1. Pojęcie i działy prawa karnego
Prawo karne
- zbiór przepisów zawierających normy określonego zachowania
- jest to określona dziedzina nauki (doktryna, dogmatyka prawa karnego)
- przedmiot wykładany na studiach wyższych.
A. Prawo karne materialne (określa materię, czyli podstawowe zasady) - zespól przepisów zawierających normy prawne regulujące czym jest przestępstwo, kto może być podmiotem przestępstwo. Określa typy przestępstw i zasady odpowiedzialności karnej. Określa sankcje - kary i środki karne. Źródłem prawa karnego materialnego jest przede wszystkim kodeks karny, ale także różne ustawy, głównie administracyjne.
B. Prawo karne formalne - zespół przepisów zawierających normy prawne określające przebieg i etapy procesu karnego, który jest wysoce sformalizowany (dlatego formalne). Źródłem tego prawa jest kodeks postępowania karnego.
C. Prawo karne wykonawcze - zbiór przepisów zawierający normy prawne regulujące wykonywanie orzeczeń w sprawach karnych. Źródło - kodeks karny wykonawczy.
Podział prawa karnego materialnego
A. Prawo karne powszechne
- dot. przestępstw
- dot. wykroczeń
B. Prawo karne specjalne
- wojskowe
* przestępstwa popełnione przez żołnierzy w związku z wykonywaniem służby wojskowej (delicja militaria)
* żołnierz odpowiada za przestępstwa powszechne
* źródłem tego prawa są przepisy części wojskowej kodeksu karnego
- skarbowe
* ochrona interesów fiskalnych państwa
* przestępstwa podatkowe, celne, dewizowe
* źródło - kodeks karny skarbowy
- prawo karne nieletnich dewiantów
* dot. osób, które nie ukończyły w chwili czynu 17 lat.
* źródło - ustawa o postępowaniu karnym wobec nieletnich z 1982 roku.
Międzynarodowe prawo karne a prawo karne międzynarodowe
MPK - zajmuje się takimi kwestiami jak zbrodnia ludobójstwa, przeciwko ludzkości, przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne, zwalczanie produkcji i międzynarodowego handlu narkotykami, zwalczanie handlu żywym towarem. Źródło - umowy międzynarodowe dwu - i wielostronne, powszechnie przyjęte zwyczaje i zasady prawne w relacjach międzynarodowych.
PKM - zajmuje się sprawami karnymi, w których występuje element obcy, czyli cudzoziemiec. Poza tym reguluje sprawę zasady współpracy organów sprawiedliwości różnych państw.
2. Cele i funkcje prawa karnego
Cele - wyobrażone rezultaty, do których dążymy konstruując i stosując normy PK
Funkcje - rzeczywista rola PK w zakresie regulacji relacji społecznych
Funkcje PK materialnego
- ochronna
* ochrona wartości i interesów istotnych dla społeczeństwa
* ochronna w wymiarze statycznym - samo istnienie zakazów ma wartość odstraszającą sprawców (w praktyce bywa różnie…)
* ochrona w wymiarze dynamicznym - zastosowanie norm PK wobec sprawców czynów zakazanych
- prewencyjna
* wymiar prewencji generalnej, oddziaływującej na całe społeczeństwo
* wymiar prewencji szczególnej, nakierowanej na sprawców czynów zabronionych (resocjalizacja; odruch awersyjny - postępowanie karne, obowiązek naprawienia szkody. W Skandynawii - krótkotrwałe kary odbywania pozbawienia wolności)
- kompensacyjna
* przywrócenia stanu poprzedniego/zadośćuczynienie albo odszkodowanie
* kompensacja indywidualna - przysługiwanie określonych praw pokrzywdzonemu
* kompensacja generalna - przykład: nawiązka na rzecz PCK, fundusz na rzecz zapobiegania narkomanii
- gwarancyjna
* dopóki nie zachowasz się w sposób zakazany, nie poniesiesz odpowiedzialności
* jeżeli zachowasz się w sposób zakazany poniesiesz odpowiedzialność karną, ale tylko w taki sposób, jaki jest przewidziany dla danego czynu zakazanego
- afirmująca
* potwierdzanie słuszności określonego systemu wartości
3. Źródła prawa karnego
- w znaczeniu normatywnym na niekorzyść oskarżonego
* zasadniczo źródłem są tylko ustawy
* wyjątkowo Konstytucja stosowana bezpośrednio
* normy prawa konwencyjnego (międzynarodowego)
- w znaczeniu normatywnym na korzyść oskarżonego
* rozporządzenia
* norma zwyczajowa - kontratypy zwyczajowe
- w znaczeniu nienormatywnym
* orzecznictwo sądów
- w znaczeniu funkcjonalnym
* wypowiedzi doktryny
Przepisanie fragmentu komentarza w piśmie procesowym nie jest plagiatem
4. model/zasady stosowania przepisów karnych
Analogia - zakaz stosowania w kierunku na niekorzyść oskarżonego jak i zakaz analogii będącej wyrazem wykładni rozszerzającej przepisów szczególnych na sytuacje w nich wprost nieprzewidzianych.
Innych odrębności w zakresie wykładni prawa karnego w stosunku do reguł ogólnych nie ma.
5. naczelne zasady prawa karnego
Naczelne zasady prawa karnego - wypowiedzi normatywne o charakterze ogólnym.
Zasady naczelne - mają podstawowe znaczenie dla wyprowadzania pewnych najważniejszych zasad dla danej gałęzi.
- Praworządności - dyrektywa skierowana do wszystkich obywateli oraz do organów państwa stanowiących i stosujących prawo aby stosowano prawo zgodnie z prawem, zaś aby obywatele zgodnie z prawem postępowali
- Humanizmu - prawo ma służyć człowiekowi, a nie być przeciwko niemu
- Humanitaryzm
* szczególne względy wobec nieletnich i młodocianych
* nie nadużywanie kary tymczasowego aresztu
- Sprawiedliwości - nakaz takiego postępowania, które jest zgodne z społecznym poczuciem sprawiedliwości
- Subsydiarności - normy kierowane pod adresem organów stanowiących i stosujących prawo (już w mniejszym zakresie)
6. Struktura ustawy karnej, budowa przepisów, zasady obowiązywania ustawy karnej
Systematyka kodeksu karnego
Obecny kodeks został uchwalony 6 czerwiec 1997, wszedł w życie 1 września 1998.
Dzieli się na część ogólną, szczególną i wojskową
Ogólna - zawiera podstawowe zasady prawa polskiego, definicje, rodzaje kar, definicja przestępstwa
Szczególna - opisuje typy przestępstw oraz grożące za nie kary
Wojskowa - opisuje zasady odpowiedzialności karnej dot. żołnierzy, oraz poszczególne przestępstwa wojskowe i kary za nie grożące
Części dzielą się na działy, rozdziały, artykuły
Budowa i charakter przepisów karnych:
Przepisy części ogólnej mają normy znajdujące zastosowanie tylko i wyłącznie w powiązaniu z przepisami części szczególnej.
Funkcją przepisów części ogólnej nie jest wyznaczanie określonych obowiązków, a jedynie wskazanie na obowiązujące reguły, formy popełnienia przestępstw; są tu definicje ustawowe, które objaśniają pojęcia.
