„Przegląd zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego z uwzględnieniem sektorów ich powstawania. Metody dezodoryzacji gazów odlotowych.”

Monika Besler

Krzysztof Cichos

Marek Drabik

Inżynieria Środowiska WGGiOŚ rok 1

SPIS TREŚCI:

1. Wstęp.

2. Antropogeniczne rodzaje zanieczyszczeń powietrza:

2.1 CO

2.2 CO₂

2.3 SO₂

2.4 SO₃

2.5 NO_x

2.6 WWA

2.7 PCDD

2.8 PCDF

2.9 freony

2.10 halony

2.11 O₃

2.12 NH₃

2.13 CH₄

2.14 odory

2.15 pyły.

3. Metody dezodoryzacji gazów odlotowych

3.1 absorbcja

3.2 adsorpcja

3.3 biofiltracja

3.4 termiczne i katalityczne spalanie

3.5 utlenianie w fazie gazowej (ozonowanie)

4. Podsumowanie

5. Spis Literatury.

1. Wstęp

Powietrze atmosferyczne jest czynnikiem determinującym życie na Ziemi. Jako jeden z najważniejszych elementów środowiska istotnym jest troska o nie. Choć występują w przyrodzie naturalne źródła zanieczyszczeń powstające z:

- wybuchów wulkanów,

- wietrzenia chemicznego skał,

- pożarów lasów i stepów,

- wyładowań atmosferycznych,

- pyłów kosmicznych,

- procesów biologicznych,

to te antropogeniczne stanowią największe zagrożenie. Zanieczyszczenia powietrza są wchłaniane przez ludzi głównie w trakcie oddychania. Mogą się przyczynić do powstawania schorzeń układu oddechowego, zaburzeń reprodukcji czy alergii. Powodują one również korozję metali i materiałów budowlanych, wpływają niekorzystnie na roślinność zaburzając proces fotosyntezy, transpiracji i oddychania. Zanieczyszczenia powietrza negatywnie oddziaływają na poziom skażenia wód i gleb. W skali globalnej mogą powodować zmiany klimatyczne. Najpoważniejszymi skutkami są:

- kwaśne deszcze,

- smog,

- odory,

- dziura ozonowa,

-efekt cieplarniany.

 Głównymi źródłami zanieczyszczeń są uprzemysłowienie i wzrost liczby ludności, przemysł energetyczny oraz przemysł transportowy.

2. Antropogeniczne źródła zanieczyszczeń powietrza.

2.1 CO (tlenek węgla(II); pot. czad)

Jest to bezbarwny i bezwonny gaz, praktycznie niewykrywalny bez specjalistycznych urządzeń. Dodatkowo cechuję się gęstością mniejszą od powietrza atmosferycznego, więc szybko się w nim rozprzestrzenia. Obecnie nie ma klarownych dowodów na wywieranie negatywnych skutków na środowisko naturalne, lecz łatwo można wywnioskować skutki pośrednie. W atmosferze łączy się z wolnymi cząsteczkami tlenu tworząc CO₂, przez co staję się głównym gazem cieplarnianym. Dodatkowo, gdy jest utleniany przy udziale NO_x wytwarzany jest ozon, który w dolnych warstwach atmosfery działa niekorzystnie. Wdychany, nawet w małych stężeniach prowadzi do śmierci, gdyż łączy się on z hemoglobiną, powodując niedotlenienie organizmu. Powstaje on podczas wielu procesów technologicznych, gdzie temperatury spalania przekraczają lub oscylują w granicach 1000^oC. Na świecie najwięcej CO powstaje ze spalin samochodowych, natomiast w Polsce źródła bytowo - komunalne stanowią ok. 50% emisji gazu (Karaczan Z., Indeka L., 1999; strona Ministerstwa Środowiska http://www.ekoportal.gov.pl/home/index.html).

