JOANNA RUBAN
Rehabilitacja
1. Przegląd krajowej polityki w zakresie rehabilitacji
Główną ustawą dotyczącą rehabilitacji osób niepełnosprawnych jest Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Powołuje ona instytucję Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych i Krajową Radę Konsultacyjną ds. Osób Niepełnosprawnych, która ma być forum współdziałania organów administracji rządowej, samorządowej i organizacji pozarządowych. Pełnomocnik powinien m.in. opracowywać standardy w zakresie realizacji zadań związanych z rehabilitacją, określonych w Ustawie, oraz opracowywać projekty programów rządowych dotyczących rozwiązywania problemów osób niepełnosprawnych. Ustawa działaniami na rzecz osób niepełnosprawnych obarcza województwa i powiaty. Powołuje także Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, który jest krajowym źródłem finansowania głównie rehabilitacji zawodowej i społecznej, ale również badań, ekspertyz i analiz. Ponad to rehabilitacja osób niepełnosprawnych jest finansowana także z Narodowego Funduszu Zdrowia, budżetu państwa (poza środkami PFRON) oraz ze źródeł samorządowych. Realizacją oddziaływań z zakresu rehabilitacji, w tym leczniczej, zajmuje się NFZ, PFRON, ZUS.
Pojęcie rehabilitacja medyczna jest traktowane dość wąsko. Zazwyczaj obejmuje następujące dziedziny: fizjoterapię, ortopedię, reumatologię, neurologię i rehabilitację. I te działania są kontraktowane przez NFZ. Ale na przykład już badania przesiewowe mowy, słuchu, wzroku realizowane są przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Krajowe ośrodki rehabilitacyjne ukierunkowały się na pomoc osobom ze schorzeniami: narządu ruchu, układu krążenia, układu oddechowego, chorobami psychosomatycznymi, po operacji nowotworu gruczołu piersiowego i narządu rodnego.
System orzecznictwa o niepełnosprawności jest skomplikowany, niejednoznaczny, operuje słownictwem niespójnym, czasem przestarzałym, bazuje na wielu przepisach. Otrzymanie pewnych uprawnień, także związanych z rehabilitacją, nie wynika z zaistnienia niepełnosprawności, lecz z przejścia przez szereg procedur. Dodatkowe zawiłości pojawiają się w przepisach dotyczących dzieci.
Osoby niepełnosprawne zazwyczaj nie posiadają pełnej wiedzy, jakiej pomocy mogą oczekiwać, gdzie szukać informacji. Często zdarza się, że pracujący z osobami niepełnosprawnymi nie potrafią udzielić kompleksowej porady bądź skierować do odpowiednich instytucji pomocowych. Wynika to m.in. z braku systemowego ujęcia instrumentów rehabilitacji, które tworzyłyby ścieżkę rehabilitacyjną.
W praktyce rehabilitacją osób niepełnosprawnych w większości zajmują się stowarzyszenia i fundacje, które pozyskują środki na swoją działalność ze źródeł rządowych i innych (szczególnie dotyczy to rehabilitacji zawodowej i społecznej). Zwykle co roku poszczególne organizacje zdobywają fundusze na rehabilitację, poszukując odpowiednich dla ich działalności programów i dostosowując profil działalności pod granty.
2. Udział osób niepełnosprawnych, ich rodzin
i reprezentatywnych organizacji w projektowaniu holistycznych programów rehabilitacji, w ich realizacji i ocenie. Dostępność
i dostosowanie programu do indywidualnych potrzeb.
PFRON realizuje szereg programów rehabilitacyjnych, pozamedycznych, na rzecz osób niepełnosprawnych, we współpracy z organizacjami pozarządowymi. Jest wśród nich miejsce na zadania innowacyjne. W zależności od założeń każdego programu, planowana jest możliwie kompleksowa rehabilitacja, dostosowana do potrzeb i możliwości osoby niepełnosprawnej, obejmująca także jej rodzinę.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci nakazuje opracowanie i realizację z dzieckiem oraz jego rodziną indywidualnego programu wczesnego wspomagania.