Zasady wyznaczające zakres stosowania polskiej ustawy karnej:
Lex retro non agit - art. 1 KK; ma ona wyjątek, że konsekwencje tego przepisu nie mogą naruszać interesu sprawcy
Ustawę można stosować od czasu jej ogłoszenie do czasu uchylenia jej całości lub części.
7. Przesłanki odpowiedzialności karnej
Odpowiedzialność karna - ponoszenie negatywnych konsekwencji zachowania które jest uznane przez władzę państwową za naganne.
Przesłanki odpowiedzialności karnej (warunki pozytywne i negatywne) - są konieczne dla wystąpienia odpowiedzialności.
8. Czyn zabroniony, pojęcie czynów, bezprawność kryminalna
Czyn zabroniony jest rodzajem czynu bezprawnego i stanowi zarazem jeden z czterech podstawowych komponentów przestępstwa lub wykroczenia. Pozostałymi są: bezprawność, wina i społeczna szkodliwość (w wypadku przestępstwa - większa, niż znikoma; w odniesieniu do wykroczenia nie ma takiego wymogu). Oznacza to, że każde przestępstwo lub wykroczenie jest jednocześnie czynem zabronionym, natomiast nie każdy czyn zabroniony stanowi przestępstwo lub wykroczenie (nie jest nim, gdy zabraknie któregokolwiek z pozostałych trzech elementów definicji przestępstwa lub wykroczenia).
Czynem nazywamy odpowiednio spójny, społecznie doniosły fragment zewnętrznego zachowania się człowieka (przestępstw nie popełniają zwierzęta, osoby prawne). Czynem może być brak aktywności kierunkowej.
Bezprawność kryminalna to sprzeczność z przepisami prawa karnego, a mówiąc dokładniej — z zakazami karnymi. Tak jak nie każde zachowanie niezgodne z normami prawa cywilnego powoduje bezprawność tego zachowania, tak też tylko zachowanie sprzeczne z zakazami karnymi (stanowiącymi tylko część przepisów prawa karnego) może być zachowaniem bezprawnym kryminalnie. Podział bezprawności na kryminalną i inną (np. cywilną) nie wyczerpuje jednak koniecznej analizy tego pojęcia. Należałoby jeszcze wspomnieć, iż możliwe są sytuacje, gdy czyn, choć wyczerpujący wszystkie znamiona zawarte w zakazie karnym, może nie być uznany za kryminalnie bezprawny.
9. Kontratypy
Kontratyp (Władysław Wolter stworzył ten termin) - okoliczność wyłączająca karną bezprawność czynu. Zaistnienie kontratypu powoduje, że zachowanie wypełniające znamiona czynu zabronionego nie jest przestępstwem. Innymi słowami - postępowanie, które w normalnych warunkach jest bezprawne, staje się prawnie dozwolone ze względu na zaistnienie określonych przesłanek.
- kontratypy ustawowe (w ustawie karnej)
* obrona konieczna
* stan wyższej konieczności
* eksperyment
Obrona konieczna (art. 25 KK)
- nasze zachowanie jest świadome i umyślne
* świadome działanie dotyczy obrony, odparcia zamachu na nasze chronione prawem dobra
* zamach musi być bezpośredni i bezprawny
* zamach musi być skierowany na jakiekolwiek dobro prawne
- źródłem zamachu jest zachowanie człowieka
* to zachowanie nie musi mieć postaci przestępstwa (może być to zamach ze strony osoby niepoczytalnej lub niepełnoletniej)
- zamach bezpośredni dzieje się już teraz lub w najbliższej przyszłości
- zamach jest bezprawny - czyli jest niezgodny z prawem jako całością
- przekroczenie obrony koniecznej polega na:
* użyciu środków niewspółmiernych do zamachu
* zbyt intensywna obrona
* obrona przedwczesna
- art. 25 par. 2 KK - sąd może złagodzić lub odstąpić od wymierzenia kary za przekroczenie obrony koniecznej
- odstąpienie od wymierzenia kary następuje, jeżeli przekroczenie było spowodowane strachem lub wzburzeniem spowodowanym zamachem
- obrona konieczna przy bójce
* uczestnik bójki nie może się powołać na obronę konieczną, ponieważ jednocześnie broni się i atakuje
* wyjątek: kiedy uczestnik wycofuje się z bójki, a nadal jest atakowany
* na obronę konieczną może się powołać osoba chcąca przerwać bójkę
- prowokacja a obrona konieczna
* prowokator nie może powołać się na obronę konieczną (orzeczenie SN z lat 70. XX wieku)
* stanowisko SN się zmieniło i stanowi teraz:
przy prowokacji zwykłej prowokator może się powołać na obronę konieczną
przy prowokacji celowej nie może się powołać; prowokacja celowa występuje, kiedy pod pozorem obrony koniecznej chcemy wyrządzić krzywdę prowokowanemu
Stan wyższej konieczności (art. 26 KK)
- nasze zachowanie musi być świadome
- działamy w celu uchylenia niebezpieczeństwa
- to niebezpieczeństwo musi być bezpośrednie
- musi zagrażać jakiemukolwiek dobru prawnemu
- tego niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć
- dobro które poświęcamy przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego
* życie ludzkie jest najwyższą wartością
- źródłem stanu może być:
* zachowanie człowieka
* zachowanie zwierzęcia
* siły przyrody
Eksperyment (art. 27 KK)
- eksperyment musi mieć określony cel (poznawczy, medyczny, ekonomiczny lub gospodarczy)
- eksperyment musi przynosić określone korzyści
- eksperyment musi być zasadny w świetle obecnego stanu wiedzy
- człowiek biorący udział w eksperymencie musi być poinformowany o pozytywnych i negatywnych skutkach eksperymentu
- uczestnik eksperymentu może odstąpić od niego na każdym etapie
- pozaustawowe
* karcenie małoletnich
* ryzyko sportowe
* zabiegi lecznicze
* zabiegi kosmetyczne
* zwyczajowe dowody wdzięczności
* śmigus-dyngus
* kontratyp nocy sylwestrowej
* prima aprilis
* topienie marzanny
Karcenie małoletnich
- karcić może prawny opiekun
- karcić może tylko w celach wychowawczych, i tylko jako reakcja na negatywne zachowanie się dziecka
- karcenie małoletnich nie może zagrażać zdrowiu czy życiu dziecka, nie może prowadzić do uszkodzenia ciała dziecka
- karcenie nie może przekraczać zwyczajowo przyjętych granic
Ryzyko sportowe
- sport jest społecznie pożyteczny, dlatego ryzyko sportowe jest kontratypem
- dyscyplina sportu musi być legalna
- udział w dyscyplinie sportowej jest dobrowolny
- zachowanie jest podjęte w celach sportowych
- zachowanie zgodne z zasadami danej dyscypliny sportowej
Zabiegi lecznicze
- przepisy ustawy o zawodzie lekarza
- zabieg musi być wykonywany w celach leczniczych
* terapia, diagnoza, rehabilitacja
- zabieg wykonuje uprawniona osoba
- zabieg jest wykonywany lege artis [zgodnie ze sztuką]
- co do zasady wymagana jest zgoda pacjenta
* nie jest wymagana, gdy pacjent jest nieprzytomny, ma mniej niż 13 lat, jest niepoczytalny, i gdy zachodzi bezpośrednie zagrożenie dla jego życia lub zdrowia
Zabiegi kosmetyczne
- cel to zmiana wygladu fizycznego
- zabieg wykonywany przez osobę uprawnioną i lege artis
- zgoda pacjenta musi być wyrażona w sposób bezwzględny
Zwyczajowe dowody wdzięczności
- dotyczy głównie urzędników, nauczycieli i lekarzy
- prezent jest dobrowolny
- prezent nie był wcześniej przyobiecany
- czynność nie była uzależniona od wręczenia prezentu
- prezent jest wyrazem wdzięczności, jest wręczany po czynności
- nie powinien zwyczajowo przyjętych granic
- prezent nie powinien przedstawiać zbyt dużej wartości materialnej (spory w doktrynie)
Topienie marzanny
- wyłącza kryminalną bezprawność czynu polegającego na zanieczyszczaniu środowiska naturalnego
Kontratyp nocy sylwestrowej
- może wyłączać kryminalną bezprawność czynów polegających na:
* piciu alkoholu w miejscach publicznych
* przepisy ograniczające używanie petard i środków pirotechnicznych
* zakłócanie ciszy nocnej
Śmigus - dyngus
- wyłącza naruszenie nietykalności cielesnej
- nie wyłącza kryminalnej bezprawności czynu zniszczenia mienia (art. 288 KK)
10. społeczna szkodliwość czynu
11. stopniowanie szkodliwości
Materialna cecha przestępstwa, materialna bezprawność czynu. Niezbędny element przestępstwa.
