REPETYTORIUM

ROZDZIAŁ I

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI

1. POJĘCIE I ŻRÓDŁA MATERIALNEGO PRAWA WYKROCZEŃ

1. Termin „prawo wykroczeń” zastąpił wcześniejsze pojęcie „prawo karno-administracyjne” ; za jego syndrom uważa się „prawo o wykroczeniach”. Prawo wykroczeń to zespół norm prawnych służących ochronie porządku prawnego, ustalających szereg zakazów określonych zachowań, polegających na działaniu lub zaniechaniu, oraz sankcji za ich złamanie.

2. Normy prawa wykroczeń, mimo, iż najczęściej wywodzą się z ustaw należących do prawa administracyjnego, regulujących określone dziedziny życia, związane są z prawem karnym ze względu na charakter odpowiedzialności wprowadzanej przez nie w oparciu o kryterium winy czy szkodliwości społecznej, a także rodzajowe podobieństwo kar (np. areszt i odpowiadające mu pozbawienie wolności ; ograniczenie wolności ; grzywna) oraz środków karnych (np. zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych).

Bardzo przekonywujący jest pogląd A. Marka, iż prawo wykroczeń jest prawem karnym w szerokim rozumieniu (sensu largo)

3. Potwierdzeniem wyżej przytoczonej tezy jest zjawisko z zakresu działalności prawotwórczej, zwane kontrawencjonalizacją. Jest to proces przekwalifikowania przestępstwa w wykroczenie. Rzadziej występuje proces odwrotny względem kontrawencjonalizacji , polegający na wprowadzeniu surowszej odpowiedzialności za określone typy czynów przez przesunięcie ich z kategorii wykroczeń do kategorii przestępstw. Przykład zawiera ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny (Dz. U. Nr 48, poz. 548), która za nowy typ przestępstwa uznaje prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości, będące wcześniej wykroczeniem (art. 178 a ustawy z dnia 6 czerwca 1007 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z póżn. zm.).

Opisane zjawiska wskazują, że prawo wykroczeń jest przedłużeniem i dopełnieniem prawa karnego sensu stricte.

4. Wśród podstawowych funkcji prawa wykroczeń należy wyróżnić :

1) funkcję ochronną (ochrona społeczeństwa przed określonymi zachowaniami społecznie szkodliwymi, mniej groźnymi niż przestępstwa, ale przez swoją częstotliwość istotnie naruszającymi porządek prawny),

2) funkcję prewencyjno-wychowawczą (kształtowanie w świadomości społecznej potrzeby przestrzegania porządku prawnego oraz zasad współżycia społecznego),

3) funkcję gwarancyjną (gwarancja, iż osoba postępująca zgodnie z prawem nie poniesie konsekwencji),

4) funkcję kompensacyjną - w ograniczonym zakresie (nawiązka, obowiązek naprawienia szkody, mające na celu wynagrodzenie osobie pokrzywdzonej dolegliwości wyrządzone wykroczeniem).

5. Od odpowiedzialności za wykroczenia należy odróżnić szeroko stosowane w prawie administracyjnym kary pieniężne, mające na celu wymuszenie posłuchu wobec władczej działalności organów państwa.

Nie jest to odpowiedzialność za wykroczenia ani tym bardziej odpowiedzialność karna sensu stricte. W celu określenia tego typu sankcji używa się pojęcia „odpowiedzialność administracyjno-karna”.

6. Źródła prawa wykroczeń :

1) ustawa (na czoło wysuwa się kodeks wykroczeń z 1071 r., który dzieli się na część ogólną i szczególną ; nie można jednak zapominać, iż wiele innych ustaw zawiera przepisy karne, w tym także określające odpowiedzialność za wykroczenia),

2) akty wydane z upoważnienia ustawy - rozporządzenia oraz - zasługująca na szczególną uwagę - zawarta w art. 54 k.w. - ogólna delegacja ustawowa do wydawania przepisów porządkowych.

1.2. CZAS I MIEJSCE POPEŁNIENIA WYKROCZENIA

1. Regulacja czasu popełnienia wykroczenia jest analogiczna do odnoszącego się do przestępstw rozwiązania zawartego w kodeksie karnym.

Wykroczenie popełnione jest w czasie, gdy (art. 4 § 1 k.w.) :

1. sprawca działał,

2. sprawca zaniechał działania, do którego był zobowiązany.

2. Czyn popełniony jest w miejscu, w którym (art. 4 § 2 k.w.) ;

1) sprawca działał,

2) sprawca zaniechał działania, do którego był zobowiązany,

3) skutek nastąpił (wykroczenia materialne),

4) skutek miał nastąpić według zamiaru sprawcy (wykroczenia materialne).

Kodeks wykroczeń przyjmuje (analogicznie do kodeksu karnego) trójmiejscowość popełnienia wykroczenia, co może skutkować właściwością miejscową kilku sądów, zgodnie z art. 11 § 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz. 1148 z póżn. zm.).

1.3. ZASADY INTERTEMPORALNE W PRAWIE WYKROCZEŃ

1. Jeśli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przez sprawcę wykroczenia, kodeks wykroczeń, podobnie jak kodeks karny, każe co do zasady stosować ustawę nową - ustawę czasu orzekania (art. 2 k.w.).

2. Ten sam przepis ustanawia jednak, analogicznie do kodeksu karnego, wyjątek od powyższej zasady, nakazując stosowanie ustawy obowiązującej uprzednio, jeśli jest ona względniejsza dla sprawcy wykroczenia ; przepis ten obejmuje swoim zasięgiem wszystkie regulacje ustawowe danego czynu obowiązujące pomiędzy czasem popełnienia wykroczenia, a czasem orzekania - np. jeżeli sprawca popełnił wykroczenie w czasie obowiązywania ustawy X, następnie weszła w życie ustawa Y (regulacja najbardziej korzystna dla sprawcy), a po niej ustawa Z, obowiązująca w chwili orzekania w sprawie o to wykroczenie, należy zastosować ustawę najkorzystniejszą (w przedstawionym przykładzie ustawę Y).

3. Pojęcia „ustawa względniejsza dla sprawcy” nie należy rozumieć zbyt wąsko. Nie chodzi tu tylko o przewidzianą w ustawie łagodniejszą sankcję karną, ale o całokształt uregulowań ustawowych odnoszących się do konkretnego stanu faktycznego (sędzia powinien rozważyć, jakie orzeczenia wydałby na podstawie poszczególnych ustaw i zdecydować, która regulacja jest względniejsza w konkretnej sprawie. Nowa ustawa może na przykład wprowadzać surowsze zagrożenie ustawowe za dany czy6n, niż ustawa obowiązująca uprzednio, ale równocześnie przewidywać w konkretnym wypadku możliwość fakultatywnego zastosowania zamiast kary środka oddziaływania wychowawczego, na co nie pozwalała poprzednia regulacja.

4. Jeżeli czyn sprawcy, za który prawomocnie orzeczono już karę, nie jest wedle nowej regulacji zabroniony pod groźbą kary, ukaranie (prawomocnie orzeczone) ulega zatarciu z mocy prawa (art. 2 § 2 k.w.).

5. W sytuacji, gdy wedle nowej ustawy czyn (wykroczenie), za który ukarano sprawcę, zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, karę tę należy złagodzić do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie - art. XIV § 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. - Przepisy wprowadzające kodeks wykroczeń (Dz. U. Nr 12, poz. 115 z póżn. zm.).

1. ZASADA TERYTORIALNOŚCI - ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA

WYKROCZENIA POPEŁNIONE ZA GRANICĄ

1. Polskiemu prawu wykroczeń podlega sprawca, który popełnił wykroczenie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym.

2. Przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej należy rozumieć obszar wyznaczony granicami państwa, morze terytorialne polskie (obszar morski sięgający 12 mil morskich od tzw. linii podstawowej), słup powietrza nad terytorium do wysokości lotów kosmicznych oraz przestrzeń w kształcie stożka sięgającą w głąb ziemi, o zasięgu determinowanym zwiększającymi się - wraz z postępem technicznym - możliwościami ludzkiej eksploatacji.

3. Obywatelstwo sprawcy nie ma dla powyższej regulacji znaczenia.

4. Odpowiedzialność za wykroczenia popełnione za granicą może na podstawie polskiego kodeksu wykroczeń ponieść zarówno obywatel polski, jak i cudzoziemiec, ale tylko wtedy, jeżeli ustawa taką odpowiedzialność przewiduje (art. 3 § 2 k.w.).

W obecnej regulacji wyżej opisana odpowiedzialność jest przewidziana w art. 131 k.w. za wykroczenia określone w art. :

1) art. 119 k.w. (kradzież, przywłaszczenie),

2) 122 kw.w. (paserstwo),

3) 124 k.w. (niszczenie cudzej rzeczy).

2. POJĘCIE WYKROCZENIA - WYKROCZENIE A PRZESTĘPSTWO

1. Trójpodział przestępstw upowszechniony w Europie w XIX w,. nie utrzymał się. Obecnie w wielu krajach kategoria czynu określanego jako wykroczenie została wyłączona z zakresu znaczeniowego pojęcia „przestępstwo”.

Doktryna różnorodnie uzasadniała ten rozdział :

1) przestępstwa naruszają istotne prawa natury, wykroczenia naruszają normy

porządkowe ( C.Beccaria) ;

2) przestępstwa powodują potępienie społeczne, wykroczenia takich reakcji nie

wywołują) ;

3) przestępstwo narusza konkretne dobro prawne,, wykroczenie ogólny porządek

prawny ;

4) przestępstwo narusza prawa podmiotowe, wykroczenie je naraża lub powoduje

naruszenie interesu publicznego ;

5) przestępstwo jest czynem wyrządzającym szkodę, wykroczenie polega na

niedopełnieniu obowiązków, jakie obywatel ma wobec państwa ;

6) wykroczenie jest aktem łamiącym normy porządkowe. Jego problematyka należy

tym samym do prawa administracyjnego (J. Makarewicz, W. Wolter).

2. Kodeks karny za przestępstwa uznaje zbrodnie i występki (art. 7 § 1 k.k.), zatem w świetle prawa polskiego wykroczenie jest osobną kategorią czynu zabronionego.

3. Zgodnie z kodeksem karnym nie jest przestępstwem czyn, którego szkodliwość społeczna jest znikoma (art. 1 § 2 k.k.).

Kodeks wykroczeń nie zawiera analogicznego wyłączenia, stanowiąc, że wykroczenie jest czynem społecznie szkodliwym (art. 1 § 1 k.w.). Zatem dla bytu wykroczenia wystarczy jakakolwiek, chociażby znikoma szkodliwość społeczna.

Podstawowa różnica pomiędzy przestępstwem a wykroczeniem dotyczy zatem społecznej szkodliwości czynu.

Nasuwa się pytanie, czy różnica ta ma charakter ilościowy (pogląd większościowy w doktrynie polskiej), czy jakościowy. Celem wyjaśnienia powyższej kwestii A. Marek przytacza przykład : „różnica jakościowa - wykroczenie zaparkowania pojazdu w miejscu niedozwolonym a przestępstwo spowodowania katastrofy / różnica ilościowa - wykroczenie prowadzenia pojazdu w stanie po użyciu alkoholu 0,2 - 0.5 promila a przestępstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości - powyżej 0,5 promila.

4. Wykroczenie, podobnie jak przestępstwo, jest czynem bezprawnym (art. 1 § 1 k.w.). Bezprawność czynu to jego niezgodność z normą prawną.

5. Wykroczenie to czyn zabroniony przez ustawę pod groźbą kary aresztu (w wymiarze od 5 do 30 dni, wymierzanej w dniach), ograniczenia wolności (trwającego miesiąc), grzywny (od 20 do 5000 zł) albo nagany (art. 1 § 1 k.w.).

Katalog kar w kodeksie wykroczeń jest zatem odmienny od zawartego w kodeksie karnym. Wykroczenia ze względu na właściwy dla nich stopień społecznej szkodliwości są zabronione przez ustawę pod groźbą kar znacznie łagodniejszych niż przestępstwa.

Charakterystyczna jest kara nagany, będąca karą symboliczną o charakterze wychowawczym.

6. Analogicznie do przestępstwa wykroczenie jest czynem zawinionym (art. 1 § 2 k.w.).

Podsumowując : wykroczenie jest czynem bezprawnym, karalnym, społecznie szkodliwym i zawinionym.

1.6. STRUKTURA WYKROCZENIA

1.61.1. CZYN

1. Wykroczeniem jest czyn człowieka.

W nauce sformułowano wiele koncepcji czynu :

1) koncepcja socjologiczna - czynem jest zachowanie człowieka społecznie doniosłe, wyodrębnione z całokształtu ludzkiej aktywności, polegające na działaniu lub zaniechaniu ;

2) koncepcja naturalistyczno-kauzalna - czynem jest psychicznie kierowana aktywność woli człowieka w postaci zespołu ruchów fizycznych albo w postaci zatamowanych ruchów. Koncepcja ta traktuje wolę człowieka jako czynnik sprawczy jego działania, przyczynę ruchów ;

3) koncepcja finalistyczna - czynem jest zachowanie (wyłącznie działanie) nastawione na określony cel. Zgodnie z tą teorią, każdy czyn człowieka jest zachowaniem celowym - finalnym.

Cel jest kierunkiem woli sprawcy, konstytutywnym elementem czynu, przesądza on o istocie czynu. Teoria ta nie tłumaczy zaniechania. Według finalistów wykroczenie jest czynem lub brakiem czynu.

Czynem jest uzewnętrznione zachowanie się człowieka, sterowane przez mechanizmy woli, polegające na jego aktywności (działanie) lub bierności w sytuacji, gdy od człowieka jest wymagana określona aktywność(zaniechanie).

Nie są czynami np. odruchy bezwarunkowe, wywołane stanami chorobowymi (np. atak epilepsji). Nie jest również czynem działanie pod wpływem przymusu fizycznego (vis absoluta), gdyż jest to zachowanie niezależne od woli człowieka, np. sprawca, który - popchnięty przez inną osobę - strącił ze stołu naczynia, nie ponosi odpowiedzialności za zniszczenie cudzego mienia (art. 124 k.w.), ponieważ jego ruch nastąpił wyłącznie na skutek siły zewnętrznej, niezależnie od jego woli, i tym samym nie jest czynem.

Nie wyłącza natomiast czynu przymus psychiczny (vis kompulsiva). Może natomiast wchodzić w grę kontratyp stanu wyższej konieczności, np. gdy sprawca został zmuszony przez inną osobę, grożącą mu pobiciem, do zabrania cudzej rzeczy.

2. Czyn sprawcy wykroczenia może przybrać postać działania lub zaniechania.

Działanie polega na złamaniu zakazu wprowadzonego przez daną normę w wyniku aktywności sprawcy, zaniechanie natomiast stanowi realizację znamion wykroczenia przez bierność podmiotu zobowiązanego do działania.

Kodeks karny w art. 2 stanowi, że : „Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi”.

Przestępstwo skutkowe (materialne) popełnione przez zaniechanie jest przestępstwem indywidualnym : przytoczony przepis wprowadza instytucję gwaranta - osoby, na której ciąży szczególny prawny obowiązek działania )zapobiegnięcia skutkowi). Źródłem obowiązku gwaranta może być ustawa klub też umowa zobowiązująca dany podmiot do określonych czynności (np. umowa o pracę).

W kodeksie wykroczeń nie ma odpowiednika art. 2 k.k., brak jest również ustawowego odesłania nakazującego chociażby odpowiednie jego zastosowanie - tym samym można dojść do wniosku, że wykroczenie materialne może przez zaniechanie popełnić każdy.

Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż poprzednik obowiązującej ustawy karnej, Kodeks karny z 19 kwietnia 1969 r. (Dz. U. Nr 13, poz. 94 z póżn. zm.), również nie zawierał przepisu ograniczającego odpowiedzialność za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie wyłącznie do osoby, na której ciąży szczególny prawny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi (gwaranta), a mimo to doktryna i orzecznictwo ukształtowały zasadę, ograniczającą w opisany wyżej sposób odpowiedzialność sprawców przestępstw materialnych z zaniechania.

Według większościowego poglądu doktryny zasadę wprowadzoną pzez art. 2 k.k. należy odnieść również do wykroczeń. Tym samym za wykroczenie materialne popełnione przez zaniechanie może ponieść odpowiedzialność jedynie gwarant, a contrario wykroczenia formalne popełnione przez zaniechanie nie tracą cechy powszechności - może je popełnić każdy.

Jest to stosowanie analogii na korzyść sprawcy, dopuszczalne w prawie karnym. Brak odpowiednika art. 2 k.k. w kodeksie wykroczeń oraz odpowiedniego odesłania ustawowego należy zatem traktować jako lukę prawną, będącą skutkiem niedopatrzenia ustawodawcy.

W wypadku wykroczeń materialnych z zaniechania, oprócz kwestii niedopełnienia obowiązku gwaranta, należy - analogicznie do przestępstw - badać obiektywne przypisanie skutku. Zaniechanie nie jest przyczynowe (ex nihil nihil fit), zatem skutek przypisujemy sprawcy jedynie na płaszczyźnie normatywnej.

Część szczególna kodeksu wykroczeń zawiera typy czynów wykroczeniowych, które mogą być popełnione :

1) wyłącznie przez działanie - np. art. 119 k.w. (kradzież, przywłaszczenie), art. 87 k.w.

(prowadzenie pojazdu w stanie po użyciu alkoholu),

2) wyłącznie przez zaniechanie - np. art. 147 k.w. (niedopełnienie obowiązku

meldunkowego),

3) zarówno przez działanie, jak i przez zaniechanie - np. art. 82 k.w. (naruszenie

obowiązków przeciwpożarowych).

O postaci zachowania człowieka (działanie lub zaniechanie), przez którą może być popełnione konkretne wykroczenie, często przesądza zawarte w jego ustawowym opisie znamię czynnościowe, np. „kradnie”, „prowadzi pojazd”, (znaczenie tych słów wskazuje, że dany czyn można popełnić jedynie przez działanie), „zaniecha oświetlenia miejsca” (znaczenie tego wyrażenia ewidentnie wskazuje, że dane wykroczenie może być popełnione wyłącznie przez zaniechanie sprawcy - niedopełnienie obowiązku).

3. Wykroczenia, podobnie jak przestępstwa, dzielimy na formalne i materialne.

Wykroczenia materialne (inaczej : skutkowe) są czynami, których realizacja wymaga wywołania określonego skutku. Skutkiem jest zmiana w świecie zewnętrznym spowodowana zachowaniem sprawcy.

Do wykroczeń materialnych zalicza się m.in. wykroczenia przeciwko mieniu : kradzież - przywłaszczenie (art. 119 k.w.), zniszczenie cudzej rzeczy (art. 124 k.w.) oraz wykroczenia w zakresie szkodnictwa polnego, leśnego i ogrodowego ; wyrąb gałęzi,, korzeni lub krzewów (art. 148 k.w.), niszczenie kosodrzewiny (art. `152 k.w.).

Wykroczenia formalne to czyny bezskutkowe. Ich penalizacja ma charakter profilaktyczny. Ignorowanie zakazów zawartych w normach sankcjonowanych wykroczeń formalnych może prowadzić do poważnych następstw - np. kąpiel w miejscu niedozwolonym (art. 55 k.w.) może zakończyć się utonięciem sprawcy, zatem możliwym następstwem czynu będącego wykroczeniem bezskutkowym (formalnym) może być śmierć człowieka. Przykład ten ukazuje funkcję wykroczeń formalnych i konsekwencje ich popełniania.

4. Obiektywne przypisanie skutku. Aby zastało dokonane wykroczenie materialne, konieczne jest obiektywne przypisanie sprawcy skutku jego zachowania. W przypadku wykroczeń materialnych z działania pomiędzy zachowaniem sprawcy zdarzenia a skutkiem musi zachodzić związek przyczynowy oraz związek normatywny.

