznych i zewnętrznych.

WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA

- finansowanie kosztów świadczenia usług społecznych;

- realizacja zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządowa, sądy i trybunały, zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego;

- utrzymywanie aparatu państwowego i samorządowego wraz z wymiarem sprawiedliwości i więziennictwem utrzymywanie aparatu państwowego i samorządowego wraz z wymiarem sprawiedliwości i więziennictwem;

- obsługa zewnętrznego i wewnętrznego długu publicznego;

- subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, dotacje celowe na zadania zlecane jednostką samorządu terytorialnego, dofinansowanie jednostek własnych samorządu terytorialnego;

- subwencjonowanie gospodarstw domowych, transfery bezpośrednie;

- finansowanie rozwoju społeczno-gospodarczego w postaci państwowych inwestycji gospodarczych;

- dofinansowywanie działalności gospodarczej przedsiębiorstw sektora publicznego lub pokrywanie ich strat inwestycje infrastrukturalne inwestycje strukturalne związane ze zmianami sposobu prowadzenia gospodarki.

Funkcje budżetu państwa

- funkcja fiskalna

- funkcja redystrybucyjna

- funkcja stabilizacyjna

- funkcja alokacyjna

ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DEFICYTU

- bony skarbowe,

- obligacje,

- dochody z prywatyzacji,

- źródła zagraniczne,

- pozostałe przychody i rozchody

Dług publiczny - skumulowane pożyczki wewnętrzne i zagraniczne finansujące deficyt budżetowy z poprzednich lat.

Ocena wpływu deficytu budżetowego na gospodarkę - analizowana w zależności od stanu koniunktury gospodarki, stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych, sposobu finansowania deficytu.

PODATKI

Podatek - świadczenie pieniężne, powszechne, przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne.

Powszechność - z tytułu zaistniałej sytuacji podatkowej każdy musi zapłacić podatek.

Przymusowość - przewidziane są wysokie sankcje karne dla osób uchylających się od płacenia podatków.

Bezzwrotność - dobrze naliczony podatek jest niezwracalny.

Nieodpłatność - z tytułu płacenia podatków nie można oczekiwać świadczeń ze strony państwa.

KONSTRUKCJA PODATKÓW

- przedmiot opodatkowania - wskazanie rzeczy lub zdarzenia od którego pobiera się podatek

- podmiot opodatkowania - wskazanie osoby płacącej

- podstawa opodatkowania - ilość lub wartość od której nalicza się podatek

STAWKI PODATKOWE

- stawka proporcjonalna (liniowa)

- progresywna

- regresywna

POLITYKA FISKALNA

działania rządu w sferze wpływów i wydatków budżetowych w celu oddziaływania na poziom dochodów i poziom aktywności gospodarczej kraju.

działania stabilizacyjne - działania rządu zmierzające do utrzymania wielkości produkcji blisko poziomu zapewniającego pełne wykorzystanie czynników wytwórczych.

działania antycykliczne - proces kształtowania wydatków publicznych i podatków w celu złagodzenia wahań koniunkturalnych.

działania na rzecz wzrostu gospodarczego - proces kształtowania wydatków publicznych i podatków w celu kreowania stałego wzrostu gospodarczego - przy wysokim zatrudnieniu i niskiej inflacji.

RODZAJE POLITYKI FISKALNEJ

Aktywna (dyskrecjonalna)

Podejmowanie takich decyzji dotyczących dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele ekonomiczne - świadomy interwencjonizm, wymagający każdorazowo decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych.

- Ekspansywna - zwiększenie wydatków budżetowych, przy utrzymaniu dotychczasowych stawek podatkowych lub ich zmniejszeniu;

- Restrykcyjna - zmniejszanie wydatków budżetowych, przy utrzymaniu dotychczasowych stawek podatkowych lub ich podwyższeniu.

