PRAWO FINANSOWE I FINANSÓW PUBLICZNYCH dr hab. prof. US Alicja Młynarczyk

WYKŁADY

Wykład 2 16.10.2010.

Przyczyny powstania deficytu: niekorzystna sytuacja gospodarcza, deficyt w obrocie zagranicznym, wzrost wydatków, spadek skłonności do inwestowania, obniżenie dochodów budżetu.

Skutki uzależnienia od sposobu jego finansowania (bankowe lub poza bankowe). Nie można w celu pokrycia deficytu sprzedawać majątku ale można prywatyzować, z tej podwyżki vatu też nie będzie można go sfinansować. Źródła bankowe - kredyty, pożyczki, obligacje i bony skarbowe. Źródła poza bankowe - zakupywane np. bonów i obligacji przez osoby prywatne, korzystniejsze inwestycje w te krajowe.

DŁUG PUBLICZNY

Traktat dopuszcza istnienie długu (do 3% deficytu w stosunku do PKB, u nas jest 7%) i deficytu (do 60% PKB). Do polskich ustaw włączono tylko te przepisy dotyczące 60%, utrzymanie do 3% byłoby trudne do zrealizowania. Komisja Europejska nadzoruje sytuację w krajach, które weszły do strefy Euro. Ocena stosunku między planowanym a rzeczywistym deficytem publicznym a PKB - przy tej ocenie bierze się pod uwagę sytuację, w której to przekroczenie ma charakter wyjątkowy lub gdy obniża się w sposób trwały. Komisja patrzy też na stosunek długu publicznego do PKB. Pakt stabilności wzrostu. Gdy komisja uzna, że jest nadmierny deficyt (powyżej 3%) albo przewiduje że przekroczenie to nastąpi, wtedy przekazuje swoje opinie do Rady, która wydaje zalecenie ograniczania, jeżeli państwa członkowskie nie zrealizują go Rada może zobowiązać do wprowadzenia innych środków niezbędnych do ograniczenia tego deficytu, gdy państwa członkowskie dalej nie realizują niezbędnych do ograniczenia deficytu środków. Rada może je zaostrzyć: żądać opublikowania dodatkowych informacji okresowych przez Radę dotyczących planów emisji papierów wartościowych, może wezwać Europejski Bank Inwestycyjny do ponownego rozważenia polityki udzielenia pożyczki dla danego państwa, żądanie złożenia we wspólnocie nieoprocentowanego depozytu o określonej przez Radę wysokości, aż do czasu gdy w ocenie Rady nadmierny deficyt zostanie zlikwidowany. Polska nie należy do strefy euro więc Rada stosuje łagodniejsze środki. Poziom deficytu wpływa na poziom długu. Dług publiczny definiuje art. 72, w doktrynie też określa się w niej łączne finansowe zobowiązania podmiotów sektora publicznego z tytułu finansowej nadwyżki wydatków publicznych ponad dochody publiczne, skumulowane w poprzednich okresach z uwzględnieniem wzajemnych obowiązków pomiędzy podmiotami tego sektora. Maksymalny poziom długu określa Konstytucja w artykule 216 - nie wolno zaciągać pożyczek i udzielać gwarancji w następstwie, których państwowy dług publiczny przekracza 3/5 w stosunku do PKB. Ważny jest także artykuł 221 Konstytucji. Nasza ustawa rozróżnia dwa rodzaje długów: Skarbu Państwa i państwowy. Pierwszy to nominalne zadłużenie SP, drugi oznacza nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po obliczeniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należnymi do tego sektora. Państwowy obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z tytułu wyemitowania papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne, zaciąganie pożyczek i kredytów, przyjętych depozytów które wymagają zobowiązań jednego sektora finansów publicznych; wynikają one z ustawy, orzeczeń sądowych, ostatecznych decyzji administracyjnych lub są uznawane za bezsporne przez jednostkę sektora finansów publicznych. Dług może powstać z niedoborów np. wzrostu zaległości płatniczych obciążonych odsetkami, z koniecznością wpłaty odsetek, np. wynikających z orzeczeń TK. Dług powstaje też przez naruszanie przepisów ustawy o zamówieniach publicznych.

Analiza prawna i ekonomiczna: dług jest konsekwencją definicji (skumulowany deficyt z kilku poprzednich lat), deficyt jest pokrycie przede wszystkim ze środków zwrotnych. Deficyt dotyczy roku podatkowego a dług ma charakter wieloletni. Wzrost lub obniżenie długu jest związane z wielkością budżetu na dany rok. Wydatki na obsługę długu wpływają lub mogą wpłynąć na powiększanie się deficytu, dlatego że koszty obsługi długu pomniejszają w przyszłości bieżące dochody budżetu.

Procedury ostrożnościowe i sanacyjne.

• Od 50-55% długu publicznego w stos do PKB. RM uchwala projekt ustawy budżetowej na następny rok, relacja deficytu do dochodu nie może być większa niż obecna relacja z obecnego roku deficytu do dochodów. Artykuł 86.

• Od 55-60% w stosunku do PKB dalsze relacje II próg nie przekracza - Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej na kolejny rok 2012, w którym nie przewiduje się deficytu budżetu państwa alternatywny lub przyjmuje się niższy poziom różnicy dochodów i wydatków który ma zapewnić obniżenie relacji długów SP w stosunku do PKB.

Nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników sfery budżetowej, w projekcie ustawy budżetowej. Waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu, który odpowiada wzrostowi cen i usług konsumpcyjnych, ogłoszonego przez Główny Urząd Statystyczny za poprzedni rok budżetowy. Zakaz kredytów z budżetu państwa, nie przewiduje się wzrostu wydatków w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Naczelnika Praw Obywatelskich. RM musi dokonać przeglądu budź retu pań z punktu wydatków finansowych środkami pochodzącymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich .

RM jest zobowiązana do przedstawiania programu sanacyjnego. Celem jest obniżenie relacji długu Skarbu Państwa do PKB przewidywanej na koniec roku budżetowego.

Na poziomie nie przekraczającym dochodów powiększonych o nadwyżkę dochodu z lat ubiegłych. Wydatki samorządów mogą przekraczać dochody jedynie o kwotę związaną z zadaniami finansowanymi ze środków pochodzących z UE .