Związek przyczynowy (płaszczyzna empiryczna) polega na wykazaniu, że skutek stanowiący znamię typu czynu zabronionego stanowił normalne, zgodne z prawami przyrody następstwo zachowania sprawcy wykroczenia (jest to tzw. test warunku właściwego). Dowolne zdarzenie stanowi przyczynę zdarzenia czasowo późniejszego, jeżeli oba te zdarzenia można połączyć w łańcuch następujących po sobie zmian. Związek przyczynowy zachodzi jedynie przy wykroczeniach skutkowych z działania - zaniechanie nie jest przyczynowe (ex nihil nihil fit).

Związek normatywny (płaszczyzna normatywna) polega na zbadaniu, czy skutek wykroczenia był obiektywnie przewidywalny ze stanowiska ex ante. Należy zbadać, czy sprawca swoim bezprawnym zachowaniem naruszył normę zakazującą spowodowanie skutku i przez swoje zachowanie umożliwił lub zwiększył ryzyko jego wystąpienia. W skutku musi się urzeczywistnić niebezpieczeństwo wywołane przez sprawcę.

5. Zgodnie z art. 5 k.w. : „Wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, chyba że ustawa przewiduje odpowiedzialność tylko za wykroczenia umyślne”.

Przytoczony artykuł reguluje zatem kwestię umyślności i nieumyślności wykroczeń w sposób odmienny od kodeksu karnego, zgodnie z którym występek może być popełniony nieumyślnie tylko wtedy, gdy przewiduje to ustawa : dany przepis zawiera tzw. klauzulę nieumyślności lub reguluje wyłącznie nieumyślny typ czynu zabronionego - np. nieumyślne spowodowanie śmierci (art. 155 k.k.).

Kodeks wykroczeń odwraca niejako regulację dotyczącą występków : wedle przytoczonego artykułu wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, chyba że ustawa ogranicza odpowiedzialność wyłącznie do umyślnej realizacji znamion danego wykroczenia.

Należy podkreślić, że ustawowe ograniczenie odpowiedzialności wyłącznie do wykroczeń umyślnych przybiera różne formy :

1) wskazanie expressis verbis w opisie danego wykroczenia, że może ono być popełnione wyłącznie umyślnie - np. art. 65 k.w. : „Kto umyślnie wprowadza w błąd organ państwowy lub instytucję upoważnioną z mocy ustawy do legitymowania (…)” ;

2) ograniczenie odpowiedzialności za wykroczenie wyłącznie do umyślnego działania sprawcy nie jest wprost wyrażone w opisie wykroczenia, lecz sposób zachowania sprawcy opisany w danym przepisie jednoznacznie wskazuje, iż dany czyn może być popełniony jedynie umyślnie - np. art. 119 k.w. :”Kto kradnie lub przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą (…”.

Kradzież jest przestępstwem lub wykroczeniem kierunkowym, które można popełnić wyłącznie umyślnie i tylko z zamiarem bezpośrednim zabarwionym wolą przywłaszczenia cudzej rzeczy (dolus directus coloratus).

Znamię czynnościowe „kradnie” można rozwinąć, posługując się opisem zachowania sprawcy zawartym w art. 278 § 1 k.k. : „(…) zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą”. Nie jest możliwy zabór cudzej rzeczy z zamiarem jej przywłaszczenia dokonany nieumyślnie.

Należy też podkreślić, że kodeks wykroczeń, podobnie jak kodeks karny, wyraźnie oddziela winę od strony podmiotowej czynu zabronionego. Nie ma winy umyślnej lub nieumyślnej - jest umyślność lub nieumyślność czynu.

Wykroczenie popełnione jest umyślnie, gdy sprawca ma zamiar popełnienia czynu zabronionego. W polskim prawie karnym wyróżnia się dwie postacie zamiaru :

1. zamiar bezpośredni - gdy sprawca, mając świadomość konieczności lub możliwości popełnienia czynu zabronionego (element intelektualny - świadomość konieczności lub możliwości), chce go popełnić (element wolitywny - chęć) ;

2. zamiar wynikowy (ewentualny) - gdy sprawca, mając świadomość możliwości popełnienia czynu zabronionego (element intelektualny - świadomość możliwości), godzi się na jego popełnienie (element wolitywny- godzenie się).

Wykroczenie popełnione jest nieumyślnie, gdy sprawca nie ma zamiaru popełnienia czynu zabronionego, lecz popełnia go na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach. Standardy ostrożności są tworzone w odniesieniu do wzorca tzw. modelowego obywatela, „(…) tzn. takiej osoby, która dysponuje właściwymi do wykonania danej czynności kwalifikacjami oraz charakteryzuje się postawą należytego wykonywania tych obowiązków” (art. 6 § 2 k.w.).

Wyróżniamy dwie postacie nieumyślności :

1) świadomą nieumyślność, którą charakteryzuje brak zamiaru popełnienia czynu zabronionego (element wolitywny) oraz świadomość możliwości jego popełnienia (element intelektualny). Od zamiaru wynikowego ta forma różni się brakiem godzenia się przez sprawcę na popełnienie wykroczenia przy świadomości możliwości jego popełnienia. Sprawca ma zatem świadomość, iż może popełnić czyn zabroniony, ale nie chce go popełnić i nie godzi się na jego popełnienie, a wręcz przeciwnie - bezpodstawnie przypuszcza, że go uniknie. ;

2) świadomą nieumyślność ; którą charakteryzuje brak zamiaru popełnienia czynu zabronionego (element wolitywny) oraz brak świadomości możliwości jego popełnienia, które jest jednak obiektywnie przewidywalne. Istotą nieświadomej nieumyślności jest występowanie po stronie sprawcy możliwości przewidzenia czynu zabronionego. Należy tutaj rozważyć, czy sprawca zachował pełen standard postępowania z dobrem prawnym w odniesieniu do wzorca modelowego obywatela i w ten sposób wywnioskować, czy w związku ze swoim zachowaniem względem dobra prawnego mógł przewidzieć możliwość popełnienia czynu zabronionego.

6. W nauce prawa karnego wyróżnia się cztery etapy (stadia) popełnienia czynu zabronionego :

1) zamiar,

2) przygotowanie,

3) usiłowanie,

4) dokonanie.

Ad. 1) Zamiar popełnienia wykroczenia czy przestępstwa nigdy nie jest karalny ; wyraża się to w zasadzie cognitionis poenam nemo paritur - myśl nie podlega karze.

Ad. 2 ) Przygotowanie to stadium popełnienia czynu zabronionego polegające na tworzeniu przez sprawcę warunków do podjęcia czynności zmierzających bezpośrednio do jego dokonania - np. gromadzenie środków, sporządzenie planu działania.

Kodeks karny wprowadza karalność przygotowania popełnienia przestępstwa wyjątkowo, wtedy gdy ustawa tak stanowi.

Przygotowanie do popełnienia wykroczenia nie jest karalne.

Ad. 3) Usiłowanie (art. 11 k.w.) jest to etap popełnienia wykroczenia, na którym sprawca - działając w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym popełnienia czynu zabronionego - zmierza bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie następuje.

Usiłowanie popełnienia przestępstwa jest zawsze karalne.

Usiłowanie popełnienia wykroczenia karalne jest jedynie wtedy, gdy ustawa tak stanowi (art. 11 § 2 k.w.).

Kodeks wykroczeń przewiduje karalność usiłowania czynów określonych w artykułach : 119 § 1, 120 § 1, 124 § 1. 133 § 1 oraz 136 § 1 k.w.

Jak widać, w przypadku przytłaczającej większości wykroczeń usiłowanie jest bezkarne.

Rozwiązanie to jest uzasadnione mniejszym stopniem społecznego niebezpieczeństwa, jaki niesie ze sobą popełnienie wykroczenia w stosunku do popełnienia przestępstwa. W przypadku większości wykroczeń ustawodawca uznał wprowadzenie karalności usiłowania za niecelowe.

Karę za usiłowanie wykroczenia wymierza się w granicach ustawowego zagrożenia przewidzianych dla jego dokonania (art. 11 § 3 k.w.), przy czym kodeks wykroczeń nie przewiduje żadnych ograniczeń w zakresie kary i środków karnych w stosunku do wymierzania kary za dokonanie wykroczenia. Przesłankami warunkującymi odpowiedzialność za usiłowanie w przypadku wykroczeń, przy których ustawa taką odpowiedzialność przewiduje, są :

1. działanie z zamiarem bezpośrednim lub wynikowym dokonania wykroczenia,

2. bezpośrednie zmierzanie do popełnienia wykroczenia.

Formy stadialne popełnienia wykroczenia - wykroczenie a przestępstwo :

1) zamiar :

a) wykroczenie - bezkarny,

b) przestępstwo - bezkarny ;

2) przygotowanie :

a) wykroczenie - bezkarne,

b) przestępstwo - karalne wyjątkowo, jeżeli ustawa tak stanowi ;

3) usiłowanie :

a) karalne wyjątkowo - jeżeli ustawa tak stanowi,

b) przestępstwo - zawsze karalne.

7. Zgodnie z art. 11 § 4 k.w. nie podlega karze za usiłowanie sprawca, który dobrowolnie odstąpił od dokonania czynu.

Znaczenie ma tutaj pojęcie dobrowolności. Odstąpienie od dokonania czynu zabronionego musi wynikać z woli sprawcy. Nie może ono wynikać z okoliczności zewnętrznych, które uniemożliwiły mu dokonanie wykroczenia - takie zdarzenie to usiłowanie zatamowane (np. ktoś powstrzymał sprawcę usiłującego popełnić wykroczenie).

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 lutego 1987 r. , III KR 15/87 (OSNPG 1987, nr 8-9, poz. 97) zwraca uwagę, iż dobrowolność odstąpienia nie jest zależna od pozytywnych intencji sprawcy (np. motywować do odstąpienia może obawa przed grożącą sprawcy surową karą).

Nie podlega karze za usiłowanie sprawca, który zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię typu czynu zabronionego (regulacja ta odnosi się wyłącznie do wykroczeń materialnych). Również w tym przypadku zapobiegnięcie musi posiadać cechę dobrowolności, co nie wyłącza możliwości posłużenia się przez sprawcę inną osobą lub działania wspólnie z nią celem zapobieżenia skutkowi - w takich wypadkach wymagana jest inicjatywa sprawcy ukierunkowana na działanie w celu odwrócenia skutku.

Aby sprawca mógł skorzystać z dobrodziejstwa czynnego żalu, działanie celem odwrócenia skutku musi zakończyć się powodzeniem (tzw. czynny żal skuteczny).

Kodeks wykroczeń, odmiennie niż kodeks karny (art. 15 § 2 k.k.), nie przewiduje zrelatywizowanego do czynnego żalu nieskutecznego fakultatywnego nadzwyczajnego złagodzenia kary w sytuacji, gdy sprawca stara się zapobiec skutkowi, co mu się nie udaje (tzw. czynny żal nieskuteczny).

Art. 39 § 1 k.w. reguluje instytucję nadzwyczajnego złagodzenia kary w stosunku do wykroczeń, posługując się nieostrą przesłanką : „W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie”. W wielu konkretnych przypadkach powyższa przesłanka może być spełniona poprzez czynny żal nieskuteczny.

8. Ustawowa regulacja postaci zjawiskowych popełnienia wykroczenia - podżegania i pomocnictwa - zawarta w kodeksie wykroczeń, stanowi kontynuację przyjętej w polskim prawie karnym od 1932 r. koncepcji, w myśl której podżegacz i pomocnik popełnia własne wykroczenie w granicach własnej umyślności lub nieumyślności. Jego odpowiedzialność ma charakter samoistny, nie jest ona tzw. udziałem w cudzym przestępstwie (wykroczeniu).

Podżeganie (art. 12 k.w.) polega na tym, że sprawca, chcąc (czyli działając wyłącznie z zamiarem bezpośrednim), aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego. Sporna pozostaje kwestia skuteczności podżegania. Część doktryny uważa, że podżeganie jest wykroczeniem lub przestępstwem materialnym, a jego skutkiem jest wywołanie u sprawcy zamiaru popełnienia czynu zabronionego lub decyzji wykonania określonego zachowania (P. Kordas).

Według drugiego poglądu jest ono czynem bezskutkowym i o jego dokonaniu przesądza samo nakłanianie, gdy udowodnimy sprawcy z zamiarem bezpośrednim (A. Zoll).

Jeżeli sprawca ma już zamiar popełnienia wykroczenia, a podżegacz, nie wiedząc o tym, nakłania go do tego i tym samym utwierdza w zamiarze, to czyn podżegacza kwalifikuje się nie jako podżeganie, lecz jako pomocnictwo psychiczne.

Pomocnictwo (art. 13 k.w.) to czyn polegający na ułatwieniu sprawcy popełnienia czynu zabronionego przez pomocnika działającego wyłącznie umyślnie (w przeciwieństwie do podżegania wchodzą tu w grę obie postacie zamiaru), w szczególności przez dostarczenie sprawcy narzędzia, środka przewozu, udzielenia rady lub informacji (jest to, oczywiście, wyliczenie p[przykładowe).

Warunkiem odpowiedzialności za pomocnictwo jest świadomość, że sprawca ma zamiar popełnienia czynu zabronionego, i przez udzielenie pomocy dążenie do tego lub przynajmniej przewidywanie takiej możliwości i godzenie się na to.

Wyróżnić należy tzw. pomocnictwo psychiczne (zob. wyżej), polegające na utwierdzeniu sprawcy w powziętym wcześniej zamiarze popełnienia czynu zabronionego przez aprobatę dla jego planów. Dla odpowiedzialności pomocnika nie ma znaczenia, czy jego zachowanie faktycznie ułatwiło sprawcy dokonanie czynu zabronionego.

Inną formą pomocnictwa jest pomocnictwo przez zaniechanie (art. 13 zdanie drugie k.w.). Jest ono wykroczeniem indywidualnym, możliwym do popełnienia wyłącznie przez osobę, na której ciąży szczególny prawny obowiązek niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego (gwaranta), wbrew temu obowiązkowi przez swoją bierność ułatwiającą sprawcy popełnienie wykroczenia.

Podżegacz i pomocnik odpowiadają w granicach swojego zamiaru (w przypadku podżegania - wyłącznie zamiaru bezpośredniego) ; przy pomocnictwie możliwy jest również zamiar wynikowy.

Odpowiedzialność za podżeganie i pomocnictwo do wykroczenia zachodzi wyłącznie wtedy, gdy ustawa tak stanowi i to jedynie wówczas, gdy sprawca dokona czynu zabronionego (art. 14 k.w.).

Odmiennie, niż w przypadku przestępstw, na gruncie kodeksu wykroczeń podżegacz i pomocnik mogą być pociągnięci do odpowiedzialności jedynie wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Odpowiedzialność ta jest warunkowana faktem dokonania wykroczenia przez sprawcę.

Jeżeli sprawca, z którym współdziałano przez podżeganie lub pomocnictwo, nie popełnił wykroczenia, również podżegacz i pomocnik nie ponoszą odpowiedzialności za swoje czyny.

Należy podkreślić, że odpowiedzialność podżegacza i pomocnika jest uzależniona od dokonania wykroczenia przez sprawcę, a nie od jego odpowiedzialności za ten czyn. Na gruncie kodeksu wykroczeń odpowiedzialność za podżeganie i pomocnictwo jest przewidziana w przypadku wykroczeń określonych w artykułach : 51, 52, 56, 57, 119 § 1, 120 § 1, 124 § 1, 133 § 1 oraz 136 § 1 k.w.

Jeśli np. podżegacz nakłania sprawcę do kradzieży pieniędzy w kwocie 150 zł

(art. 119 § 1 k.w.), a nakłaniany nie popełnia czynu będącego przedmiotem podżegania, podżegacz nie ponosi odpowiedzialności za swoją postać współdziałania, mimo że podżeganie do wykroczenia kradzieży jest karalne (art. 119 § 2 k.w.).

Tabela 3. Podżeganie i pomocnictwo do wykroczeń

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA PODŻEGANIE I POMOCNICTWO DO WYKROCZEŃ
1.	tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi,
2.	wyłącznie, gdy sprawca dokonał czynu zabronionego (nie ma znaczenia, czy sprawca poniósł odpowiedzialność za dokonanie),
3.	dziewięć przepisów szczególnych w kodeksie wykroczeń przewiduje karalność pomocnictwa :
	art. 51 k.w. (zakłócanie porządku),
	art. 52 k.w. (naruszenie przepisów o zgromadzeniach),
	art. 56 k.w. (zbiórka ofiar bez zezwolenia),
	art. 57 k.w. (zbiórka ofiar na grzywnę/uiszczenie grzywny za skazanego),
	art. 119 § 1 k.w. (kradzież, przywłaszczenie),
	art. 120 § 1 k.w. (wyrąb drzewa w lesie/kradzież drzewa),
	art. 124 § 1 k.w. (niszczenie cudzej rzeczy),
	art. 133 § 1 k.w. (spekulacja biletami),
	art. 136 § 1 k.w. (usuwanie oznaczeń z towarów).

9. Punktem wyjścia kwalifikacji prawnej zachowania sprawcy jest jego ocena jako jednego czynu lub wielości czynów.

Nauka prawa karnego dąży do ustalenia jedności czynu w taki sposób, by jeden czyn stanowił zespół ruchów stanowiący w świadomości społecznej jedną całość- wiąże się to z socjologiczną teorią czynu, którą cechuje tendencja do unikania dzielenia rzeczywistości na fragmenty i ocenianie zespołu czynności ludzkich jako jednego czynu, zwłaszcza wtedy, gdy wielość czynności sprawcy jest ukierunkowana na dokonanie jednego zadania.

W literaturze podkreśla się, że dla przyjęcia jedności czynu konieczne są:

1) wypełnienie przez zespół czynności istoty jednego wykroczenia (np. ścięcie kilku róż kolejno po sobie w cudzym ogrodzie, a następnie zabranie ich przez sprawcę to kilka czynności stanowiących jeden czyn, wypełniających istotę wykroczenia kradzieży ogrodowej - art. 123 k.w.),

2) zwartość czasowo-przestrzenna ocenianego zespołu zachowań.

O wielości czynów nie decyduje wielość skutków zachowania sprawcy. Znaczenie ma czyn sprawcy, nie ilość jego następstw.

Wyróżniamy dwa w y j ą t k i od wyżej opisanych zasad kwalifikacji zachowania sprawcy jako jednego lub wielu czynów.

Są to :

1) wykroczenia t r w a ł e - spowodowany jednym czynem sprawcy, utrzymujący się przez dłuższy czas stan bezprawia, traktowany jako zwarta całość i kwalifikowany jako jedno wykroczenie. Przykładem takiego zachowania jest wykroczenie niedopełnienia obowiązku meldunkowego (art. 147 k.w.) ;

2) wykroczenia c i ą g ł e - polegające na tym, że sprawca popełnia w krótkich odstępach czasu kilka czynów, postrzeganych jako jedna całość.

O przyjęciu fikcji jednego czynu decydują :

a) krótkie odstępy czasu pomiędzy poszczególnymi zachowaniami sprawcy,

b) ten sam sposób działania,

c) godzenie w to samo dobro prawne,

d) wykorzystanie tej samej, trwale nadarzającej się sposobności lub

e) działanie w celu wykonania z góry powziętego zamiaru.

Instytucja przestępstwa ciągłego, znana kodeksowi karnemu z 1969 r., została zmieniona w kodeksie karnym z 1997 r.

Ustawa ta wprowadziła instytucje czynu ciągłego (art. 12 k.k.) oraz ciąg przestępstw (art. 91 k.k.). W kodeksie wykroczeń brak regulacji stanowiącej odpowiednik wymienionych instytucji. Koncepcję przestępstwa ciągłego stosowano analogicznie do wykroczeń w okresie obowiązywania kodeksu karnego z 1969 r. Nowy kodeks karny wprowadził w tym zakresie znaczące zmiany.