W raporcie „Rynek pracy i wykluczenie społeczne w kontekście percepcji Polaków - diagnoza społeczna 2009” przywoływane są badania, z których wynika, że osobom niepełnosprawnym spotykającym utrudnienia w swoim życiu w związku z niepełnosprawnością, najbardziej przeszkadza brak właściwych form rehabilitacji. Podobnie raport z realizacji pilotażu programu "Wczesna, wielospecjalistyczna, kompleksowa, skoordynowana i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niepełnosprawnemu oraz jego rodzinie" stwierdza, że pojawiają się problemy z wczesną diagnozą i wielospecjalistyczną rehabilitacją.
Ze statystyk NFZ wynika, że pacjenci na wizyty do różnych specjalistów, zależnie od miejsca zarejestrowania, w ogóle nie czekają lub czas ten wynosi wiele tygodni.
Dostęp do rehabilitacji nie jest taki sam dla wszystkich. Zależy od miejsca zamieszkania, kompetencji lekarza prowadzącego. Na podstawie rozmów z osobami niepełnosprawnymi lub ich bliskimi dodać można, że zależy także od dociekliwości, wytrwałości i uporu ich samych.
Realizacją programów rehabilitacyjnych na poziomie osoby niepełnosprawnej zajmują się pracownicy placówek państwowych i placówek podlegających organizacjom pozarządowym. Osoba rehabilitowana oraz jego rodzina są teoretycznie włączani w rehabilitację na jej wszystkich etapach. Ograniczenia to: brak informacji o możliwości i dostępności rehabilitacji, narzucona forma rehabilitacji, trudność z dotarciem do placówki, dostęp do kadry, sprzętu i liczby godzin przeznaczanych na jedną osobę. Wynikają one z założeń ogólnych, zrobionych przez instytucję finansującą program, z dostępności do wykwalifikowanych specjalistów czy sprzętu. W efekcie nazbyt często spotykamy się z brakiem ciągłości procesu rehabilitacyjnego. Do tego nie zawsze dostępne programy (a tym samym środki finansowe) odpowiadają indywidualnym potrzebom konkretnych osób. W szczególnie trudnej sytuacji są osoby ze sprzężoną niepełnosprawnością i chorobami rzadkimi, ponieważ system pomocowy nie przewiduje procedur specjalnych.
Z praktyki wynika, że są osoby niepełnosprawne, które bardzo intensywnie uczestniczą w różnych formach rehabilitacji. W skrajnych przypadkach korzystanie z wielu usług staje się stylem życia, a samo oddziaływanie rehabilitacyjne nie wnosi żadnych zmian. Z drugiej strony są osoby, które bardzo potrzebują pomocy, ale nie wiedzą, że mogą zmienić jakość swojego życia.
3. System powszechnych świadczeń i udogodnień, w tym dostęp do specjalistycznych ośrodków rehabilitacyjnych dostosowanych do usług, które świadczą.
Każdy obywatel podlegający ubezpieczeniu zdrowotnemu ma prawo do korzystania ze wszystkich usług medycznych, w tym rehabilitacji medycznej. Jeśli nie jest ubezpieczony, po spełnieniu kryterium dochodowego, może korzystać z usług służby zdrowia.
Skargi osób niepełnosprawnych nadsyłane do Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczyły m.in.: limitów przyjęć, kolejek na świadczenia zdrowotne i leki, dostępu do lekarzy specjalistów oraz prawa do rehabilitacji leczniczej (w tym w domu pacjenta).
Z punktu widzenia osoby niepełnosprawnej rehabilitacja może odbywać się w miejscu jej zamieszkania lub poza domem.