• 60% długu w stos do PKB wartość równa lub wyższa. Poza wdrożeniem wcześniejszych postanowień RM najpóźniej w ciągu od dnia ogłoszenia tej relacji musi przedstawić sejmowi program relacyjny, który ma zmniejszyć dług. Sam nie będą mogły zaplanować deficytu w swoich budżetach. Program sanacyjny - ustawa wymienia 3 elementy: minister finansów musi opracować czteroletnie strategie zarządzaniem SP; podanie przyczyn powstania tego rodzaju niekorzystnych relacji pomiędzy długiem publicznym, a PKB; działania, które mają ograniczyć tą relację (wysoki poziom długu w stosunku do PKB).

Opracowana 3letnia prognoza kształtowania się długu publicznego w stosunku do PKB.

Skutki długu publicznego:

- nie koniecznie sam dług publiczny jest niekorzystny co jego przeznaczenie (długi rentowne - w skutek kredytów, pożyczek ale się zwrócą, nierentowne - środki, które nie przyniosą po pewnym okresie efektów, przeznaczone na konsumpcję.

ZADANIA MINISTRA FINANSÓW ZWIĄZANE Z ZARZĄDZANIEM DŁUGIEM SKARBU PAŃSTWA

Zarządzanie ma na celu obniżenie ryzyka, poprawienie struktury tego długu, na jego stan ma wpływ zarządzanie nim. Działania Ministra Finansów:

- pozyskiwanie zwrotnych środków na cele pożyczkowe budżetu państwa i na obsługę zobowiązań SP, z tytułu wyemitowanych papierów wartościowych i zaciągniętych kredytów i pożyczek ;

- szereg innych czynności, które polegają na bieżącym zarządzaniu płynnością budżetu - odbywa się to podczas nabywań i zbywań papierów wartościowych, przedterminowy wykup określonych zobowiązań, zamianie wyemitowanych uprzednio papierów skarbowych na inne instrumenty, na przedterminowej spłacie zobowiązań, w celu obniżenia poziomu ryzyka lub kosztów obsługi;

- może również na podstawie umowy powierzyć wybranemu podmiotowi organizowanie przetargów i w ich ramach zlecić pośredniczenie w dokonywaniu zamiany zobowiązań SP z określonych tytułów dłużnych na zobowiązania z tytułu obligacji;

- zadania ministra finansów związane z zarządzaniem długiem SP obejmują też zarządzanie wolnymi środkami budżetu państwa - polega na ich lokowaniu na rynkach finansowych, a także zarządzaniu aktywami finansowymi - obejmuje wykonywanie operacji na rynku finansowym które maja wpłynąć na zmniejszenie struktury zadłużenia SP, zmniejszenie ryzyka, obniżenie kosztów obsługi.

Potrzeby państwa za proca emisji skarbowe papierów wartościowych - papier wartościowy, w którym SP stwierdza kto jest właścicielem, z którym związany jest szczególnym kontraktem prawnym w postaci wierzytelności, której zaspokojenie jest uzależnione od faktu posiadania papieru wartościowego. Za zobowiązania zaciągnięte z tytułu emisji skarbowych papierów wartościowych, SP odpowiada całym swoim majątkiem. Podstawowe zasady emisji są ujęte w ustawie o finansach publicznych. Papiery wartościowe mogą być emitowane w granicach określonych w ustawie, musza zaistnieć dwie przesłanki: zaistnieć konieczność sfinansowania potrzeb pożyczkowych z budżetu państwa oraz zaistnienie potrzeb pożyczkowych powstających w związku z zarządzanym długiem SP.

Papiery wartościowe mogą mieć dwojaki charakter: pieniężny - emituje Minister Finansów, oraz o charakterze niepieniężnym- emituje Minister Skarbu w porozumieniu z Ministrem Finansów. Mogą być jeszcze Skarbowe Papiery Wartościowe, które opiewają na świadczenia pieniężne, uprawniające do określonych świadczeń niepieniężnych w zamian za te papiery wartościowe.

Podstawą prawną służącą do emisji Skarbowych Papierów Wartościowych są:

-ustawa,

-list emisyjny wydawany przez Ministra Finansów, który określa poprzez ten list szczegółowe warunki emisji papierów wartościowych, które dotyczą świadczeń wynikających z tego papieru wartościowego i dotyczą sposobu realizacji,

- rozporządzenia warunki emitowania danego papieru wartościowego określa minister finansów.

RODZAJE SKARBOWYCH PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH:

BONY SKAROBOWE papiery wartościowe na okaziciela, krótkoterminowe - emitowane na okres 1-90 dni albo 1-52 tygodnia. Wartość nominalna jednego bonu wynosi 10 tysięcy złotych. Mogą je nabywać rezydenci bądź nie rezydenci - są to osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania zagranicą oraz osoby prawne mające siedzibę zagranicą, a także inne podmioty mające siedzibę zagranicą posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu, są to również znajdujące się zagranicą oddziały przedstawicielstwa przedsiębiorstw utworzonych przez rezydentów, przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne, obce przedstawicielstwa, misje specjalne, organizacje międzynarodowe.

Cechy charakterystyczne Bonów Skarbowych:

Sprzedawane są z dyskontem tzn. sprzedawane są poniżej wartości nominalnej. Są instrumentem bieżącego zaspokajania popytu państwa na pieniądz. Przy emisji nie ma określonej jednorazowej wartości emisji, ponieważ jest to uzależnione od bieżących potrzeb finansowych państwa, dlatego też obowiązuje zasada że w ustawie budżetowej na każdy rok ustala się maksymalny przyrost z tytułu sprzedaży bonów skarbowych. Zarówno sprzedaż jak i odkupywanie bonów skarbowych przez Ministra Finansów następuje na przetargach tylko i wyłącznie, przez agenta emisji, który działa na podstawie umowy zawartej z Ministrem Finansów. Wyraźnie są także wskazane podmioty, które mogą brać udział, są to banki, instytucje kredytowe lub instytucje finansowe a także oddziały z którymi Minister Finansów zawarł umowę pełnienia funkcji dealera skarbowych papierów wartościowych, ta umowa przyznaje podmiotom prawo składania ofert na przetargach. Uczestnicy nabywają bony we własnym imieniu na własny rachunek i zobowiązani są zapłacić cenę bonów, która ustalana jest na przetargach, musi być zaakceptowana przez Ministra Finansów. Dyskonto jest zindywidualizowane i jest uzależniane od cen zgłaszanych przez oferentów.