Pasywna

Automatyczne stabilizatory

- wbudowane w nowoczesny system fiskalny, działają niezależnie od decyzji rządu

- reagują samoczynnie na zmiany koniunktury (zmiany poziomu DN, zmiany poziomu zatrudnienia)

- powodują, że system fiskalny utrzymuje stabilność gospodarki, zmniejszają podatność PKB

W FAZIE RECESJI - PRZY ZMNIEJSZAJĄCEJ SIĘ PRODUKCJI

ludzie będą osiągać niższe dochody → przejście do niższego progu podatkowego
→ podatnicy płacą niższe podatki (automatycznie)

W FAZIE EKSPANSJI - PRZY ROSNĄCEJ PRODUKCJI

wzrost DN → wzrost dochodów ludności - podatki rosną szybciej niż dochody ludności - wobec czego: dochody dyspozycyjne (DDO) wzrastają wolniej niż DN → hamowanie popytu konsumpcyjnego oraz inwestycyjnego.

RECESJA

- zwiększanie wydatków budżetowych (G) w celu zwiększenia zagregowanego popytu (AD) i ożywienia gospodarczego

- zmniejszanie podatków od dochodu osób fizycznych w celu zwiększenia popytu konsumpcyjnego

- zmniejszenie podatku od osób prawnych w celu zwiększenia popytu inwestycyjnego

INFLACJA

- znaczne ograniczenie wydatków budżetowych (G) w celu zmniejszenia zagregowanego popytu (AD)

- zwiększenie stawek podatków dochodowych od osób fizycznych w celu osłabienia popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego

- zmniejszenie stawek VAT i akcyzy w celu obniżenia cen towarów i usług

PIENIĄDZ, BANKI, POLITYKA MONETARNA

PIENIĄDZ - środek za pomocą którego można dokonywać wszelkich płatności

- powszechnie akceptowany

- płynny

- łatwo przenośny, łatwo podzielny

FUNKCJE PIENIĄDZA

- środek wymiany (cyrkulacji) - obsługuje transakcje kupna-sprzedaży

- miernik wartości (jednostka rozrachunkowa) - w pieniądzu wyrażone wszystkie ceny, możliwość porównywania cen dóbr

- środek płatniczy - zdolność do regulowania zobowiązań, również płatności rozłożonych w czasie

- środek tezauryzacji - służy do gromadzenia bogactwa

MIARY (AGREGATY) PIENIĄDZA

M0 = baza monetarna (pieniądz gotówkowy w obiegu gotówka znajdująca się w bankach)

M1 = M0 + depozyty na rachunkach płatnych na żądanie (a vista)

M2 = M1 + depozyty krótkoterminowe

M3 = M2 + depozyty długoterminowe

M4 = M3 + całość płynnych zasobów w gospodarce

PODAŻ PIENIĄDZA = ilość pieniądza w gospodarce (gotówka + depozyty)

PODAŻ PIENIĄDZA = całkowita wartość znajdującego się w obiegu zasobów pieniądza występującego w roli środka wymiany

- wprowadzanie gotówki przez bank centralny do systemu

- kredyty udzielane bankom komercyjnym przez bank centralny

- kredyty udzielone swoim klientom przez banki komercyjne

REZERWA OBOWIĄZKOWA I MNOŻNIK DEPOZYTOWY

BANKI KOMERCYJNE - depozyty → kredyty → kreacja pieniądza

BANK CENTRALNY - kontrola działalności banków komercyjnych

REZERWA OBOWIĄZKOWA - określa jakie rezerwy gotówkowe muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji BC

STOPA REZERW OBOWIĄZKOWYCH - relacja rezerw gotówkowych do wkładów (depozytów)

Relacja między nowymi DEPOZYTAMI a DEPOZYTEM początkowym jest równa mnożnikowi depozytowemu (αD).

MNOŻNIK DEPOZYTOWY przedstawia logikę kreacji pieniądza przez banki, w zależności od wysokości stopy rezerw obowiązkowych (r) określa wysokość możliwej kreacji pieniądza przez banki komercyjne.

