1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI

Nazwa produktu: Tlenek rtęci(II) (tlenek rtęciowy)

Wzór chemiczny: HgO

Producent:

Dostawca:

Użytkownik:

Telefon awaryjny: (042) 631 47 24 (informacja toksykologiczna w Polsce)

2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH

Składnik stwarzający zagrożenie:

Nazwa chemiczna	% wag.	Nr CAS	Nr EINECS	Symbol ostrzegawczy	Symbole zagrożenia (R)
tlenek rtęci(II)	100	21908-53-2	244-654-7	T^+	1/2-26/27/28-33

3. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ

Substancja niebezpieczna w myśl dyrektywy 1999/45/EEG.

Zagrożenie pożarowe: Substancja stała, niepalna. Pod wpływem wysokiej temperatury wydzielają się toksyczne gazy, pary i dymy.

Zagrożenie toksykologiczne: Substancja silnie toksyczna. Łatwo przenika przez skórę; m.in. powoduje uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego (oun).

Zagrożenie ekotoksykologiczne: Tlenek rtęci(II) działa silnie trująco na organizmy żywe, w szczególności organizmy wodne i glebowe. Tlenek rtęci(II) jest trwały w środowisku i z trudnością ulega biologicznej degradacji.

4. PIERWSZA POMOC

Uwaga: W pierwszej kolejności należy wyprowadzić poszkodowaną osobę ze skażonego tlenkiem rtęci(II) środowiska. Ułożyć na lewym boku z głową skierowaną w dół. Nie wolno stosować oddychania metodą „usta-usta” z powodu zagrożenia ratownika.

Zatrucie inhalacyjne:
1.	Zapewnić dopływ świeżego powietrza. Ułożyć poszkodowaną osobę w pozycji półleżącej.
2.	Zapewnić pomoc lekarską.
Skażenie oczu:
1.	Przemyć skażone oczy większą ilością letniej wody przez 15 minut, przy wywiniętych powiekach.
2.	Zapewnić pomoc okulisty.
Zatrucie doustne:
1.	Doraźna pomoc przy ostrych zatruciach polega na płukaniu żołądka wodą z dodatkiem dużej ilości węgla aktywnego i tlenku magnezu, a następnie na podaniu środka przeczyszczającego. Podawany jest 8% roztwór tiosiarczanu sodowego, świeżo strąconego wodorotlenku żelazowego i tlenku magnezowego, mleka, białka jaj, roztworu albuminy, środków pobudzających, a po zabiegach - 30 g oleju rycynowego.
2.	Do chwili odtransportowania do szpitala choremu zapewnić spokój, leżenie i ciepło.
Skażenie skóry:
1.	Zdjąć skażone ubranie. Oczyścić mechanicznie skażoną skórę (ratujący musi być stosownie zabezpieczony ochronami osobistymi), przemyć dużą ilością wody, a następnie wodą z łagodnym mydłem. Zapewnić pomoc medyczną.
2.	W przypadku gdy podrażnienie skóry nie mija, skonsultować się z lekarzem dermatologiem.

5. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POŻARU

Szczególne zagrożenia:	Substancja niepalna.
Środki gaśnicze:	Zgodne z naturą pożaru sąsiednich obiektów.
Zalecenia szczegółowe:	Nie dopuścić do skażenia tlenkiem rtęci(II) kanalizacji.

6. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO UWOLNIENIA DO ŚRODOWISKA

Zalecenia ogólne:	W przypadku wydostania się tlenku rtęci(II) do środowiska, skażony teren należy wyizolować z otoczenia, a poza jego obręb wyprowadzić osoby postronne. W pierwszej kolejności odciąć źródło skażenia środowiska. W razie potrzeby wezwać ekipy ratownicze. Chronić źródła wody oraz kanalizację. W czasie działań oczyszczających unikać wzbijania się pyłu.
Środki ochrony osobistej:	Unikać kontaktu z uwolnionym tlenkiem rtęci(II). Stosować ubrania ochronne z tkanin zwartych, rękawice ochronne, okulary ochronne w szczelnej obudowie, ochrony dróg oddechowych przed pyłami. Należy pamiętać o ograniczonym czasie działania ochronnego filtrów cząsteczkowych (filtr cząsteczkowy oznaczony kolorem białym i symbolem P2).
Zalecenia szczegółowe:	Starać się odciąć źródło skażenia środowiska (uszczelnić uszkodzone opakowanie i umieścić w opakowaniu awaryjnym).
Zabezpieczenie środowiska:	Chronić źródła wody oraz kanalizację. W czasie działań oczyszczających unikać wzbijania się pyłu. W przypadku skażenia wód powiadomić odpowiednie władze. Skażony grunt podlega wymianie.
Metody utylizacji:	Unieszkodliwianie na drodze chemicznej - zgodnie z wymogami prawa krajowego.