Istnieje możliwość przetargu uzupełniającego gdyby nie udało się sprzedać bonów, najpóźniej następnego dnia, cena nie może być większa niż 20% wartości nominalnej bonów, które były oferowane na przetargu zasadniczym. Do zakupu na przetargu uzupełniającym mają prawo tylko uczestnicy biorący udział w przetargu właściwym.

Odkupywanie bonów - min fin może odkupić przed upływem terminu co musi być zaznaczone w liście emisyjnym również w drodze przetargu. Odkupione bony SP podlegają umożeniu z chwila zapłacenia z wyjątkiem bonów SP nabywanych przez ministra finansów celu zarządzania rynkiem SP.

OBLIGACJE SKARBOWE mogą być sprzedawane albo z dyskontem albo powyżej wartości nominalnej, a następnie wykupywane po okresie terminu nie krótszym niż rok. Rodzaje obligacji:

- Sprzedawane na przetargach na rynku pierwotnym ,organizowanym przez agenta emisji zgodnie z umową z Ministrem Finansów, nominowane w walucie polskiej lub euro, wartość nominalna jednej obligacji wynosi tysiąc jednostek danej waluty lub wielokrotność tej kwoty, są papierami na okaziciela, nie posiadają formy dokumentu i są rejestrowane w depozycie papierów wartościowych prowadzonym przez krajowy depozyt papierów wartościowych. Kto może brać udział w przetargach: banki, instytucje finansowe, instytucje kredytowe a także ich oddziały z którymi minister finansów zawarł umowę w sprawie pełnienia funkcji dealera funkcji papierów wartościowych, przyznająca im prawo do składania ofert na przetargach obligacji. Umowa sprzedaży obligacji zawarta w dniu przetargu z chwilą przyjęcia przez ministra finansów oferty złożonej przez uczestnika przetargu. Przetargi zasadnicze i uzupełniające - te same zasady jak wyżej, wartość nominalna obligacji nie może być większa niż 20% wartości nominalnej obligacji oferowanej na przetargu zasadniczym. Również mogą być odkupywane przed terminem, z warunkami w liście emisyjnym. Organizowane są również przetargi odkupu tych obligacji - po upływie terminu składania oferty sprzedaży minister finansów określa najwyższą cenę dla przetargu odkupu, wszystkie oferty z ceną niższą od najwyższej dla przetargu odkupu zostają przyjęte w całości. Przetargi zamiany - minister finansów może oferować obligacje w drodze sprzedaży w zamian za odkupione od posiadaczy obligacje, których termin odkupu jeszcze nie upłynął, poprzez zaliczenie wierzytelności posiadaczom tych obligacji z tytułu odkupu na poczet ceny nabywanych przez nich obligacji kolejnych emisji. Obligacje odkupione na tym przetargu ulegają umorzeniu z wyjątkiem obligacji, które są nabywane przez SP w celu zarządzania rynkiem SP.

Wtórny obrót może się odbywać miedzy osobami prawnymi, spółkami nie posiadającymi osobowości prawnej, osobami fizycznymi. Wyjątek od zasady - minister finansów może odstąpić od organizowania przetargu i zaoferować tylko wybranym uczestnikom, jeśli wynika to z potrzeb zarządzania długiem SP.

Wykład 3 17.10.2010.

Skarbowe Papiery Wartościowe cd.

OBLIGACJE SKARBOWE W SIECI DETALICZNEJ Są nominowane w walucie zł lub euro, nominał 100zł/€ lub wielokrotność tej kwoty. Na okaziciela i nie maja formy dokumentu, są rejestrowane w depozycie papierów wartościowych prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Mogą być nabywane przez rezydentów, bądź nie rezydentów od osób fizycznych, osób prawnych, spółek nie posiadające osobowości prawnej oraz mogą stanowić przedmiot obrotu miedzy tymi podmiotami. Oferowane są przez agenta emisji. Formy sprzedaży w sieci detalicznej:

- w formie subskrypcji - sprzedaż w formie zapisów obligacji;

- kolejna forma to zamiana na kolejne emisje obligacji, określona w liście emisyjnym;

- sprzedaż za pomocą systemów teleinformatycznych;

- sprzedaż w bankomatach.

Sprzedaż może być prowadzona w drodze zamiany obligacji może być dokonana poprzez złożenie dyspozycji agentowi emisji. Warunkiem nabycia obligacji emisji w drodze zamiany jest złożenie dyspozycji zakupu łącznie z wnioskiem o zaliczenie na poczet ceny nabywanych obligacji wierzytelności z tytułu obligacji, które podlegają wykupowi - warunkiem jest to że termin wykupu nie minął. Cena zamiany może być równa, wyższa lub niższa od wartości nominalnej obligacji. Wartość obligacji nabywanych w drodze zamiany po cenie zamiany nie może przekroczyć wysokości wierzytelności z tytułu obligacji przedkładanych do wydruku. Może być również przedterminowy wykup obligacji - musi to być zastrzeżone w liście emisyjnym, Minister Finansów może wezwać posiadacza obligacji do przedłożenia obligacji do wcześniejszego wykupu i wyznaczyć odpowiedni termin w związku z tym. Te obligacje które są przedstawione do wcześniejszego wykupu nie podlegają oprocentowaniu od dnia wymagalności z tytułu wcześniejszego wykupu obligacji. Minister finansów może przyznać posiadaczowi obligacji prawo bezwarunkowego wezwania emitenta do przedterminowego wykupu obligacji (zazwyczaj po upływie określonego czasu). Cena może być niższa od wartości nominalnej obligacji w takim przypadku; takie obligacje nie podlegają oprocentowaniu od dnia wymagalności z tytułu przedterminowego wykupu obligacji.