Obowiązujący Kodeks karny nie podaje definicji pojęcia społecznej szkodliwości. Pojęcie to zastąpiło występujące w kodeksie karnym z 1969 roku pojęcie społecznego niebezpieczeństwa.
Na stopień społecznej szkodliwości mają wpływ oceniane całościowo (nie każda z osobna) następujące przesłanki
- rodzaj i charakter naruszonego dobra
- rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody
- sposób i okoliczności popełnienia czynu
- wagę naruszanych przez sprawcę obowiązków
- motywację sprawcy
- zamiar
Społeczna szkodliwość czynu jest pojęciem ilościowym i podlega kwantyfikacji. W ustawie występuje z przymiotnikiem (kwantyfikatorem).
12. Formy stadialne
Formy stadialne popełnienia przestępstwa [etapy popełnienia przestępstwa]
1. Przygotowanie (art. 16 par. 2 KK)
- co do zasady nie jest karalne, chyba że ustawa stanowi inaczej
2. Usiłowanie (Art. 13 KK)
- przesłanki
* zamiar popełnienia przestępstwa,
* bezpośrednie zmierzanie do dokonania,
* dokonanie nie następuje
- usiłowanie nieudolne
* zamiar popełnienia przestępstwa
* bezpośrednie zmierzanie do dokonania
* brak dokonania, ponieważ dokonanie od samego początku nie było możliwe, o czym sprawca nie wiedział
3. Dokonanie
* swoim zachowaniem wyczerpał wszystkie ustawowe przesłanki określonego czynu zabronionego
13. Zbiegi przestępstw i zbiegi przepisów
Zbieg przestępstw [art. 85 KK]
1. Przesłanki
- co najmniej dwa przestępstwa
- nie zapadł za nie żaden wyrok (ani prawomocny, ani nieprawomocny)
- za te sąd wymierzono kary tego samego rodzaju, albo inne podlegające łączeniu
* łączeniu podlega pozbawienie z ograniczeniem wolności
- sąd orzeka karę łączną na podstawie wszystkich kar wchodzących w skład zbiegu przestępstw
Zbieg przepisów - sytuacja, gdy sprawca tym samym czynem narusza wiele przepisów ustawy karnej, realizując równocześnie znamiona wielu typów czynów zabronionych.
Zbieg idealny
Uznaje się, że sprawca jednym czynem popełnia dwa lub więcej przestępstw, za które zostają wymierzone oddzielne kary. Zbiegiem idealnym objęte jest zachowanie sprawcy stanowiące równocześnie przestępstwo i przestępstwo skarbowe.
Zbieg kumulatywny (realny)
Uznaje się, że sprawca popełnia jeden czyn, ale wypełniające znamiona tylu przepisów ustawy karnej, ile naruszył swym zachowaniem. Karę wymierza się w zakresie przewidzianym przez przepis najsurowszy, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu środka karnego przewidzianego przez którykolwiek ze zbiegających się przepisów.
Zbieg pozorny
Uznaje się, że sprawca popełnia jedno przestępstwo wyczerpujące znamiona jednego przepisu. Konstrukcja ta bazuje na logicznym stosunku wykluczania i dotyczy sytuacji, gdy przepis szczególny ze swej istoty wyklucza zastosowanie przepisu ogólnego.
Zbieg niewłaściwy (pomijalny)
Uznaje się, że sprawca popełnia jedno przestępstwo wyczerpujące znamiona jednego przepisu. Konstrukcja ta bazuje na założeniu, że skazanie sprawcy za przestępstwo wyczerpujące znamiona jednego przepisu oddaje całą zawartość kryminalną czynu i zbędne jest w tym zakresie odwołanie się do konstrukcji zbiegu realnego. Przykładem jest pomijanie działania polegającego na wtargnięciu do domu(naruszeniu miru domowego), gdy równocześnie sprawca dopuszcza się rozboju na jego mieszkańcach.
13. sankcje karne
14. system sankcji
Sankcja jest to kara grożąca za czyn wypełniający znamiona określone w dyspozycji przepisu prawno-karnego. Według typu sankcji podzielić je można na:
Sankcje bezwzględnie nieoznaczone-pozostawiały wyłącznie uznaniu sędziego określenie rodzaju i wysokości kary.
Sankcje bezwzględnie oznaczone-nie dają sędziemu żadnej możliwości wyboru określając zarówno rodzaj, jak i wysokość kary za przestępstwo.
Sankcje względnie oznaczone- wskazują granice grożącej kary, w ramach których sąd wymierza karę ściśle oznaczoną. Sankcja może wskazywać zarówno minimum jak i maksimum grożącej kary albo może podawać tylko maksimum lub tylko minimum.
Sankcja prosta- operuje jednym rodzajem kary.
Sankcja złożona- przewiduje dwa lub więcej rodzajów kary. W obowiązującym kk sankcje takie maja zawsze charakter alternatywny, tzn. operują karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności, przy czym sąd orzekający musi dokonać wyboru rodzaju kary i określić jej wysokość. Natomiast w ustawach szczególnych występują sankcje kumulatywne, operujące grzywną i pozbawieniem wolności.
15. kary
16. środki karne
17. środki probacyjne
Środek karny - dodatkowa dolegliwość wymierzana sprawcy przestępstwa lub wykroczenia obok lub niekiedy zamiast kary.