Zdaniem A. Marka - mimo wskazanych wyżej zmian w kodeksie karnym - koncepcja wykroczenia ciągłego, skonstruowanego w opisany wyżej sposób, jest nadal aktualna i należy ją stosować, nic bowiem nie wskazuje, że ustawodawca miał intencję wprowadzenia nowych rozwiązań zawartych w kodeksie karnym, również do prawa wykroczeń.

A. Marek uważa, iż za jego rozwiązaniem przemawia również widoczna w obecnym ustawodawstwie tendencja do przywrócenia jednolitego przestępstwa ciągłego. Wobec braku w kodeksie wykroczeń jakichkolwiek rozwiązań, które regulowałyby koncepcję wykroczenia ciągłego czy też ciągu wykroczeń, jak również odesłanie do przepisów kodeksu karnego, opisana wyżej koncepcja budzi poważne wątpliwości.

10. Kodeks wykroczeń, w odróżnieniu od kodeksu karnego, nie stanowi expressis verbis, iż jednym czynem można popełnić tylko jedno wykroczenie, co nie znaczy, że przyjmuje on inną koncepcję.

Z treści art. 9 k.w. można wyprowadzić tę zasadę w odniesieniu do wykroczeń (wyjątek stanowi opisane wyżej wykroczenie ciągłe).

Jeżeli ten sam czyn realizuje znamiona wykroczeń określonych w dwóch lub więcej przepisach ustawy, mamy do czynienia ze zbiegiem przepisów.

W odróżnieniu od kodeksu karnego (kumulatywny zbieg przepisów ustawy), kodeks wykroczeń w art. 9 wprowadza instytucję eliminacyjnego zbiegu przepisów. Polega on na tym, że w przypadku, gdy czyn sprawcy wyczerpuje znamiona wykroczeń określonych w dwóch lub więcej przepisach ustawy, stosuje się wobec sprawcy przepis przewidujący surowszą karę, który eliminuje pozostałe przepisy regulujące inne typy wykroczeń zrealizowane przez czyn sprawcy. Mimo, że sprawca zostaje skazany tylko na podstawie przepisu zawierającego najsurowszą sankcję, można orzec wobec niego również środki karne na podstawie innych zbiegających się przepisów. Rezultat - z punktu widzenia sprawcy - jest podobny jak w przypadku kumulatywnego zbiegu przepisów, należy jednak zaakcentować zasadniczą różnicę. W przypadku kumulatywnego zbiegu sprawca zostaje skazany na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów, natomiast kara zostaje wymierzona na podstawie przepisu przewidującego najsurowszą sankcję.

Przy zbiegu eliminacyjnym sprawca zostaje skazany na podstawie jednego tylko przepisu, zawierającego najsurowszą sankcję, który eliminuje pozostałe przepisy i na jego podstawie zostaje wymierzona kara. Przepisy wyeliminowane znajdują zastosowanie jedynie o tyle, o ile można na ich podstawie orzec środki karne.

11. Jeżeli sprawca popełnił kilka czynów, z których każdy wyczerpuje znamiona wykroczenia, mamy do czynienia z tzw. realnym zbiegiem wykroczeń (art. 9 § 2 k.w.).

W przeciwieństwie do rozwiązania dotyczącego przestępstw, w przypadku zbiegu wykroczeń nie orzeka się typowej kary łącznej. Biorąc pod uwagę charakter odpowiedzialności za wykroczenia i mniejszą społeczną szkodliwość tej kategorii czynów zabronionych, ustawodawca zdecydował się tu na pewne uproszczenie. W przypadku realnego zbiegu wykroczeń, jeżeli wszystkie popełnione przez sprawcę czyny podlegają rozpoznaniu w jednym postępowaniu, sąd skazuje sprawcę wykroczenia łącznie na jedną karę w granicach zagrożenia przewidzianego w przepisie zawierającym najsurowszą sankcję (karę) ; można ponadto orzec środki karne na podstawie innych przepisów.

Jeżeli jednak popełnione przez sprawcę wykroczenia pozostające w zbiegu realnym zostały rozpoznane w różnych postępowaniach, zapada tyle wyroków, ile sprawca popełnił wykroczeń ; są one zupełnie niezależne od siebie i nie ma możliwości wydania wyroku łącznego.

12. Czyn może równocześnie wypełniać znamiona wykroczenia oraz przestępstwa. Przykładowo, sprawca może zakłócać krzykiem porządek publiczny (art. 51§ 1 k.w.), używając jednocześnie publicznie słów obelżywych pod adresem innej osoby, czyli tym samym czynem realizować równocześnie znamiona przestępstwa znieważenia

(art. 216 k.k.).

W takich sytuacjach znajduje zastosowanie instytucja tzw. zbiegu idealnego (art. 10 k.w.).

Sens tej instytucji trafnie oddaje stwierdzenie :”świat norm decyduje o wielości przestępstw lub wykroczeń”. Polega ona na tym, że orzeka się niezależnie od siebie kary za przestępstwo, jak i za popełnione tym samym czynem wykroczenie, jednak w przypadku orzeczenia za wykroczenie i przestępstwo kar lub środków karnych tego samego rodzaju, wykonuje się tylko surowszą karę lub środek karny.

Jeżeli wykonano wcześniej łagodniejszą karę lub środek karny, zostają one zaliczone na poczet surowszych.

Przy zaliczeniu przyjmuje się (art. 10 § 2 k.w.) :

Jeden dzień aresztu za równoważny :

1. jednemu dniowi pozbawienia wolności,

2. dwóm dniom ograniczenia wolności,

3. grzywnie w kwocie 20 - 150 zł.

Karę aresztu uważa się za karę tego samego rodzaju, co kara pozbawienia wolności orzeczona za przestępstwo (art. 10 § 3 k.w.).

W y ł ą c z e n i a zaliczania środków karnych określa art. 10 § 4 k.w.

Obejmują one :

1. nawiązkę - jeżeli orzeczono ją za przestępstwo i za wykroczenie na rzecz różnych podmiotów ;

2. obowiązek naprawienia szkody - jeżeli orzeczono go za wykroczenie i przestępstwo w związku z różnym rodzajem szkód.

W wyżej opisanych wypadkach oba orzeczone środki karne zostają wykonane. Środek łagodniejszy uprzednio wykonany nie podlega zaliczeniu na poczet surowszego. Takie unormowanie, stanowiące wyjątek od reguły, jest związane z kompensacyjną funkcją nawiązki i świadczenia pieniężnego. Zaliczenie tych środków - zgodnie z regułami idealnego zbiegu - prowadziłoby do pokrzywdzenia podmiotu uprawnionego do otrzymania należnego świadczenia.

Rozwiązanie zawarte w art. 10 k.w., regulujące podwójne wymierzenie kary za popełnione jednym czynem przestępstwo oraz wykroczenie, jest poważnie ograniczone przepisami procesowego prawa wykroczeń.

Art. 61 § 1 k.p.w. zawiera negatywną przesłankę procesową, stanowiącą podstawę odmowy wszczęcia postępowania lub umorzenia postępowania już wszczętego, jeżeli w sprawie o ten sam czyn, wypełniający jednocześnie znamiona przestępstwa, postępowanie karne zostało prawomocnie zakończone orzeczeniem skazującym lub toczy się postępowanie karne z oskarżenia publicznego.

Przepis ten daje jednak możliwość podjęcia postępowania, którego nie wszczęto lub wszczęte umorzono, w razie zakończenia postępowania o przestępstwo orzeczeniem uniewinniającym lub umarzającym postępowanie w terminie trzech miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o p[przestępstwo, jeżeli nie ustała jeszcze karalność wykroczenia (art. 61 § 3 k.p.w.).

Jak widać, karalność podwójna za przestępstwo i za wykroczenie nie jest w praktyce realizowana. Na gruncie materialnego prawa wykroczeń jest ona ograniczona regulacją nakazującą wykonanie tylko surowszej kary lub środków karnych oraz zaliczenie wykonanych łagodniejszych sankcji na poczet surowszych.

Regulacje zawarte w kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia blokują postępowanie wykroczeniowej w razie skazania za przestępstwo pozostające w zbiegu idealnym z wykroczeniem lub wszczęcia z urzędu postępowania w sprawie o takie przestępstwo.

Podwójna odpowiedzialność pełni zatem rolę niejako posiłkową, umożliwiającą ukaranie sprawcy za wykroczenie w razie niemożności wymierzenia kary za przestępstwo pozostające w zbiegu idealnym z tym wykroczeniem (możliwość podjęcia postępowania w razie uniewinnienia sprawcy od zarzutu popełnienia przestępstwa lub umorzenia postępowania w tej sprawie).

Tabela 4. Zbieg przestępstw lub wykroczeń oraz „zbieg idealny”.

Zbieg przepisów - „zbieg eliminacyjny” (art. 9 § 1 k.w.)	Zbieg wykroczeń (art. 9 § 2 k.w.)	Zbieg wykroczenia z przestępstwem - „zbieg idealny” (art. 10 k.w.)
Jeden czyn wyczerpuje znamiona wykroczeń określonych w dwóch lub więcej przepisach.	Jednocześnie orzeka się za dwa lub więcej wykroczeń.	Ten sam czyn wyczerpuje jednocześnie znamiona wykroczenia oraz przestępstwa.
Wymiar kary : - skazujemy i wymierzamy karę na podstawie przepisu przewidującego najsurowsze zagrożenie; - przepis ten eliminuje pozostałe przepisy; - możemy orzec środki karne na podstawie przepisów „wyeliminowanych”, mimo że nie stanowią one podstawy ukarania.	Wymiar kary : - sąd skazuje łącznie za wszystkie popełnione wykroczenia, wymierzając jedną karę przewidzianą w przepisie zawierającym najsurowsze zagrożenie, - można orzec środki karne także na podstawie pozostałych przepisów. Powyższe rozwiązanie ma zastosowanie jedynie wówczas, gdy pozostające w zbiegu wykroczenia są objęte jednym wnioskiem o ukaranie i rozpoznane w jednym postępowaniu - w przypadku kilku niezależnych od siebie wyroków nie ma możliwości wymierzenia kary łącznej za pozostające w zbiegu wykroczenia.	Wymiar kary : - orzeka się niezależnie od siebie kary za wykroczenie oraz za przestępstwo; - jeżeli orzeczono za wykroczenie i za przestępstwo karę lub środki karne tego samego rodzaju, wykonaniu podlega tylko surowsza kara i środki karne ; - wykonaną wcześniej łagodniejszą karę i środki karne zalicza się na poczet surowszych. Zaliczeniu nie podlegają (art. 10 § 4 k.w.) : - nawiązki orzeczone na rzecz różnych podmiotów; Obowiązek naprawienia szkody orzeczonej za wykroczenie i za przestępstwo w związku z różnym rodzajem szkód. Skazanie za przestępstwo pozostające w zbiegu idealnym z wykroczeniem lub wszczęcie w sprawie o to przestępstwo postępowania z urzędu stanowi negatywną przesłankę procesową w sprawie o wykroczenie (art. 61 § 1 nk.p.w.), uniewinnienie lub umorzenie postępowania, a w sprawie o przestępstwo jest podstawą wszczęcia sprawy o wykroczenie pozostające w zbiegu (art. 61 § 3 k.w.).

1. BEZPRAWNOŚĆ CZYNU

1. B e z p r a w n o ś ć jest kolejnym elementem w strukturze wykroczenia. Pojęcie to oznacza sprzeczność określonego zachowania z prawem przez naruszenie normy prawnej. Sprawca działa w sposób bezprawny, atakując określone dobro chronione prawem ; jego działanie możemy uznać za atak, gdy cechuje je naruszenie reguł postępowania z konkretnym dobrem.

Część szczególna kodeksu wykroczeń zawiera w kolejnych przepisach szereg zakazów lub nakazów określonego zachowania się : np. art. 119 k.w. - zakaz kradzieży lub przywłaszczenia cudzej rzeczy, art. 109 k.w. - zakaz zanieczyszczenia wody.

Łamiąc ustawowy zakaz określonego zachowania (normę sankcjonowaną), sprawca swoim czynem narusza prawo, czyli działa w sposób bezprawny, tworząc tym samym stan przeciwprawny (zanieczyszczona woda, niedopełniony obowiązek meldunkowy, mienie w rękach nieuprawnionego).

2. Okoliczność wyłączająca bezprawność czynu zabronionego pod groźbą kary jako wykroczenie lub przestępstwo, to tzw. k o n t r a t y p y - legalizują one typ czynu zabronionego.

Podstawowymi warunkami kontratypizacji są :

1) zgodność zachowania osoby powołującej się na kontratyp z typem czynu zabronionego,

2) kolizja dóbr prawnych,

3) niemożność innego rozwiązania sytuacji kolizyjnej niż przez poświęcenie jednego z

dóbr (kwestia subsydiarności kontratypu ; bezwzględnie subsydiarny charakter ma kontratyp stanu wyższej konieczności - wynika to wprost z ustawy ; obronę konieczną uważa się za względnie subsydiarną, istnieją również poglądy, iż jest to kontratyp zupełnie samoistny lub bezwzględnie subsydiarny, podobnie jak stan wyższej konieczności),

4) społeczna opłacalność poświęcenia jednego z dóbr.

Kodeks wykroczeń wprowadza dwa kontratypy :

1) obronę konieczną,

2) stan wyższej konieczności.

Ad. 1. O b r o n a k o n i e c z n a

Obrona konieczna (art. 15 k.w.) jest to kontratyp polegujący na odpieraniu bezpośredniego bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Ma on charakter względnie subsydiarny, chociaż istnieją także poglądy odmienne (zob. wyżej).

Znamiona obrony koniecznej :

1. bezprawny zamach na dobro chronione prawem, mający cechę bezpośredniości (bezpośredni zamach jest rozpoczynaniem ataku z dużym prawdopodobieństwem, że atak się odbędzie ; zamach bezprawny nie musi być przestępny - można stosować obronę konieczną p-ko osobie niepoczytalnej lub nieletniej) ;

2. skierowanie działań obronnych p-ko zamachowi ;

3. świadomość, że dane zachowanie jest odpieraniem zamachu (nie ma nieumyślnego kontratypu) ;

4. konieczność obrony.

Istnieje kilka koncepcji teoretycznych uzasadniających obronę konieczną.

Według koncepcji n a t u r a l i s t y c z n e j obrona konieczna wyłącza bezprawność czynu, ponieważ prawo nie może ustępować przed bezprawiem, a człowiek posiada naturalny instynkt samozachowawczy. Tym samym obrona konieczna ma charakter względnie subsydiarny, można ją stosować mimo możliwości ucieczki (można inaczej uniknąć niebezpieczeństwa, lecz wtedy prawo ustępowałoby przed bezprawiem).

Według teorii s o c j o l o g i c z n e j obrona konieczna jest wstąpieniem obywateli w rolę organów ścigania, do czego w pewnych sytuacjach mają oni prawo.

Inna teoria akcentuje istotę kontratypów jako instytucji służących rozwiązywaniu sytuacji kolizyjnych w sposób społecznie opłacalny.

Obrona konieczna - w przeciwieństwie do stanu wyższej konieczności - nie wymaga zachowania odpowiedniej proporcji wartości dóbr - bronionego i poświęconego. Atakowany ma prawo stosować środki obronne konieczne do odparcia zamachu. Sposób obrony oraz środki, które napadnięty może wykorzystać do obrony, są zrelatywizowane do niebezpieczeństwa zamachu.

Napadnięty nie może nadużywać swego prawa do obrony. Nie można doprowadzać do sytuacji, w której napastnik byłby zdany jedynie na łaskę lub niełaskę napadniętego.

Wyróżnia się dwie formy przekroczenia granic obrony koniecznej, czyli ekscesu :

1. eksces intensywny - polega na zastosowaniu przez napadniętego środka lub sposobu obrony, który jest rażąco niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu. Broniącemu się wolno stosować środki obrony nie więcej niż skuteczne. Przeciwko zamachowi można stosować takie środki obrony, które pozostają w odpowiedniej proporcji do niebezpieczeństwa grożącego w związku z konkretnym zamachem dobru prawnemu. Intensywność obrony musi przekroczyć intensywność zamachu, ponieważ jedynie to nadaje obronie cechę skuteczności, jednak ta intensywność musi być odpowiednio wyważona w związku z niebezpieczeństwem, jakie niesie z sobą zamach ;

2. eksces ekstensywny - polega na kontynuowaniu działań obronnych mimo ustania zamachu, np. w celu ukarania sprawcy.

Kodeks wykroczeń nie zawiera regulacji dotyczących wymiaru kary względem sprawcy, który popełnia wykroczenie, przekraczając granice obrony koniecznej. Należy tu zastosować analogiczne rozwiązania przyjęte w art. 25 § 2 i 3 k.k., według których przekroczenie granic obrony koniecznej jest podstawą do fakultatywnego nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od jej wymierzenia albo nawet obligatoryjnego odstąpienia od wymierzenia kary sprawcy, który przekroczył granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami czynu.

Ad. 2. S t a n w y ż s z e j k o n i e c z n o ś c i

Stan wyższej konieczności (art. 16 k.w.) jest to drugi - obok obrony koniecznej - kontratyp znany kodeksowi wykroczeń. Polega on na tym, iż działając w celu ratowania zagrożonego dobra prawnego, poświęcamy inne dobro chronione prawem.

Znamiona stanu wyższej konieczności :

1. działanie w celu uchylenia niebezpieczeństwa grożącego dobru prawnemu. Niebezpieczeństwo to taki stan, który pociąga za sobą możliwość ujemnego skutku dla dobra prawnego ; stan ten może być wynikiem działania sił przyrody zwierzęcia, a także człowieka) ;

2. bezpośredniość niebezpieczeństwa.

Niebezpieczeństwo musi zagrażać dobru prawnemu w chwili podejmowania czynności ratowniczych ; istnieje też pogląd, zgodnie z którym znamię bezpośredniości jest spełnione również wówczas, gdy niebezpieczeństwo grożące dobru prawnemu nie jest natychmiastowe, lecz nieuchronne, a ewentualna zwłoka może spowodować jego zwiększenie.

3. rzeczywistość niebezpieczeństwa.

Kontratyp stanu wyższej konieczności dotyczy niebezpieczeństwa rzeczywistego, a nie urojonego - chodzi tu o niebezpieczeństwo w rozumieniu przedmiotowym, a nie podmiotowym ;

4. proporcja dóbr

Działając w ramach stanu wyższej konieczności, możemy poświęcić dobro prawne o wartości niższej od dobra ratowanego, dobro równej wartości lub nawet dobro przedstawiające wyższą wartość niż dobro ratowane, byle nie przedstawiało ono wartości oczywiście wyższej ;

5. bezwzględna subsydiarność

Stan wyższej konieczności ma charakter bezwzględnie subsydiarny, o czym przesądza ustawowa klauzula : „Jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć” ; ratujący dobro prawne może się powoływać na stan wyższej konieczności jedynie wówczas, gdy nie było innego sposobu uratowania dobra zagrożonego, niż poświęcenie innego dobra chronionego prawem.

Jeżeli niebezpieczeństwo uzasadniające działanie w stanie wyższej konieczności pochodzi od człowieka, musi ono być spowodowane działaniem bezprawnym. W takim wypadku stan wyższej konieczności wykazuje duże podobieństwo do kontratypu obrony koniecznej, różni się jednak od niej kierunkiem kontrataku, który jest skierowany nie na dobro napastnika, lecz osoby trzeciej.