OBLIGACJE SKARBOWE PRZEZNACZONE NA ZAMIANE ZOBOWIĄZAŃ SKARBU PAŃSTWA Mogą być emitowane jako obligacje o zmiennej lub stałej stopie procentowej, mogą być nominowane w walucie polskiej lub w walucie państw należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Wartość nominalna jednej takiej obligacji wynosi 100 jednostek takiej waluty lub wielokrotność tej waluty. Konkretną wartość nominalna oraz stopę oprocentowania określa list emisyjny. Emisja następuje z dniem dokonania zamiany wierzytelności wobec SP na obligacje. Wartość emisji obligacji jest równa wartości nominalnej obligacji objętych w drodze zamiany. Mogą być obligacjami imiennymi ale również na okaziciela, nie maja formy dokumentu i są rejestrowane w depozycie papierów wartościowych, prowadzonym przez krajowy depozyt papierów wartościowych. Mogą być nabywane przez podmioty będące wierzycielami SK z tytułów dłużnych określonych w liście emisyjnym, a następnie mogą być przedmiotem obrotu pomiędzy tymi podmiotami. Rozporządzenie przewiduje dwa tryby nabywania tych obligacji w zamian za wierzytelności:

- oferta złożona wierzycielom SP,

- przetarg.

Cena zamiany jednej obligacji na wierzytelności z tytułu zobowiązań SP może być niższa, równa bądź wyższa od wartości nominalnej jednej obligacji. Oprocentowanie jest naliczane od wartości nominalnej obligacji okresem odsetkowym. Po upływie terminu wykupu obligacje nie podlegają oprocentowaniu. Są wykorzystywane przez Ministra Finansów przy zarządzaniu długiem SP. Zarządzając długiem przy wykorzystaniu tego instrumentu minister finansów może powierzyć wybranemu przez siebie podmiotowi zorganizowanie przez siebie przetargu i w ramach tego przetargu może mu zlecić pośredniczenie w dokonywaniu zamiany zobowiązań SP, ale z określonych tytułów dłużnych na zobowiązania z tytułu obligacji. Minister finansów może zlecić wybranemu podmiotowi, wybór wierzytelności wobec SP, we własnym imieniu ale na rzecz SP w celu późniejszej zamiany na obligacje, nabytych przez tą formę wierzytelności i na warunkach określonych w zawartej z nim umowy. W przetargu biorą udział wierzyciele SP. Minister finansów może odkupywać obligacje przed upływem terminu na jaki zostały wyemitowane, ten przedterminowy wykup odbywa się w dwóch trybach:

- na jednym lub więcej przetargach,

- bądź w trybie bezpośredniej oferty skierowanej do posiadacza obligacji.

Cena odkupu obligacji w drodze oferty, może być niższa, równa lub wyższa od wartości nominalnej obligacji, określa ją list emisyjny. Odkup obligacji na przetargach prowadzi NBP na podstawie umowy zawartej z ministrem finansów. Wykup obligacji i wypłaty należnych odsetek następuje albo w drodze zapłaty albo poprzez zamianę wierzytelności posiadacza obligacji, na poczet ceny zakupywanych przez niego kolejnych emisji.

OBLIGACJE SKARBOWE OFEROWANE NA ZAGRANICZNYCH RYNKCH KAPITAŁOWYCH Mogą być imienne lub na okaziciela, w walutach krajów należących do organizacji współpracy gospodarczej i rozwoju. Nominał wynosi 100 jednostek określonej waluty albo wielokrotność. Cena w liście emisyjnym może być niższa, równa lub wyższa wartości nominalnej. Oprocentowane są według stałej lub zmiennej stopy procentowej. Tryb organizowania tej emisji jest inny: nie ma agenta emisji, oferowane są do nabycia na rynku pierwotnym przez kierownika konsorcjum emisyjnego (banki instytucje finansowe i ich oddziały). Nabywane przez rezydentów lub nie rezydentów - osoby fizyczne, osoby prawne, spółki nie posiadające osobowości prawnej. Mogą być przeznaczane na zamianę zobowiązań SP - wówczas mogą być nabywane przez podmioty, które są wierzycielami SP z określonych tytułów dłużnych, które określa list emisyjny. Mogą być przedmiotem obrotu pomiędzy podmiotami uprawnionymi do ich nabycia na rynku pierwotnym. Emitent może odkupywać je przed terminem na jaki zostały wystawione.

SKARBOWY PAPIER OSZCĘDNOŚCIOWY Oferowany wyłącznie osoba fizycznym, mogą tez nabywać je stowarzyszenia, organizacje społeczne, organizacje zawodowe oraz fundacje wpisane do rejestru sądowego, o ile warunki emitowania tak stanowią. Może być wyłączony z obrotu na rynku wtórnym, może być przedmiotem obrotu tylko miedzy osobami fizycznymi.

ZASADY ZACIAGANIA KREDYTÓW I POŻYCZEK ZACIĄGANYCH PRZEZ SKARB PAŃSTWA

Mogą być zaciągane wyłącznie na finansowanie potrzeb finansowych, potrzeb państwa, bądź w związku z zarządzanym długiem. Zaciąga je w imieniu państwa Minister Finansów. Wyjątkiem jest tylko kredyt na podstawie umowy międzynarodowej, z której wynika że organem pomiędzy kredytobiorca był rząd - wtedy rząd musi upoważnić Ministra Finansów do podpisania umowy. Na finansowanie deficytu budżetu państwa, nie mogą być zaciągane kredyty w NBP. Z chwila przystąpienia do UE, SP może zaciągać kredyty i pożyczki od Wspólnoty Europejskiej - Europejski Bank Centralny (nie użycza kredytów na sfinansowanie deficytu), bądź od państw członkowskich na wsparcie bilansu płatniczego. SP na wniosek Rady UE może uczestniczyć w finansowaniu pożyczki na wsparcie bilansu płatniczego. Nie mogą przekroczyć limitu zagrożenia określonego w ustawie budżetowej na kolejny rok.

PORĘCZENIE I GWARANCJA

Są instytucją prawa publicznego, stanowią formę pomocy publicznej, interwencji państw w funkcjonowanie rynku w procesy gospodarcze oraz ich wsparcie.