PFRON za pośrednictwem PCPR dofinansowuje udział w turnusie rehabilitacyjnym raz w roku. Turnus może odbyć się jedynie w placówce spełniającej ustawowo określone warunki. Według centralnej bazy danych ośrodków i organizatorów turnusów rehabilitacyjnych było ich w 2010 roku łącznie 1179. Ośrodki rehabilitacyjne dla osób niepełnosprawnych mogą otrzymać z PFRON dofinansowanie zakupu specjalistycznego sprzętu rehabilitacyjnego, niezbędnego do prowadzenia działań zgodnych ze specyfiką ośrodka oraz na konieczne adaptacje. W 2008 roku z pomocy na turnusach rehabilitacyjnych, dofinansowanych z PFRON, skorzystało 180 tysięcy osób, zorganizowano ponad 5,6 tys. turnusów, z czego 68,7% to turnusy ogólnousprawniające z programem rekreacyjno-wypoczynkowym, a jedynie 31,3 % to turnusy specjalistyczne obejmujące programy: usprawniająco-rekreacyjne (24,8%), rekreacyjno-sportowy i sportowy (1,2%), szkoleniowy (0,6%), psychoterapeutyczny (1,3%), rozwijający zainteresowania i uzdolnienia (0,6% ) lub program nauki niezależnego funkcjonowania z niepełnosprawnością (2,6%). Dla wielu osób pozbawionych możliwości skorzystania z profesjonalnej rehabilitacji w miejscu zamieszkania, pobyt na turnusie jest szansą na zdobycie nowych umiejętności. Patrząc na te statystyki - niejednokrotnie nie wykorzystaną w pełni szansą.
Pomoc rehabilitacyjna w miejscu zamieszkania zawęża się do oddziaływań prowadzonych w warsztatach terapii zajęciowej, zakładach aktywności zawodowej i ewentualnie zakładach pracy chronionej oraz w ośrodkach rehabilitacyjnych, które czasami świadczą usługi w domu klienta. W większości są to placówki prowadzone przez organizacje pozarządowe, zazwyczaj dofinansowywane przez PFRON. Państwowe oddziaływania obejmują głównie usługi fizykoterapeutyczne świadczone w przychodniach zdrowia. Jednak jak wskazuje życie - często w stopniu nie wystarczającym, w zbyt odległych terminach. Gdy osoba niepełnosprawna mieszka z dala od placówki rehabilitacyjnej - zazwyczaj pozostaje bez pomocy.
Warunkiem podjęcia pracy w ośrodku rehabilitacyjnym na danym stanowisku jest posiadanie odpowiednich kwalifikacji. Środowiska rehabilitantów różnych dziedzin różnie sobie radzą w sytuacjach, gdy brakuje ustawowych regulacji i szkoleń prowadzonych w ośrodkach akademickich. Najczęściej prowadzą własne szkolenia, określają własne certyfikacje albo uznają wszystkie szkolenia, kursy i szkoły. Liczba specjalistów i specjalistycznych placówek dostępnych w Polsce nie zaspokaja w pełni istniejących potrzeb. Brakuje także państwowej opieki nad jakością niektórych usług i platformy wymiany doświadczeń między specjalistami. Jeśli dochodzi do takich sytuacji - zwykle są to inicjatywy oddolne. Autopsja wskazuje, że zdarzają się przypadki, gdy w odpowiednio wyposażonej placówce brakuje odpowiednio wykwalifikowanej kadry do obsługi zakupionego sprzętu.
4. Rozwój usług rehabilitacyjnych i wsparcia poprzez dokonywanie indywidualnych ocen multidyscyplinarnych
z zastosowaniem podejścia holistycznego.
Jako członek Unii Europejskiej należymy także do European Union of Medical Specialists i na tej podstawie Polskę obowiązują standardy kompetencji m.in. rehabilitacji medycznej. Przy Polskiej Akademii Nauk działa Komitet Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej. Polskie Towarzystwo Rehabilitacji oraz Polskie Towarzystwo Fizjoterapii organizują szkolenia, konferencje, przyznają akredytacje. Jednak ich zakres zainteresowań skupiony jest wokół oddziaływań medycznych (medycyna fizykalna wg ICF). Tylko te oddziaływania są finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
Pomijane są oddziaływania związane z medycyną (rehabilitacja medyczna wg ICF), lecz mające na celu usprawniać funkcjonowanie głównie poprzez interwencje diagnostyczne i terapeutyczne. Tu wpisują się np. nauka wykonywania czynności życia codziennego przez osoby po amputacji czy ociemniałe, nauka poruszania się przy pomocy białej laski i in. Niektóre z tych oddziaływań w ogóle nie są finansowane w ramach powszechnego ubezpieczenia.
Sposób patrzenia na rehabilitację - z podziałem na oddziaływania medyczne i związane z medycyną - jest niespotykany w polskich dokumentach prawnych. Nie jest jednak wykluczony. Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej traktuje termin rehabilitacja bardzo szeroko. Problem dotyczy jedynie źródeł finansowania oraz odpowiedzialności za rodzaj, jakość świadczonych usług, ich rozwój i jakość kształcenia kadry w ujęciu systemowym.