Kary
Kara kryminalna - osobista i celowa dolegliwość, wymierzana sprawcy przestępstwa przez sąd w drodze przymusu państwowego
Cechy kary kryminalnej:
- najsurowsza sankcja wymierzana przez państwo
- jest zawsze wymierzana w imieniu państwa
- wymierzana tylko przez organy państwowe
- jest wymierzana w specjalnym trybie [postępowanie karne]
- polega na pozbawieniu lub pomniejszeniu praw skazanego
Cele kary kryminalnej
- cel sprawiedliwościowy
* poprzez karę chcemy zaspokoić społeczne poczucie sprawiedliwości
- cel prewencyjny
* zapobieganie przestępstwom poprzez karę
* prewencja ogólna i szczególna (do społeczeństwa i do jednostki)
- cel resocjalizacyjny
* kara kryminalna powinna wychować, przywrócić społeczeństwu skazanego
- cel kompensacyjno - restytucyjny
* naprawienie szkody i przywrócenie porządku prawnego
Rodzaje kary kryminalnej
artykuł 32 KK
Grzywna
- jej ogólną wadą jest to, że nie jest karą osobistą
- grzywna jest karą samoistną, ale może być też karą kumulatywną (występuje jednocześnie obok drugiej kary)
- kara grzywny w KW wynosi od 20 do 5000 tyś złotych, ma charakter kwotowy
- w postępowaniu mandatowym wynosi od 20 do 500, a przy zbiegu wykroczeń do 1000 złotych
Wyróżnia się grzywnę kwotową i stawkową
Kwotowa
- za określony czyn przewidziana jest grzywna w określonej kwocie pieniężnej
- w polskim KK nie występuje
- kwotowa występuje w KW i KK Skarbowym
- nie stosuje się jej za często ze względu na inflację
- grzywny kwotowej nie można dostosować do zarobków sprawcy
- sprawca może wykalkulować, że popełnienie przestępstwa jest mimo wszystko opłacalne
C. Stawkowa (art. 33 par.1 KK)
- od 10 do 360 stawek dziennych
* wyjątki
pranie brudnych pieniędzy - 2000 stawek
kara łączna - 540 stawek
- jedna stawka wynosi od 10 do 2000 złotych, w zależności od sytuacji i dochodów sprawcy (par. 3)
* grzywna może wynosić od 100 zł do 720 tys. złotych
Ograniczenie wolności
A. Artykuł 34 KK i następne
- wymierzana jest od 1 do 12 miesięcy [jest wymierzana tylko w miesiącach]
B. Kara polega na limitacji zakresu wolności, czyli:
- pracy społecznej
* praca nieodpłatna i kontrolowana, w miejscu wyznaczonym przez sąd, w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie, od miesiąca do dwóch lat
* zamiast pracy społecznej sąd może orzec potrącanie osobie pracującej od 10% do 25% pensji
* sąd musi skazanego wysłuchać przed wysłaniem do pracy; wysłuchanie ma na celu znalezienie odpowiedniej pracy dla skazanego
* nakaz obowiązku pracy
- braku możliwości zmiany stałego pobytu
- obowiązku informowania o przebiegu odbywania kary
Pozbawienie wolności
A. Wymierzane jest w miesiącach i latach; trwa od 1 miesiąca do 15 lat
- celem jest prewencja, ewentualnie resocjalizacja
- bezwzględna kara pozbawienia wolności = zakład karny
25 lat pozbawienia wolności (inaczej długoterminowe pozbawienie wolności)
Podlegają tej karze najcięższe przestępstwa
- zamach na prezydenta
- ludobójstwo
- inne
B. Celem kary jest izolacja przestępcy od społeczeństwa
- o zwolnienie warunkowe lub przedterminowe można starać się po odbyciu 15 lat kary
5. Dożywotnie pozbawienie wolności (bezterminowe)
- kara za najcięższe zbrodnie
- dożywocie nigdy nie jest jedyną sankcją w przepisie, zawsze jest alternatywa
- po 25 latach jest możliwie warunkowe zwolnienie
* sąd może wyłączyć możliwość przedterminowego zwolnienia
Środek probacyjny to instytucja prawa karnego materialnego i wykonawczego realizująca wychowawcze i szczególnoprewencyjne cele reakcji prawnokarnej sprawcy przestępstwa.
Środek probacyjny służy resocjalizacji uznanego winnym zarzucanego mu czynu zabronionego, zazwyczaj stosowany wobec osób zagrożonych lub skazanych na karę pozbawienia wolności. W tym wypadku instytucja daje szansę sprawcy na poprawę w warunkach wolnościowych, bez wykonywania kary w całości lub części albo uniknięcie kary w przypadku pozytywnego przebiegu próby przy warunkowym umorzeniu postępowania karnego.
W polskim prawie karnym wyróżnia się następujące postaci środków probacyjnych:
- warunkowe zawieszenie wykonania kary
- warunkowe przedterminowe zwolnienie
- warunkowe umorzenie postępowania
- warunkowe zwolnienie z odbycia reszty kary pozbawienia wolności
- przedterminowe zwolnienie z odbywania części kary ograniczenia wolności
- uznanie środka karnego za wykonany
- uznanie zakazu za wykonany.
18. ustawowy wymiar kary (zaostrzenie, złagodzenie)
1. Ustawowy wymiar kary - ustanawia granice kary, które ustawa określa dla danego sprawcy za popełnienie zarzucanego mu przestępstwa. Granice te wynikają głównie z sankcji przepisu określające to przestępstwo, ale wpływają na nie i inne przepisy, np. przepisy o recydywie.
Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo na wymierzeniu kary łagodniejszego rodzaju.
A. Zasady wymierzania kary złagodzonej
- jeżeli czyn stanowi zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od 1/3 dolnej granicy ustawowego zagrożenia,
- jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności
- jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności
- jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie grzywną, ograniczeniem wolności albo pozbawieniem wolności, nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od wymierzania kary i orzeczeniu środka karnego (z wykluczeniem jednak pozbawienia praw publicznych).
B. Przesłanki zastosowania kary złagodzonej
- w przypadkach przewidzianych w ustawie (np. obrona konieczna)
- w stosunku do młodocianego, (fakultatywnie)
- w szczególnie uzasadnionych przypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za dane przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności:
jeżeli pokrzywdzony pojednał się że sprawcą, szkoda została
* naprawiona albo sprawca i pokrzywdzony uzgodnili sposób naprawienia szkody
* ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza gdy czynił starania o naprawienie szkody lub jej zapobieżenie
* jeżeli sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem
Nadzwyczajne zaostrzenie wymiaru kary
polega na stworzeniu w pewnych sytuacjach możliwości orzeczenia kary w granicach szerszych niż przewidziane w sankcji przepisu określającego dane przestępstwo.
A. Podstawy do zaostrzenia wymiaru kary:
- przestępstwo ciągłe, w sytuacji ciągu przestępstw
- wobec sprawców działających w zorganizowanej grupie przestępczej
- wobec przestępców zawodowych
- recydywa szczególna (specjalna) zwykła,
- recydywa szczególna wielokrotna, przy czwartym skazaniu zaostrzenie wyroku o 200%
19. kara łączna
Res iudicata - powaga rzeczy osądzonych [zakaz ponownego karania za to samo przestępstwo]
Metody wymiaru kary łącznej
1. System kumulacji
- polega na sumowaniu wszystkich kar
2. System absorpcji
- kara najsurowsza pochłania pozostałe
3. Metoda asperacji
- najsurowsza z kar ulega zaostrzeniu
- zaostrzenie zależy od ustawy karnej
Art. 86 par. 1 - w Polsce obowiązuje system mieszany
„Sąd wymierza karę łączną w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy”
nie może przekraczać 540 stawek dziennych, 18 miesięcy ograniczenia albo 15 lat pozbawienia wolności
dodatkowe warunki
art. 87 KK - łączenie ograniczenia z pozbawieniem wolności
miesiąc ograniczenia = 15 dni pozbawienia
żeby nie było problemów, sady orzekają parzyste liczby miesięcy pozbawienia wolności
art. 88 KK - łączenie z karami najsurowszymi
25 lat albo dożywocie = kara łączna
25 lat + 25 lat = sąd może orzec dożywocie
Ciąg przestępstw
- co najmniej dwa, podobne przestępstwa popełnione w krótkich odstępach czasu
* podobieństwo prawne (ten sam przepis)
* podobieństwo faktyczne (popełnione podobnymi metodami)
- przestępstwa popełnione w krótkich odstępach czasu
* odstępy kilkumiesięczne, do pół roku
- nie zapadł za nie żadne wyrok
- sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, w wysokości górnej granicy zagrożenia powiększonej o połowę
Przy ciągu przestępstw nie ma kary łącznej, ale jest na podstawie art. 91 par. 2 przy zbiegu ciągów przestępstw, lub przy zbiegu ciągów z innym przestępstwem można orzec karę łączną.