Kodeks wykroczeń nie rozróżnia - wzorem kodeksu karnego - stanu wyższej konieczności będącego kontratypem (art. 26 § 1 k.k.), wyłączającego bezprawność czynu, polegającego na poświęceniu dobra przedstawiającego niższą wartość niż dobro ratowane, oraz stanu wyższej konieczności stanowiącego okoliczność wyłączającą winę (art. 26 § 2 k.k.), w którym poświęca się dobro o wartości równej lub wyższej niż dobro ratowane, pod warunkiem, iż nie przedstawia ono wartości oczywiście wyższej.

Należy tu jednak stosować odpowiednie rozwiązania dotyczące przestępstw, różnicując stan wyższej konieczności na kontratyp oraz okoliczność wyłączającą winę na podstawie kryterium proporcjonalności dóbr prawnych pozostających w kolizji.

Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności może polegać na :

1) naruszeniu zasady proporcjonalności - dobro poświęcone przedstawia wartość

oczywiście wyższą od dobra ratowanego,

2) naruszenie zasady subsydiarności - istniała inna możliwość uniknięcia niebezpieczeństwa, niż przez poświęcenie innego dobra prawnego ;

3) Podjęciu działania poświęcającego inne dobro prawne przed wystąpieniem

niebezpieczeństwa dla dobra ratowanego lub po jego ustaniu.

Kodeks wykroczeń, podobnie jak w przypadku obrony koniecznej, nie zawiera regulacji dotyczących wymiaru kary dla sprawcy wykroczenia popełnionego w warunkach przekroczenia granic stanu wyższej konieczności. Należy tu odpowiednio zastosować rozwiązania zawarte w kodeksie karnym (art. 26 § 3 k.k.), przewidujące fakultatywne nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpienie od jej wymierzenia.

Podobnie, jak w przypadku przestępstw, stosowanie stanu wyższej konieczności regulowanego przez przepisy kodeksu wykroczeń jest wyłączone wobec osób poświęcających dobra, które mają szczególny obowiązek chronić, nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo (art. 16 § 2 k.w.).

Na zakończenie rozważań dotyczących okoliczności wyłączających bezprawność czynu należy jeszcze wspomnieć o kontratypach pozaustawowych, obejmujących :

1. karcenie w celach wychowawczych,

2. zwyczaje (np. śmigus-dingus).

Tabela 5. Okoliczności wyłączające bezprawność

Obrona konieczna (art. 15 k.w.)	Stan wyższej konieczności (art. 16 k.w.)	Kontratypy pozaustawowe - wyliczenie
Przesłanki : - bezpośredni, bezprawny zamach n dobro prawne, - skierowanie działań obronnych p-ko zamachowi, - świadomość odpierania zamachu, - konieczność obrony. Kontratyp względnie subsydiarny! Formy przekroczenia granic kontratypu : 1) eksces intensywny - sposób obrony rażąco niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, 2) eksces ekstensywny - kontynuacja działań obronnych po ustaniu zamachu. Odpowiedzialność za przekroczenie granic kontratypu : 1) fakultatywne nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpienie od jej wymierzenia albo 2) obligatoryjne odstąpienie (art. 25 § 2 i 3 k.k.)	Przesłanki : - działanie w celu uchylenia niebezpieczeństwa grożącego dobru prawnemu, - bezpośredniość niebezpieczeństwa, - rzeczywistość niebezpieczeństwa, - proporcja dóbr. Kontratyp bezwzględnie subsydiarny! Wchodzi w grę tylko wtedy, gdy niebezpieczeństwa nie można uchylić w inny sposób. Formy przekroczenia granic kontratypu : - naruszenie zasady proporcjonalności, - naruszenie zasady subsydiarności, - podjęcie działania poświęcającego dobro prawne po ustaniu niebezpieczeństwa lub przed jego wystąpieniem. Odpowiedzialność za przekroczenie granic kontratypu : Fakultatywne nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpienie od jej wymierzenia (art. 26 § 3 k.k.). Uwaga! Stan wyższej konieczności polegający na poświęceniu dobra przedstawiającego wartość równą lub wyższą niż dobro ratowane nie jest kontratypem, lecz okolicznością wyłączającą winę ; nie można w ramach stanu wyższej konieczności poświęcić dobra o wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.	1) karcenie w celach wychowawczych, 2) zwyczaje. W prawie wykroczeń kontratypy pozaustawowe mogą mieć duże znaczenie ze względu na charakter niektórych typów wykroczeń. Przykłady : dzwony wzywające wiernych na pasterkę - kontratyp zwyczajowy wobec wykroczenia zakłócania spoczynku nocnego ; 2) wprowadzenie w błąd w prima aprilis - kontratyp zwyczajowy wobec wykroczenia dokuczania.

2. SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ CZYNU

Społeczna szkodliwość czynu stanowi kolejny element struktury wykroczenia. Oceniamy ją, biorąc pod uwagę ukształtowane w poglądach doktryny ujęcie przedmiotowo-podmiotowe.

Kryteria oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu zostały ujęte w art. 47 § 6 k.w.

Wyróżnia się wśród nich :

1. kryteria p o d m i o t o w e :

1. postać zamiaru,

2. motywację sprawcy,

3. rodzaj naruszonych reguł ostrożności,

4. stopień ich naruszenia ;

2. kryteria p r z e d m i o t o w e :

1) rodzaj i charakter naruszonego dobra,

2) rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody,

3) sposób i okoliczności popełnienia czynu,

4) waga naruszonych przez sprawcę obowiązków.

Stopień społecznej szkodliwości czynu jest jedną z dyrektyw wymiaru kary zarówno za przestępstwo, jak i za wykroczenie.

W przypadku przestępstw spadek stopnia społecznej szkodliwości do poziomu szkodliwości znikomej prowadzi do bezkarności za dany czyn (art. 1 § 2 k.k.) ; przestępstwem jest czyn karygodny.

Podobnego rozwiązania kodeks wykroczeń nie zawiera. Wynika to z natury czynów zabronionych jako wykroczenia i z relacji wykroczeń do przestępstw. Wykroczenia są czynami społecznie szkodliwymi, przy czym jeżeli czyn wyczerpuje znamiona wykroczenia i stwierdzamy jego społeczną szkodliwość, dla bytu wykroczenia nie ma znaczenia jej stopień - w wielu konkretnych przypadkach wykroczenie jest czynem społecznie szkodliwym w stopniu znikomym, co nie wyłącza odpowiedzialności sprawcy. Jeżeli szkodliwość społeczna wykroczenia jest jedynie symboliczna (np. kradzież gumy do żucia wartej 50 gr), można zamiast kary zastosować środki oddziaływania wychowawczego, pouczenie, zwrócenie uwagi.

Należy pamiętać, że czyn realizujący znamiona przestępstwa szkodliwy społecznie w stopniu znikomym jest bezkarny, a stopień jego społecznej szkodliwości nigdy nie powoduje przekształcenia go w wykroczenie. Każdy czyn zabroniony pod groźbą kary musi być wyraźnie określony w ustawie (nullum crimen sine lege) ; dotyczy to zarówno przestępstw, jak i wykroczeń.

Należy przy tym zwrócić uwagę na problematykę tzw. czynów przepołowionych. Kradzież przedmiotu o wartości 250 zł stanowi jedno z najpoważniejszych wykroczeń (art. 119 k.w.), natomiast kradzież cudzej rzeczy wartej np. 255 zł stanowi przestępstwo kradzieży (art. 278 k.k.), co do którego niejednokrotnie umarza się dochodzenia ze względu na znikomy stopień społecznej szkodliwości. Taki stan rzeczy jest wynikiem utrzymywania instytucji czynów przepołowionych - granica 250 zł jest nieusuwalna i nie jest możliwe przekształcenie szkodliwego społecznie w stopniu znikomym ze względu na wartość skradzionego przedmiotu przestępstwa kradzieży w wykroczenie.

Tabela 6. Społeczna szkodliwość wykroczenia a społeczna szkodliwość przestępstwa (odpowiednie przepisy kodeksu karnego i kodeksu wykroczeń)

Kryteria oceny stopnia społecznej szkodliwości wykroczenia - art. 47 § 6 k.w. (wykroczenie jest czynem społecznie szkodliwym, nawet w stopniu symbolicznym)
PRZEDMIOTOWE	PODMIOTOWE
rodzaj naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, waga naruszonych przez sprawcę obowiązków.	1) postać zamiaru, 2) motywacja sprawcy, 3) rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.
Kryteria oceny społecznej szkodliwości przestępstwa - art. 115 § 2 k.k. (nie jest przestępstwem czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma - przestępstwem jest czyn karygodny
PRZEDMIOTOWE	PODMIOTOWE
1) rodzaj i charakter naruszonego dobra, 2) rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, 3) sposób i okoliczności popełnienia czynu, 4) waga naruszonych przez sprawcę obowiązków.	postać zamiaru, motywacja sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności stopień ich naruszenia.

2. WINA

W i n a jest kolejnym elementem składającym się na strukturę wykroczenia.

Art. 1 § 2 k.w. stanowi, iż nie popełnia wykroczenia sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

Przepis ten sta owi ustawową realizację zasady nulla poena sine culpa.

1) teoria psychologiczna winy

Wina jest zaszłością psychiczną między sprawcą a czynem. Zachodzi, gdy sprawca miał wolę popełnienia czynu zabronionego (chęć lub godzenie się). Poważną wadą tej teorii jest fakt. Iż nie tłumaczy ona nieumyślności. Zgodnie bowiem z teorią psychologiczną winy, w przypadku nieumyślności pomiędzy sprawcą a czynem nie ma żadnej więzi psychicznej, lecz każde przestępstwo nieumyślne jest poprzedzone umyślnym narażeniem na niebezpieczeństwo - w takich wypadkach należy karać za fikcję winy ; koncepcja ta jest związana z klasyczną szkołą prawa karnego ;

2. teoria normatywna winy

Wina to zarzucana decyzja woli. Istota zawinienia tkwi w zarzucalności stosunku psychicznego sprawcy do czynu, który realizuje znamiona typu czynu zabronionego.

W ramach teorii normatywnej wyróżnia się :

1. kompleksową teorię winy.

W jej myśl składnikami winy są :

1) umyślność,

2) nieumyślność,

3) zdolność podmiotowa do popełnienia czynu,

4) zarzucalność czynu.

2. czystą teorię normatywną winy - opartą na zarzucalności czynu, bez uwzględniania umyślności lub nieumyślności, które charakteryzują czyn, a nie winę.

Zdaniem A. Zolla wina (wg czystej teorii normatywnej) to „zarzut stawiany konkretnemu sprawcy oparty na stwierdzeniu jego poczytalności i dojrzałości, możliwości uświadomienia sobie bezprawności oraz wymagalności zgodnego z prawem zachowania”.

Do okoliczności wyłączających winę należą:

1) nieletniość (art. 8 k.w.)

Odpowiedzialność na zasadach określonych w kodeksie wykroczeń może ponieść jedynie osoba, która popełnia czyn będący wykroczeniem po ukończeniu 17. roku życia.

W przeciwieństwie do kodeksu karnego, kodeks wykroczeń nie przewiduje wyjątków od tej zasady, podczas gdy kodeks karny zawiera w art. 10 § 2 zamknięty katalog typów czynów zabronionych, za które wyjątkowo może odpowiadać sprawca po ukończeniu 15. roku życia.

Nieletni nie ponosi odpowiedzialności za wykroczenie jak osoba dorosła, ponieważ ze względu na stopień jego rozwoju nie można mu przypisać winy.

Określony w art. 8 k.w. 17 rok życia stanowi przyjętą przez ustawodawcę granicę przypisywalności winy sprawcom wykroczeń. Powyższe rozwiązanie nie oznacza, że 16-letni sprawca wykroczenia pozostaje bezkarny. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich pozwala na zastosowanie wobec sprawcy wykroczenia, który popełnił je po ukończeniu 13. roku życia, szereg środków opiekuńczo-wychowawczych. Wobec takiego sprawcy można prowadzić postępowanie o czyn karalny (za najpoważniejsze wykroczenia wskazane w ustawie) oraz o demoralizację przejawiającą się po popełnieniu czynu karnego (wchodzą tu w grę wszystkie wykroczenia). Sąd rodzinny ma szereg możliwości oddziaływania na młodego człowieka naruszającego porządek prawny. W przypadku wykroczeń nie wolno mu jednak umieszczać małoletniego sprawcy czynu karalnego w zakładzie poprawczym.

2) niepoczytalność (art. 17 § 1 k.w.) :

Jest to istotna okoliczność uniemożliwiająca przypisanie winy sprawcy czynu zabronionego. Określając niepoczytalność, polski ustawodawca przyjął kryterium biologiczno-psychologiczne. Jego element biologiczny określa przyczyny niepoczytalności w ujęciu medycznym.

Należą do nich :

1) choroba psychiczna (jednostka chorobowa w ujęciu medycznym),

2) upośledzenie umysłowe.

Jest to niebędący chorobą psychiczną stan psychiczny człowieka występujący od urodzenia, ewentualnie nabyty np. na skutek urazu powypadkowego, wpływający na stopień dojrzałości psychicznej jednostki ludzkiej,

3) inne zakłócenie czynności psychicznych.

Jest to stan wywołany chorobami ośrodkowego układu nerwowego, mogący być również następstwem działania środków chemicznych, zwykle usuwalny w drodze leczenia.

Element psychologiczny przyjętego kryterium określa natomiast następstwa wyżej wymienionych zaburzeń psychicznych, skutkujące niemożnością przypisania sprawcy winy, a mianowicie :

1) brak możliwości rozpoznania znaczenia czynu. Jest to - będące następstwem wyżej

wymienionych dolegliwości - zakłócenie świadomości sprawcy ;

2) brak możliwości pokierowania swoim postępowaniem - będące następstwem wyżej

wymienionych czynników - zakłócenie woli sprawcy.

Następstwa zaburzeń psychicznych w postaci niemożności rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, nie muszą występować łącznie. Dla przyjęcia, że sprawca był niepoczytalny w chwili czynu, wystarczy udowodnić występowanie jednego spośród nich. Należy pamiętać, iż dla przyjęcia niepoczytalności sprawcy wyżej wymienione przesłanki muszą być spełnione w chwili czynu.

Zgodnie z art. 17 § 3 k.w. przepis dotyczący bezkarności sprawcy czynu zabronionego w związku z jego niepoczytalnością nie znajduje zastosowania, jeżeli wyłączenie poczytalności sprawcy było spowodowane stanem nietrzeźwości lub odurzenia, w który sprawca sam się wprawił, pod warunkiem, że możliwość doprowadzenia się do stanu niepoczytalności przewidywał albo mógł przewidzieć.

Należy zwrócić uwagę, iż jest to jedyna możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności sprawcy, któremu nie można przypisać winy w czasie czynu, specyficzny i jedyny wyjątek od zasady Nulla poena sine culpa, określonej w art. 1 § 2 k.w.

Jeżeli sprawca przewidywał możliwość doprowadzenia się do stanu niepoczytalności przez upojenie lub odurzenie, przyjmujemy tzw. zawinienie na przedpolu czynu zabronionego.

Należy tu jednak wspomnieć o tzw. „upojeniu patologicznym”, związanym z zupełnie atypową reakcją organizmu na alkohol. W takim przypadku możemy mówić, iż sprawca nie był w stanie przewidzieć następstw upojenia.

Wskazane okoliczności wyłączają również stosowanie przepisu o poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej (art. 17 § 2 k.w.).

3) Kolejną instytucją wyłączającą wyjątkowo winę sprawcy jest b ł ą d co do oceny prawnej czynu (art. 7 k.w.).

Wyróżnia się dwa rodzaje błędu :

1. n i e ś w i a d o m o ś ć - brak odbicia w świadomości sprawcy okoliczności istniejącej obiektywnie w rzeczywistości ;

2. u r o j e n i e - odbicie w świadomości sprawcy okoliczności obiektywnie nieistniejącej.

Błąd regulowany w omawianym przepisie polega na nieświadomości.

W odróżnieniu od rozwiązania przyjętego w kodeksie karnym, błędne przekonanie sprawcy, które może wyjątkowo wyłączyć jego winę, jest regulowane przez art. 7 § 1 k.w., nie dotyczy bezprawności, lecz karalności czynu.

Jest to rozwiązanie korzystniejsze dla sprawcy. Każdy czyn zabroniony pod groźbą kary jest czynem bezprawnym, nie każde zachowanie bezprawne jest jednak zagrożone karą. Tym samym nieświadomość bezprawności czynu jest równocześnie nieświadomością jego karalności. Sprawca może jednak mieć świadomość bezprawności konkretnego czynu, lecz nie zdawać sobie sprawy, iż ma do czynienia z bezprawnością karną.

W większości przypadków nieświadomości sprawcy, że dany czyn jest zagrożony karą, nie wyłącza jego winy (ignorantia iuris nocet). Z wyłączeniem mamy do czynienia jedynie wówczas, gdy błąd sprawy jest usprawiedliwiony. W praktyce może to mieć miejsce w odniesieniu do wykroczeń określonych w szeregu ustaw szczególnych dotyczących dziedzin wymagających pewnej specjalistycznej wiedzy - nieposiadający jej sprawca może nie zdawać sobie sprawy, iż dane zachowanie jest karalne jako wykroczenie. W takim wypadku można usprawiedliwić jego błąd co do karalności czynu, co skutkuje wyłączeniem winy.

Kodeks wykroczeń nie zawiera regulacji, znanej z kodeksu karnego, dotyczącej błędu co do okoliczności wyłączające bezprawność lub winę (art. 29 k.k.).

Tabela 7. Okoliczności wyłączające winę

OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄE WINĘ
Nieletniość (art. 8 k.w.)	Niepoczytalność (art. 17 § 1 k.w.)	Błąd co do prawa (art. 7 § 1 k.w.)
1) 17 lat to minimalny wiek odpowiedzialności za wykroczenie na podstawie kodeksu wykroczeń (od tej reguły brak wyjątków) 2) nieletni poniżej 17 lat nie ponosi winy ze względu na stopień swojego rozwoju, 3) osoby w wieku 13-16 lat ponoszą odpowiedzialność na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich w postępowaniu o demoralizację lub czyn karalny (za najpoważniejsze wykroczenia wskazane w ustawie).	Przyczyny : 1) choroba psychiczna, 2) upośledzenie umysłowe, 3) inne zakłócenie czynności psychicznych. Rezultat : 1) niemożność rozpoznania znaczenia czynu (zaburzenie świadomości) lub 2) niemożność pokierowania swoim postępowaniem (zaburzenie mechanizmów woli). Powyższe przesłanki muszą wystąpi ć w chwili czynu! Wyłączenie (art. 17 § 3) : Przepis nie znajduje zastosowania, jeżeli niepoczytalność jest wynikiem stanu nietrzeźwości lub odurzenia, w które sprawca sam się wprawił, przewidując lub mogąc przewidzieć wyłączenie poczytalności.	1) nieświadomość, że dane zachowanie jest zabronione pod groźbą kary jako wykroczenie, 2) błąd sprawcy musi być usprawiedliwiony, aby wyłączył jego winę. Instytucja ta może znaleźć zastosowanie najczęściej w przypadkach wykroczeń określonych w ustawach szczególnych, w których brak określonych wiadomości specjalnych usprawiedliwia błąd.

2. INNE OKOLICZNOŚCI WPŁYWAJĄCE NA ODPOWIEDZIALNOŚĆ

SPRAWCY

1. Poczytalność w znacznym stopniu ograniczona (art. 17 § 2 k.w.) jest to okoliczność niewyłączająca winy sprawcy, umniejszająca jednak jej stopień.

W przypadku, gdy sprawca dopuścił się wykroczenia w stanie w znacznym stopniu ograniczonej poczytalności, sąd może odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego. Odstąpienie jest fakultatywne.