2.2 CO₂ (dwutlenek węgla; tlenek węgla(IV))

Dwutlenek węgla ma podobne właściwości fizyczne jak CO, lecz różni się gęstości (jest 1,5 razy cięższy od powietrza). Jest on naturalnym składnikiem powietrza atmosferycznego, więc jeszcze kilka lat temu nie był uznawany za szkodliwy. Wraz z postępem zaobserwowaliśmy jego nagły wzrost stężenia w atmosferze, przez co uznawany był za zanieczyszczenie. Obecnie jest to najważniejszy gaz cieplarniany. Termin ten oznacza substancje, która oddziałuje z promieniowaniem termicznym pochodzącym od Ziemi. CO₂ zapobiega wydostawaniu się promieniowania podczerwonego, zatrzymuje je i oddaje do atmosfery powodując wzrost temperatury powierzchni Ziemi., z czym nieodzownie wiąże się zakłócenie homeostazy. W zależności od stężenia w powietrzu wdychanym powoduje różne objawy począwszy od duszności aż do śmierci. Powiązany jest z obiegiem węgla w przyrodzie. Pomimo, iż naturalne źródła przewyższają antropogeniczne ok. 20 krotnie w emisji CO₂, dopóki człowiek nie rozpoczął spalać paliwa na masową skalę, dzięki procesom takim jak fotosynteza, ilość dwutlenku była stale równoważona. O tym, jak dużo CO₂ produkujemy, świadczy statystyka: spalenie 1kg węgla powoduje emisje 2kg CO₂ (Karaczan Z., Indeka L., 1999; VanLoon G., Duffy S., 2008; strona Ministerstwa Środowiska http://www.ekoportal.gov.pl/home/index.html).

2.3 NO_x (grupa związków chemicznych zbudowanych z azotu i tlenu)

Tlenki znacznie różnią się od siebie właściwościami fizyko-chemicznymi. Stanowią grupę najbardziej niebezpiecznych związków, jakie dostają się do atmosfery, poprzez gospodarczą działalność człowieka ponieważ związane są z nimi wszystkie niekorzystne anomalia pogodowe takie jak różnego rodzaju smogi, globalne ocieplenie czy kwaśne deszcze. Obecnie nie jesteśmy w stanie przewidzieć wszystkich skutków ich działalności. Szeroka skala emisji związków azotu obejmuje spalanie paliw oraz produkcje związków chemicznych zwierających azot (Karaczan Z., Indeka L., 1999; strona Ministerstwa Środowiska http://www.ekoportal.gov.pl/home/index.html).

2.4 SO₂ (dwutlenek siarki, tlenek siarki(IV))
Gaz, bezbarwny, ostry, drażniący, o duszącym zapachu. Podrażnia drogi oddechowe. Trujący dla zwierząt, szkodliwy dla roślin. Zostaje uwalniany do atmosfery podczas spalania paliwa, przez co stał się dla ochrony środowiska jednym z najważniejszych problemów. Szacuje się, że do tej pory zostało uwolnione 5% siarki zawartej w złożach węgla i ropy. Wywiera bardzo niekorzystny wpływ na środowisko doprowadzając m.in. do powstawania tzw. „czarnego smogu” w okresie zimowym, powodując korozję materiałów konstrukcyjnych jakimi są: stal, cynk, miedź i aluminium, po zdeponowaniu w glebie przyczynia się do jej zakwaszenia (Karaczan Z., Indeka L., 1999; strona Ministerstwa Środowiska http://www.ekoportal.gov.pl/home/index.html).

2.5 SO₃ (trójtlenek siarki, tlenek siarki(VI))
Powstaje na skutek połączenia SO₂ z O₂. Reaguje z wodą tworząc kwas siarkowy(VI), który jest jednym ze składników kwaśnego deszczu, którego negatywnie oddziałuje na środowisko zarówno naturalne jak i antropogeniczne (Karaczan Z., Indeka L., 1999; strona Ministerstwa Środowiska http://www.ekoportal.gov.pl/home/index.html).

2.6 WWA (Wielopierścieniowe Węglowodory Aromatyczne )

Policyklicznym węglowodorom aromatycznym poświęca się coraz więcej uwagi gdyż posiadają właściwości genotoksyczne. kancerogenne i mutagenne. Za najbardziej niebezpieczny uznaję się benzo(a)piren, gdyż powoduje zmiany nowotworowe w różnych tkankach. Wyróżniamy ponad 200 związków, z czego 16 uznaje się za szczególnie niebezpieczne. Właściwości są udowodnione tylko dla pewnej części, nad resztą prowadzi się badania. Powstają one na skutek spalania niecałkowitego wszystkich węglowodorów za wyjątkiem metanu, spalania drzewa iglastego, palenia papierosów. Zawierają się również w spalinach samochodowych oraz żywności! Znajdują się tam na skutek termicznej obróbki (pieczenie, smażenie) lub upraw czy hodowli zwierząt narażonej na zanieczyszczenia (VanLoon G., Duffy S., 2008).