20. sądowy wymiar kary i jego dyrektywy
Dyrektywy sądowego wymiaru kary - wiążą się z celem orzekania kary określonych w kodeksie karnym; wiążą się z funkcją ochronną prawa karnego.
Dyrektywa prewencji indywidualnej
Podstawowym kryterium orzeczenia kary (środka karnego) jest przede wszystkim osobowość skazanego. Sąd, aby kierować się prewencją indywidualną, musi przedstawić prognozę kryminologiczną co do przyszłego społecznego zachowania się danego sprawcy oraz prognozę prawdopodobnego przyszłego reagowania na określoną karę w trakcie jej wykonywania. Później powinien orzec taką karę, która zapewni prawdopodobieństwo osiągnięcia celu wychowawczego lub społecznej readaptacji sprawcy i zapobiegnie jego powrotowi do przestępstwa.
W odniesieniu do nieletniego i młodocianego sąd ma kierować się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować.
Dyrektywa prewencji generalnej
Prewencja generalna ma na celu kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa.
Dyrektywa zadośćuczynienia pokrzywdzonemu
Powinna być uwzględniana na płaszczyznach:
- orzeczenia kary w takim rozmiarze i o takim charakterze, aby nie pozbawić pokrzywdzonego możliwości dochodzenia swoich roszczeń wobec sprawcy,
- ustalenia dolegliwości kary, przy uwzględnieniu stanowiska pokrzywdzonego.
21. środki zabezpieczające
22. przedawnienie, zatarcie
Środek zabezpieczający stosuje się zamiast kary wobec sprawcy czynu zabronionego, który nie podlega odpowiedzialności karnej z powodu niepoczytalności lub znikomej społecznej szkodliwości czynu, albo jeśli orzeczenie kary byłoby oczywiście niecelowe z uwagi na zaburzenia psychiczne, które wpłynęły na popełnienie przez niego przestępstwa. Celem środków zabezpieczających jest ochrona społeczeństwa przed zachowaniami osób, które w sposób niezawiniony zagrażają porządkowi prawnemu. Orzekając środek zabezpieczający sąd nie określa terminu jego obowiązywania. Środek podlega uchyleniu, jeśli tylko ustaje przyczyna jego stosowania. W skrajnych sytuacjach może więc być wykonywany do końca życia sprawcy.
Przedawnienie - pojęcie odnoszące się do odpowiedzialności karnej w dwóch aspektach - karalności przestępstwa oraz wykonania orzeczonej kary. Kompletna regulacja przedawnienia w zakresie przestępstw zawarta jest w rozdziale XI kodeksu karnego.
Przedawnienie karalności
Polega na uchyleniu karalności czynów przestępnych po znacznym upływie czasu od ich popełnienia. Ma charakter bezwzględny i następuje z mocy prawa. Karalność zbrodni jeżeli od jej popełnienia upłynął okres 30 lat, inna zbrodnia- 20 lat, występki zagrożone karą pozbawienia wolności powyżej 3 lat - 10 lat, a 5 lat gdy zagrożenie tą karą jest niższe, występki zagrożone karą grzywny i karą ograniczenia wolności - 3 lata. Spod przedawnienia wyłączone są zbrodnie przeciwko ludzkości i wojenne, umyślne przestępstwo popełnione przez funkcjonariusza publicznego
Przedawnienie wykonania kary
Upływ terminów powoduje ustanie wykonalności wyroku, co oznacza że nie można wykonać kary orzeczonej wobec skazanego za przestępstwo.
Wykonalność orzeczenia ustaje, jeśli od daty uprawomocnienia się wyroku upłynęło:
• 30 lat - w razie skazania na karę pozbawienia wolności przekraczającą lat 5 albo karę surowszego rodzaju,
• 15 lat - w razie skazania na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat,
• 10 lat - w razie skazania na łagodniejszą karę.
Do terminu przedawnienia nie wlicza się okresu zawieszenia postępowania z powodu ukrywania się skazanego przed wymiarem sprawiedliwości.
Zatarcie skazania - instytucja prawa karnego, która powoduje uznanie skazania za przestępstwo za niebyłe po upływie określonego czasu. Stanowi narzędzie ułatwiające resocjalizację (powrót do społeczeństwa) osób, które odbyły karę.
Przesłanki zatarcia skazania
Zatarcie skazania w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności lub na karę 25 lat pozbawienia wolności następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania
W przypadku kary pozbawienia wolności, jeżeli nie przekracza 3 lat, sąd może na wniosek skazanego zarządzić zatarcie już po upływie 5 lat od wykonania darowania lub przedawnienia jej wykonania .Warunkiem bezwzględnym jest jednak to, aby w tym okresie skazany przestrzegał porządku prawnego.
W razie skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności zatarcie następuje z mocy prawa z upływem 10 lat wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. Jeżeli sprawca czynu zabronionego przez ustawę karną był skazany na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 5 lat od wykonania lub darowania kary albo przedawnienia jej wykonania.
Sąd może nie uwzględnić wniosku skazanego o zatarcie skazania bądź to z przyczyn formalnych (np. nie upłynął jeszcze termin do zatarcia skazania), bądź też z przyczyn merytorycznych.
23. przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu (bez aborcji i jej podobnych)
Zabójstwo. W art. 148 § 1 k.k. opisane jest zwykłe umyślne zabójstwo albo, inaczej mówiąc, zabójstwo umyślne typu podstawowego przy użyciu lakonicznego zwrotu „Kto zabija człowieka...”. Zabójstwo jest przestępstwem materialnym, ponieważ do jego znamion należy skutek w postaci spowodowania śmierci człowieka. Rozumie się przez to nie tzw. śmierć kliniczną, czyli ustanie krążenia i oddychania, lecz śmierć mózgowa, którą określa jako trwałe i nieodwracalne ustanie funkcji pnia mózgu. Skutek ten może być spowodowany przez działanie lub zaniechanie.
Morderstwo. Kodeks karny z 1997 roku wprowadził, nieznany dotąd polskiemu prawu karnemu, kwalifikowany typ zabójstwa umyślnego - morderstwo (art. 148 § 2 k.k.). Konsekwencją uznania określonego czynu za morderstwo, a nie za zwykłe zabójstwo umyślne - jest podwyższenie dolnej granicy zagrożenia kary pozbawienia wolności z lat 8 na 12 lat. Morderstwem jest umyślne zabicie człowieka, jeżeli zostało popełnione:
ze szczególnym okrucieństwem,
w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,
w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,
z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych.
Karze przewidzianej za morderstwo podlega także sprawca, który jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo (art. 148 § 3 k.k.).