Omawianego przepisu nie stosuje się, jeżeli ograniczenie poczytalności było wynikiem stanu nietrzeźwości lub odurzenia, w które sprawca sam się wprawił, przewidując lub mogąc przewidzieć taką reakcję swojego organizmu (art. 17 § 3 k.w.).

2. Błąd co do znamion (art. 7 § 2 k.w.), polegający na nieświadomości okoliczności stanowiącej znamię typu czynu zabronionego - np. gdy ktoś zabiera cudzą rzecz ruchomą, będąc przekonany, że stanowi ona jego własność. Błąd ten skutkuje brakiem umyślności popełnionego czynu ; w opisanym przypadku sprawca pozostanie zupełnie bezkarny, ponieważ kradzież - ze swej istoty - nie może być popełniona nieumyślnie.

W przypadku wykroczenia, które może być popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, sprawca działający w błędzie co do znamion, może odpowiadać za wykroczenie popełnione nieumyślnie.

Tabela 8. Inne okoliczności wpływające na odpowiedzialność sprawcy

Inne okoliczności wpływające na odpowiedzialność sprawcy
Poczytalność w znacznym stopniu ograniczona (art. 17 § 2 k.w.)	Błąd co do znamion (art. 7 § 2 k.w.)
1) nie wyłącza winy! 2) jest podstawą fakultatywnego odstąpienia od wymierzenia kary lub środka karnego Wyłączenie (art. 17 § 3 k.w.) : Przepis nie znajduje zastosowania, jeżeli ograniczenie poczytalności jest wynikiem stanu nietrzeźwości lub odurzenia, w które sprawca sam się wprawił, przewidując lub mogąc przewidzieć ograniczenie poczytalności.	1) nieświadomość znamienia typu czynu zabronionego (ewentualnie urojenie znamienia negatywnego), 2) sprawca, pozostając w błędzie, nie popełnia umyślnie wykroczenia, 3) możliwa jest odpowiedzialność za wykroczenie nieumyślne, jeżeli w danym wypadku ustawa nie ogranicza odpowiedzialności za dany czyn jedynie do umyślności.

KARY, ŚRODKI KARNE I ZASADY ICHH WYMIARU

1. KARY I ŚRODKI KARNE W PRAWIE WYKROCZEŃ - WSTĘP

1. Kara za wykroczenie ma charakter kryminalny.

Kary w prawie wykroczeń są zbliżone rodzajowo do kar z kodeksu karnego.

Potwierdzenie tej tezy może wynikać z art. 10 k.w.

Wzorem kodeksu karnego z 1997 r. kodeks wykroczeń rozróżnia kary i środki karne.

2. Istotą kary i środka karnego jest dolegliwość osobista wyrządzona sprawcy czynu zabronionego, który powinien być potępiony za swój czyn. Kara lub środek karny z założenia ma charakter osobisty, ale niekiedy dotyka także osoby trzecie (np. gdy wobec taksówkarza sąd orzeknie zakaz prowadzenia pojazdów, jego rodzina traci jedno ze źródeł dochodu).

3. W prawie wykroczeń kara stanowi ultima ratio. Oprócz kar i środków karnych wobec sprawców wykroczeń są także stosowane środki oddziaływania wychowawczego (art. 41 k.w.), środki oddziaływania społecznego (art. 39 § 4 k.w.), a także środek zabezpieczający w postaci przepadku przedmiotów przy zaistnieniu okoliczności wyłączających ukaranie sprawcy (art. 28 § 3 k.w.).

4. W płaszczyźnie ustawowego zagrożenia widać, że czyny stanowiące wykroczenia charakteryzują się dużo mniejszą szkodliwością, niż czyny stanowiące przestępstwa. Dlatego kary i środki karne za nie orzekane są mniej dotkliwe niż w przypadku przestępstw.

2. KARY W KODEKSIE WYKROCZEŃ. KARA ARESZTU.

1. Katalog kar w kodeksie wykroczeń (art. 18 k.w.) różni się od katalogu kar z kodeksu karnego (art. 32 k.k.).

2. Katalogi kar w obu tych kodeksach zawierają kary :

1. ograniczenia wolności,

2. grzywny.

3. Kodeks wykroczeń nie przewiduje kary :

- pozbawienia wolności (w to miejsce wprowadzono karę aresztu),

- kary 25 lat pozbawienia wolności,

- karty dożywotniego pozbawienia wolności.

Natomiast katalog kar w kodeksie karnym nie zawiera kary n a g a n y, którą przewiduje kodeks wykroczeń.

4. Oprócz różnic wynikających z rodzajów kar, widoczna jest ich odmienna systematyka.

W kodeksie wykroczeń katalog rozpoczyna kara najbardziej dolegliwa (areszt), a zamyka najmniej dolegliwa (nagana). W kodeksie karnym jest na odwrót. Nie oznacza to, że za wykroczenia należy w pierwszej kolejności stosować areszt, jest bowiem wręcz przeciwnie.

5. Kara aresztu ma w prawie wykroczeń charakter wyjątkowy i jest rzadko stosowana. Postawiona teza znajduje swe potwierdzenie w treści przepisów kodeksu wykroczeń.

Art. 26 k.w. stanowi, że nie można wymierzyć kary aresztu lub zastępczej kary aresztu, jeżeli warunki osobiste sprawcy uniemożliwiają odbycie tej kary (np. skazany jest ciężko chory albo jest jedynym żywicielem rodziny). Oprócz tego art. 35 k.w. podkreśla, że kara aresztu może być orzeczona tylko wtedy, gdy czyn popełniono umyślnie i za orzeczeniem tej kary przemawia waga czynu lub okoliczności sprawy świadczą o demoralizacji sprawcy albo gdy sposób jego działania zasługuje na szczególne potępienie.

Należy podkreślić, iż wymóg art. 35 k.w. in principio jest zawsze spełniany (kodeks wykroczeń w każdym wypadku daje możliwość wyboru między karą aresztu a inną karą).

Żaden z przepisów części szczególnej kodeksu wykroczeń nie przewiduje kary aresztu jako jedynego zagrożenia za popełnienie opisanego w niej wykroczenia.

6. Kara aresztu jest karą izolacyjną, która różni się od kary pozbawienia wolności, przewidzianej przez kodeks karny. To dwie odrębne kary.

Podstawowa różnica tkwi w okresie, na jaki może być orzeczona dana kara .

Kara aresztu trwa najkrócej 5, najdłużej 30 dni i wymierza się ją w dniach - art. 19 k.w.

Kara pozbawienia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat, wymierza się ją w miesiącach i latach - art. 37 k.k.

Oprócz tej zasadniczej różnicy należy wskazać inne, dotyczące zasad wymiaru danej kary, np. :

• zakaz orzekania aresztu (art. 26 k.w.),

• wybór kary (art. 35 k.w., art. 58 i 59 k.k.),

• brak możliwości oddania pod dozór kuratora osoby ukaranej za wykroczenie karą aresztu z warunkowym zawieszeniem jej wykonania (art. 42 k.w., art. 73 k.k.).

Odmienne nazwy tych kar podkreślają różnicę między wykroczeniem (czynem z reguły o niewielkiej społecznej szkodliwości) a przestępstwem.

7. Kara aresztu trwa od 5 do 30 dni i wymierza się ją w dniach (art. 19 k.w.). Może też być ona orzeczona jako kara zastępcza na podstawie art. 23 k.w. albo na podstawie art. 25 § 2 k.w.

Sprawca wykroczenia może się uwolnić od zastępczej kary aresztu w każdym czasie - art. 27 k.w.

8. Karę aresztu można warunkowo zawiesić (art. 42 i nast. k.w.).

Dominuje pogląd, że warunkowe zawieszenie nie obejmuje zastępczej kary aresztu.

9. W przypadku recydywy (art. 38 k.w.) istnieje możliwość wymierzenia kary aresztu, choćby dane wykroczenie było zagrożone karą łagodniejszą.

3. KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI

1. Karę ograniczenia wolności kodeks wykroczeń reguluje w art. 20-23 k.w.

Jest ona odpowiednikiem kary ograniczenia wolności przewidzianej przez kodeks karny.

Istotną różnicę w porównaniu z kodeksem karnym stanowi brak możliwości oddania ukaranego pod dozór.

2. Kara ograniczenia wolności trwa jeden miesiąc.

Jest ona karą bezwzględnie oznaczoną.

Kara ograniczenia wolności zawiera w sobie elementy ograniczające wolność (obowiązki z art. 20 § 2 k.w.), fakultatywne elementy kompensacyjno-wychowawcze (art. 22 k.k.), a także może przybierać formę zbliżoną do grzywny (art. 21 § 2 k.w.).

4. Istotą kary ograniczenia wolności jest obowiązek wykonywania pracy wskazanej przez sąd. Jej celem jest wychowanie sprawcy przez pracę społecznie użyteczną (np. sprzątanie chodników).

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z póżn. zm.) precyzuje cel tej kary w art. 53 : „Wykonanie kary ograniczenia wolności ma na celu wzbudzenie w skazanym woli kształtowania jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego”.

Niestety, w obecnych realiach społeczno-gospodarczych (duże bezrobocie) kara ta jest rzadko stosowana i istnieją duże problemy z jej wykonywaniem.

5. W stosunku do osoby zatrudnionej organ orzekający - zamiast obowiązku pracy - może orzec potrącenie od 10 do 25 % wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społeczny wskazany przez organ orzekający ; w okresie odbywania kary ukarany nie może bez zgody sądu rozwiązać stosunku pracy (art. 21 § 2). Nie jest to tylko „grzywna rozłożona na raty”, ze względu na obowiązki ukaranego określone w art. 20 § 2 k.w.

6,. Karę ograniczenia wolności wykonuje się w miejscu zamieszkania lub zatrudnienia skazanego (ukaranego) albo w niewielkiej odległości od tego miejsca, chyba że ważne względy przemawiają za wykonaniem kary w innym miejscu (art. 54 k.k.w.).

7. Nadzór nad wykonywaniem kary ograniczenia wolności oraz orzekanie w sprawach dotyczących wykonania tej kary należą do sądu rejonowego, w którego okręgu kara jest lub ma być wykonywana (art. 55 § 1 k.k.w.).

8. Miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonywania obowiązku pracy określa sąd po wysłuchaniu ukaranego (art. 21 § 3 k.w.).

Przy określaniu obowiązku pracy sąd powinien zwrócić uwagę na warunki osobiste sprawcy, jego wiek, stan zdrowia.

9. W przypadku uchylania się przez ukaranego od kary ograniczenia wolności, ulega ona zamianie na zastępczą karę g r z y w n y , a jeśli okoliczności wskazują na to, że egzekucja grzywny nie będzie skuteczna - na zastępczą karę a r e s z t u (art. 23 k.w.).

„Uchylanie się” to według uchwały SN z dnia 20 czerwca 1979 r., VI KZP 6/79 (OSNKW 1979, nr 9, poz. 89) zachowanie wynikające ze złej woli, z negatywnego stosunku do kary, a nie z innych przyczyn.

Może ono polegać na niepodjęciu pracy nakazanej przez sąd, nieudzielaniu wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary lub samowolnej zmianie miejsca pobytu.

10. O pracy społecznie użytecznej mówi także art. 25 k.w.

4. KARA GRZYWNY

1. Grzywna to najpopularniejsza kara orzekana w sprawach o wykroczenia (w ponad 90 % przypadków).

2. Oprócz dolegliwości ekonomicznej w karze grzywny należy dostrzegać także walory wychowawcze, a nie tylko samą represję.

3. Grzywnę w kodeksie wykroczeń orzeczono kwotowo, w odróżnieniu od kodeksu karnego, w którym istnieje system stawek dziennych.

Według art. 24 § 1 k.w. grzywnę wymierza się w wysokości od 20 do 5.000 złotych, chyba że ustawa stanowi inaczej.

W postępowaniu mandatowym można nałożyć grzywnę w wysokości do 500 zł.

W wypadku, o którym mowa w art. 9 § 1 k.w., grzywna może wynieść do 1.000 zł (art. 96 § 1 k.p.w.). Natomiast w sprawach, w których oskarżycielem publicznym jest właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy, można mandatem nałożyć grzywnę w wysokości do 2.000 zł (art. 96 § 1a k.p.w.).

Jeżeli ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika określone w Kodeksie pracy, popełnia w ciągu dwóch lat od dnia ostatniego ukarania takie wykroczenie, właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy może w postępowaniu mandatowym nałożyć grzywnę w wysokości do 5.000 zł (art. 96 § 1b k.p.w.).

4. Grzywna może być samoistna lub orzeczona dodatkowo, jeżeli za wykroczenie popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wymierzono karę aresztu, chyba że orzeczenie grzywny nie byłoby celowe (art. 24 § 2 k.w.).

Orzeczenie grzywny nie jest celowe, gdy np. egzekucja grzywny jest niemożliwa, grzywna byłaby przede wszystkim dolegliwa dla rodziny ukaranego lub wynika to z konkretnej sytuacji ukaranego, uzasadniającej odstąpienie od orzeczenia grzywny.

Skazanego na grzywnę sąd wzywa do jej uiszczenia w terminie 30 dni. W razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu, grzywnę ściąga się w drodze egzekucji (art. 44 k.k.w.).

5. Wymierzając grzywnę, bierze się pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowania (art. 24 § 3 k.w.).

6. Jeżeli egzekucja grzywny w kwocie przekraczającej kwotę 500 złotych okaże się bezskuteczna, można - po wyrażeniu zgody przez ukaranego - zamienić grzywnę na pracę społecznie użyteczną, określając jej rodzaj i czas trwania.

Praca społecznie użyteczna trwa najkrócej tydzień, najdłużej dwa miesiące.

Ukarany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu, jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd i ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

Praca społecznie użyteczna polega na wykonywaniu nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej - w wymiarze od 20 do 40 godzin.

Jeżeli ukarany nie wyrazi zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej albo - mimo wyrażenia zgody - jej nie wykonuje, można orzec zastępczą karę a r e s z t u, przyjmując jeden dzień aresztu za równoważny grzywnie od 20 do 150 złotych ; kara zastępcza nie może przekroczyć 30 dni aresztu.

Grzywnę niepodlegającą zamianie na zastępczą karę aresztu można - w szczególnie uzasadnionych wypadkach u m o r z y ć (art. 25 k.w.).

7. Od zastępczej kary aresztu sprawca może być uwolniony w każdym czasie przez wpłacenie kwoty pieniężnej przypadającej jeszcze do uiszczenia.

5. KARA NAGANY

1. Kara nagany jest stosowana wyjątkowo rzadko - stanowi mniej niż 1% kar wymierzonych za wykroczenia.

2. Kara nagany jest przewidziana dla sprawców wykroczeń, które cechują się bardzo niską społeczną szkodliwością.

Dlatego nie można orzec nagany za wykroczenie o charakterze chuligańskim (art. 36 § 2 k.w.).

3. Nagana ma znaczenie symboliczne. Jej celem jest uderzenie w moralność sprawców, który popełnili drobne wykroczenie. Jest karą, której pierwszorzędną funkcją jest

w y c h o w a n i e sprawcy.

Należy zauważyć, że nagana może być skuteczna jedynie wobec sprawców, dla których popełnienie wykroczenia stanowi wstydliwy incydent w ich dotychczasowym nienagannym trybie życia.

Jak wskazuje W. KOTOWSKI, „zadaniem kary mającej charakter wychowawczy jest wskazanie sprawcy, że najwłaściwszą drogą postępowania jest uczciwość”.

4. Naganę można orzec wtedy, gdy - ze względu na charakter i okoliczności czynu lub właściwości i warunki osobiste sprawcy - należy przypuszczać, że zastosowanie tej kary wystarcza, aby wdrożyć go do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego.

5. Charakter i okoliczności czynu to przesłanka przedmiotowa. Ocenie podlega waga naruszonego dobra prawnego, zaistniała szkoda lub wywołany przez czyn stan zagrożenia dla dobra prawnego. Okoliczności czynu należy interpretować szeroko, uwzględniając jednak ich związek z popełnionym wykroczeniem.

6. Właściwości i warunki osobiste to przesłanka podmiotowa.

Bierze się tutaj pod uwagę osobowość sprawcy, jego inteligencję, dotychczasowy tryb życia, niekaralność. Warunki osobiste odnoszą się do sytuacji życiowej sprawcy.

7. Przesłanki te powinny wskazywać na pozytywną prognozę kryminologiczną wobec sprawcy (tzn. że zastosowanie tej kary jest wystarczające do wdrożenia go do poszanowania prawa.

6. ŚRODKI KARNE W KODEKSIE WYKROCZEŃ

1. Art. 28 k.w. wymienia środki karne, które mogą być stosowane wobec sprawcy wykroczenia.

Do środków karnych należą :

1. zakaz prowadzenia pojazdów,

2. przepadek przedmiotów,

3. nawiązka,

4. obowiązek naprawienia szkody,

5. podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób,

6. inne środki karne określone przez ustawę.

Nie jest to katalog zamknięty. Mogą go uzupełniać środki karne określone w ustawach pozakodeksowych, np. zakaz amatorskiego połowu ryb wymieniony w ustawie z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym.

Projekt nowelizacji kodeksu wykroczeń przewidywał wprowadzenie do katalogu środków karnych zakazu wstępu na imprezy masowe. Nie jest to nowy środek karny. W obecnym stanie prawnym można go orzec na podstawie przepisu ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o bezpieczeństwie imprez masowych.

Według uzasadnienia proponowana zmiana miała służyć skuteczniejszej walce z wykroczeniami zwanymi potocznie „stadionowymi”.

2. Środki karne można orzec, jeżeli są one przewidziane w przepisie szczególnym, a orzeka się je, jeżeli przepis szczególny tak stanowi (art. 28 § 2 k.w.).

Przepis części szczególnej kodeksu wykroczeń lub innej ustawy, która w swoich przepisach karnych określa zachowania będące wykroczeniami, może nakładać obowiązek orzeczenia danego środka karnego (obligatoryjnie) albo dawać tylko możliwość jego orzeczenia (fakultatywnie).

To przepis szczególny daje podstawę do orzeczenia danego środka karnego.

3. Środki karne pełnią określone funkcje :

1. wychowawczą,

2. prewencyjną,

3. represyjną,

4. zabezpieczającą,

5. kompensacyjną.

Środki karne mogą też pełnić jednocześnie kilka funkcji i tak zazwyczaj jest.

1. zakaz prowadzenia pojazdów - funkcja prewencyjna,

2. przepadek przedmiotów - funkcja represyjna, zabezpieczająca, prewencyjna,

3. nawiązka - funkcja kompensacyjna (restytucyjna),

4. obowiązek naprawienia szkody - funkcja kompensacyjna (restytucyjna),

5. podanie wyroku do publicznej wiadomości w szczególny sposób - funkcja wychowawcza.

Należy podkreślić, że środki karne mogą być dla ukaranego bardziej dotkliwe niż kary - np. zakaz prowadzenia pojazdów orzeczony na podstawie art. 86 § 3 k.w. z reguły będzie bardziej dotkliwy dla zawodowego kierowcy, niż grzywna orzeczona na podstawie art. 86 § 1 k.w.

ZAKAZ PROWADZENIA POJAZDÓW

Zakaz prowadzenia pojazdów :

1. wymierza się go w miesiącach lub latach - od 6 miesięcy do 3 lat ;

2. określa się rodzaj pojazdu, którego zakaz dotyczy, np. pojazd mechaniczny (napędzany przy użyciu silnika lub innej energii mechanicznej), rower, dorożka, żaglówka itp.) ;

3. zakaz ten może dotyczyć osoby posiadającej uprawnienia do prowadzenia określonego rodzaju pojazdów i osoby nieposiadającej takich uprawnień (osoby te nie mogą przez określony czas uzyskać owych uprawnień) ;

4. obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia ;

5. osoba, wobec której orzeczono zakaz, jest zobowiązana do zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu, chyba że dokument ten został uprzednio zatrzymany ;

6. do chwili wykonania tego obowiązku okres, na który orzeczono zakaz, nie biegnie ;

7. na poczet zakazu prowadzenia pojazdów zalicza się okres zatrzymania prawa jazdy lub innego dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu.