Motywy trzymania pieniądza

- motyw transakcyjny

- motyw ostrożnościowy

- motyw spekulacyjny

Funkcje banku centralnego

- bank emisyjny (wyłączna odpowiedzialność za emisję środków płatniczych)

- bank banków (wpływ na politykę finansową banków)

- bank państwa (obsługa bankowa budżetu państwa)

POLITYKA MONETARNA

BANK CENTRALNY

• odpowiedzialny za równowagę na rynku pieniężnym i towarowym

• kontroluje podaż pieniądza w gospodarce (koryguje dopływ i odpływ pieniądza)

INSTRUMENTY (NARZĘDZIA) POLITYKI PIENIĘŻNEJ

• operacje otwartego rynku

• stopa redyskontowa

• stopa rezerw obowiązkowych

Polityka monetarna w zależności od sytuacji makroekonomicznej

RECESJA

- Obniżanie stopy rezerw obowiązkowych

- Obniżenie stóp procentowych kredytów udzielanych bankom komercyjnym

- Zakup papierów wartościowych na otwartym rynku

* dopływ pieniądza do gospodarki

INFLACJA

- Podwyższanie stopy rezerw obowiązkowych

- Podwyższanie stóp procentowych kredytów udzielanych bankom komercyjnym

- Sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku

* odpływ pieniądza do gospodarki

Wzrost gospodarczy, rozwój gospodarczy, cykle gospodarcze

Wzrost gospodarczy

- powiększanie z roku na rok podstawowych wielkości ekonomicznych (PKB, DN)

- zwiększanie w danym czasie strumieni dóbr i usług wytworzonych w gospodarce i pożądanych przez ludzi na skutek rozszerzania zdolności wytwórczych gospodarki

Wzrost gospodarczy - podstawowy miernik wzrostu gospodarczego - stopa wzrostu gospodarczego (r).

Rozwój gospodarczy

- proces na który składa się długofalowy wzrost zamożności społeczeństwa

- Zmiany ilościowe i jakościowe w strukturze wytwarzanych dóbr i usług

Czynniki wzrostu gospodarczego

- historyczne: praca, ziemia, kapitał;

- systemowe: tradycyjne [zasoby naturalne, kapitał, zasoby demograficzne], nowoczesne [majątek produkcyjny, inwestycje, innowacje, efektywność wykorzystania czynników, wiedza];

- ekstensywne: zatrudnienie, majątek produkcyjny;

- intensywne: wydajność pracy, produkcyjność majątku.

Równowaga ekonomiczna sytuacja, gdy przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych zachodzi równość między PODAŻĄ wszystkich dóbr a POPYTEM na nie oraz równość między PODAŻĄ pieniądza a popytem na pieniądz.

Cykliczny rozwój gospodarki

- w gospodarce - stały proces zmian globalnego popytu i podaży, co przejawia się zmianami produkcji, stóp procentowych, inflacji, bezrobocia

- wzrost gospodarczy - nie jest procesem trwałym - charakteryzuje się okresową zmiennością

Koniunktura gospodarcza

- zmiany aktywności ekonomicznej w gospodarce

- splot warunków i czynników wpływających na sytuację gospodarczą

- synonim stanu gospodarki

Rodzaje wahań aktywności gospodarczej

- wahania cykliczne - powtarzające się ze względną regularnością zmiany aktywności gospodarczej, wyrażające się fluktuacjami wokół trendu

- wahania sezonowe - zmiany aktywności gospodarczej występujące w ciągu określonego okresu (np. w tych samych porach roku)

- wahania przypadkowe (losowe) - spowodowane jednorazowymi zdarzeniami o charakterze losowym

- wahania specjalne (cykle świńskie)

Wskaźniki

Wyprzedzające

- stopa bezrobocia

- zmiany cen akcji

- powstawanie/likwidacja firm

- pozwolenia na budowę

Równoległe

- produkcja

- handel

- dochody

- zyski

Post factum

- płaca realna

- kredyty

Cechy wahań cyklicznych

- wynik samowyzwalających się mechanizmów wewnętrznych, które występują w gospodarce

- swym zasięgiem obejmują całą gospodarkę

- sekwencje wzrostowych oraz spadkowych zmian wielkości ekonomicznych są oddzielone punktami zwrotnymi

- punkty zwrotne powtarzają się ze stosunkowo względną regularnością

- fluktuacje mają charakter krotko-i średniookresowy

Rodzaje cykli koniunkturalnych

- Cykle Juglara (cykl klasyczny, cykl główny) Clemens Juglar - ojciec teorii cyklu koniunkturalnego

- Cykle Kitchina (cykle krótkie - cykle mniejsze) Joseph Kitchin w 1923 roku opisał krótsze cykle, między dwoma kryzysami głównymi, występującymi zgodnie z cyklem Juglara - cykl trwał średnio 3,5 lat (39-40 miesięcy)