Poręczenie jest umową w której poręczyciel zobowiązuje się wykonać zobowiązania na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Udzielane następuje w celu zwiększenia możliwości wykonywania zadania przez określone podmioty. Poręczenie bowiem zwiększa zdolność kredytową pożyczkobiorcy, obniża koszty pozyskania kredytu, umożliwia realizację inwestycji, które ze względu na trudne warunki kredytowania nie były by zrealizowane

Gwarancja jest umową, w której gwarant zobowiązuje się naprawiać ewentualną szkodę wynikająca ze zdarzenia. W odróżnieniu od poręczenia jest zobowiązaniem abstrakcyjnym - niezależnym od umowy kredytowej i dlatego treść gwarancji powinna zawierać istotne informacje dotyczące kredytu.

Zakres podmiotowy i przedmiotowy poręczeń i gwarancji:

- może dotyczyć spłaty kredytu,

-mogą dotyczyć wykonania zobowiązań wynikających z obligacji,

- tylko poręczenie może dotyczyć wypłaty odszkodowań za zniszczone, uszkodzone lub skradzione eksponaty wystawowe,

- mogą dotyczyć wykonania zobowiązań, wynikających z transakcji zabezpieczających przed ryzykiem zmiany stopy procentowej lub ryzykiem walutowym związanym z poręczonym lub gwarantowanym przez SP kredytem lub emisją obligacji.

Warunki na których są udzielane:

- po dokonaniu przez SP analizy ryzyka,

- są terminowe i do kwoty z góry oznaczonej,

- w przypadku ich udzielenia międzynarodowej instytucji finansowej, której Polska jest członkiem lub z którą podpisała umowę o współpracy,

- wniesienie opłaty prowizyjnej od poręczenia lub gwarancji, której sposób naliczania określa RM.

Poręczeń i gwarancji udziela albo minister finansów albo RM albo Bank Gospodarstwa Krajowego. Udzielone poręczenia lub gwarancje mogą dotyczyć spłaty całości lub części kredytu, wraz z odsetkami lub innymi kosztami bezpośrednio związanymi z tym kredytem. W ustawie budżetowej na dany rok budżet musi być określona łączna kwotę zobowiązań, które mogą być objęte poręczeniami.

Kto udziela poręczeń i do jakiej kwoty - minister finansów udziela poręczeń lub gwarancji, jeżeli kwota poręczeń lub gwarancji wynosi równowartość od 10 mln E do 30 mln E. natomiast RM udziela poręczeń lub gwarancji, jeśli kwota przekracza równowartość 30 mln E. Maksymalny pułap poręczeń i gwarancji do wysokości 50% pozostającej do spłaty kredytu oraz do wysokości 50% należnych odsetek, od kwoty kredytu i innych kosztów związanych bezpośrednio z tym kredytem. RM może udzielić wyższego poręczenia lub gwarancji, jeśli chodzi o szczególne znaczenie dla gospodarki narodowej.

Poręczenia lub gwarancję mogą być na następujące cele:

- rozwój utrzymanie infrastruktury,

- ochrona środowiska,

- tworzenie nowych miejsc pracy związanych z inwestycją w ramach pomocy regionalnej,

- wdrażaniu nowych rozwiązań technicznych, technologicznych, będących wynikiem badań naukowych, prac badawczych i związanych z restrukturyzacja przedsiębiorstw.

Poręczenie i gwarancja może być udzielone pod warunkiem że objęty nimi kredyt zostanie przeznaczony na:

- zakup materiałów lub gotowych wyrobów przeznaczonych na wykonanie dóbr inwestycyjnych na eksport o wartości kontraktowej powyżej 10 mln €,

- zostanie przeznaczony na zasilenie funduszy utworzonych w BGK, zostanie przeznaczony na utworzenie przez banki linii kredytowych w celu sfinansowania przedsięwzięć inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego, oraz mikro przedsiębiorstw, małych i średnich przedsiębiorców oraz na współfinansowanie programów lub projektów w ramach programów pomocowych UE,

- na spłatę kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami, który już wcześniej by ł objęty poręczeniem lub gwarancją SP,

- kredyt przeznaczony na wspieranie eksportu polskich towarów i usług w ramach realizacji programów rządowych.

Udzielenie poręczenia następuje po ustanowieniu przez kredytobiorcę zabezpieczenia na rzecz SP na wypadek roszczeń wynikających z tytułu obowiązków poręczyciela lub gwaranta. Wykonanie tych zobowiązań przez SP następuje na wniosek kredytodawcy. Emisja obligacji tez może być objęta poręczeniem lub gwarancją - takie same cele jak w przypadku kredytów.

RM może na wniosek ministra kultury udzielać poręczeń nie rezydentom wypłaty odszkodowań z tytułu zniszczenia uszkodzenia lub kradzieży nieubezpieczonych eksponatów, których właścicielami są te osoby. Jeżeli te eksponaty składają się na wystawę organizowaną w Polsce a ich równowartość przekracza 500 tysięcy €.

Skąd SP bierze środki na pokrycie poręczeń i gwarancji - na zaspokojenie tych roszczeń aby nie były pokrywane bezpośrednio z budżetu powstał zasób majątkowy. Na ten zasób skradają się następujące środki: wierzytelności które wynikają z tytułu poręczeń i gwarancji, akcje i udziały w spółkach stanowiące własność SP wyodrębnione przez RM do dnia 17 lipca 2009 roku. Te akcje i udziały zbywa Minister SP w porozumieniu z ministrem finansów; środki pochodzące z prywatyzacji (maksymalna kwota 0,5% łącznej kwoty poręczeń i gwarancji udzielonych w roku ubiegłym) łączna wartość tych akcji i udziałów które składają się na zasób majątkowy nie może przekroczyć 15% łącznej wartości wszystkich zobowiązań wynikających z udzielonych poręczeń i gwarancji, wynikających ze stanu na koniec roku ubiegłego. Akcje i udziały składają się na zasób majątkowy nie mogą być zbywane w innym celu.