Podejmowane są starania na rzecz podnoszenia jakości usług rehabilitacyjnych. Świadczą o tym m.in. interdyscyplinarne badania, celujące w diagnozę i szukanie systemowych rozwiązań istniejących problemów. Wymienić trzeba chociażby projekty „Wczesna, wielospecjalistyczna, kompleksowa, skoordynowania i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niesprawnemu oraz jego rodzinie w latach 2005-2007” na zlecenie MEN, „Ogólnopolskie badanie sytuacji, potrzeb, możliwości osób niepełnosprawnym” zrealizowane przez PFRON czy „To idzie starość - polityka społeczna, a przygotowanie do starzenia się ludności Polski” na zlecenie ZUS.
5. Współpraca między wszystkimi zainteresowanymi sektorami, w szczególności sektorem zdrowia, edukacji, spraw społecznych i zatrudnienia, oraz skuteczne zarządzanie sprawami rehabilitacji.
Ponieważ rehabilitacją osób niepełnosprawnych w kraju zajmują się różne resorty, a ponadto powiaty mają dużą swobodę w podejmowaniu zadań, osoby niepełnosprawne natrafiają na liczne trudności wynikające z braku zintegrowanego zarządzania sprawami rehabilitacji. Przykłady negatywne można by mnożyć.
Mała współpraca pomiędzy poszczególnymi instytucjami pomocowymi tworzy biurokrację niejednokrotnie nie do przebrnięcia przez osoby niepełnosprawne. Sami pracownicy poszczególnych sektorów nie zawsze potrafią udzielić pełnej informacji i odpowiednio pokierować niepełnosprawnego klienta.
6. Zapewnienie, by w procesie edukacji dzieci niepełnosprawne miały dostęp do programów rehabilitacji pedagogicznej i innych zasobów umożliwiających im pełne wykorzystanie swojego potencjału.
Ustawa o systemie oświaty daje uczniowi niepełnosprawnemu możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół, w różnych formach, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami. W kuratoriach oświaty działają koordynatorzy ds. kształcenia integracyjnego.
Pomocy uczeń niepełnosprawny, jego bliscy i nauczyciele mogą oczekiwać ze strony poradni psychologiczno-pedagogicznej. W każdym powiecie działa przynajmniej jedna PPP. Internetowy Serwis Edukacyjny podaje liczbę 639 publicznych PPP, 108 niepublicznych oraz 27 specjalistycznych poradni psychologiczno-pedagogicznych. Pomoc udzielana przez poradnię może przybrać formę diagnozy, doradztwa, terapii, konsultacji. Ponadto pod auspicjami MEN działa Ośrodek Rozwoju Edukacji, a w nim Pracownia Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych, która służy nauczycielom pracującym z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Na pomoc w procesie edukacji uczniowie, rodzice i nauczyciele mogą liczyć także w organizacjach pozarządowych, np. projekt adaptacji rysunków do potrzeb uczniów niewidomych. W 2009 roku 1524 fundacje wskazywało Ministra Edukacji Narodowej jako ministra właściwego ze względu na cele statutowe.
Alarmujące powinno być to, że zdarzają się przypadki dzieci niepełnosprawnych, ale w normie intelektualnej, kończących edukację jako analfabeci i półanalfabeci.
7. Zaangażowanie w rehabilitację zawodową pracodawców, pracowników i ich organizacje w celu pomocy
w możliwie szybkim powrocie do pracy osobom, które stają się niepełnosprawne.
Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej za cel oddziaływań stawia jedynie osobę niepełnosprawną, w dalszej kolejności - przestrzeń wokół niej i narzędzia. Nie uwzględnia perspektywy pracodawcy, współpracowników osoby niepełnosprawnej. Firma decydująca się na zatrudnienie osoby niepełnosprawnej musi sobie radzić sama w kwestii przygotowania pracowników, pomieszczeń i stanowiska pracy.