Zabójstwo w afekcie. Zabójstwo typu uprzywilejowanego, nazywane tradycyjnie zabójstwem w afekcie, przewidziane jest w art. 148 § 4 k.k. Łagodniejsze zagrożenie karą przewidziane w tym przepisie uzasadnione jest tym, że popełnienie zabójstwa w afekcie wskazuje na niższy stopień winy sprawcy. Sprawca tego przestępstwa działa „w stanie silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami”.
Dzieciobójstwo. Do zabójstw typu uprzywilejowanego ze względu na zmniejszoną winę sprawcy należy też dzieciobójstwo. Według art. 149 k.k. polega ono na zabiciu noworodka przez matkę (przestępstwo indywidualne) pod wpływem silnego przeżycia związanego z przebiegiem porodu, znacznym zniekształceniem dziecka lub ze szczególnie trudną sytuacją osobistą.
Zabójstwo eutanatyczne. Zabójstwo na żądanie ofiary i pod wpływem współczucia dla niej (art. 150 k.k.) nazywa się potocznie zabójstwem eutanatycznym albo eutanazją. Zabicie człowieka w warunkach określonych w art. 150 k.k. może obniżać winę sprawcy takiego czynu w stopniu bardzo znacznym.
W art. 150 k.k. wymaga się spełnienia dwóch warunków:
istnienia żądania ofiary (tzn. czegoś więcej niż zgody),
szczególnej pobudki działania po stronie sprawcy, w postaci współczucia dla przyszłej ofiary. Ustawa nie określa, jaki powinien być powód tego współczucia. Powodem tym powinny być cierpienia fizyczne osoby nieuleczalnie chorej.
Samobójstwo. Przestępstwem jest, według sformułowania art. 151 k.k., doprowadzenie do zamachu samobójczego namową lub przez udzielenie pomocy. Jest to więc przestępstwo materialne, ale wymaganym przez przepis skutkiem jest samo usiłowanie samobójstwa, które nie musi być skuteczne.
Przestępstwo to może być popełnione tylko w zamiarze bezpośrednim (w formie namowy) lub w obydwu postaciach zamiaru (w formie udzielania pomocy).
Namowa lub pomoc do samobójstwa osoby małoletniej, niepoczytalnej lub o poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej - może być potraktowana jako zabójstwo.
Nieumyślne spowodowanie śmierci (art. 155 k.k.) polega od strony przedmiotowej na nieostrożnym zachowaniu się sprawcy, którego skutkiem była śmierć człowieka. Podmiotowa strona tego przestępstwa polega na popełnieniu go przez lekkomyślność lub niedbalstwo sprawcy.
Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu (art. 156 - 157 k.k.). Pojęcie uszczerbku na zdrowiu obejmuje naruszenie czynności narządu ciała oraz spowodowanie rozstroju zdrowia..
Ciężki uszczerbek na zdrowiu polega na:
pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,
spowodowaniu innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej lub znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała.
Średni uszczerbek na zdrowiu obejmuje pozostałe przypadki, z wyjątkiem jednak tych, gdy naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwało nie dłużej niż 7 dni. Te ostatnie przypadki nazywamy lekkim uszczerbkiem na zdrowiu. Ściganie lekkich uszczerbków na zdrowiu odbywa się z oskarżenia prywatnego. Natomiast pozostałe ścigane są z oskarżenia publicznego, z tym, że średnie uszczerbki na zdrowiu spowodowane nieumyślnie, jeżeli ofiarą jest najbliższa osoba, ścigane jest na jej wniosek.
Bójka i pobicie (art. 158 - 159 k.k.). Przez bójkę rozumie się starcie między co najmniej trzema osobami, z których każda występuje w zajściu w podwójnej roli - atakującego i broniącego się.
Pobicie to zajście, w którym co najmniej dwie osoby występują czynnie przeciwko innej osobie lub osobom. W przeciwieństwie do bójki mamy tu do czynienia z wyraźnym podziałem ról na stronę atakującą i stronę pokrzywdzoną zachowaniem się napastników.
Zachowanie się sprawców bójki lub pobicia polegać ma na „braniu udziału”, przez co rozumie się nie tylko zadawanie ciosów, ale również np. zachęcanie do walki, podawanie narzędzi, zgaszenie światła dla utrudnienia wycofania się z zajścia itp.
Narażenie na niebezpieczeństwo. Przestępstwo z art. 160 k.k. polega na narażeniu człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Chodzi tu więc o stworzenie stanu, grożącego innej osobie nastąpieniem w najbliższym czasie jednego z tych skutków.
Kwalifikowanym typem tego przestępstwa jest popełnienie go przez osobę, która ma obowiązek troszczenia się o osobę narażoną na niebezpieczeństwo,
Przestępstwem indywidualnym jest bezpośrednie narażenie innej osoby na zarażenie wirusem HIV przez osobę zarażoną nim i świadomą tego faktu
Nieudzielenie pomocy (art. 162 k.k.) jest przestępstwem powszechnym, polegającym na zaniechaniu. Oznacza to, że przepis ten nakłada obowiązek udzielenia pomocy dla każdego, kto jest świadkiem położenia innej osoby grożącego bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
24. przestęsptwa przeciwko mieniu i wolności
Podstawowymi przestępstwami przeciwko mieniu są:
1.) Kradzież - jest najczęściej występującym przestępstwem przeciwko mieniu. Polega na zabraniu cudzej rzeczy w celu przywłaszczenia. Grozi za to kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat, a za kradzież z włamaniem od roku do 10lat. Gdy sprawca kradzieży dobrowolnie naprawił szkodę lub zwrócił rzecz, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
2.) Kradzież rozbójnicza - sprawca po dokonaniu kradzieży używa przemocy lub grozi jej użyciem by zatrzymać zabrane mienie. Grozi za to kara pozbawienia wolności od roku do lat 10.
3.) Rozbój - jest również kwalifikowaną formą kradzieży. Sprawca używając przemocy lub grożąc jej użyciem zabiera cudzą rzecz w celu przywłaszczenia. Za rozbój uważane jest także zabranie cudzej rzeczy po uprzednim doprowadzeniu posiadacza do stanu nieprzytomności lub bezbronności(np. podstępne upojenie alkoholem). Za rozbój przepisy przewidują karę pozbawienia wolności od 2 do 12lat, natomiast za rozbój kwalifikowany karę pozbawienia wolności od 3 do 15lat.
4.)Przywłaszczenie - Sprawca cudzą rzecz ma już w swoim posiadaniu i zaczyna ją traktować jak swoją własność. Sprawca w posiadanie cudzej rzeczy wchodzi legalnie (np. najmuje). Kwalifikowaną formą przywłaszczenia jest sprzeniewierzenie, zwane także defraudacją. Sprawca przywłaszcza sobie tu mienie powierzone jego opiece. Za przywłaszczenie grozi kara pozbawienia wolności do 3lat, a w przypadku sprzeniewierzenia do 5 lat.
5.) Oszustwo - polega na doprowadzeniu innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd lub wyzyskania istniejącego już błędu, albo niezdolności pojmowania swoich działań. Oszust wprowadza w błąd czynnie lub biernie, przemilczając rzeczywisty stan rzeczy. Grozi za to kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Szczególną odmianą jest przestępstwo wiążące się z szerokim wykorzystywaniem komputerów i systemów komputerowych. Przestępstwo to jest zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
6.) Wymuszenie - polega na zmuszeniu innej osoby przemocą, groźbą zamachu na życie lub zdrowie, albo gwałtownego zamachu na mienie, do rozporządzenia mieniem własnym lub cudzym, albo do zaprzestania działalności gospodarczej. Za wymuszenie grozi kara pozbawienia wolności od roku do 10lat.