7. POSTĘPOWANIE Z SUBSTANCJĄ I JEJ MAGAZYNOWANIE

Zapobieganie zatruciom:	Podczas stosowania tlenku rtęci(II) nie jeść, nie pić, unikać kontaktów z tlenkiem rtęci(II), unikać wdychania pyłów, par i aerozoli, przestrzegać zasad higieny osobistej, stosować odzież i sprzęt ochrony osobistej, pracować w wentylowanym pomieszczeniu.
Zapobieganie pożarom/wybuchom:	Substancja niepalna. Nie wymaga szczególnego trybu postępowania w tym zakresie.
Magazynowanie:	W oryginalnych, właściwie oznakowanych opakowaniach, w magazynie materiałów trujących wyposażonym w instalację wentylacyjną. Przechowywać w odpowiednio zabezpieczonych szafach lub sejfach. Na terenie magazynu przestrzegać zakazu palenia, spożywania posiłków, używania otwartego ognia i narzędzi iskrzących. Zasady magazynowania określa norma PN-89/C-81400.
Metody postępowania z odpadami:	Za odpad można uznać tlenek rtęci(II), który w żadnej postaci nie nadaje się do zagospodarowania. Odpadowy tlenek rtęci(II) odstawiany jest do wskazanego przez służbę ochrony środowiska miejsca, celem utylizacji.

8. KONTROLA NARAŻENIA I ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Rozwiązania techniczne: Ogólne - niezbędne do prawidłowego przewozu, magazynowania i stosowania tlenku rtęci(II). Sprawna wentylacja.

Ochrony osobiste:

Ręce:	Rękawice z tworzywa powlekanego.
Oczy:	Okulary ochronne w szczelnej obudowie.
Drogi oddechowe:	Ochrony dróg oddechowych w przypadku pracy w atmosferze z pyłami tlenku rtęci(II) (z filtrem cząsteczkowym oznaczonym kolorem białym i symbolem P2).
Skóra i ciało:	Ubrania ochronne ze zwartej tkaniny. Fartuchy ochronne.
Ochrony zbiorowe:	Wentylacja na stanowiskach pracy w obiektach zamkniętych. Zdroiki w pobliżu stanowisk pracy.
Inne informacje:	Higiena pracy: Obowiązują przepisy ogólne przemysłowej higieny pracy. Zanieczyszczone ubranie wymienić. Po pracy wymyć powierzchnię ciała oraz oczyścić ochrony osobiste. Nie jeść, nie pić, nie palić, nie zażywać leków podczas pracy. Zapobieganie zagrożeniom: Tam, gdzie występuje możliwość pojawienia się niebezpiecznych stężeń pyłów tlenku rtęci(II), wprowadzić zraszanie rozproszoną wodą.

Najwyższe dopuszczalne stężenie w środowisku pracy - związki nieorganiczne rtęci (NDS):

NDS - 0,05 mg/m³ (w przeliczeniu na Hg), NDSCh - 0,15 mg/m³ (w przeliczeniu na Hg).

Rozwiązania techniczne: Stosowanie się do rygorów bezpiecznej pracy: ochrony osobiste, wentylacja wyciągowa, brak możliwości skażenia kanalizacji i otaczającego środowiska. Przesypywanie do mniejszych naczyń szuflą lub łopatką (nigdy ręką).

Metody oceny narażenia w środowisku pracy:

Metody oceny narażenia opierają się na laboratoryjnym oznaczaniu zawartości tlenku rtęci(II) na stanowisku pracy. Zalecane są metody chromatografii gazowej. Analiza chromatograficzna (gazowa) powietrza pobranego w środowisku pracy oraz materiału biologicznego (włosy, mocz).

PN-86/Z-04050.01 - Ochrona czystości powietrza. Przyrządy i zestawy do pobierania próbek. Postanowienia ogólne.