2.7 PCDD (Dioksyny)

Dioksyny - potoczna nazwa określająca wszystkie chloropochodne oksantrenu. Istnieje 75 takich związków, z czego 7 jest silnie toksycznych. Dioksyny w niezamierzony sposób powstają w śladowych ilościach podczas różnych reakcji chemicznych prowadzonych w przemyśle bądź samorzutnie np. w trakcie spalania drewna i wszelkich związków organicznych. Nie jest znany ani jeden przypadek śmierci człowieka na skutek zatrucia dioksynami (VanLoon G., Duffy S., 2008).

2.8 PCDF (Polichlorowane dibenzofurany)

PCDF to grupa halogenowanych organicznych związków chemicznych, pochodnych dibenzofuranu. Silnie trujące oraz rakotwórcze. Powstają niezamierzeni podczas spalania odpadów, produkcji masy papierniczej z udziałem chloru. Poza badaniami, nie mają żadnego zastosowania (VanLoon G., Duffy S., 2008).

2.9 Freony

Niepalne i nietoksyczne gazy. Mimo że zostały wynalezione ponad 100lat temu długo nie znajdowały żadnego zastosowania, aż do czasu gdy użyto ich w chłodnictwie jako idealne medium chłodzące. Są obojętne chemicznie, więc nie działają na nie żadne procesy, które usunęłyby je z atmosfery w normalny sposób. Po odkryciu destrukcyjnego wpływu na warstwę ozonową, co potwierdzają badania, największe mocarstwa gospodarcze zgodziły się na zgodziły się na zamrożenie produkcji freonów na poziomie z roku 1986 (Karaczan Z., Indeka L., 1999).

2.10 Halony

Halon to handlowa nazwa związków bromo-, fluoro- i chloropochodnych węglowodorów. Podobnie jak freony niszczą one warstwe ozonową i również zostały wycofane z użycia. Stosowano je jako środek gaśniczy, który charakteryzował się bardzo wysoką skuteczności, lecz wywierały one bardzo niekorzystny wpływ na zdrowie ludzi. Opary halonów mają właściwości toksyczne. Obecnie zastąpiono je podobnymi związkami, lecz znacznie mniej szkodliwymi (Karaczan Z., Indeka L., 1999).

2.11 O₃ (Ozon troposferyczny, smog fotochemiczny)

„Zły ozon” to określenie ozonu znajdującego się w troposferze, gdyż w bezpośrednim kontakcie jest toksyczny dla wszystkich organizmów żywych. Jest on zanieczyszczeniem wtórnym, co oznacza, że nie pochodzi on bezpośrednio z antropogenicznych źródeł, a powstaje na skutek przemian chemicznych innych związków: NO_x, CH₄, CO oraz niemetanowe lotne związki organiczne, które są wytwarzane przez większość sektorów gospodarki. Szkodliwe działanie objawia się poprzez kaszel, podrażnienie oczu czy układu oddechowego oraz wzrostu podatności na infekcje (Karaczan Z., Indeka L., 1999; VanLoon G., Duffy S., 2008).

2.12 NH₃ (trihydrydoazot, wodorek azotu(III))

Gaz o charakterystycznym zapachu, lżejszy od powietrza. Głównie rolnictwo i przemysł spożywczy dostarczają największych ilości amoniaku do atmosfery. Jest toksyczny, w zależności od stężenie wywołuję różne objawy, począwszy od podrażnienia błon śluzowych i skóry, aż do śmierci (VanLoon G., Duffy S., 2008).

2.13 CH₄ (Metan, gaz kopalniany, gaz błotny)

Bezbarwny, bezwonny gaz cieplarniany. Posiada dużo większy potencjał tworzenia efektu cieplarnianego od dwutlenku węgla. Do atmosfery dostaje się na skutek wydobycia z pokładów geologicznych gazu ziemnego czy węgla. Mieszanina metanu i powietrza atmosferycznego tworzy mieszaninę wybuchową, co jest przyczyną wielu wypadków w kopalniach (strona Ministerstwa Środowiska

http://www.ekoportal.gov.pl/home/index.html).