7.) Paserstwo - utożsamia się na ogół z handlem skradzionymi rzeczami w rzeczywistości zakres tego pojęcia jest znacznie szerszy. Paserstwa dopuszcza się każdy ktorzecz uzyskaną za pomocą przestępstwa nabywa lub pomaga w jej zbyciu, albo w celu osiągnięcia korzyści majątkowej tę rzecz przyjmuje lub pomaga w jej ukryciu. Grozi za to kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 10 lat.
Przestępstwa przeciwko mieniu
Pozbawienie człowieka wolności. „Art. 189 § 1 k.k. Kto pozbawia człowieka wolności, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”.
Pozbawienie człowieka wolności, mimo ogólnego brzmienia tego przepisu, rozumiane jest jako odnoszące się wyłącznie do wolności w sensie fizycznym, czyli wolności zmiany miejsca przebywania. Jest to przestępstwo umyślne.
Kwalifikowany typ pozbawienia wolności przewiduje art. 189 § 2 k.k. Ma on miejsce wtedy, gdy pozbawienie wolności trwało dłużej niż 7 dni lub łączyło się ze szczególnym udręczeniem.
Groźba karalna.
Przestępstwo groźby karalnej polega na grożeniu innej osobie popełnieniem przestępstwa (nie wystarczy więc grożenie wykroczeniem lub innym naruszeniem prawa) na jej szkodę lub szkodę najbliższych (art. 115 § 11 k.k.). Przedmiotem ochrony jest tu wolność w sensie psychicznym, wolność od strachu. Jest to przestępstwo materialne, ponieważ do jego znamion należy skutek w postaci uzasadnionej obawy adresata groźby, że będzie ona spełniona. Nie oznacza to, że niebezpieczeństwo spełnienia groźby musi być realne, wystarczy, że jest ono za takie uważane przez pokrzywdzonego i ma on podstawy do takiego poglądu. Groźba nie musi być wyrażona słownie, wystarczy jakiekolwiek zachowanie się sprawcy, którego treścią jest groźba popełnienia przestępstwa, np. mierzenie z broni palnej.
Groźba karalna jest ścigana na wniosek pokrzywdzonego.
Zmuszanie.
Zmuszanie jest przestępstwem naruszającym wolność człowieka do zachowania się zgodnie ze swoją wolą. Działanie sprawcy polega tu na stosowaniu przemocy lub groźby bezprawnej w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia.
Przemoc oznacza fizyczne oddziaływanie na człowieka bezpośrednio lub za pośrednictwem rzeczy, które uniemożliwia opór lub go przełamuje albo wpływa na kształtowanie się jego woli przez stosowanie fizycznej dolegliwości.
Groźba bezprawna zdefiniowana jest w art. 115 § 12 k.k. Jest to pojęcie szersze od groźby karalnej, tj. przestępstwa określonego w art. 190 k.k. Obejmuje ono bowiem, poza groźbą popełnienia przestępstwa, groźbę spowodowania postępowania karnego i groźbę rozgłaszania wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego najbliższych.
Szczególną odmianą zmuszania jest wymuszanie zwrotu wierzytelności (art. 191 § 2 k.k.), a także wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta (art. 192 k.k.). Przy tym ostatnim przestępstwie przemoc lub groźba nie należą jednak do jego ustawowych znamion. Do jego popełnienia wystarczy więc, że pacjent nie wyraził zgody ponieważ został wprowadzony w błąd albo po prostu nie wiedział, że dokonywany jest zabieg.
Naruszenie miru domowego.
Dobrem prawnym chronionym przez art. 193 k.k. jest mir domowy czyli wolność niezakłóconego korzystania z domu, mieszkania, a także z lokalu, pomieszczenia albo ogrodzonego terenu. Może to być zarówno obiekt prywatny, jak i należący do instytucji, przedsiębiorstwa lub innej osoby prawnej albo organizacji).
Zachowanie się sprawcy polegać ma na wdarciu się do obiektu lub nieopuszczeniu go wbrew żądaniu osoby uprawnionej
25. ostateczna potrzeba w wojsku
26. rozkaz
Kontratypy wojskowe
Rozkaz (art. 318 KK)
Przesłanki
- tylko żołnierz może być podmiotem kontratypu
- żołnierz musi wykonywać rozkaz
- wykonując rozkaz nie popełnia on umyślnie przestępstwa
Art. 115 par. 17 KK
- żołnierzem jest osoba pełniąca czynną służbę wojskową
Art. 115 par. 18 KK
- rozkazem jest polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem
W Polsce nie obowiązuje koncepcja „ślepych bagnetów”, gdzie rozkazy wypełnia się bezwzględnie
Koncepcja „myślących bagnetów” także nie obowiązuje; żołnierz nie analizuje rozkazu
Ostateczna potrzeba (art. 319 KK)
Przesłanki
- tylko żołnierz jest podmiotem
- żołnierz w celu wymuszenia posłuchu dla rozkazu stosuje pewne środki do tego niezbędne w danych okolicznościach, a inne środki realizacji rozkazu nie skutkowały
MODEL STOSOWANIA PRZEPISÓW KARNYCH:
Stosowanie przepisów prawa karnego przybiera bardzo często postać sylogizmu (rozumowania doskonałego), którym prawdziwość przesłanek zapewnia prawdziwość wniosku. O nazwie Barbara. Przy czym 2 przesłanki zawierają element wspólny, który nie pojawia się we wniosku., a każdy element występujący we wniosku musi występować, w którejś z przesłanek.
Sylogizm kategoryczny jest wnioskowaniem niezawodnym. Zdarzające się omyłki sądowe związane są z reguły z błędnym ustaleniem przesłanki mniejszej tj. stanu faktycznego.
Przesłanka większa: M a P Kto zabija człowieka podlega karze - podstawa prawna
Przesłanka mniejsza: S a M Jan zabił człowieka - stan faktyczny
Wniosek: S a P Jan podlega karze - orzeczenie
Subsumcję (log. Zawieranie się zbiorów) stanu faktycznego pod właściwą podstawę prawną (przepis ustawy) nazywamy kwalifikacją prawną czynu.
Wykładnia per analogiam - wnioskowanie z podobieństwa powinna być stosowana jedynie wówczas, gdy istnieją luki w prawie.
Analogia z prawa (iuris) - uznaje, że skoro obowiązują pewne przepisy znajdujące uzasadnienie np. w podst. Zasadach gałęzi prawa, to obowiązuje także przepis niewyrażony wprost w ustawie, ale dający się uzasadnić przez odwołanie do zasad prawa.
Np. Za przestępstwo zgodnie z dodanym §2 mógł być uznany każdy czyn sprzeczny z przewodnią myślą ustawy karnej i zdrowym poczuciem narodowym.
Analogia z ustawy (legis) - z faktu istnienia pewnego typu czynu zabronionego, który penalizuje jakieś zachowanie, wnioskujemy, że zabronione jest również inne, podobne zachowanie, które jednak nie zostało stypizowane.