PN-89/Z-04008.07 - Ochrona czystości powietrza. Pobieranie próbek. Postanowienia ogólne. Zasady pobierania próbek w środowisku pracy i interpretacja wyników.

Ocena narażenia: Zgodnie z normami polskimi dotyczącymi tlenku rtęci(II).

9. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE

9.1	Masa cząsteczkowa: 216,59 g/mol.
9.2	Gęstość: 11,14 g/cm^3 (20^oC)
9.3	Gęstość usypowa: ok. 3000 kg/m^3
9.4	Postać fizyczna, barwa, zapach: W warunkach normalnych tlenek rtęci(II) jest żółtym lub czerwonym (w zależności od rozdrobnienia) ciałem krystalicznym.
9.5	Temperatura topnienia: W warunkach normalnych ciało stałe. Temperatura topnienia nieoznaczona, ponieważ w 500^oC następuje rozkład.
9.6	Temperatura wrzenia: Temperatura wrzenia nieoznaczona, ponieważ w 500^oC następuje rozkład. Pod wpływem temperatury (powyżej 400^oC) tlenek rtęci(II) ulega rozkładowi na rtęć i tlen.
9.7	Gęstość: 11,14 g/cm^3 (20^oC)
9.8	Rozpuszczalność w wodzie i innych rozpuszczalnikach: Tlenek rtęci(II) praktycznie nie rozpuszcza się w wodzie (w 25^oC 0,052 g/l).
9.9	Wartość pH: 6-7 (50 g/l H2O/20^oC)
9.10	Prężność par: 0,12 Pa/20^oC
9.11	Inne: Tlenek rtęci(II) stosowany jest jako katalizator w syntezach organicznych, jako środek antyseptyczny i przeciwpasożytniczy oraz pigment do produkcji farb. Jest substancją silnie trującą.

10. STABILNOŚĆ I REAKTYWNOŚĆ

Reaktywność i stabilność:	W warunkach normalnych tlenek rtęci(II) jest chemicznie stabilny.
Właściwości korozyjne:	Brak.

11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE

Drogi narażenia człowieka: Wdychanie pyłów, spożycie, kontakt pyłu z oczami i skórą.

Informacja ogólna: Jako choroba zawodowa, ostra postać zatrucia związkami rtęci występuje rzadko. Pojawia się ona głównie w wyniku dostania się do organizmu dużych ilości związków rtęci przez drogi oddechowe. Następuje uszkodzenie oun oraz podrażnienie dróg oddechowych. Może rozwinąć się ostre zapalenie oskrzeli, oskrzelików i śródmiąższowe zapalenie płuc. Później może się pojawić krwotoczne zapalenie jelit z odwodnieniem i ostrą niewydolnością krążenia, ślinotok, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, objawy uszkodzenia nerek ujawniające się bezmoczem i uremią. Postać ostra może przejść w postać przewlekłą.

Dane toksykologiczne:

DL50 (doustnie, człowiek): 10 - 40 mg/kg masy ciała.

LD_{50 (doustnie, szczur)} = 18 mg/kg.

Działanie miejscowe:

Wdychanie pyłów: Ostre zatrucia związkami rtęci w wyniku wdychania pyłów lub par przebiegają w dwóch fazach. Pierwsza rozpoczyna się bezpośrednio po dostaniu się do układu pokarmowego. Występują piekące bóle z uczuciem ściągania i metalicznego smaku w ustach, ślinotok, ból gardła, przełyku, popielate przebarwienie błony śluzowej jamy ustnej i gardła. W ciągu kilku minut ból, umiejscowiony początkowo w nadbrzuszu, obejmuje całą jamę brzuszną, dołączają się uporczywe wymioty z domieszką krwi i strzępami błony śluzowej. Burzliwa wodnista lub krwawa biegunka z uporczywym uczuciem parcia prowadzi do odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych, akcja serca ulega przyspieszeniu, tętno staje się szybkie i słabe, oddechy są powierzchowne, występuje bladość powiek, znaczne osłabienie, zapaść i śmierć w ciągu kilku lub kilkunastu godzin od zatrucia. Gdy chory przeżyje ten okres, wówczas w ciągu 1-3 dni rozwija się druga faza zatrucia. W drugiej fazie rozwija się wrzodziejące zapalenie jamy ustnej, charakterystycznie obejmujące język i dziąsła, a w wyniku dołączenia się zakażenia powstają głębokie zmiany martwicze z rozchwianiem zębów. Po przejściowym okresie wielomoczu, w którym w moczu stwierdza się obecność białka i wałeczków, w 2 lub 3 dobie występuje anuria z azotemią i kwasicą nerkową, która doprowadza do śmierci z powodu mocznicy. W przypadkach niekończących się śmiercią, objawy uszkodzenia układu nerwowego, w wyniku prowadzonego leczenia, nieznacznie tylko zmniejszają się i zwykle pozostają.