PRZEPADEK PRZEDMIOTÓW

1. przepis szczególny stanowi, czy orzeczenie przepadku jest obligatoryjne czy fakultatywne ;

2. obejmuje dwie grupy przedmiotów :

1. instrumenta sceleris, tj. narzędzia lub inne przedmioty, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia wykroczenia,

2. instrumenta sceleris, tj. przedmioty pochodzące bezpośrednio lub pośrednio z wykroczenia, przepadek jest wówczas orzekany, jeżeli przepis szczególny tak stanowi (pośrednio - np. w wyniku zamiany, sprzedaży) ;

3. przepadek przedmiotów następuje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia,

4. przedmioty objęte przepadkiem przechodzą na własność Skarbu Państwa, chyba że ustawa stanowi inaczej; przedmiot może być wówczas zwrócony innemu podmiotowi (np. art. 56 § 5 k.w.) ;

5. przepadek przedmiotów można orzec, choćby zachodziła okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy, np. okoliczność uchylająca winę), jest to funkcja zabezpieczająca przepadku przedmiotów (por. art. 99 § 1 k.k. in fine),

6. przepadek przedmiotów niebędących własnością sprawcy wykroczenia można orzec tylko wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi (np. art. 128 § 2 k.w.) ;

7. przepadku nie orzeka się, jeżeli byłoby to niewspółmierne do wagi popełnionego wykroczenia, chyba że chodzi o przedmiot pochodzący bezpośrednio z wykroczenia (art. 30 § 5 k.w.). Przykładowo nie można orzec przepadku samochodu, którym sprawca uciekał po dokonaniu kradzieży.

NAWIĄZKA

1. Nawiązka jest karą o charakterze odszkodowawczym.

2. Istnieją dwie podstawy do orzeczenia nawiązki :

a) nawiązkę orzeka się na rzecz pokrzywdzonego w wypadkach przewidzianych

w przepisach szczególnych - art. 32 k.w.,

Nawiązka może być :

- wielokrotnością wyrządzonej szkody (np. art. 120 § 3 k.w.),

- określona kwotowo (np. art. 150 § 3 k.w.),

- orzeczona wobec wszystkich współsprawców, a także pomocników i

podżegaczy ;

b) jeżeli wykroczeniem o charakterze chuligańskim została wyrządzona szkoda,

można orzec nawiązkę do wysokości 1.000 zł na rzecz pokrzywdzonego albo na

rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża lub na inny cel społeczny wskazany przez

organ orzekający - art. 37 k.w.

3) możliwy jest zbieg obu tych podstaw do orzeczenia nawiązki ;

4) w doktrynie istnieje spór o to, czy można orzec w takiej sytuacji dwie nawiązki możliwości takiej sprzeciwia się A. Marek, natomiast T. Bojarski ją dopuszcza. Słuszniejsza wydaje się koncepcja T. Bojarskiego, gdyż mamy tu do czynienia z dwiema niezależnymi podstawami do orzeczenia nawiązki.

OBOWIĄZEK NAPRAWIENIA SZKODY

1. Obowiązek naprawienia szkody orzeka się w sposób określony w przepisie szczególnym (art. 28 § 4 k.w.). Przykładowo, art. 63a § 2 k.w. in fine, art. 74 § 2 k.w. in principio, art. 119 § 4 k.w.

2. Warunkiem orzeczenia tego środka karnego jest zaistnienie realnej szkody ;

3. Obowiązek naprawienia szkody może być orzeczony razem z nawiązką, jeśli przepis szczególny dopuszcza orzeczenie obu środków ;

4. Art. 22 k.w. stanowi samoistną orzeczenia obowiązku naprawienia szkody.

PODANIE ORZECZENIA O UKARANIU DO PUBLICZNEJ WIADOMOŚCI

1. Orzeka się wtedy, gdy może to mieć znaczenie wychowawcze ;

2. Polega na ogłoszeniu orzeczenia w zakładzie pracy, w uczelni, w miejscu zamieszkania ukaranego, w innym właściwym miejscu lub w inny stosowny sposób ;

3. Środek ten powinien być stosowany przede wszystkim w przypadku wykroczeń o charakterze chuligańskim ;

4. Środki karne można orzec, jeżeli są one przewidziane w przepisie szczególnym, a orzeka się je, jeżeli przepis szczególny tak stanowi (art. 28 § 2 k.w.) ;

5. Zdaniem A. Marka w przypadku orzeczenia tego środka mamy do czynienia z wyjątkiem, tzn. sąd orzeka podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób jedynie wyjątkowo, tzn. sąd orzeka ten środek tylko wtedy, gdy może to mieć znaczenie wychowawcze.

7. CHULIGAŃSKI CHARAKTER WYKROCZENIA I RECYDYWA

WYKROCZENIOWA

1. W doktrynie prawa karnego można wyróżnić trzy koncepcje chuligaństwa :

a) podmiotową,

b) przedmiotową,

c) mieszaną.

Ad. 1) Koncepcja p o d m i o t o w a podkreśla znaczenie celu działania sprawcy, czyli elementu subiektywnego. Cel ten musi rażąco naruszać zasady współżycia społecznego, być jaskrawo naganny społecznie.

Ad. 2) Koncepcja p r z e d m i o t o w a kładzie nacisk na elementy obiektywne, takie jak :

1) publiczność działania,

2) brutalność,

3) bezwzględność,

4) okrucieństwo.

Ad. 3) Koncepcja m i e s z a n a łączy w sobie elementy obydwu tych modeli.

2. Chuligański charakter wykroczenia definiuje kodeks wykroczeń w art. 47 § 5 i zawiera elementy podmiotowe i przedmiotowe (koncepcja mieszana chuligaństwa).

Koncepcja mieszana chuligańskiego charaktery wykroczenia :

a) elementy p o d m i o t o w e :

- umyślność działania,

- działanie bez powodu lub z powodu oczywiście błahego,

- okazanie rażącego lekceważenia podstawowych zasad porządku prawnego ;

b) elementy p r z e d m i o t o w e :

- publiczność działania,

- zachowanie ma godzić przede wszystkim w porządek, spokój publiczny albo

polegać na niszczeniu lub uszkadzaniu mienia.

Charakter chuligański mają wykroczenia polegające na umyślnym godzeniu w porządek lub spokój publiczny albo na umyślnym niszczeniu lub uszkadzaniu mienia, jeżeli sprawca działał publicznie oraz - w rozumieniu powszechnym - bez powodu lub z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie podstawowych zasad porządku prawnego.

ANALIZA PRZESŁANEK CHULIGAŃSKIEGO CHARAKTERU WYKROCZENIA :

1) umyślność - element podmiotowy :

Obejmuje samo zachowanie, a także skutek w postaci ugodzenia w porządek lub spokój publiczny (np. zakłócenie spoczynku nocnego, wywołanie zgorszenia w miejscu publicznym) ;

2) działanie bez powodu lub z oczywiście błahego powodu - element podmiotowy :

Postawa zupełnego ignorowania reguł zachowania funkcjonujących w społeczeństwie ; do oceny zachowania stosujemy kryterium obiektywne, które wyznacza powszechnie aprobowana w społeczeństwie postawa wzorcowego obywatela - określone zachowanie w danej sytuacji jest nieakceptowane przez ogół, pozostaje bez związku z daną sytuacją albo jest nieadekwatne do sytuacji (błahość).

3) Okazanie rażącego lekceważenia podstawowych zasad porządku prawnego - element podmiotowy :

Działanie sprawcy jest efektem lekceważenia zasad współżycia społecznego, sprawca przez swoje zachowanie okazuje pogardę dla zasad porządku prawnego, jego negatywne nastawienie podkreśla publiczność działania.

4) publiczność działania - element przedmiotowy :

Działanie niekonieczne jest realizowane w miejscu publicznym - musi zaistnieć sytuacja, w której zachowanie sprawcy jest odbierane przez publiczność ; zachowanie to jest realizowane wobec publiczności, przy jej obecności, z możliwością jego zobaczenia przez większą zbiorowość.

5) godzenie w porządek, spokój publiczny, albo niszczenie, uszkadzanie mienia - element przedmiotowy :

Działanie sprawcy wywołuje skutek w postaci np. zakłócenia spokoju, zniszczenia cudzej rzeczy, naruszenia porządku publicznego przez kąpiel w miejscu niedozwolonym itp.

3. Kodeks karny z 1997 r. nie przewidywał instytucji chuligańskiego charakteru występku. Została ona ponownie wprowadzona do kodeksu karnego na mocy ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 226, poz. 1648).

Kwestionuje się celowość istnienia tej konstrukcji w prawie karnym ze względu na nieprecyzyjność pojęcia „chuligaństwa”.

Podnoszone są m.in. następujące elementy :

1. brak obiektywnych kryteriów, na podstawie których można rozróżnić czyny chuligańskie od niechuligańskich, co może prowadzić do zróżnicowania podstaw odpowiedzialności sprawców,

2. omawiana definicja budzi wątpliwości z punktu widzenia zgodności z Konstytucją (art. 2 i 42) oraz z zasadą nullum crimen sine lege certa ;

3. nie ma racjonalnych podstaw do zaostrzania kar dla sprawców występków o charakterze chuligańskim,

4. instytucja chuligańskiego charakteru występku godzi w indywidualizację sankcji karnej, ogranicza swobodne uznanie sądu.

4. Chuligański charakter wykroczenia należy w kodeksie wykroczeń do okoliczności obciążających sprawcę (art. 33§ 4 pkt 6 k.w.).

Jest to istotna okoliczność zaostrzająca odpowiedzialność sprawcy przy wymiarze kary lub środka karnego.

Oprócz tego wobec sprawców wykroczeń o charakterze chuligańskim nie można :

1. orzec kary nagany (art. 36 § 2 k.w.),

2. warunkowo zawiesić wykonania kary aresztu (chyba że - ze względu na wyjątkowe okoliczności - organ orzekający uzna zawieszenie wykonania kary za celowe - art. 43 pkt 2 k.w. in fine).

Ponadto, jeżeli wykroczeniem o charakterze chuligańskim została wyrządzona szkoda, można orzec nawiązkę do wysokości 1.000 zł na rzecz pokrzywdzonego albo na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża lub na inny cel społeczny wskazany przez organ orzekający.

Wzmożona represja wobec sprawców tych wykroczeń uzasadniona jest jaskrawą nagannością i dokuczliwością ich czynów dla ogółu.

Reasumując, chuligański charakter wykroczenia :

1. Stanowi okoliczność zaostrzającą wymiar kary (środka karnego) - art. 33 § 4 pkt 6 k.w. Wyjątek stanowi art. 51 § 2 k.w. - w tym przypadku chuligański charakter wykroczenia jest znamieniem kwalifikującym (typ kwalifikowany).

2. Wyklucza orzeczenie wobec sprawcy kary nagany (art. 36 § 2 k.w.).

3. Powoduje niemożność warunkowego zawieszenia wykonania kary aresztu - art. 43 pkt 2 k.w., chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności organ orzekający uzna zawieszenie wykonania kary za celowe. Przykładowo, popełnienie wykroczenia wynikało ze szczególnego zbiegu okoliczności, było w sposób oczywisty sprzeczne z dotychczasową postawą sprawcy albo wykroczenie zostało popełnione na skutek sporadycznego nadużycia alkoholu przez sprawcę.

4. Umożliwia orzeczenie nawiązki do wysokości 1.000 zł na rzecz pokrzywdzonego albo Polskiego Czerwonego Krzyża lub na inny cel społeczny - art. 37 k.w., pod warunkiem, że tym wykroczeniem została wyrządzona szkoda.

5. Zaostrzenie odpowiedzialności jest również przewidziane w przypadku popełnienia wykroczenia w warunkach r e c y d y w y .

Recydywa jest określona w art. 38 k.w., zgodnie z którym ukaranemu co najmniej dwukrotnie za podobne wykroczenia umyślne, który w ciągu dwóch lat od ostatniego ukarania popełnia ponownie podobne wykroczenie umyślne, można wymierzyć karę

a r e s z t u, choćby wykroczenie to było zagrożone karą łagodniejszą.

Jest to okoliczność obciążająca przy wymiarze kary na podstawie art. 33 § 4 pkt 6 k.w.

W przypadku recydywy nie można warunkowo zawiesić wykonania kary aresztu (art. 43 pkt 1 k.w.).

Zawieszenie kary aresztu przy zaistnieniu recydywy sprawcy będzie możliwe zgodnie z art. 43 k.w. in fine tylko wyjątkowo.

Reasumując, recydywa wykroczeniowa :

1) Przesłanki :

a) co najmniej dwukrotne ukaranie za podobne wykroczenia umyślne,

b) popełnienie w ciągu ostatnich dwóch lat od ostatniego ukarania ponownego

podobnego wykroczenia umyślnego.

2) Konsekwencje :

a) można wymierzyć karę aresztu, choćby popełnione wykroczenie umyślne było

zagrożone karą łagodniejszą,

b) warunkowego zawieszenia wykonania kary aresztu nie stosuje się do sprawcy,

który w ciągu dwóch lat przed popełnieniem wykroczenia był już karany za

podobne przestępstwo lub wykroczenie,

3. jako okoliczność obciążająca przy wymiarze kary (środka karnego) uwzględnia się uprzednie ukaranie sprawcy za podobne przestępstwo lub wykroczenie.

Przestępstwa i wykroczenia należące do tego samego rodzaju, przestępstwa i wykroczenia z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa i wykroczenia popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa się za przestępstwa i wykroczenia podobne (art. 47 § 2 k.w.).

8. DYREKTYWY I ZASADY WYMIARU KARY I ŚRODKÓW KARNYCH

1. Ogólne dyrektywy i zasady wymiaru kary są zawarte w art. 33 § 1 k.w.

Należą do nich :

1. zasada względnej swobody wymiaru kary,

2. dyrektywa społecznej szkodliwości czynu,

3. dyrektywa prewencji indywidualnej,

4. dyrektywa prewencji ogólnej.

Kodeks wykroczeń stosuje inną kolejność.

Kodeks wykroczeń pomija zasadę zakazującą wymierzać sankcję karną, która przekracza swoją dolegliwością stopień winy sprawcy. Oczywiście, należy ją jednak uwzględniać. Zasada winy pełni funkcję limitującą. Wymierzana kara lub środek karny musi być współmierny do stopnia zawinienia sprawcy wykroczenia, nie może przekraczać swoją dolegliwością stopnia winy sprawcy.

2. Wskazane w punkcie pierwszym dyrektywy oraz zasady kodeksu wykroczeń wymienia się w innej kolejności. Przedstawiona kolejność jest wzorowana na wyliczeniu zawartym w art.53 § 1 k.k.

3. Zasada względnej swobody wymiaru kary wynika z określenia, że organ orzekający (sąd) wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę za dane wykroczenie. Sąd nie ma pełnej swobody, gdyż wiążą go granice ustawowego zagrożenia za dane wykroczenie, a także inne dyrektywy wymiaru kary.

4. Dyrektywa społecznej szkodliwości czynu

Ma na celu zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości.

Kara ma być sprawiedliwa, a zatem ostrzejsza dla sprawców poważniejszych wykroczeń, a łagodniejsza wobec sprawców wykroczeń o mniejszej „ujemnej zawartości”.

Sposób oceny społecznej szkodliwości czynu jest opisany w art. 47 § 6 k.w., który stanowi, że przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu bierze się pod uwagę :

1. rodzaj i charakter naruszonego dobra,

2. rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody,

3. sposób i okoliczności popełnienia czynu,

4. wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków,

5. postać zamiaru,

6. motywację sprawcy,

7. rodzaj naruszonych reguł ostrożności,

8. stopień ich naruszenia.

Na stopień społecznej szkodliwości czynu składają się zatem zarówno elementy przedmiotowe, jak i podmiotowe. Nie mają natomiast znaczenia okoliczności dot. osoby sprawcy i niezwiązane z czynem, np. dotychczasowy sposób życia.

Dyrektywa społecznej szkodliwości czynu nakazuje wymierzać karę adekwatną do wagi popełnionego wykroczenia.

5. Dyrektywa prewencji indywidualnej

Prewencji indywidualnej nakazuje uwzględniać przy wymiarze kary cele zapobiegawcze i wychowawcze w stosunku do sprawcy wykroczenia.

Jednym z podstawowych zadań kary ma być zapobieżenie popełnieniu przez sprawcę w przyszłości nowego wykroczenia. Sprawca ma zostać „wychowany” tak, aby w przyszłości przestrzegał porządku prawnego. Aby zrealizować cele tej dyrektywy, należy bardzo wnikliwie, w sposób zindywidualizowany odnosić się do sprawcy wykroczenia.

6. Dyrektywa prewencji ogólnej

Dyrektywa prewencji ogólnej służy osiągnięciu celów kary w zakresie jej społecznego oddziaływania.

Przez społeczne oddziaływanie należy rozumieć utrwalanie w społeczeństwie przekonania, że zachowania sprzeczne z prawem spotykają się ze sprawiedliwą karą, adekwatną do stopnia społecznej szkodliwości czynu i stopnia zawinienia.

7. Przy wymiarze kary należy uwzględniać wszystkie dyrektywy wymiaru kary. Nie może być tu mowy o żadnym automatyzmie. W konkretnym przypadku może zaistnieć konieczność „dania pierwszeństwa” jednej z dyrektyw, dlatego każdą sprawę należy rozpatrywać indywidualnie.

Okoliczności wpływające na wymiar kary i środka karnego uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą (art. 34 k.w.).

Zasada indywidualizacji kary ma istotne znaczenie w sytuacji, gdy występują współsprawcy, podżegacze lub pomocnicy.

8. Szczegółowe przesłanki wymiaru kary są określone w art. 33 § 2 k.w., który stanowi, że wymierzając karę, organ orzekający bierze pod uwagę w szczególności :

1) rodzaj i rozmiar szkody wyrządzonej wykroczeniem,

2) stopień winy,

3) pobudki,

4) sposób działania,

5) stosunek do pokrzywdzonego,

6) właściwości sprawcy,

7) jego warunki osobiste i majątkowe,

8) stosunki rodzinne sprawcy,

9) sposób życia przed popełnieniem,

10) zachowanie się po popełnieniu wykroczenia.

Nie jest to katalog zamknięty, o czym świadczy termin „w szczególności”.

9. Wśród wymienionych w art. 33 § 2 k.w. okoliczności wyróżniamy przesłanki:

1. przedmiotowe,

2. podmiotowe,

3. dotyczące sprawcy.

Ad. 1) Przesłanki przedmiotowe :

1. rodzaj i rozmiar szkody,

2. sposób działania sprawcy.

Szkodę należy rozumieć szeroko. Można mówić o różnych rodzajach szkody, np. szkodzie fizycznej (m.in. wykroczenia przeciwko mieniu), krzywdzie (np. art. 51, art. 107 k.w.).

Rozmiar szkody dotyczy nie tylko szkody ekonomicznej, ale także stopnia zagrożenia dla dóbr prawnych (np. wykroczenia p-ko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji).

Sposób działania sprawcy jest powiązany z przesłankami podmiotowymi. Niekiedy jego elementy mogą stanowić znamiona kwalifikujące - por. chuligański charakter wykroczenia w art. 51 k.w.

Ad. 2) Przesłanki podmiotowe :

1. stopień winy,

2. pobudki,

3. stosunek do pokrzywdzonego.

Oceniając winę, analizujemy stopień zarzucalności czynu.