PORĘCZENIA I GWARANCJE UDZIELANE PRZEZ BANK GOSPODARSTWA KRAJOWEGO

PGK udziela we własnym imieniu i na własny rachunek poręczeń lub gwarancji w ramach rządowych programów społeczno-gospodarczych, programów samorządności lokalnej i rozwoju regionalnego, które obejmują następujące projekty:

- realizowanych z wykorzystaniem środków pochodzących z funduszy UE,

- projektów infrastrukturalnych,

- projekty związane z rozwojem średnich i małych przedsiębiorstw.

- dotyczą tez tych projektów które są realizowane przy wykorzystaniu środków publicznych

- BGK udzielają poręczeń i gwarancji w ramach programów rządowych może nabywać udziały podmiotów, które udzielają poręczeń i gwarancji dla mikro przedsiębiorców małych i średnich przedsiębiorstw, a także organizacji pożytku publicznego.

Warunki udzielania są podobne jak przy udzielaniu przez SP (terminowe, określone z góry, itp.) kredytobiorca musi ustanowić ubezpieczeni na rzecz banku. Szczegółowe warunki określa umowa między Ministrem Finansów, a BGK.

Minister Finansów przekazuje środki na zwiększenie funduszu dla BGK. Minister Skarbu w imieniu SP w drodze rozporządzenia może przekazać BGK akcje lub udziały stanowiące własność SP. Gdy BGK zbywa te udziały to 50% stanowi przychód, natomiast reszta należy do Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. Plan rzeczowo finansowy poręczeń i gwarancji przygotowuje bank w porozumieniu z Ministrem Finansów, musi tu zaznaczyć zaplanowaną kwotę udzielanych poręczeń i gwarancji w ramach programów rządowych i wydatki przewidziane z tego tytułu, przewidywana kwotę wypłat.

USTAWA BUDŻETOWA

Przepisy nieprawidłowe/obładowujące

- normy rzeczowe o charakterze, które konkretyzują określone zachowanie skierowane są do bezpośrednich wykonawców ust budżetowej (przepisy emerytalne)

Prawidłowa - tylko te postanowienia których wymagają, zawiera elementy fakultatywne i obligatoryjne - prognoza dochodów limit wydatków deficyt budżetu państwa oraz źródła jego pokrycia, przychodów rozchodów, limit zobowiązań z tytułu pożyczek kredytów.

Prowizorium - jego szczegółowość, porządek wewnętrzny, jest opracowywane w oparciu o mniejszą szczegółowość niż ustawa budżetowa. Prawo nie może być podstawą do udzielenia rządowi absolutorium w odróżnieniu od ustawy.

Przygotowanie projektu i uchwalenie ustawy budżetowej. Odpowiada minister finansów opracowuje ostateczny projekt. RM przyjmuje projekt w drodze uchwały, powinna przedstawić go sejmowy do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy. Inicjatywa ustawodawcza dotycząca ustawy budżetowej przysługuje wyłącznie RM. Procedura uchwalenia budżetu - pierwsze czytanie, ogólna koncepcja (może być wniosek o odrzucenie ustawy budżetowej), kończy się przekazaniem projektu do Komisji Budżetowej. Drugie czytanie w Sejmie obejmuje sprawozdanie prac, debatę, zgłaszanie poprawek. Potem powrotem do komisji budżetowej która podejmuje decyzje o odrzuceniu/przyjęciu poprawki. Poprawki dotyczą zwiększenia wydatków bez wskazania źródeł dochodu jest niekonstytucyjne. W trakcie trzeciego czytania dodatkowe sprawozdanie. Głosowaniu w sprawie poprawek przyjętych w drugim czytaniu. Po uchwaleniu ustawy projekt przekazuje się Senatowi, który może ustanowić poprawki, nie może zaproponować odrzucenia w całości tej ustawy. Potem rozpatrzenie przez Sejm poprawek Senatu. Jeżeli ustawa budżetowa nie zostanie w ciągu 4 miesięcy licząc od dnia przedłożenia przez Sejmowi projektu przez RM, ustawa budżetowa nie zostanie przedstawiona prezydentowi do podpisu, to prezydent może w ciągu 14 dni od upływu tego terminu skrócić kadencję Sejmu. Po upływie 14 dni prezydent tą kompetencję utraci. Prezydent ma 7 dni na decyzję czy ustawę podpisać czy skierować do Trybunału Konstytucyjnego. TK ma 2 miesiące od dnia złożenia wniosku czy ustawa budżetowa jest zgodna z Konstytucją. Jeśli okaże się niezgodna tylko z niektórymi przepisami, to prezydent podpisuje ta ustawę z pominięciem tych przepisów. Prezydent nie może wystąpić do sejmu z wnioskiem o ponowne ustalenie ustawy budżetowej.

Gdy nie zostanie uchwalona do 1 stycznia obowiązuje projekt ze stawkami należności budżetowych tak jak w poprzednim roku.

Wykonywanie ustawy budżetowej. Harmonogram realizacji budżetu opracowuje minister finansów w porozumieniu z dysponentami części budżetowych. Obejmuje wysokość planowanych wydatków. Dysponenci maja obowiązek w terminie 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej, przekazać podległym jednostkom informację o ostatecznych dochodach i jednocześnie, musza przekazać informacje o kwotach dotacji celowych - samorządy terytorialne. Kompetencje organów władzy publicznej w procesie wykonywania budżetu: wykonawcami budżetu państwa są RM, minister finansów, dysponenci części budżetowej (ministrowie, wojewodowie, kierownicy urzędów centralnych). Kompetencje: RM - kieruje wykonaniem budżetu państwa, w tym celu może w drodze rozporządzenia określać organy administracji rządowej, uprawnione do dokonywania określonych rodzajów wydatków i szczegółowy sposób dokonywania tych wydatków; może wydawać wytyczne dotyczące warunków zaciągania zobowiązań w ramach wydatków planowanych wieloletnim planie inwestycyjnym; podejmuje decyzje o blokowaniu wydatków budżetowych w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej; określa w drodze rozporządzenia wytyczne dotyczące zasad zaciągania zobowiązań na okres dłuższy niż jeden rok urzędowy w ramach realizacji polskiej pomocy zagranicznej na terenach uznanych za sferę działam wojennych; może ustalić w drodze rozporządzenia wykaz wydatków, które nie wygasają z upływem roku budżetowego i mogą być zrealizowane w roku następnym. W tej sprawie pozytywną opinię musi wydać komisja sejmowa do spraw budżetu; RM musi ustalić ostateczny termin wydatków które nie wygasają z końcem roku budżetowego.