W takich przypadkach przydać się może odpowiednio przygotowany doradca zawodowy lub asystent zawodowy osoby niepełnosprawnej, do którego zadań należy pomoc w wejściu klienta na rynek pracy, także przez merytoryczne wsparcie pracodawcy
i współpracowników.
Wyjątkami są warsztaty terapii zajęciowej, zakłady aktywności zawodowej i zakłady pracy chronionej, gdzie współpraca z osobami niepełnosprawnymi jest podstawą ich istnienia. Tutaj skupiają się także oddziaływania organizacji pozarządowych działających na rzecz osób niepełnosprawnych, szczególnie rehabilitacji zawodowej.
Jeśli chodzi o wsparcie niepełnosprawnych pracowników przez związek zawodowy, jedynie NSZZ „Solidarność” poświęca uwagę tej grupie osób. Wydaje się jednak, że dotyczy to sfery egzekwowania należnych praw.
8. Działanie na rzecz zapewnienia dostępu osobom niepełnosprawnym, które tego wymagają, do zindywidualizowanych, opartych na społeczności lokalnej, programów rehabilitacji.
Pomocą osobom niepełnosprawnym w zakresie integracji społecznej obarczone są gminne, powiatowe i regionalne jednostki samorządu terytorialnego. Pomoc ta skupia się głównie na pomocy materialnej. Dokument „Informacja Rządu Rzeczpospolitej Polskiej o działaniach podejmowanych w 2009 roku na rzecz […]” przyznaje, że podejmowane oddziaływania są często niewystarczające, a związane jest to z możliwościami poszczególnych jednostek pomocy społecznej. W 2008 roku pomocy środowiskowej ze względu na niepełnosprawność udzielono 398 tys. rodzinom (900 tys. osobom).
Odpowiedzią na trudności w dostępie do wsparcia w miejscu zamieszkania było sformalizowanie zawodu asystenta osoby niepełnosprawnej. Ma on pomagać osobie niepełnosprawnej w możliwie pełnym uczestnictwie w życiu społecznym, także zawodowym, w dążeniu do jak największej samodzielności oraz wspierać jej rodzinę i być rzecznikiem osoby niepełnosprawnej w jej lokalnym środowisku. Zadania zawodowe AON są bardzo rozbudowane i wymagające mulidycyplinarnego przygotowania, a jednocześnie przygotowanie do pracy trwa rok. Rysuje się tu pewne niezdecydowanie ustawodawcy: albo na rocznych szkoleniach przygotowuje się osoby do pełnienia konkretnych zadań - asystowania osobom niepełnosprawnym, albo przygotowuje się ludzi do koordynowania procesu indywidualnej rehabilitacji osoby niepełnosprawnej, lecz wtedy rok nauki wydaje się być niewystarczający. Ponadto polski system prawny nie zapewnia usług asystenta osobistego. Współpraca osoba niepełnosprawna-asystent często przybiera postać usług opiekuńczych, socjalnych, a nie rehabilitacyjnych. Organizacje działające na rzecz poszczególnych grup osób niepełnosprawnych próbują sobie radzić same w tym zakresie.
9. Promowanie większego dostępu osób niepełnosprawnych, które tego wymagają, do przystępnych cenowo pomocy technicznych, stanowiących część programów lub środków rehabilitacji.
Istnieją ustawowe regulacje ułatwiające osobom niepełnosprawnym zakup specjalistycznego sprzętu rehabilitacyjnego oraz sprzętu pomocniczego. Przewiduje się dofinansowania ze środków PFRON w ramach zadań powiatu m.in. na: sprzęt rehabilitacyjny, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze, likwidację barier architektonicznych, likwidację barier w komunikowaniu się oraz barier technicznych. Osoby objęte powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym mogą starać się o finansowanie wyrobów medycznych będących przedmiotami ortopedycznymi oraz środkami pomocniczymi z NFZ. W praktyce jednak jest to dofinansowanie, czasami tylko nieznacznie pokrywające koszt zakupu sprzętu dostosowanego do potrzeb konkretnej osoby. Istnieje możliwość połączenia dofinansowania z PCPR i NFZ. Dla osoby niepełnosprawnej wiąże się z dużą liczbą formalności. Dla niektórych prawdopodobnie nie do przebrnięcia.