Pobudki interpretujemy szeroko, obejmując nimi także motywację (proces intelektualny). Badamy więc kwestię bodźców, które doprowadziły sprawcę do popełnienia wykroczenia (np. chęć zemsty albo potrzeba zapewnienia egzystencji członkom rodziny).

Rozważamy także relacje między sprawcą a pokrzywdzonym.

Ad. 3) Przesłanki dot. sprawcy :

1. właściwości,

2. warunki osobiste i majątkowe,

3. stosunki rodzinne,

4. sposób życia przed i po popełnieniu wykroczenia.

Badając te przesłanki, szuka się odpowiedzi na pytanie, kim jest sprawca. Poznaje się jego osobowość, warunki egzystencji, codzienny sposób zachowania. Można ustalić jego poprzednią karalność czy też ewentualną skruchę po popełnieniu wykroczenia itp.

13. Po przedstawieniu ogólnych dyrektyw wymiaru kary i szczególnych okoliczności uwzględnianych przy wymiarze kary należy dodać, że kodeks wykroczeń zawiera pewne samoistne dyrektywy dotyczące wyboru kary (art. 26, 35, 36 k.w.). Zostały one omówione przy karze aresztu i karze nagany.

14. Przedstawione wyżej treści odnoszą się także do środków karnych - art. 33 § 5 k.w. nakazuje stosować przepisy § 1 - 4 tego artykułu do środków karnych.

9. PRZYKŁADOWY KATALOG OKOLICZNOŚCI WPŁYWAJĄCYCH NA

WYMIAR KARY (ŚRODKA KARNEGO).

1. Okoliczności wpływające na wymiar kary (środka karnego) zostały wymienione w art. 33 § 3 i 4 k.w.

Są one nierozerwalnie związane z dyrektywami wymiaru kary.

Kodeks wykroczeń dzieli okoliczności wpływające na wymiar kary na dwie grupy :

1. okoliczności łagodzące ;

2. okoliczności obciążające.

Ad. 1) okoliczności ł a g o d z ą c e :

1. działanie sprawcy wykroczenia pod wpływem ciężkich warunków rodzinnych lub osobistych ;

2. działanie sprawcy wykroczenia pod wpływem silnego wzburzenia wywołanego krzywdzącym stosunkiem do niego lub innych osób ;

3. działanie z pobudek zasługujących na uwzględnienie ;

4. prowadzenie przez sprawcę nienagannego życia przed popełnieniem wykroczenia ;

5. wyróżnianie się spełnianiem obowiązków zwłaszcza w zakresie pracy ;

6. przyczynienie się lub staranie się sprawcy o przyczynienie się do usunięcia szkodliwych następstw swego czynu.

Ad. 2) okoliczności o b c i ą ż a j ą c e :

1. działanie sprawcy w celu osiągnięcia bezprawnej korzyści majątkowej,

2. działanie w sposób zasługujący na szczególne potępienie,

3. uprzednie ukaranie sprawcy za podobne przestępstwo lub wykroczenie,

4. chuligański charakter wykroczenia,

5. działanie pod wpływem alkoholu lub innego środka odurzającego,

6. popełnienie wykroczenia na szkodę osoby bezradnej lub osoby, której sprawca powinien okazać szczególne względy,

7. popełnienie wykroczenia we współdziałaniu z małoletnim.

Zarówno w przypadku okoliczności łagodzących, jak i obciążających nie jest to katalog zamknięty.

4. Art. 33 § 4 pkt 6 k.w. wskazuje chuligański charakter wykroczenia jako okoliczność obciążającą.

5. Art. 33 § 4 pkt 7 k.w. określa jako okoliczność obciążającą działanie pod wpływem alkoholu lub innego środka odurzającego.

Należy pamiętać, że okoliczność ta ma znaczenie tylko wtedy, gdy spożycie alkoholu (lub środka odurzającego) ma związek z popełnionym wykroczeniem. Może być tak, że spożyty alkohol nie wpływa na zwiększenie zagrożenia dla porządku prawnego czy społeczną szkodliwość czynu (np. w przypadku kradzieży).

6. Przedstawione wyżej treści odnoszą się także do środków karnych - art. 33 § 5 k.w. nakazuje odpowiednio stosować przepisy § 1 - 4 tego artykułu do środków karnych.

10. NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY

1. Instytucja nadzwyczajnego złagodzenia kary ma swój rodowód w kodeksie karnym.

Jej założeniem jest, że w niektórych wypadkach, zasługujących na szczególne uwzględnienie, można wymierzyć karę (ale nie środek karny) poniżej ustawowego zagrożenia albo karę łagodniejszego rodzaju (art. 39 § 2 k.w.).

Zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary albo odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego można tylko w wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie (art. 39 § 1 k.w.).

Wspomniana możliwość występuje, gdy - ze względu na charakter i okoliczności czynu (przesłanka przedmiotowa) lub właściwości i warunki osobiste sprawcy (przesłanka podmiotowa) jest uzasadnione przekonanie, że przewidziana w ustawie kara w danych okolicznościach byłaby zbyt surowa lub niepotrzebna.

2. W przypadku wystąpienia przesłanki przedmiotowej (charakter i okoliczności czynu) i/lub przesłanki podmiotowe (właściwości i warunki osobiste sprawcy) sąd może podjąć decyzję o nadzwyczajnym złagodzeniu kary albo odstąpieniu od wymierzenia kary (także środka karnego).

Odstąpienie od wymierzenia kary (także środka karnego) jest alternatywą nadzwyczajnego złagodzenia kary.

W obecnym stanie prawnym nie jest możliwe orzeczenie kary z jednoczesnym odstąpieniem od wymierzenia środka karnego, którego orzeczenie jest obowiązkowe.

3. Nadzwyczajnie złagodzić można tylko karę, a odstąpić można od wymierzenia kary lub środka karnego.

4. Charakter i okoliczności czynu, a także właściwości i warunki osobiste sprawcy należy interpretować szeroko. Jako okoliczności wykraczające również poza czyn, stanowiące pewną całość, jeśli tylko zasługują na uwzględnienie.

5. W przypadku zbiegu okoliczności obciążających (art. 33§ 4 k.w.) z przesłankami nadzwyczajnego złagodzenia (art. 39 § 1 k.w.) należy całościowo ocenić dany przypadek przed podjęciem decyzji o zastosowaniu instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary albo odstąpienia od wymierzenia kary (środka karnego) :”Nadzwyczajne złagodzenie kary stanowi bowiem wyjątek od ogólnych reguł karania i ten wyjątek powinien być należycie uzasadniony”.

6. Zgodnie z art. 39 § 4 k.w. w razie odstąpienia od wymierzenia kary istnieje możliwość zastosowania wobec sprawcy środka oddziaływania społecznego (który ma na celu przywrócenie naruszonego porządku prawnego lub naprawienie wyrządzonej krzywdy), polegającego zwłaszcza na :

1) przeproszeniu pokrzywdzonego,

2) uroczystym zapewnieniu niedopełniania więcej takiego czynu,

3) zobowiązaniu sprawcy do przywrócenia stanu poprzedniego.

W opinii A. Marka wprowadzanie do kodeks wykroczeń instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary nie miało sensu. Autor ten podkreśla, że instytucja ta odgrywa w prawie wykroczeń niewielką rolę.

Na potwierdzenie tej tezy A. Marek wskazuje, że :

1. ustawa operuje sankcjami alternatywnymi (wyjątkowo tylko karą grzywny), co przy istnieniu okoliczności łagodzących pozwala na wybór kary łagodniejszego rodzaju w granicach ustawowego minimum,

2) istnieją szerokie możliwości odstępowania od wymierzenia kary (art. 39 § 1 i 4 k.w.).

Reasumując :

Przesłanki nadzwyczajnego złagodzenia kary lub odstąpienia od wymierzenia kary (środka karnego) :

1. wypadki zasługujące na szczególne uwzględnienie,

2. charakter i okoliczności czynu lub

3. właściwości i warunki osobiste sprawcy.

ŚRODKI ODDZAIŁYWANIA WYCHOWAWCZEGO I SPOŁECZNEGO W

KODEKSIE WYKROCZEŃ

1. Środki oddziaływania wychowawczego to środki, które mogą być stosowane

s a m o i s t n i e.

W stosunku do sprawcy czynu można poprzestać na:

1) zastosowaniu pouczenia,

2) zwróceniu uwagi,

3) ostrzeżeniu,

4) zastosowaniu innych środków oddziaływania wychowawczego (art. 41 k.w.).

W. Kotowski zwraca uwagę, że takim środkiem może być np. zawiadomienie zakładu pracy lub organizacji społecznej, której członkiem jest sprawca, o popełnionym przez niego wykroczeniu. Mogą to być np. środki służbowe, dyscyplinarne, gdy wykroczenie jest jednocześnie przewinieniem dyscyplinarnym, służbowym.

2. Zgodnie z art. 39 § 4 k.w. środki oddziaływania społecznego są połączone z instytucją odstąpienia od wymierzenia kary.

3. Obie kategorie są środkami o charakterze pozapenalnym.

Ich celem jest wychowanie sprawcy za pomocą instrumentów oddziałujących na psychikę.

4. Istnieją trudności w określeniu adresata przepisu art. 41 k.w. Nie wiadomo, czy chodzi tu o sąd, czy o funkcjonariusza w postępowaniu mandatowym.

Istnieje także kontrowersja, czy oskarżyciel mógłby zastosować środki oddziaływania wychowawczego zamiast skierować wniosek o ukaranie (T. Bojarski). Należy przyjąć, że chodzi tu przede wszystkim o funkcjonariuszy w postępowaniu mandatowym (np. Straż Miejska).

Środki oddziaływania społecznego :

1. ich orzeczenie jest fakultatywne w razie odstąpienia od wymierzenia kary - art. 39 § 4 k.w.;

2. należą do nich :

a) przeproszenie pokrzywdzonego,

b) uroczyste zapewnienie niedopełniania więcej takiego czynu,

c) zobowiązanie sprawcy do przywrócenia stanu poprzedniego ;

3) środki oddziaływania społecznego są stosowane w celu przywrócenia naruszonego

porządku prawnego lub naprawienia wyrządzonej krzywdy.

WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY ARESZTU

1. PRZESŁANKI I OKRES PRÓBY

1. Warunkowe zawieszenie wykonania kary aresztu to środek probacyjny stanowiący odpowiednik warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności, znanej z kodeksu karnego.

Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej wobec sprawcy wykroczenia kary aresztu, jeżeli :

1. okoliczności popełnienia wykroczenia,

2. właściwości i warunki osobiste sprawcy,

3. zachowanie sprawcy po popełnieniu wykroczenia

pozwalają przypuszczać, iż - mimo niewykonania kary - sprawca nie popełni podobnego wykroczenia lub przestępstwa.

Jak widać, podstawową przesłanką zastosowania warunkowego zawieszenia kary aresztu jest pozytywna prognoza kryminologiczna względem sprawcy wykroczenia

(art. 42 § 1 k.w.).

2. Okres próby przy omawianym środku probacyjnym nie może być krótszy niż 6 miesięcy i nie może przekroczyć roku (art. 42§ 2 k.w.).

3. Jeżeli sprawca wyrządził wykroczeniem szkodę w mieniu, warunkiem zastosowania wobec niego warunkowego zawieszenia jest naprawienie szkody w całości

(art. 42§ 3 k.w.).

ZASADY STOSOWANIA WARUNKOWEGO ZAWIESZENIA KARY ARESZTU

(art. 43 k.w.)

1. Warunkowego zawieszenia nie stosuje się wobec :

a) sprawcy karanego za podobne przestępstwo lub wykroczenie w ciągu dwóch lat

przed popełnieniem wykroczenia ;

b) sprawcy wykroczenia o charakterze chuligańskim.

2. Wymienione zakazy nie mają charakteru bezwzględnego.

Ustawodawca, wprowadzając je założył, że szanse przyjęcia pozytywnej prognozy kryminologicznej wobec sprawców recydywy wykroczeniowej lub wykroczeń o charakterze chuligańskim są minimalne. Mimo to ustawa daje sądowi możliwość zastosowania warunkowego zawieszenia wobec sprawców takich czynów, jeżeli ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd uzna to za celowe.

3. Nie jest możliwe zastosowanie warunkowego zawieszenia wobec sprawcy szkody w mieniu wyrządzonej wykroczeniem, jeżeli nie została ona w całości naprawiona

(art. 42 § 3 k.w.).

3. ZARZĄDZENIE WYKONANIA WARUNKOWO ZAWIESZONEJ KARY

ARESZTU. ZATARCIE UKARANIA (art. 44 k.w.)

1. Sąd, który orzekł zawieszenie kary aresztu, zarządza jej wykonanie :

1) o b l i g a t o r y j n i e - jeżeli ukarany w okresie próby popełnił podobne do

poprzedniego przestępstwo lub wykroczenie (art. 44 § 1 k.w.),

2) f a k u l t a t y w n i e - jeżeli ukarany w okresie próby popełnił inne, niż

określone wyżej, przestępstwo lub wykroczenie (ar. 44 § 2 k.w.).

2. Ukaranie uważa się za niebyłe, jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych dwóch miesięcy nie zarządzono wykonania kary (art. 44 § 3 k.w.).

Reasumując,

WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY ARESZTU

1) PRZESŁANKI I OKRES PRÓBY :

Przesłanki :

1. okoliczności popełnienia wykroczenia,

2. właściwości i warunki osobiste sprawcy,

3. zachowanie sprawcy po popełnieniu wykroczenia,

wskazujące, iż - mimo niewykonania kary - sprawca nie popełni ponownie wykroczenia - pozytywna prognoza kryminologiczna.

2) okres próby :

od 6 miesięcy do roku.

3) ZAKAZY STOSOWANIA (ART. 43 I 42 § 3 K.W.).

1) sprawca karany za podobne wykroczenie lub przestępstwo w okresie dwóch lat przed popełnieniem wykroczenia,

2) sprawca wykroczenia o charakterze chuligańskim.

Zakazy te nie są bezwzględne.

Sąd może warunkowo zawiesić karę aresztu również w takich wypadkach, jeżeli ze względu na wyjątkowe okoliczności uzna to za celowe.

Nie można stosować warunkowego zawieszenia, jeżeli sprawca wyrządził wykroczeniem szkodę w mieniu, a ta nie została w całości naprawiona (art. 42§ 3 k.w.).

PRZEDAWNIENIE PRZEKANIA I WYKONANIA KARY ORAZ ZATARCIE

UKARANIA

1. PRZEDAWNIENIE ORZEKANIA I WYKONANIA KARY

1. Upływ czasu od popełnienia wykroczenia uzasadnia instytucję

p r z e d a w n i e n i a karalności.

Karanie sprawcy po pewnym czasie od popełnienia wykroczenia staje się

b e z c e l o w e ( m.in. z powodu trudności dowodowych, zerwania związku między wykroczeniem a celem kary, utrudnione lub wręcz niemożliwe staje się też oddziaływanie wychowawcze na ukaranego, a także społeczne oddziaływanie kary).

2. Przedawnienie karalności obejmuje :

1) przedawnienie ścigania,

2) przedawnienie orzekania (art. 5 § 1 pkt 4 k.p.w.).

Termin przedawnienia ścigania wynosi 1 r o k od czasu popełnienia wykroczenia, chyba że w tym czasie wszczęto postępowanie - wtedy karalność wykroczenia ustaje z upływem d w ó c h lat od popełnienia czynu.

Wszczęcie postępowania, o którym mowa, to wszczęcie postępowania sądowego przez prezesa sądu (zarządzeniem) na podstawie spełniającego wszystkie wymogi formalne wniosku o ukaranie (art. 59 § 2 k.p.w.).

Wszczęciem postępowania - w rozumieniu tego przepisu - nie jest natomiast podjęcie przez Policję czynności wyjaśniających.

3. W razie uchylenia prawomocnego rozstrzygnięcia (w trybie kasacji lub wznowienia postępowania) przedawnienie biegnie od daty uchylenia rozstrzygnięcia (art. 45 § 2 k.w.).

4. Orzeczona kara lub środek karny nie podlega wykonaniu, jeżeli od daty uprawomocnienia się rozstrzygnięcia upłynęły t r z y lata (art. 45 § 3 k.w.).

Opisana w tym artykule instytucja to przedawnienie wykonania kary.

Wykonanie kary (środka karnego) po pewnym okresie staje się bezcelowe z p-ktu widzenia zadań kary (środka karnego).

Biegu przedawnienia wykonania kary (środka karnego) nie przerywają żadne okoliczności po uprawomocnieniu się rozstrzygnięcia.

2. ZATARCIE UKARANIA

1,. Rozdział V k.w. reguluje - oprócz przedawnienia orzekania i wykonania kary - instytucję z a t a r c i a u k a r a n i a.

2. Zatarcie ukarania jest f i k c j ą n i e k a r a n i a.

Ukaranie uważa się za niebyłe po upływie d w ó c h lat od wykonania, darowania, przedawnienia wykonania kary. Po upływie wskazanego terminu ukarany może twierdzić, że nigdy nie był karany.

Uzasadnieniem tej instytucji jest potrzeba uniknięcia stygmatyzacji ukaranego (pejoratywnego naznaczenia osoby ukaranej w społeczeństwie).

Ukarany nie powinien w nieskończoność ponosić odpowiedzialności za swój czyn.

3. Zgodnie z art. 46 § 2 k.w., jeżeli ukarany przed upływem d w ó c h lat od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary popełnił n o w e wykroczenie, za które wymierzono mu karę aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny, ukaranie za oba wykroczenia uważa się za n i e b y ł e po upływie d w ó c h lat od wykonania, darowania albo od przedawnienia wykonania kary za nowe wykroczenie.

Przedłużenie terminu w tym wypadku jest zasadne, gdyż sprawca po raz kolejny naruszył porządek prawny i powinien być traktowany surowiej.

Reasumując :

1) Karę uważa się za niebyłą :

Po upływie dwóch lat od :

1. darowania kary,,

2. przedawnienia wykonaia,

3. odbycia lub wykonania kary :

- aresztu,

- ograniczenia wolności,

- uiszczenia grzywny lub ściągnięcia jej w drodze egzekucji,

- zastępczej :

a) pracy społecznie użytecznej,

b) grzywny,

c) aresztu (por. art. 23 oraz 25 § 1 i 2 k.w.).

2) W przypadku kary nagany termin do zatarcia ukarania biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.

3) Przypadek zatarcia ukarania ex lege - jeżeli według nowej ustawy czyn objęty orzeczeniem nie jest zabroniony pod groźbą kary, ukaranie uważa się za niebyłe.

4) Przypadek zatarcia ukarania ex lege - jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych dwóch miesięcy nie zarządzono wykonania kary, ukaranie uważa się za niebyłe (przy orzeczeniu kary aresztu z warunkowym zawieszeniem jej wykonania).

4. Jeżeli orzeczono środek karny, uznanie ukarania za niebyłe nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem wykonania (art. 46§ 3 k.w.).

Jeżeli oprócz kary orzeczono wobec sprawcy środek karny (por. art. 24 § 2 k.w.), zatarcie ukarania nie może nastąpić przed wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem wykonania środka karnego.

5. Omawiając instytucję zatarcia ukarania, należy zwrócić uwagę na art. 2 § 2 i

art. 44§ 3 k.w.

Przepisy te stanowią o zatarciu ukarania z mocy ustawy w określonych w nich okolicznościach.

R e a s u m u j ą c :

Przedłużenie okresu do zatarcia kary :

1) ukarany przed upływem dwóch lat od wykonania kary, darowania kary, przedawnienia wykonania kary popełnia nowe wykroczenie ;

2) za to wykroczenie wymierzono mu karę aresztu, karę ograniczenia wolności lub karę grzywny,

W takiej sytuacji ukaranie za oba wykroczenia zostaje zatarte po upływie dwóch lat od wykonania, darowania albo przedawnienia wykonania kary za nowe wykroczenie.