Spożycie: Objawy podobne jak w przypadku wdychania pyłów.

Kontakt z oczami: Nastąpi swędzenie, zaczerwienienie i łzawienie. Może nastąpić zmętnienie rogówki.

Zatrucia przewlekłe: Zatrucia przewlekłe związkami rtęci objawiają się drżeniem, zaburzeniami umysłowymi, zapaleniem dziąseł. Obserwowana jest pobudliwość nerwowa, osłabienie, ból głowy, bóle kończyn, pojawia się ślinotok, zapalenie jamy ustnej, rozchwianie i wypadanie zębów, uporczywe wysychanie jamy ustnej, występowanie niebiesko-fioletowego rąbka na dziąsłach oraz skłonność do biegunek i objawy uszkodzenia nerek. Stwierdzane jest również uszkodzenie oun.

12. INFORMACJE EKOLOGICZNE

Działanie na organizmy wskaźnikowe:

Ryby: W bardzo miękkiej wodzie cierniki ginęły po tygodniu, gdy stężenie wynosiło 0,02 mg/dm³ Hg⁺⁺ w postaci azotanu. Używane w przemyśle jako środki konserwujące związki rtęci są dla pstrąga tęczowego trujące już w stężeniu 0,002 mg/dm³.

Niższe organizmy: Dla bakterii (Escherichia coli) próg szkodliwości wynosi 0,2 mg/dm³ Hg⁺², dla glonów (Scenedesmus) i skorupiaków (Daphnia) 0,03 mg/dm³ Hg⁺².

Stopień zagrożenia wód: skrajny.

13. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI

Metody unieszkodliwiania:

Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

Zawartość opakowania wg:

rodzaju 06 03 13 - sole i roztwory zawierające metale ciężkie.

Sposób likwidacji B3 - „Procesy oddzielania szkodliwych składników odpadów od obojętnych poprzez destylację, destylację z parą wodną, stripping gazowy, ekstrakcję, adsorbcję i inne procesy fizyczne”.

Opakowania wg:

rodzaju 15 01 02 - opakowania z tworzyw sztucznych,

rodzaju 15 01 02 - opakowania z metali,

rodzaju 15 01 07 - opakowania ze szkła.

14. INFORMACJE O TRANSPORCIE

14.1	Numer ONZ:	1641
14.2	Klasa RID/ADR/IMO:	6.1
14.3	Grupa pakowania:	II
14.4	Numer rozpoznawczy zagrożenia:	60
14.5	Numer indeksowy (EC):	080-002-00-6
14.6	Symbole niebezpieczeństwa ®:	26/27/28-33
14.7	Symbole bezpieczeństwa (S):	1/2-13-28-45
14.8	Nalepka ostrzegawcza wg ADR/RID Nr 6:

15. INFORMACJE DOTYCZĄCE PRZEPISÓW PRAWNYCH

Karta sporządzona zgodnie z

• Dyrektywami UE Nr 67/548 EEC oraz 88/379/EEC.

• Ustawą o substancjach i preparatach chemicznych z dnia 11 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 84; Nr 100, poz. 1085; Nr 123, poz. 1350; Nr 125, poz. 1367 ze zmianą z dnia 5 lipca 2002 r. (Dz. U. Nr 142, poz. 1187).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz. U. Nr 140, poz. 1171).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem - ZAŁĄCZNIK (Dz. U. Nr 129, poz. 1110).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 1 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1173).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 140, poz. 1172).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych, których opakowania należy zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez dzieci i wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz. U. Nr 140, poz. 1174).

• Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 14 lipca 2002 r. w sprawie obowiązku dostarczenia karty charakterystyki niektórych preparatów nie zaklasyfikowanych jako niebezpieczne (Dz. U. Nr 142, poz. 1194).