Minister finansów - kompetencje: w drodze rozporządzenia określa szczegółowy sposób wykonania budżetu państwa, a w szczególności tryb i terminy przekazywania na centralny rachunek bieżący budżetu państwa, dochodów pobieranych prze urzędy i inne państwowe jednostki budżetowe i określa tryb dokonywania wypłat z centralnego rachunku bieżącego państwa; sprawuje ogólną kontrolę realizacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa, kontrolę deficytu, wykorzystania środków pochodzących z UE, kontrole efektywności i skuteczności realizacji budżetu w układzie zadaniowym, opracowuje 4 letnią strategie zarządzania długiem SP oraz oddziaływanie na państwowy dług publiczny; realizuje zadania wynikające z zarządzania długiem SP, z obsługa zobowiązań SP, określa w drodze rozporządzenia szczegółowy sposób klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczonych do państwowego długu publicznego; odpowiada za obsługę płatności w ramach programów finansowanych z udziałem środków europejskich.

Kompetencje poszczególnych dysponentów części budżetu sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej ale podległych im realizacji, kontrolują dotacje i realizacje zadań finansowych z budżetu państwa, skuteczności realizacji planów w układzie zadaniowym.

Wykład 4 6.11.2010.

Dodatkowe zagadnienia do opracowania na egzamin na podstawie następujących ustaw:

Dział I Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych z 17.12.2004 tekst jednolity z Dz.U. z 2005 nr 14 pozycja 114.

Zagadnienia z tej ustawy: zasady odpowiedzialności za naruszenie odpowiedzialności, zasady wymierzania kar w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych, sama rozprawa - posiedzenie, tryb postępowania i organy właściwe współpracujące dyscyplinarnie, szczególne tryby wzruszania ostatecznych rozstrzygnięć komisji orzekających-nieważność i wznowienie postępowania.

Dział II ubezpieczeń finansów społecznych: zagadnienia: Zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne.

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych 1998 tekst jednolity Dz. U. z 2009 nr 205 pozycja 1585 (krótka charakterystyka funduszy ubezpieczeń społecznych, jego dochody i wydatki rozdział 5,6, zasady ustalania składek rozdział 3.

Ustawa z 20.12.1999 o ubezpieczeniu społecznym rolników, tekst jednolity 2008 roku nr 50 pozycja 291 (fundusz emerytalno rentowy rolników, fundusz składkowy ubezpieczenia społecznego rolników)

Ustawa z 20.04.2004 o indywidualnych kontach emerytalnych Dz. U. 2004 roku nr 116 pozycja 1205 (trzeci filar).

Ustawa z 20.04.2004 o pracowniczych programach emerytalnych Dz. U. z 2004 roku pozycja 1207 (trzeci filar).

Pytania na teście dotyczą zasad ustalania składek podstawowych dodatkowych, mniejszy nacisk do spraw organizacyjnych, ale przede wszystkim zasady dokonywania wpłat i wypłat oraz ich wysokość. Dochody i wydatki funduszy.

Ustawa 27.08.1997 o organizacji i funkcjonowania funduszy emerytalnych tekst jednolity Dz. U. z 2010 nr 34 pozycja 189 (rozdział 3 art. 27-33 kapitał zakładowy, środki własne, rozdział 15 działalność lokacyjna funduszy emerytalnych).

Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z dnia 27-08-1004 tekst jednolity Dz. U. z 2008 nr 164 pozycja 1027 (rozdział 2 zasady ustalania składek i opłacania na ubezpieczenia zdrowotne).

Podręcznik pod redakcją Brzezińskiego. Pytania na teście mogą dotyczyć zasad ustalania składek.

Zasady gospodarki finansowej obowiązujące w trakcie wykonywania budżetu.

Reguły postępowania: realizacja zad powinna następować w terminach określonych w przepisach i harmonogramie realizacji dochodów i wydatków budżetowych. Układ wykonawczy już nie obowiązuje. Ustalanie, pobieranie, odprowadzanie dochodów budżetowych odbywa się na zasadach odrębnych przepisów. Dok wydatków dokonuje się na podstawie kwot w planie finansowym, zlecanie zadania powinno następować na zasadnie najkorzystniejszej oferty z uwzględnieniem ustawy o finansach publicznych, wydatki na obsługę długu SP są dokonywane przed innymi wydatkami, wydatki nieprzewidziane których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych mogą być zrealizowane bez względu na poziom środków zaplanowanych na ten cel. Rozliczanie się z dotacji na realizacje zadania, niewykorzystane podlegają zwrotowi do dnia 31.08. następnego roku. Zagadnienia te zawarte są w artykułach 162, 164, 165, 168.

Zasady dokonywania zmian w budżecie artykuł 171. Zmiany te polegają na dokonywaniu przeniesień pewnych środków pomiędzy podziałkami klasyfikacji budżetowej. Dysponenci części budżetowych mogą dok przeniesień tych wydatków pomiędzy rozdziałami i paragrafami klasyfikacji bądź ale w ramach klasyfikacji działu. Jeśli ministrowie są dysponentami więcej niż jednej części budżetu to mogą dokonać takich przeniesień również pomiędzy częściami ale w ramach jednego działu budżetu państwa, w takim wypadku RM może uchylić decyzję ministra. Przeniesienia polegające na zwiększeniu lub zmniejszeniu wydatków które są realizowane z udziałem środków europ wymagają zgody ministra ds. rozwoju regionalnego. Natomiast jeśli chodzi o przeniesienia tego typu wydatków na realizacje zadań z udziałem środków europejskich, dokonuje ich minister finansów ale na wniosek min właściwego ds. rozwoju regionalnego. Jeśli chodzi o środki przenoszone pomiędzy częściami i działami ale na realizacje wspólnej polityki rolnej to tych przeniesień dokonuje minister finansów ale na wniosek ministra rolnictwa. Ustawodawca wprowadza jeden wyraźny zakaz przy przeniesieniach: nie mogą one zwiększyć planowanych wydatków na wynagrodzenia stosunku pracy chyba ze odrębne przepisy tak stanowią. Przeniesienia polegające na zwiększeniu albo zmniejszeniu wydatków majątkowych o kwotę powyżej 100 tysięcy złotych wymaga zgody ministra finansów. W przypadku wydatków na inwestycje budowlane każde przeniesienie polegające na zmniejszeniu bądź zwiększeniu wydatków wymaga zgody ministra finansów. Dysponenci części budżetowych mogą upoważnić kierowników podległych jednostek do dok przeniesień wydatków ale w ramach jednego rozdziału. Wszystkie ograniczenia nie mają zasady do przeniesienia środków z rezerw budżetu państwa.