- Cykle Kuznetza - 15-18 lat

- Cykle Kondratiewa - cykle długie (45-60 lat) - przyczyna cykli: innowacje, sfera pieniądza, inflacja lub deflacja, styl życia, ważne wydarzenia polityczne

Cykle Kondratiewa

Nikołaj Kondratiew

- przeanalizował przebieg koniunktury w takich krajach jak: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone na przełomie lat 1780 - 1920

- badał: ceny hurtowe, płace, kursy akcji, obroty handlu zagranicznego, produkcję węgla, surówki żelaza, ołowiu

- stwierdził, że gospodarka światowa rozwija się cyklicznie: od rozkwitu, przez spadek i kryzys, ożywienie do ponownego rozkwitu

Cykle Kondratiewa

- Pierwsza fala 1787 - 1842 (poprzedziły: wynalazki w przemyśle tekstylnym, maszyna parowa)

- Druga fala 1843 - 1897 (poprzedziły: rozwój kolei żelaznej, elektryczność)

- Trzecia fala 1898 - 1950 (poprzedziły: badania nad silnikiem spalinowym, przemysł chemiczny)

- Czwarta fala 1951 - 2010 ? (poprzedzona: postęp lotnictwa, elektroniki, energii jądrowej)

Od 2010 r. piąta fala (poprzedzona: innowacje w dziedzinie biotechnologii, elektroniki, telekomunikacji, genetyki, informatyki)

Przebieg klasycznego cyklu koniunkturalnego

Fazy cyklu

I Kryzys

- spadek produkcji

- spadek inwestycji

- spadek zatrudnienia

- spadek kursów papierów wartościowych

- ograniczenie kredytów inwestycyjnych

- ograniczanie ilości zamówień na urządzenia wytwórcze i rezygnowanie z kontraktów budowlanych

- zahamowanie wzrostu cen (a nawet spadek)

- wzrost stopy procentowej

II Depresja

- spadek płac

- spadek cen

- spadek odsetek

- realny PNB przestaje spadać i stabilizuje się na najniższym poziomie

- małe i słabsze przedsiębiorstwa bankrutują

- marża z zysków gwałtownie spada (trudności sprzedaży)

- maksymalne ograniczenie przez banki komercyjne kredytów

- inwestycje i konsumpcja osiągają swoje minimum (nigdy zero)

- powolny wzrost globalnego popytu

III Ożywienie gospodarcze

- przedsiębiorcy, którzy przetrwali, dokonują renowacji swojego kapitału wycofanie starych maszyn i urządzeń zakupując nowocześniejsze, bardziej ekonomiczne

- wzrost produkcji

- wzrost inwestycji

- wzrost zatrudnienia

- wzrost zysków

- banki komercyjne nagromadziły środki pieniężne, a szukając klientów obniżają stopę procentową

IV Szczyt koniunktury

- wysoki poziom wydatków inwestycyjnych - wzrost zdolności produkcyjnych gospodarki

- inwestycje osiągają swój najwyższy poziom (przestają rosnąć)

- papiery wartościowe - osiągają najwyższa cenę

- koszty produkcji rosną

- naciski płacowe

- wzrost skłonności do oszczędzania

- stopniowy wzrost kosztów produkcji w stosunku do wzrostu cen

- ograniczanie kredytów przez banki

- wygasanie optymistycznych nastrojów wśród przedsiębiorców

- nadpodaż

- gospodarka wchodzi w fazę kryzysu

Cykle we współczesnej gospodarce

- mniejsza amplituda wahań we współczesnej gospodarce

- dezintegracja jednego cyklu światowego na nie zsynchronizowane cykle krajowe

- osłabienie koniunktury w danym kraju - łagodzone przez wymianę międzynarodową

- kryzysy w USA [1969-1970, 1974-1975, 1981-1982, 1990-1991]

Cykle we współczesnej gospodarce - teorie wahań cyklicznych

- teorie - wyjaśniają przyczyny fluktuacji, stopień wykorzystania możliwości produkcyjnych, rozbieżności między potencjalnym a faktycznie wytwarzanym PKB

- wyjaśnienie przyczyn, stopień wykorzystania możliwości produkcyjnych, rozbieżności między potencjalnym a faktycznie wytwarzanym PKB