Pozaustawowymi rozwiązaniami są programy „Komputer dla Homera” skierowany do niewidomych i słabo widzących dzieci, młodzieży oraz dorosłych i „Pegaz” służący likwidacji barier w komunikowaniu się i transportowych. Programy te nie były uruchomione w roku 2010. Niektórzy uważają, że formularze, które trzeba złożyć przy staraniu się o dofinansowania, są bardzo skomplikowane. Ponad to Związek Inwalidów Wojennych RP otrzymuje z budżetu pewną kwotę na wydatki związane m.in. z dostosowaniem pomieszczeń mieszkalnych do potrzeb osób niepełnosprawnych, zakup wózka inwalidzkiego, sprzętu rehabilitacyjno-ortopedycznego i pomocniczego.
Osoba niepełnosprawna, będąca pod opieką specjalistycznej poradni czy organizacji, może otrzymać pomoc w postaci porady odnośnie wyboru sprzętu, dodatkowego dofinansowania, zakupu lub wypożyczenia potrzebnego sprzętu albo wsparcia przy przechodzeniu przez procedury otrzymywania dofinansowań. Często też firmy sprzedające sprzęt podejmują się doradztwa w zakresie jego doboru.
Osoby narażone na podwójną dyskryminację
Sytuacja niepełnosprawnych seniorów w Polsce jest zazwyczaj dramatyczna. Nie zawsze mogą liczyć na wsparcie otoczenia, nie ma także możliwości zapewnienia całodobowej opieki w miejscu zamieszkania finansowanej ze środków publicznych. Trudna sytuacja rysuje się także w wielu domach pomocy społecznej, zarówno państwowych jak i prywatnych. Na tym tle wyjątkowo wyglądają działania prowadzone przez Stowarzyszenie na Rzecz Chorych Długotrwale Unieruchomionych „Niebieski Parasol”.
Opieka nad niepełnosprawnym dzieckiem podlega resortom zdrowia, edukacji i pomocy społecznej. Administracyjny aparat i brak spójności zamiast służyć dobru dziecka, utrudniają jego rodzicom czy opiekunom udzielenie odpowiedniego wsparci w odpowiednim czasie. Są dzieci, które, z różnych przyczyn, nie objęte są żadną profesjonalną formą wsparcia. Jest rzesza dzieci, które nie mają postawionej nawet prawidłowej diagnozy stanu zdrowia, albo następuje to zdecydowanie za późno. Do tego różnie prowadzona rehabilitacja, słabe wsparcie w szkole powodują zaniedbania, których skutkiem jest niesamodzielność dorosłych już osób niepełnosprawnych. Liczne organizacje na rzecz niepełnosprawnych dzieci nie zaspokajają istniejących potrzeb.
Dopiero od kilku lat dostrzegany zaczyna być problem podwójnej dyskryminacji kobiet niepełnosprawnych. Brakuje rzetelnych analiz i badań, często niepełnosprawne kobiety i mężczyzn tratuje się jednorodnie. W nielicznych opracowaniach mówi się o problemie wychowywania do kobiecości niepełnosprawnych dziewcząt, realizacji swojej kobiecości, także w sferze seksualności, i akceptacji ze strony społeczeństwa. Wydaje się, że u niektórych osób reprezentujących organy publiczne pojawiają się wątpliwości co do zdolności niepełnosprawnych kobiet spełniania roli matki. Stowarzyszenie Niepełnosprawnych Kobiet próbuje oddziaływać w sferze „tworzenia godnych warunków do funkcjonowania kobiet niepełnosprawnych”, zarówno w skali kraju, jak i pojedynczych kobiet.
Osoby niepełnosprawne wśród imigrantów należą do grupy pod szczególną ochroną. Z badań przeprowadzonych przez Wyższą Szkołę Humanistyczno-Ekonomiczną w Łodzi wynika, że do Polski przybywa niewielu migrantów niepełnosprawnych. Wśród wielu wniosków płynących z badań należy wymienić trudności w dotarciu do informacji o możliwości otrzymania pomocy i o przywilejach, istnienie barier finansowych i biurokratycznych, także językowych.