Zasadą prawa karnego jest stosowanie analogii i zasada ta zna tylko 2 wyjątki:
nie wolno stosować analogii na niekorzyść sprawcy;
nie wolno stosować analogii do przepisów o charakterze wyjątkowym tzn. nie wolno rozciągać przepisów wyjątkowych na takie sytuacje, które nie zostały w nich wprost określone - ujęcie to nawiązuje wprost do oryginalnej koncepcji M. Cieślaka
Jednak np. Pławski był przeciwny stosowaniu jakiejkolwiek analogii w prawie karnym. Zakaz ten uważał za gwarancję swobód obywatelskich.
Postacie zjawiskowe
Opisują współdziałanie osób w przestępstwie
jedno-sprawstwo
- sam, osobiście sprawca dokonuje przestępstwa
współsprawstwo
- co najmniej dwóch współsprawców, którzy działają wspólnie i w porozumieniu
* porozumienie zawarte przed lub w trakcie przestępstwa (porozumienie dorozumiane)
* porozumienie dot. wyboru przestępstwa, jego czasu i miejsca, podział ról w przestępstwie
* współdziałanie oznacza, że przestępcy mogą wykonywać różne role, ale odpowiedzą za to samo przestępstwo
* eksces współsprawcy - sytuacja w której jeden z współsprawców złamał istotne postanowienia porozumienia; pozostali współsprawcy nie odpowiedzią za eksces, jeżeli nie będzie można im przypisać żadnej postaci winy umyślnej
* zasada nieakcesoryjności odpowiedzialności karnej (art. 20 KK) - każdy odpowiada za swoje czyny niezależnie od czynów innych współsprawców
sprawstwo kierownicze
- istnieje sprawca kierowniczy i sprawca bezpośredni
- sprawca kierowniczy wydaje polecenie popełnienia przestępstwa
- sprawca kierowniczy sprawuje ogólny nadzór nad przebiegiem przestępstwa
* sprawca kierowniczy odpowiada w granicach zagrożenia karnego przewidzianego za przestępstwo które polecił sam wykonać
sprawstwo polecające
- jest sprawca polecający i sprawca bezpośredni
- sprawca polecający wydaje polecenie wykonania określonego przestępstwa
- sprawca bezpośredni jest uzależniony w sposób formalny lub faktyczny od sprawcy polecającego
* nie ma elementu nadzoru
* uzależnienie formalne - np. pracownik, uczeń
* uzależnienie faktyczne - np. dłużnik,
podżeganie (art. 18 par. 2 KK)
- wina umyślna, tylko w zamiarze bezpośrednim
- forma podżegania nie jest ważna, ponieważ ustawodawca nie określił definicji „nakłaniania”
* można nakłaniać słownie, pismem, gestem
- podżegacz odpowiada w granicach w granicach przewidzianych za sprawstwo
- nie jest możliwe podżeganie nieumyślne
pomocnictwo
- możemy podzielić pomocnictwo na psychiczne i fizyczne(art. 18 par. 3)
- jest to zamiar bezpośredni, zamierzony lub ewentualny
* fizyczne - dostarczenie narzędzi, środka transportu
* psychiczne - udzielanie rad, informacji, wsparcie psychiczne, utwierdzanie sprawcy w zamiarze
- pomocnictwo musi zaistnieć przed przestępstwem, lub najpóźniej w jego trakcie; pomoc po przestępstwie to nie jest pomocnictwo, tylko osobne przestępstwo określane jako poplecznictwo lub paserstwo
* poplecznictwo - pomoc po przestępstwie, np. ukrywanie
* paserstwo - sprzedaż rzeczy skradzionych; może być umyślne lub nieumyślne
- sąd fakultatywnie może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary za pomocnictwo
Sprawstwo na zlecenie (nienormowane w polskim PK)
- sprawca nie nadzoruje, nie kieruje, a wykonawca nie jest uzależniony
* w Polsce kwalifikuje się to jako podżeganie
Słowniczek terminów ustawowych z artykułu 115 KK
Objaśnienie wyrażeń ustawowych
Art. 115. § 1. Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej.
§ 2. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.
§ 3. Przestępstwami podobnymi są przestępstwa należące do tego samego rodzaju; przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa się za przestępstwa podobne.
§ 4. Korzyścią majątkową lub osobistą jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego.
§ 5. Mieniem znacznej wartości jest mienie, którego wartość w chwili popełnienia czynu zabronionego przekracza dwustukrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia.
§ 6. Mieniem wielkiej wartości jest mienie, którego wartość w chwili popełnienia czynu zabronionego przekracza tysiąckrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia.
§ 7. Przepisy § 5 i 6 stosuje się do określenia "znaczna szkoda" oraz "szkoda w wielkich rozmiarach".
§ 8. Najniższym wynagrodzeniem jest najniższe wynagrodzenie pracowników określone na podstawie Kodeksu pracy.
§ 9. Rzeczą ruchomą lub przedmiotem jest także polski albo obcy pieniądz lub inny środek płatniczy oraz dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce.
§ 10. Młodocianym jest sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.
§ 11. Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
§ 12. Groźbą bezprawną jest zarówno groźba, o której mowa w art. 190, jak i groźba spowodowania postępowania karnego lub rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego osoby najbliższej; nie stanowi groźby zapowiedź spowodowania postępowania karnego, jeżeli ma ona jedynie na celu ochronę prawa naruszonego przestępstwem.
§ 13. Funkcjonariuszem publicznym jest:
1) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej,
2) poseł, senator, radny,
2a) poseł do Parlamentu Europejskiego,
3) sędzia, ławnik, prokurator, funkcjonariusz finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, notariusz, komornik, kurator sądowy, syndyk, nadzorca sądowy i zarządca, osoba orzekająca w organach dyscyplinarnych działających na podstawie ustawy,
4) osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych,
5) osoba będąca pracownikiem organu kontroli państwowej lub organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe,
6) osoba zajmująca kierownicze stanowisko w innej instytucji państwowej,
7) funkcjonariusz organu powołanego do ochrony bezpieczeństwa publicznego albo funkcjonariusz Służby Więziennej,
8) osoba pełniąca czynną służbę wojskową.
§ 14. Dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne.
§ 15. W rozumieniu tego kodeksu za statek wodny uważa się także stałą platformę umieszczoną na szelfie kontynentalnym.
§ 16. Stan nietrzeźwości w rozumieniu tego kodeksu zachodzi, gdy:
1) zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub
2) zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość.
§ 17. Żołnierzem jest osoba pełniąca czynną służbę wojskową.
§ 18. Rozkazem jest polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszego stopniem.
§ 19. Osobą pełniącą funkcję publiczną jest funkcjonariusz publiczny, członek organu samorządowego, osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, chyba że wykonuje wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba, której uprawnienia i obowiązki w zakresie działalności publicznej są określone lub uznane przez ustawę lub wiążącą Rzeczpospolitą Polską umowę międzynarodową.
§ 20. Przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu:
1) poważnego zastraszenia wielu osób,
2) zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,
3) wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej - a także groźba popełnienia takiego czynu.
§ 21. Występkiem o charakterze chuligańskim jest występek polegający na umyślnym zamachu na zdrowie, na wolność, na cześć lub nietykalność cielesną, na bezpieczeństwo powszechne, na działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego, na porządek publiczny, albo na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy, jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie porządku prawnego.
Utworzony przez Mateusz Zieliński Strona 20 2010-11-10