Cykle we współczesnej gospodarce - teorie neoklasyczne

- czynniki zakłócające równowagę mają charakter egzogeniczny (system gospodarczy ma właściwość stabilności, po zachwianiu - przywraca stan równowagi)

- czynniki zewnętrzne: wojny, rewolucje, wydarzenia polityczne, odkrycia nowych zasobów, zmiany demograficzne, innowacje techniczne, zjawiska przyrodnicze

Teoria plam na słońcu

- periodyczne pojawianie się większej liczby plam na słońcu powoduje okresy nieurodzaju

- zmiany produkcji rolnej powodują zmiany w rytmie produkcji przemysłowej

- w rezultacie w wyniku oddziaływań zewnętrznych - gospodarka wykazuje rytmiczne wahania aktywności (W. S. Jevons)

Teoria innowacji

- falowe pojawianie się innowacji organizacyjno - technicznych jest przyczyną cykli

- przedsiębiorca innowator - stosuje nowe rozwiązania w produkcji

- innowator znajduje naśladowców - rozprzestrzenianie się innowacji (wzrost inwestycji, produkcji)

- popyt nie nadąża za podażą - następuje obniżenie cen i spadek zysków

- spadek popytu inwestycyjnego - faza kryzysu

- rozpowszechnianie innowacji - faza ożywienia (J. Schumpeter)

Teoria cyklu politycznego

- cykliczny rozwój - wywołany zmianami priorytetów ekonomicznych władzy;

- ekspansywna polityka fiskalna i monetarna - ożywienie gospodarcze ( w okresie poprzedzającym wybory);

- skutki polityki ekspansywnej (inflacja, konieczność stosowania polityki restrykcyjnej) - wyborcy odczuwają dopiero po wyborach.

Cykle we współczesnej gospodarce - teorie keynesowskie

- cykliczny rozwój gospodarki - związany z systemem gospodarczym

- gospodarka rynkowa podlega wahaniom - fazy spadkowe są efektem procesów zachodzących w fazach wzrostowych - i odwrotnie

- nadprodukcja - spadek cen - spadek konsumpcji - nowe metody produkcji - obniżenie kosztów wytwarzania - oczyszczenie gospodarki (twórcze zniszczenie) - nowy popyt inwestycyjny

Cykle we współczesnej gospodarce - oddziaływanie rządu na współczesne cykle

- wieloletnie i skuteczne oddziaływanie polityki stabilizacyjnej państwa

- dynamiczna ekspansja sektora usług, który charakteryzuje się dużą odpornością na spadki koniunktury

- istnienie bardziej wiarygodnych informacji o sytuacji gospodarczej i jej perspektywach

- szybkość przepływu informacji

- procesy globalizacji i internacjonalizacji

EKONOMICZNE FUNKCJE PAŃSTWA

Państwo - złożona, zróżnicowana wewnętrznie, wieloszczeblowa struktura administracyjna społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium, dysponująca władzą ustawodawczą, wykonawcza i sądowniczą.

argumenty za interwencją państwa w gospodarkę:

- konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno-prawnej

- niedoskonałości ryku i konkurencji w praktyce

- występowanie negatywnych efektów zewnętrznych

- istnienie dóbr publicznych

- istnienie dóbr szczególnie niekorzystnych/korzystnych społecznie

- wahania aktywności ekonomicznej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy

- produkcyjnych, inflacja

- ludzie starzy, chorzy, wymagający opieki

- powstawanie zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie różnic

- dochodowych/majątkowych

- zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego,

- koszt interwencjonizmu

- niereprezentatywność rządu

- zniekształcone informacje 

- osłabienie bodźców rynkowych

- ograniczenie wolności jednostki, hamowanie oddolnej inicjatywy

Funkcja
- alokacyjna,

Podejmowanie działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów

1. Problem dóbr publicznych

2. Efekty zewnętrzne

3. Brak konkurencji

4. Wady strukturalne

- redystrybucyjna,

Łagodzenie nierówności w poziomie życia ludności, grup społecznych

1. Zmiana proporcji podziału dochodów (płaca minimalna, transfery dochodowe)

2. Instrumenty redystrybucji dochodów (system podatkowy, wydatki budżetowe, oddziaływanie na system cen, składki na ubezpieczenia społeczne)