Otwieranie wygasanie i blokowanie wydatków budżetowych.

- Otwarcie wydatków budżetowych to upoważnienie do wykorzystania środków budżetowych. Otwarcia tego wydatku dokonuje minister finansów na rzecz dysponentów głównych, którzy przekazują część środków budżetowych jednostkom podległym. Wyróżniamy trzy stopnie dysponowania środkami budżetu państwa głównymi dysponentami są państwowe jednostki budżetowe które posiadają odrębną część w budżecie państwa (ministerstwa, urzędy centralne, sądy, trybunały, organy ochrony, kontroli prawa - główni dysponenci). Natomiast dysponenci drugiego stopnia to jednostki podległe dysponentom gł. Dysponenci trzeciego stopnie są państwowe jednostki budżetowe podległe dysponentom głównym lub dysponentom drugiego stopnie które nie mają prawa dalszego przekazywania środków budżetowych. Otwieranie wydatków budżetowych ma umożliwić równomierną realizację budżetu dlatego może odbywać się kwartalnie.

- Blokowanie wydatków budżetowych. Kilka okoliczności w których może ono nastąpić: w przypadku niegospodarności w określonych jednostkach, opóźnienia w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych środków, naruszenia zasad gospodarki finansowej, w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej. Blokowanie oznacza albo okresowy albo obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków lub wstrzymaniem przekazywanych środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa. Decyzje o blokowaniu wydatków podejmuje minister finansów ta decyzja może odnosić się do całego budżetu państwa, mogą też decydować dysponenci ale w odniesieniu do własnej części. W jednym przypadku może dokonać decyzji o blokowaniu wydatków RM jeśli może nastąpić zagrożenie realizacji ustawy budżetowej, RM ma pełną swobodę co do zakresu blokowanych wydatków, musi oznaczyć czas blokady.

- Wygasanie wydatków budżetowych. Niezrealizowane kwoty wydatków budżetowych wygasają z upływem roku budżetowego. Oznacza to wygaśnięcie uprawnień danej jednostki do wykonywania wydatków wysokości niezrealizowanej kwoty. Nie wygasają tylko te wydatki, które są finansowane ze źródeł zagranicznych.

Bankowa obsługa budżetu może być wykonywana przez NBP albo Bank Gospodarstwa Krajowego - może prowadzić najważniejsze rachunki dopiero po przyjęciu przez Polskę Euro. Wyboru banku prowadzącego obsługę budżetu dokonuje minister finansów (na tą chwilę tylko NBP). Najważniejsze rachunki: centralny rachunek budżetu państwa, rachunki bieżące państwowych jednostek budżet, funduszy celowych, rachunków pomocniczych jednostek mających siedzibę zagranicą, rachunki bieżące urzędów obsługujących organy podatkowe dla gromadzenia dochodów budżetu państwa. Obsługa ta jest na podstawie umowy z bankiem. Minister finansów ma kompetencje polegająca na wydaniu rozporządzenia w którym określa tryb i rodzaj operacji prowadzonej na rachunek budżetu państwa. Najważniejszym rachunkiem budżetu państwa zarządza minister finansów.

Kontrola wykonania budżetu polega na kontroli sprawozdań i informacji wykonywanych przez Sejm. W zakresie wykonywania tej kontroli min fin musi złożyć komisji sejmowej ds. budżetu i NIK informacje o wykonaniu budżetu za 1 półrocze do 10.09. natomiast całościowe sprawozdanie przedstawia RM NIKowi i Sejmowi do 31.05. roku następującego po roku budżetowym. Sprawozdanie powinno zawierać elementy takie jak w artykule 182 pkt 4. Poza sprawozdaniem RM musi przedstawić ocenę założenia realizacji makroekonomicznej i przebiegu prywatyzacji majątku SP. do tego sprawozdania RM musi dołączyć sprawozdanie dotyczące kwoty (kwota długu nie może przekroczyć 60% długu w zależności do PKB).

Absolutorium jako instrument kontroli wykonania budżetu państwa. Sejm rozpatruje sprawozdanie po zapoznaniu się z opinia NIK. NIK musi przedstawić analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, a także przedstawia swoja opinie udzielenia bądź nie udzielenia. Analiza NIK nie jest audytem, ale jest opracowaniem wyników działań kontrolnych. Tryb prac w sejmie nad sprawozda budżet rozpoczyna się od przedstawienie przez komisje sprawozdania wraz z wnioskiem w sprawie przyjęcia bądź odrzucenia oraz udzielenia absolutorium. Sejm wysłuchuje dwóch niezależnych opinii NIK i komisji - podejmuje 2 uchwały sejm dotyczących udzielenia bądź nie udzielenia absolutorium, przyjęcia sprawozdania. Sejm podejmuje w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia sprawozdania uchwale o udzieleniu bądź odmowie udzielenia absolutorium, odbywa się to na zupełnie innym posiedzeniu Sejmu. Negatywna decyzja w sprawie sprawozdania budżetowego nie wiąże się automatycznie z odmową udzielenia absolutorium. Sejm może odrzucić sprawozdanie z wykonania budżetu ale nie odmówić absolutorium - będzie to oznaczało krytyczna wypowiedź o wykonaniu budżetu, ale nie opowiedzenie się za zmianą rządu.

Wykład 5 27.11.2010.

---