2.14 Odory

Definiujemy je jako substancje o nieprzyjemnym zapachu. Są to mieszaniny wielu różnych związków, występujących w małych ilościach. Nie mają one wpływu na zdrowie człowieka, jedynie pobudzają receptory węchowe (VanLoon G., Duffy S., 2008).

2.15 Pyły

Według definicji są to ciała stałe, które w nieruchomym powietrzu atmosferycznym wykonują ruchy Browna. Powstają one w wyniku niemalże wszystkich procesów produkcyjnych i spalania we wszystkich dziedzinach gospodarki. Są nieodłącznym składnikiem powietrza atmosferycznego ze względu na naturalną jak i antropogeniczną genezę. Do organizmu dostają się m.in. podczas oddychania, wraz z spożywanymi pokarmami. W zależności od rodzaju zanieczyszczeń oddziałują negatywnie na ludzkie zdrowie (strona Ministerstwa Środowiska

http://www.ekoportal.gov.pl/home/index.html).

3. Metody dezodoryzacji gazów odlotowych.

Najlepszą metodą zapobiegania i redukcji powstawania substancji szkodliwych i uciążliwych jest eliminacja źródeł ich powstawania. Niestety przez wzgląd na opłacalność, a w niektórych przypadkach niemożność zastopowania niektórych procesów jest ona niewykonalna. W tym miejscu pojawia się pojęcie „dezodoryzacja”, czyli mówiąc najprościej jak to możliwe, usuwanie niepożądanych zapachów (odorów). Proces ten jest swego rodzaju kompromisem pomiędzy redukcją uciążliwości, a koniecznością funkcjonowania źródeł emisji odorów. Poniżej zostaną omówione wiodące metody stosowane w procesach usuwania odorów z gazów odlotowych.

3.1 Absorpcja

Pierwszą z omawianych metod jest absorpcja. Proces ten polega na wymywaniu zanieczyszczeń z gazów za pomocą roztworów chemicznych, zachodzi on w całej objętości cieczy. Z w/w metodą wiążą się następujące pojęcia:

- absorbent: substancja chemiczna pochłaniająca zanieczyszczenia

- absorbat: składnik gazowy usuwany w drodze absorpcji

- absorber: aparat, urządzenie, bądź zespół urządzeń w których zachodzi proces absorpcji.

Ze względu na oddziaływania zachodzące pomiędzy absorbentem, a absorbatem sam proces absorpcji możemy podzielić na:

a) absorpcje fizyczną- cząsteczki wiążą się w oparciu o siły przyciągania fizycznego (rozpuszczanie w cieczy)

b) chemi-absorpcje- cząsteczki wiążą się w oparciu o oddziaływania natury chemicznej (rozpuszczanie w cieczy z jednoczesną reakcją chemiczną)

Sama dezodoryzacja gazów odlotowych za pomocą absorpcji polega na zatłaczaniu absorbatu do instalacji której częścią jest absorber. W wyniku „przechodzenia” gazu przez ciecz niepożądane substancje są wymywane. Bardzo często proces ten jest wielostopniowy, wówczas instalacja jest wyposażona w większą ilość absorberów, a gaz zatłaczany jest do nich kolejno, lub kilkukrotnie. Omawiana metoda cechuje się dobrą skutecznością oczyszczania gazów i była niegdyś bardzo popularna jednak w wyniku postępu technologicznego zostaje ona stopniowo zastępowana innymi metodami dezodoryzacji. Powodem tego zjawiska jest powstawanie w wyniku tego procesu ścieków będących niezwykle uciążliwym typem odpadów. Innym czynnikiem deprecjonującym zastosowanie tej metody jest konieczność zastosowania materiałów odpornych na działanie chemikaliów, w budowie absorberów. Co znacząco podnosi koszty ich zastosowania.

Zalety:

- dobra skuteczność oczyszczania gazów

Wady:

- powstawanie uciążliwych odpadów w postaci ścieków

- konieczność zastosowania stosunkowo drogich materiałów do budowy instalacji absorpcyjnych

(Kośmider J., Mazur-Chrzanowska B., Wyszyński B.,2002; pod redakcją Szynkowskiej M. i Zawoździaka J., 2010).