Podsumowanie
Rola rehabilitacji w procesie leczenie jest zdecydowanie niedoceniana, powoduje wzrost liczby osób pobierających świadczenia rentowe, co jest równoznaczne ze wzrostem nakładów finansowych na te świadczenia. Polski model rehabilitacji wypracowany w latach 60 wymaga dostosowania do nowej rzeczywistości, gdyż postęp w wiedzy medycznej, technicznej, rehabilitacyjnej od tamtych czasów jest kolosalny. W zasadzie brakuje jednolitego, ale elastycznego systemu rehabilitacji. Są miejscowości, ośrodki, organizacje, które można by wskazywać jako wzór, ale są też ich przeciwności. Wśród wielu luk, których można by się doszukiwać, największa to trudności w dostępie do rehabilitacji w miejscu zamieszkania osoby niepełnosprawnej. Wydaje się potrzebne wprowadzenie wystandaryzowanych procedur zarządzania procesem rehabilitacji, szczególnie dla osób zagrożonych trwałą niesprawnością. Ułatwieniem, wyłapującym m.in. „turystów rehabilitacyjnych” i osoby wyłączone z rehabilitacji, byłoby wprowadzenie w każdej organizacji i instytucji profesjonalnej bazy danych beneficjentów pomocy, na poziomie odpowiadającym kompetencjom danej placówki.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Dz.U.97.123.776 z późn. zm.
Informacja Rządu Rzeczpospolitej Polskiej o działaniach podejmowanych w 2009 roku na rzecz realizacji postanowień uchwały Sejmu RP z dn. 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, str. 35
O „Rehabilitacji Medycznej” [online] 2006 [dostęp] 12.10.2010. Dostęp w Internecie http://www.rehmed.pl/about,medical,rehabilitation/
Informacja Rządu Rzeczpospolitej Polskiej o działaniach podejmowanych w 2009 roku na rzecz realizacji postanowień uchwały Sejmu RP z dn. 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, str. 53
J.w. str. 35
Dz. U. 2005 nr 68 poz. 587
I. E. Kotowska (red.): Rynek pracy i wykluczenie społeczne w kontekście percepcji Polaków - diagnoza społeczna 2009, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2009
Raport z realizacji pilotażu programu rządowego "Wczesna, wielospecjalistyczna, kompleksowa, skoordynowana i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niepełnosprawnemu oraz jego rodzinie w latach 2005-2007", MEN, marzec 2008, str. 6
Listy oczekujących na świadczenia opieki zdrowotnej W: Narodowy Fundusz Zdrowia [online] 2004 [dostęp listopad 2010]. Dostęp w Internecie: http://www.nfz.gov.pl/new/index.php?katnr=2&dzialnr=1&artnr=1156
Działania Rzecznika Praw Obywatelskich na rzecz osób niepełnosprawnych [online][dostęp 22.10 2010]. Dostęp w Internecie http://www.rpo.gov.pl/pliki/1187963142.pdf
GUS: Podstawowe dane z zakresu ochrony zdrowia w 2008 r. ,Warszawa 2009, str. 63
ICF - Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia
Informacja w sprawie nadzoru nad fundacjami, w: Ministerstwo Edukacji Narodowej [online] 28.09.2010 [dostęp 29.10.2010]. Dostęp w Internecie: http://www.men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=201&Itemid=244
Informacja Rządu Rzeczpospolitej Polskiej o działaniach podejmowanych w 2009 roku na rzecz realizacji postanowień uchwały Sejmu RP z dn. 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, str. 76
GUS: Podstawowe dane z zakresu ochrony zdrowia w 2008 r. ,Warszawa 2009, str. 101
Joanna Konarska: Asystent osoby niepełnosprawnej [w:] Konspekt. Pismo Akademii Pedagogicznej w Krakowie, nr 1/2007 (28)
Informacja Rządu Rzeczpospolitej Polskiej o działaniach podejmowanych w 2009 roku na rzecz realizacji postanowień uchwały Sejmu RP z dn. 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, str. 87
J.w., str. 82
Analiza potrzeb osób niepełnosprawnych o pochodzeniu migracyjnym. Raport zbiorczy dla wszystkich krajów partnerskich [online] wrzesień 2009 r. [dostęp: 19.10.2010]. Dostęp w Internecie www.allinclusiveproject.eu
P. Goryński i B. Wojtyniak(red.): Sytuacja zdrowotna ludności Polski, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2008
1