- stabilizacyjna

Regulacja koniunktury gospodarczej zapewnienie takiego ładu ekonomicznego, który będzie gwarantował efektywne funkcjonowanie systemu gospodarczego

1. Osiągniecie i utrzymywanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego

2. Ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia

3. Stabilizacja rynku pieniężnego

(wpływ na rozmiary popytu, wpływ na kwalifikacje pracowników (oświata), polityka pieniężna, polityka cenowo-dochodowa, polityka socjalna, wydatki na badania i rozwój)

TEORETYCZNE KONCEPCJE ROLI PAŃSTWA W GOSPODARCE

Pierwszy zwarty system teoretyczny - ekonomia klasyczna

- podstawa liberalizmu ekonomicznego

- główna teza - gospodarka wolnokonkurencyjna samoczynnie, bez zewnętrznej ingerencji dąży do równowagi

- przewodnia idea - laissez faire (swoboda działania)

- niewidzialna ręka rynku (dokonuje optymalnej alokacji zasobów do poszczególnych dziedzin wytarzania, uruchamia samoregulujące się mechanizmy gospodarki)

- interesy społeczne - wypadkowa interesów indywidualnych

- koncepcja homo oeconomicus

- produkcja stwarza możliwość zbytu produktów, tworzy efektywny popyt wystarczający na zakup całej podaży towarów (J.B. Say)

- pieniądz w gospodarce - neutralny, kształtuje wielkości nominalne (ceny), nie wpływa na kształtowanie wielkości realnych (produkcja, zatrudnienie)

Ekonomia neoklasyczna

- nawiązanie do klasycznego dorobku ekonomii klasycznej

- indywidualizm metodologiczny(podejście badawcze)

*zależności formułowane na szczeblu mikroekonomicznym przenosi się na szczebel makroekonomiczny,

*psychologia jednostek - podstawa wyjaśniania zjawisk społecznych,

- podobne podejście - kierunek subiektywno-marginalistyczny (metoda badawcza oparta na mikroekonomicznym p. widzenia, subiektywizmie, zastosowaniu rachunku marginalnego)

- daleko idąca liberalizacja i wiara w skuteczność samoczynnych mechanizmów rynkowych doprowadziły - do wielkiego kryzysu gospodarczego

Keynesizm - rewolucja keynesowska

- pojawienie się w gospodarce nowych zjawisk (monopolizacja, kryzysy) - konieczność stosowania odmiennych narzędzi badawczych

- tworzy teorię obejmującą stany równowagi, przy różnym stopniu wykorzystania czynników wytwórczych

- popyt efektywny - decyduje o wykorzystaniu potencjału produkcyjnego

- obszar badań - makroekonomiczne warunki produkcji (a nie poszczególne podmioty gospodarcze)

- konieczność włączenia do analiz zjawisk pieniężnych

- do zapewnienia równowagi - potrzebny czynnik egzogeniczny (instrumenty rządowe; obniżenie stopy procentowej, opodatkowanie wysokich dochodów, wzrost świadczeń społecznych, wzrost wydatków rządowych)

Monetaryzm

- teza o neutralności pieniądza

- zmiana ilości pieniądza w obiegu powoduje wyłącznie zmiany wielkości nominalnych (cen), a nie realnych (produkcji, zatrudnienia)

- zapobieganie inflacji wymaga zapewnienia stałego tempa przyrostu podaży pieniądza (3-4% rocznie, tyle wynosi naturalna stop wzrostu potencjału podażowego gospodarki)

- stosowanie innych narzędzi polityki gospodarczej (wysokie zatrudnienie) - niewskazane, ponieważ zakłóca grę sił rynkowych

Nowa ekonomia klasyczna - założenia

- pełna elastyczność rynków (stany nierównowagi są natychmiast likwidowane)

- teoria racjonalnych oczekiwań (ludzie, podmioty gospodarcze - prognozują na podstawie przebiegu zjawisk w przeszłości),

Ekonomiczna teoria polityki (teoria wyboru publicznego, nowa ekonomia polityczna)

- jednostce obce jest „dobro społeczne”

- jednostka działając w instytucjach interesu społecznego optymalizuje swoja egoistyczna funkcję celu