3.2 Adsorpcja

Kolejna z omawianych metod jest adsorpcja. Jest to proces pochłaniania gazu przez porowate ciało stałe zachodzący na jego powierzchni. Zarówno absorpcja jak i adsorpcja są klasyfikowane jako procesy sorpcji, zatem z adsorpcją również wiążą się pojęcia, bardzo podobne do tych związanych z absorpcją, których jednak nie należy mylić:

- adsorbent: silnie porowate ciało stałe zdolne do wiązania gazu na swojej powierzchni

- adsorbat: składnik gazowy usuwany w drodze adsorpcji

- adsorber: aparat, urządzenie, bądź zespół urządzeń w których zachodzi proces adsorpcji.

Podobnie jak w przypadku absorpcji, procesy adsorpcji możemy podzielić ze względu na oddziaływania zachodzące pomiędzy adsorbentem, a adsorbatem:

a) adsorpcje fizyczną- cząsteczki wiążą się w oparciu o siły przyciągania fizycznego

b) chemi-adsorpcje- cząsteczki wiążą się w oparciu o oddziaływania natury chemicznej.

Jak widać czynniki charakteryzujące absorpcje i adsorpcje są niemal identyczne, jednak kluczową różnicą pomiędzy tym metodami jest różnica w stosowanych sorbentach. Odpowiednio dla absorpcji jest to ciecz, a dla adsorpcji ciało stałe. Natomiast same procesy technologiczne są również niemal identyczne. Adsorpcja również polega na wtłaczaniu zanieczyszczonego gazu odlotowego do instalacji wyposażonych w adsorber, lub w przypadku adsorpcji wielostopniowej w instalacje z większą ilością aparatów adsorpcyjnych. Obecnie najczęściej stosowanym adsorbentem jest węgiel aktywny. Jego zastosowanie może dać dobre wyniki, jednak materiał ten jest stosunkowo kosztowny. Ponadto efektywność procesu może zostać znacznie obniżona, kiedy temperatura lub wilgotność gazów jest zbyt wysoka. Optymalnymi warunkami są temperatura nie przekraczająca 50°C (323 K), oraz wilgotność mniejsza niż 70% (Zawoździak, 2010). Dużą zaletą tej metody jest możliwość regeneracji węgla aktywowanego, jednak musi istnieć możliwość wykorzystania odzyskanych substancji, w przeciwnym wypadku zastosowanie adsorpcji praktycznie traci sens. Obecnie trwają badania nad zastosowaniem adsorbentów z grupy glinokrzemianów. Ich niska cena w porównaniu z węglem aktywnym pozwoliłaby na stosowanie ich wyłączając proces regeneracji.

Zalety:

- dobra skuteczność oczyszczania gazów

- możliwość regeneracji adsorbentu

- możliwość odzyskiwania substancji w procesie regeneracji adsorbentu

Wady:

- stosunkowo wysoka cena adsorbentu

- możliwość zastosowania tylko w sprzyjających warunkach (Kośmider J., Mazur-Chrzanowska B., Wyszyński B.,2002; pod redakcją Szynkowskiej M. i Zawoździaka J., 2010).

3.3 Biofiltracja

Kolejną metodą dezodoryzacji gazów odlotowych jest biofiltracja. Polega ona na powolnym przepuszczaniu przez warstwę materiału zasiedlonego przez mikroorganizmy które przyswajają związki nieorganiczne, głównie amoniak i siarkowodór. Są to tak zwane bakterie nitryfikacyjne. Jako środowisko życia tych organizmów zastosowanie znajdują zazwyczaj spulchniona gleba, kompost, bądź torf. Podobnie jak w przypadku metod sorpcyjnych stosuje się biofiltracje wielostopniową, wiąże się to z koniecznością budowy kilkuwarstwowych składowisk materii organicznej, jednak zmniejsza powierzchnię niezbędną do skonstruowania biofiltra. Aby biofiltracja zachodziła efektywnie konieczne są okresowo wykonywane zabiegi pielęgnacyjne takie jak: spulchnianie warstwy biologicznej, utrzymywanie temperatury, wilgotności oraz odpowiedniego poziomu pH optymalnych dla rozwoju mikroorganizmów. Biofiltracja najczęściej znajduje zastosowanie przy dezodoryzacji gazów pochodzących z ferm hodowlanych, bądź oczyszczalni ścieków.