• Normą PN-ISO 11014-1: 1998 „Bezpieczeństwo chemiczne - Karta charakterystyki bezpieczeństwa produktów chemicznych”.

• Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r. (Dz. U. Nr 79, poz. 513) ze zmianą z 2 stycznia 2001 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 36) w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

• Rozporządzeniem MziOS z dnia 11 września 1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571) w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.

• Rozporządzeniem MOŚZNL z dnia 28 kwietnia 1998 r. (Dz. U. Nr 55, poz. 355) w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu.

• Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 października 1998 r. (Dz. U. Nr 145, poz. 942) i zmianą z 5 marca 2001 r. (Dz. U. Nr 22, poz. 251) w sprawie szczegółowych zasad usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.

• Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206).

• Klasyfikacją materiałów niebezpiecznych według Umowy Europejskiej dotyczącej Międzynarodowego Przewozu Materiałów Niebezpiecznych ADR (ważnej od 01.07.2001 r.).

• Niniejsza karta charakterystyki substancji niebezpiecznej jest bezpośrednio przekazywana użytkownikowi tlenku rtęci(II), bez zapewnień lub gwarancji co do kompletności bądź szczegółowości odnośnie do wszystkich informacji lub zaleceń w niej zawartych.

• Niniejsza karta nie jest żadną podstawą zobowiązującą do jakiejkolwiek odpowiedzialności jakiegokolwiek rodzaju ze strony dostawcy tlenku rtęci(II). Przedsiębiorstwo nie będzie odpowiedzialne za jakikolwiek zejście śmiertelne, chorobę lub uszczerbek na zdrowiu jakiejkolwiek natury, będący następstwem zastosowania lub niewłaściwego wykorzystania karty charakterystyki substancji niebezpiecznej lub materiału, którego karta dotyczy.

• Informacje zawarte w niniejszej karcie przedstawiają aktualny stan naszej wiedzy i doświadczeń dotyczących bezpiecznego stosowania wyrobu.

Na etykiecie należy zamieścić następujące informacje:

Symbole ostrzegawcze na opakowaniach jednostkowych:
Napis ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych:		„Substancja bardzo toksyczna.”
Symbole zagrożenia
R 26/27/28	Działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe, w kontakcie ze skórą i po połknięcoi.
R 33	Niebezpieczeństwo kumulacji w organiźmie.
Symbole bezpieczeństwa
S ½	Przechowywać w zamknięciu i chronić przed dziećmi.
S 13	Nie przechowywać razem z żywnością, napojami i paszami dla zwierząt.
S 28	Zanieczyszczoną skórę natychmiast przemyć dużą ilością wody.
S 45	W przypadku awarii lub jeżeli źle się poczujesz, niezwłocznie zasięgnij porady lekarza - jeżeli to możliwe, pokaż etykietę.

16. INNE INFORMACJE

Chemiczne określenie produktu: Tlenek rtęci(II)
16.2 Znaczenie symboli:
Symbol ostrzegawczy na opakowaniach jednostkowych
T^+	Substancja bardzo trująca.
Numer rozpoznawczy zagrożenia
60	Materiał trujący.
Znaczenie oznaczeń transportowych
Klasa RID/ADR: 6.1-II		Materiał trujący - niebezpieczny.
Numer ONZ: 1641		Tlenek rtęciowy.

Uwaga: Użytkownik ponosi odpowiedzialność za podjęcie wszelkich kroków mających na celu spełnienie wymogów prawa krajowego. Informacje zawarte w powyższej karcie stanowią opis wymogów bezpieczeństwa użytkowania substancji. Użytkownik ponosi całkowitą odpowiedzialność za określenie przydatności produktu do konkretnych celów. Zawarte w niniejszej karcie dane nie stanowią oceny bezpieczeństwa miejsca pracy użytkownika. Karta charakterystyki nie może być traktowana jako gwarancja właściwości substancji.

* * * * *

Zgodnie z rozporządzeniem MZ z dnia 3 lipca 2002 r., PN-ISO 11014-1 i Dyrektywą 91/155/EEC

	KARTA CHARAKTERYSTYKI NIEBEZPIECZNEJ SUBSTANCJI	Wydanie: I Data wydania: 10.01.03 Strona/stron 8/8
Nazwa:	TLENEK RTĘCI(II)

Tlenek rtęci(II)

---