- państwo powinno interweniować w gospodarce tylko wtedy, gdy formy tego oddziaływania będą mniej kosztowne od oddziaływania mechanizmu rynkowego

Ekonomia podaży

- wszelkie trudności w funkcjonowaniu gospodarki wynikają z zewnętrznych zakłóceń mechanizmu rynkowego

- ingerencja państwa, zwłaszcza polityka podatkowa wpływa negatywnie na aktywność gospodarki

INFLACJA

Inflacja - stały wzrost przeciętnego poziomu cen w gospodarce

Mierzenie inflacji - CPI (Consumer Price Index)

Indeks CPI - mierzy koszt koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych (konstruowany z uwzględnieniem ekonomicznego znaczenia każdego dobra).

Rodzaje inflacji

Według kryterium

Tempo wzrostu

Inflacja: umiarkowana, krocząca, galopująca, hiperinflacja

Według kryterium

Przyczyny

Inflacja: popytowa, podażowa

Inflacja umiarkowana - jednocyfrowa, powolny wzrost cen

Inflacja krocząca - kilkunastoprocentowa, wymaga kontroli BC

Inflacja galopująca - kilkadziesiąt procent, zniekształcenia w gospodarce, zanika funkcja cen, niepewność decyzji

Hiperinflacja - brak racjonalnych zachowań, bardzo szybki obieg pieniądza, ucieczka od pieniądza krajowego

Inflacja popytowa - zderzenie zbyt wielkich wydatków (AD) z ograniczoną produkcją(Y), jaka może być wytworzona przy pełnym wykorzystaniu zasobów.

Inflacja podażowa - wywołana ograniczona podażą zasobów lub wzrostem cen zasobów, co prowadzi do wzrostu kosztów wytwarzania.

Skutki inflacji

- Redystrybucja dochodów i bogactwa

- Drenaż podatkowy

- Utrata siły nabywczej dochodów

- Zjawisko „gorącego pieniądza”

- Korzyść wybranych osób

- Deprecjacja pieniądza

- Niepewność decyzji

- Utrudniony rachunek ekonomiczny

Przeciwdziałanie inflacji

- Polityka Banku Centralnego

- Polityka fiskalna

- Polityka cenowa

- Polityka podatkowa

- Polityka innowacyjna,

- Nakłady na B&R

- Restrukturyzacja gospodarki

TYPY GOSPODARKI RYNKOWEJ

a) neoliberalny - model anglosaski

Cechy modelu anglosaskiego:

- otwarcie na konkurencję, swoboda przepływu kapitału

- dążenie firm do szybkiego zysku

- duża rola giełdy w finansowaniu gospodarki

- przedsiębiorstwa stają się towarem przynoszącym zysk

- nacisk na szybkie zaspokajanie zysków akcjonariuszy

- ryzykowne przedsięwzięcia rynkowe

- powszechna komercjalizacja

- rozpiętość dochodów

- duża mobilność pracowników

- mały zakres ubezpieczeń społecznych

b) społeczny - model nadreński

Cechy modelu nadreńskiego:

- znacząca rola banków - splot interesów banków i firm

- zasada współodpowiedzialności akcjonariuszy, menedżerów, pracodawców, związków zawodowych

- realizacja zasady solidaryzmu społecznego

- rozszerzone funkcje przedsiębiorstw

- ostrożna akceptacja giełdy

- aktywna rola państwa w rozwiązywaniu problemów społecznych

c) socjaldemokratyczny - model państwa dobrobytu (model skandynawski)

Cechy modelu skandynawskiego:

- realizacja idei państwa dobrobytu

- silne państwo

- gospodarka mieszana

- demokracja polityczna

- wysoki udział sektora publicznego

- wysoki poziom świadczeń społecznych

d) wschodnioazjatycki - model japoński

Cechy modelu japońskiego:

- sprawność kapitału ludzkiego

- ekspansja firm i identyfikacja pracowników

- umiarkowana rozpiętość wynagrodzeń

- znaczny zakres pomocy społecznej realizowanej przez firmy

- wysoka stopa oszczędności

- wysoka stopa inwestycji

- ingerencja wspomagająca rozwój gospodarki

- agresywna ekspansja eksportowa

- strategia opanowywania rynków zagranicznych

11

---