Zalety:

- niskie koszty budowy i eksploatacji biofiltrów

- stosunkowo dobra wydajność tej metody dezodoryzacji

Wady:

- wąskie pole zastosowania

- duże gabaryty instalacji filtracyjnych

(Kośmider J., Mazur-Chrzanowska B., Wyszyński B.,2002; pod redakcją Szynkowskiej M. i Zawoździaka J., 2010; strona Zachodniopomorskiego Uniwersytetu technologicznego http://www.zut.edu.pl/uczelnia/aktualnosci.html).

3.4 Termiczne i katalityczne spalanie.

Jako że odory są na ogół substancjami palnymi, kolejną omawianą metodą dezodoryzacji jest spalanie. Możemy wyróżnić dwie metody spalania odorów:

a) spalanie termiczne- odbywające się w wyższych temperaturach (ok 800-1200°C)

b) spalanie katalityczne- odbywające się w niższych temperaturach (ok 250-450°C)

Wysokie temperatury konieczne do spalania termicznego wymagają dostarczenia energii. Rodzi to konieczność zużycia paliw (olej opałowy, gaz ziemny). Mimo zastosowania wymienników ciepła w piecach, proces ten jest bardzo energochłonny. Na zmniejszenie temperatury spalania, a co za tym idzie zmniejszenie energochłonności pozwala zastosowanie odpowiednich katalizatorów usprawniających proces spalania. Niestety w niektórych sytuacjach użycie tej metody jest niemożliwe, ponieważ niektóre

gazy odlotowe są zanieczyszczone odorami zawierającymi substancje mogące zatruć katalizator co może prowadzić do zatrzymania procesu spalania katalitycznego. Wyjątek stanowią tutaj gazy pochodzące z zakładów przetwórstwa odpadów zwierzęcych. Powstałe tam odory zawierają tłuszcze, których spalanie jest procesem egzotermicznym, zatem ciepło z niego pochodzące można wykorzystać (np. do dopalania odorów nie zawierających tłuszczy).

Zalety:

- łatwy proces technologiczny

- niskie koszty stosowanych urządzeń

Wady:

- energochłonność

- wąskie pole zastosowania

(Kośmider J., Mazur-Chrzanowska B., Wyszyński B.,2002; pod redakcją Szynkowskiej M. i Zawoździaka J., 2010).

3.5 Utlenianie w fazie gazowej - ozonowanie

Ostatnią omówioną metodą eliminowania odorów z gazów odlotowych jest ozonowanie. Ozon, czyli inaczej tritlen jest bardzo silnym utleniaczem, oraz jednym z najskuteczniejszych środków dezynfekcyjnych. Znajduje szerokie zastosowanie w codziennym życiu każdego z nas. Służy między innymi do wyjaławiania wody pitnej, dezynfekcji pomieszczeń. Samo ozonowanie gazów odlotowych polega na poddaniu gazów zanieczyszczonych działaniu ozonu. Jako silny utleniacz tritlen bardzo szybko wchodzi w reakcje z niepożądanymi substancjami utleniając je. To pozwala unieszkodliwić ich właściwości niebezpieczne oraz usunąć je w dalszych procesach obróbki. Ozonowanie samo w sobie nie prowadzi do usunięcia odorów. Jest to proces składowy tak zwanych procesów kombinowanych, w związku z czym najczęściej ozonowanie występuje wraz z procesami sorpcyjnymi. Obecnie rośnie spektrum zastosowania ozonu w procesach dezodoryzacji, ponieważ szybko rozwijają się technologie pozyskiwania tej substancji. To ma wpływ na obniżenie kosztów zastosowania ozonu co pozwala podnieść efektywność innych metod dezodoryzacji (Waluś J., Tatoj P., Kaczyńska T., Palica M., Chmiel K., 2001).

4. PODSUMOWANIE

Tabela 1 "Podział zanieczyszczeń ze względu na sektor ich powstawania" Konieczyński J. 2004

Sektor gospodarczy	Gałąź	Oddziaływanie na powietrzy atmosferyczne
Przemysł	Chemiczny	Emisja licznych substancji zanieczyszczających powietrze zależna od technologii produkcji, produktów i surowców w tym przede wszystkim SO2, NOx, CO, CFC, LZO, odorantów, pyłu. Ponadto zagrożenie wybuchowe i pożarowe.
		Celulozowo-papierniczy	Emisja: SO2, NOx­, CH4, CO2, CO,H2S, merkaptanów, związków chloru, dioksyn.
		Cementowy, szklarski, ceramiczny	Emisja: SO2,NOx­, CO2, CO, HF, Pb, As2O3, Cr, V, SiO2, pyłu.
		Hutnictwo żelaza i stali	Emisja: SO2, NOx­, CO, H2S, Pb, As2O3, Cd, Cr, Cu, Hg, Ni, Se, Zn, węglowodorów, PCDD, PCDF, PCB, HCN, mgieł kwasów nieorganicznych, pyłu. Ponadto: promieniowanie podczerwone, ultrafioletowe, jonizacyjne zagrożenia wybuchowe i pożarowe.
		Hutnictwo metali nieżelaznych	Emisja: SO3, NOx­, CO, H2S, HCr, HF, Cl2, As2O3, Al, Cd, Cr, Cu, Zn, Hg, Ni, Pb, Mg, WWA, fluorków, SiO3, sadzy, węglowodorów, pyłu.
		Rafineryjny, petrochemiczny	Emisja: : SO2, NOx­, H2S, CO, CO2, węglowodorów aromatycznych i alifatycznych, WWA, merkaptanów, organicznych związków toksycznych, odorantów pyłu. Ponadto: zagrożenie wybuchowe i pożarowe.
	Transport	Drogowy	Spaliny paliw płynnych węglowodorowych. Emisja: NO2, CO, CO2, LZO, pył. Ponadto: zagrożenie przez hałąs.
		Kolejowy	Emisja zanieczyszczeń towarzysząca spalaniu paliw płynnych ropopochodnych lub węgla (napęd parowy albo elektryczny).
		Wodny	Emisja spalin, emisja LZO towarzysząca magazynowaniu i dystrybucji paliw.
		Lotniczy	Emisja: NOx­, CO­2, LZP, emisja spalin samochodowych w otoczeniu lotnisk. Ponadto: zagrożenie przez hałas, niszczące działanie wobec ozonu stratosferycznego.
		Rurociągami	Emisja metanu przez nieszczelność. Ponadto: efekt cieplarniany.­
	Energetyka	Cieplna, tradycyjna, spalająca paliwa kopalniane	Emisja: SO2, NOx, CO, CO2, metali ciężkich radionuklidów. Ponadto: zagrożenie przez kwaśne deszcze, efekt szklarniowy, wpływ na mikroklimat (chłodnie kominowe), zagrożenie pożarowe i wybuchowe.
		Jądrowa	Potencjalne zagrożenie emisją radionuklidów, wpływ na mikroklimat (chłodnie kominowe).
		Wodne	Zmiany mikroklimatu, emisja CH4 ze sztucznych zbiorników i zalanych obszarów.
		Obiekty wykorzystujące odnawialne źródła energii, spalanie biomasy	Emisja: CO2, LXO, NO­x, pyłu.

5. Spis literatury

1. Karaczan Z., Indeka L., 1999: Ochrona środowiska wydanie II. Wydawnictwo Aries, Warszawa.

2. Kośmider J., Mazur-Chrzanowska B., Wyszyński B., 2002: Odory. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

3. Pod redakcją Szynkowskiej M. i Zawoździaka J., 2010: Współczesna problematyka odorów. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa.

4. Strona Ministerstwa Środowiska http://www.ekoportal.gov.pl/home/index.html - data dostępu: 29 listopada 2014r.

5. Strona Zachodniopomorskiego Uniwersytetu technologicznego http://www.zut.edu.pl/uczelnia/aktualnosci.html- data dostępu 29 listopada 2014r.

6. VanLoon G., Duffy S.,2008: Chemia środowiska. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
7. Waluś J., Tatoj P., Kaczyńska T., Palica M., Chmiel K., 2001: Współczesna problematyka odorów. Rocznik Ochrona Środowiska, Środkowo-Pomorskie Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowiska, s. 33-52.

---