Nie przerywa dwuletniego terminu ani wymierzenie kary nagany, ani zastosowanie środka oddziaływania społecznego.

K o n i e c

Repetytorium

WYKROCZENIA CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA

WYKROCZENIA PRZECIWKO PORZĄDKOWI I SPOKOJOWI PUBLICZNEMU

Art. 49. § 1. Kto w miejscu publicznym demonstracyjnie okazuje lekceważenie Narodowi Polskiemu, Rzeczypospolitej Polskiej lub jej konstytucyjnym organom,

podlega karze aresztu albo grzywny.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto narusza przepisy o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej.

1. Dobrami prawnymi chronionymi przez art. 49 (podobnie, jak przez większość innych przepisów rozdziału VIII) ustawy z dnia 20 maja 1071 r. - Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r., nr 109, poz. 756) są porządek i spokój publiczny.

Porządek publiczny to stan, który przez ogół społeczeństwa jest uważany za normalny, zgodny z powszechnie uznanymi normami zachowania się (zarówno formalnymi - wynikającymi z norm prawnych, jak i nieformalnymi - wynikającymi z norm moralnych oraz obyczajowych).

Natomiast spokój publiczny to stan, w którym ogół osób nie jest narażony na nieprzyjemne zdarzenia, polegające na „bombardowaniu” zmysłów przez niepożądane bodźce (takie, jak hałas czy nieprzyjemny zapach).

W praktyce zapewne trudno jest oddzielić od siebie te dwa pojęcia.

2. Dobrem chronionym prawem przez art. 49 k. w. jest ponadto Naród Polski.

3. Czynnością sprawczą wykroczenia opisanego w § 1 jest „demonstracyjne okazanie w miejscu publicznym lekceważenia Narodowi Polskiemu, Rzeczypospolitej Polskiej lub jej konstytucyjnym organom” - jest to jakiekolwiek zachowanie (np. gest, słowo), polegające na zademonstrowaniu braku szacunku wobec tych podmiotów.

Konstytucyjnymi organami RP są :

1. Prezydent RP,

2. Sejm,

3. Senat,

4. Rada Ministrów,

5. Trybunał Konstytucyjny,

6. Trybunał Stanu, Sąd Najwyższy i inne sądy,

7. Rzecznik Praw Obywatelskich,

8. Najwyższa Izba Kontroli,

9. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

A. Marek, Prawo wykroczeń (materialne i procesowe), Warszawa 2006, s. 119. Według tego autora Sąd Najwyższy i inne sądy, a także Rzecznik Praw Obywatelskich, nie są organami państwa.

„Miejsce publiczne” to miejsce ogólnie dostępne dla wszystkich (np. dworzec, przystanek autobusowy).

Zabronione zachowanie może polegać np. na głośnym wypowiedzeniu na przystanku autobusowym słów uznanych powszechnie za obelżywe pod adresem państwa lub narodu polskiego.

4. Czynnością sprawczą wykroczenia opisanego w § 2 jest „naruszenie przepisów o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej”, czyli naruszenie norm zawartych w ustawie z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych (tekst jedn. Dz. U. z 2005, Nr 235, poz. 2000 z póżn. zm.)

Zgodnie z art. 1 ustawy symbolami RP są: orzeł biały, biało-czerwone barwy i „Mazurek Dąbrowskiego”. Składają się one na godło, barwy flagi państwowej i hymn Rzeczypospolitej Polskiej.

Zachowanie takie może polegać np. na nieumieszczeniu godła RP w przeznaczonym dla niego miejscu (por. art. 2a ustawy), niepodniesieniu flagi RP przez obowiązane organy i instytucje (art. 7 ust. 1 ustawy) czy na niezachowaniu powagi i spokoju podczas publicznego wykonywania hymnu RP (art. 14 ust. 1 ustawy).

5. Wykroczenie z § 1 może zostać popełnione wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim (o czym świadczy użycie takich słów, jak „lekceważy” oraz „demonstracyjnie”), natomiast wykroczenie z § 2 zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

Art. 49a. § 1. Kto wbrew przepisom przekracza granicę Rzeczypospolitej Polskiej,

podlega karze grzywny.

§ 2. Usiłowanie i pomocnictwo są karalne.

1. Bezpośrednim przedmiotem ochrony przewidzianej w art. 49a k.w. jest granica państwowa, zaś pośrednim - bezpieczeństwo państwa.

Przebieg granicy państwowej na lądzie oraz rozgraniczenie morskich wód wewnętrznych i morza terytorialnego z państwami sąsiadującymi są określone w umowach międzynarodowych (por. art. 2 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej - tekst jedn. Dz. U. z 2005 r., Nr 226m, poz. 1944c z póżn. zm.).

2. Czynność sprawcza polega na „przekroczeniu granicy RP wbrew przepisom”

Procedura przekraczania granicy państwowej RP jest uregulowana w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 5 grudnia 1991 r. w sprawie zasięgu terytorialnego przejść granicznych oraz sposobów i warunków przekraczania granicy państwa (Dz. U. Nr 117, poz. 510 z póżn. zm.)

Rozporządzenie to zostało uchylone ustawą z dnia 22 kwietnia 2005 r. o zmianie ustawy Straży Granicznej i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 90, poz. 757), lecz na mocy art. 25 tej ustawy zachowuje moc do czasu wydania nowych przepisów wykonawczych.

Naruszenie tej procedury stanowi wykroczenie z art. 49a k.w.

Wykroczenie może polegać zarówno na przekroczeniu granicy w miejscu niedozwolonym, jak i dozwolonym, lecz z naruszeniem przepisów wymienionej ustawy i rozporządzenia.

Według orzecznictwa Sądu Najwyższego dokonanie nielegalnego przekroczenia granicy następuje, gdy funkcjonariusz polskiej Straży Granicznej ukończył czynności polegające na sprawdzeniu ważności i autentyczności dokumentów uprawniających do przekroczenia polskiej granicy państwowej przy równoczesnym ustaleniu tożsamości osoby legitymującej się tymi dokumentami, a sprawca znalazł się po zewnętrznej lub wewnętrznej stronie granicy (wyrok SN z dnia 26 lipca 2001 r., V KKN 81/99, niepubl.).

Dotyczy to sytuacji przekraczania granicy w miejscu dozwolonym, lecz z naruszeniem przepisów ww. ustawy i rozporządzenia.

3. Ustawa z dnia 22 kwietnia 2005 r. o zmianie ustawy o Straży Granicznej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 90, poz. 757) usunęła z katalogu przestępstw zachowanie polegające ba przekroczeniu granic RP z pogwałceniem przepisów : skreślony został art. 264 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z póżn. zm.), przepis o identycznym brzmieniu znalazł się natomiast w kodeksie wykroczeń jako art. 49a § 1. Od dnia wejścia w życie ustawy takie zachowanie jest wykroczeniem.

4. Nie stanowi wykroczenia z art. 49a, lecz przestępstwo z art. 264 § 2 k.k., zachowanie polegające na nielegalnym przekroczeniu granicy przy użyciu przemocy, groźby, podstępu czy we współdziałaniu z innymi osobami.

5. § 2 statuuje odpowiedzialność za pomocnictwo do nielegalnego przekroczenia granicy (por. art. 13 i 14 k.w.).

Zachowanie takie może polegać np. na udzieleniu innej osobie informacji, w którym miejscu można łatwo przekroczyć granicę.

6. Na podstawie § 2 karalne jest również usiłowanie nielegalnego przekroczenia granicy.

7. Wykroczenie może zostać popełnione wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim.

Art. 50. Kto nie opuszcza zbiegowiska publicznego, pomimo wezwania właściwego organu,

podlega karze aresztu albo grzywny.

1. Przedmiotem ochrony art. 50 jest porządek i spokój publiczny.

2. Czynność sprawcza polega na „niedopuszczeniu zbiegowiska publicznego, pomimo wezwania uprawnionego organu”.

„zbiegowisko publiczne” jest to przypadkowe zebranie większej, nieokreślonej dokładnie liczby osób. Według poglądu części doktryny osób tych musi być co najmniej pięć” (Ćwiąkalski Z.)

Inni komentatorzy nie przewidują takiego warunku.

Kompetencję do wezwania do rozejścia się ma m.in. Policja, Straż Pożarna, Straż Miejska, Służba Ochrony Kolei.

Odpowiedzialność zachodzi w przypadku zachowania biernego, polegającego na niepodjęciu żadnych prób w celu opuszczenia zbiegowiska po wezwaniu uprawnionego organu.

Nie będzie odpowiadać osoba, która usiłowała opuścić zbiegowisko, lecz było to niemożliwe (np. ze względu na napór tłumu).

3. Wykroczenie może być popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

Art. 51.

§ 1. Kto krzykiem, hałasem, alarmem lub innym wybrykiem zakłóca spokój, porządek publiczny, spoczynek nocny albo wywołuje zgorszenie w miejscu publicznym,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 ma charakter chuligański lub sprawca dopuszcza się go, będąc pod wpływem alkoholu,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 3. Podżeganie i pomocnictwo są karalne.

Dobrem prawnie chronionym przez art. 51 jest spokój i porządek publiczny. Jest to bez wątpienia najczęściej stosowany przepis rozdziału VIII k.w. (znamiona teo typu czynu zabronionego są bowiem w praktyce bardzo często realizowane).

2. Czynność sprawcza czynu opisanego w art. 51 polega na „krzyku, hałasie, alarmie lub innym wybryku”.

Kluczowe dla interpretacji art. 51 jest pojęcie „wybryku”, w którym mieszczą się

przypadki krzyku, hałasu i alarmu (a więc wyliczenie zawarte w art. 51 § 1 ma

charakter przykładowy).

W doktrynie przyjęła się przedmiotowo-podmiotowa definicja wybryku. Oznacza to, że zamiarem sprawcy musi być objęte naruszenie obowiązujących norm zachowania w danej sytuacji.

Najszerzej zaakceptowaną w piśmiennictwie definicję wybryku zaproponował L. Falandysz.

Według L. Falandysza wybryk jest to „czyn rażąco odbiegający od przyjętych w danych okolicznościach obowiązujących norm zachowania się, okazujący lekceważenie ich przez sprawcę”.

W doktrynie występowało również ujęcie przedmiotowe, ograniczające pojęcie wybryku do”(…) zachowania się odbiegającego od przyjętego zwyczajowo normalnego zachowania się (…).

Ujęcie przedmiotowo-podmiotowe zostało zaakceptowane przez orzecznictwo. Konsekwencją zaakceptowania tego stanowiska jest przyjęcie, że wykroczenie wybryku ma charakter umyślny.

Zachowanie sprawcy może polegać np. na głośnym krzyczeniu na ulicy, używaniu w miejscu publicznym słów uznanych powszechnie za niecenzuralne, odtwarzaniu głośnej muzyki podczas imprezy po godz. 22,00 w sposób utrudniający sen sąsiadom itp.

3. Wykroczenie z art. 51 k.w. ma charakter skutkowy.

Skutki działania sprawcy są wymienione w art. 51 § 1 alternatywnie.

Należą do nich :

a) „zakłócenie spokoju publicznego” - polegające na naruszeniu stanu równowagi psychicznej osób [przebywających w miejscach dostępnych ogółowi ;

b) „zakłócenie porządku publicznego” - polegające na wywołaniu stanu, który w konkretnych okolicznościach jest traktowany jako nienormalny, dokuczliwy dla innych osób, utrudniający ich normalne zachowania w miejscach dostępnych publicznie.

Twierdzi się, że skutek ten musi dotyczyć co najmniej jednej osoby.

W doktrynie przyjmuje się istnienie tzw. pozaustawowych kontratypów wiosennych, które wyłączają odpowiedzialność za wykroczenie z art. 51 § 1 np. w przypadku oblewania wodą innej osoby w ramach tzw. Śmigusa-dyngusa.

c) „zakłócenie spoczynku nocnego” - polegające na znacznym utrudnieniu lub uniemożliwieniu spoczynku co najmniej jednej osobie podczas ciszy nocnej (obowiązuje ona od godz. 22,00 do godz. 6,00 - czas ten może ulec zmianie na mocy postanowienia kompetentnego organu, np. dyrekcji hotelu) ;

d) „wywołanie zgorszenia w miejscu publicznym” - skutkiem wybryku w tym przypadku jest wywołanie u osoby postronnej uczucia niesmaku, wstrętny, oburzenia (co do pojęcia miejsca publicznego - zob. uwagi do art. 49).

Przyjmuje się, że jest możliwy zbieg tego wykroczenia z wykroczeniem z art. 140 lub 141 k.w. (pod warunkiem, że zachowanie sprawcy wywoła u jakiejkolwiek osoby opisany skutek).

W takim przypadku sprawca będzie odpowiadał jedynie z art. 51 § 1 (przepis ten przewiduje karę surowszą).

W sytuacji, kiedy zachowanie polegające np. na dopuszczeniu się nieobyczajnego wybryku lub wypowiadaniu wyrazów niecenzuralnych nie wywoła żadnego z opisanych w art. 51 skutków, sprawca może zostać pociągnięty do odpowiedzialności z art. 140 lub 141 k.w.

4. § 2 jest typem kwalifikowanym względem § 1.

Znamiona kwalifikujące opisane są alternatywnie :

a) „czyn o charakterze chuligańskim” (zdefiniowany w art. 47 § 5 k.w.) ; przyjmuje się, że w praktyce każdy wybryk spełnia jednocześnie przesłanki czynu chuligańskiego ;

b) „ pod wpływem alkoholu”- dotyczy stanu charakteryzującego sprawcę czynu.

Nieistotna jest przy tym ilość alkoholu w organizmie sprawcy, lecz związek przyczynowy między wypiciem alkoholu a wybrykiem sprawcy.

Należy dodać, że § 2 stanowi typ kwalifikowany względem § 1, pomimo identycznego ustawowego zagrożenia karą.

Wyższa społeczna szkodliwość czynu opisanego w § 2 powinna znaleźć odzwierciedlenie w wymiarze kary.

5. Podżegacz i pomocnik do wykroczeń opisanych w § 1 i 2 odpowiadają na mocy § 3 (por art. 12-14 k.w.).

6. Jak już wspomniano, wykroczenie opisane w art. 51 § 1 i 2 może mieć charakter umyślny.

Art. 52.

§ 1. Kto :

1. przeszkadza lub usiłuje przeszkodzić w organizowaniu lub w przebiegu niezakazanego zgromadzenia,

2. zwołuje zgromadzenie bez wymaganego zawiadomienia albo przewodniczy takiemu zgromadzeniu lub zgromadzeniu zakazanemu,

3. przewodniczy zgromadzeniu po rozwiązaniu go przez przewodniczącego lub przedstawiciela organu gminy,

4. bezprawnie zajmuje lub wzbrania się opuścić miejsce, którym inna osoba lub organizacja prawnie rozporządza jako zwołujący lub przewodniczący zgromadzenia,

5. bierze udział w zgromadzeniu, posiadając przy sobie broń, materiały wybuchowe lub inne niebezpieczne narzędzia -

podlega karze aresztu do 14 dni, karze ograniczenia wolności albo karze grzywny.

§ 2. Podżeganie i pomocnictwo są karalne.

1. Przedmiotem ochrony art. 52 k.w. jest porządek i spokój publiczny, a także wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich.

Jest ona zagwarantowana przez art. 57 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z póżn. zm.), a także wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe, takie jak :

1. Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (art. 11) ;

2) Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (rt. 21) z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r., Nr 38, poz. 167).

2. Art. 52 statuuje odpowiedzialność za naruszenie norm zawartych w istawie z dnia 5 lipca 1990 r. - Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. Nr 51, poz. 297 z póżn. zm.).

W myśl art. 1 ust. 2 pr. zgrom. „zgromadzeniem jest zgrupowanie co najmniej 15 osób, zwołane w celu wspólnych obrad lub w celu wspólnego wyrażenia stanowiska”.

Przepisów ustawy nie stosuje się do zgromadzeń organizowanych przez organy państwa lub samorządu terytorialnego, a także zgromadzeń odbywanych w ramach działalności Kościoła katolickiego i innych Kościołów oraz związków wyznaniowych (art. 4 pr. zgrom.).

3. Artykuł 52 jest niezwykle rozbudowany i opisuje wiele czynności sprawczych, które są karalne na jego podstawie :

a) § 1 pkt 1 - zachowanie polegające na przeszkadzaniu lub usiłowaniu przeszkadzania (por. art. 11 k.w.) w organizowaniu lub w przebiegu niezakazanego zgromadzenia.

Może ono polegać np. na blokowaniu przez zorganizowaną grupę ludzi przejścia legalnie zorganizowanego przemarszu, rzucaniu kamieniami w członków niezakazanego zgromadzenia itp.;

b) § 1 pkt 2 - zachowanie polegające na naruszeniu normy wynikające z art. 7 ust. 1 pr. zgrom. Jest to wykroczenie o charakterze indywidualnym - może je popełnić jedynie organizator lub przewodniczący zgromadzenia ;

c) § 1 pkt 3 - zachowanie polegające na naruszeniu norm wynikających z art. 10 ust. 5 i art. 12 ust. 1 pr. zgrom.

Wykroczenie to ma również charakter indywidualny - może je popełnić tylko przewodniczący zgromadzenia lub osoba, która faktycznie przejęła rolę przewodniczącego po rozwiązaniu zgromadzenia ;

d) § 1 pkt 4 - zachowanie sprawcy polega ba niezastosowaniu Siudo żądania przewodniczącego zgromadzenia opuszczenia zgromadzenia.

Uprawnienie przewodniczącego wynika z art. 10 ust. 4 pr. zgrom. ;

e) § 1 pkt 5 - zachowanie polegające na naruszeniu zakazu posiadania podczas zgromadzenia broni, materiałów wybuchowych lub innych niebezpiecznych narzędzi (co do pojęć „broń” i „materiały wybuchowe” - zob. uwagi do art. 130 k.w.).

4. Wykroczenia opisane w art. 52 § 1 można popełnić wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim (na co wskazują użyte w opisie czynności sprawczych czasowniki takie jak : przeszkadza, wzbrania się), z wyjątkiem wykroczenia opisanego w art. 52 § 1 pkt 5, które można popełnić także nieumyślnie.

5. § 2 statuuje odpowiedzialność podżegacza i pomocnika do wykroczeń opisanych w § 1 (por. art. 12-14 k.w.).

Art.. 52a.

Kto :

1. publicznie nawołuje do popełnienia przestępstwa, w tym i przestępstwa skarbowego lub je pochwala,

2. publicznie nawołuje do nieposłuszeństwa lub przeciwdziałania przemocą ustawie albo prawnemu rozporządzeniu organu państwowego,

jeżeli zasięg czynu albo jego skutki nie były znaczne -

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

1. Dobrem prawnym chronionym przez art. 52a jest bezpieczeństwo publiczne.

Publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstwa może bowiem spowodować stan niebezpieczny polegający na przekonaniu pewnej liczby osób do popełnienia przestępstwa.

2. Czynnością sprawczą wykroczenia opisanego w art. 52a § 1 jest „publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstwa lub jego pochwalanie”.

Przez „nawoływanie” należy rozumieć czynność polegającą na namawianiu, zachęcaniu, skłanianiu, podburzaniu kogoś do popełnienia przestępstwa.

Z kolei, pochwalanie można scharakteryzować jako oświadczenie, w którym sprawca popełnienie przestępstwa chwali, gloryfikuje lub uznaje za pożądane”.

Zachowanie musi mieć charakter publiczny, tj. musi być skierowane do nieokreślonych osób.

Odpowiedzialność sprawcy nie jest uzależniona od faktu, czy jakakolwiek osoba uległa temu nawoływaniu.

Pochwalenie przestępstwa może dotyczyć zarówno przestępstwa już popełnionego, jak i przyszłego. Ocena, czy „zasięg czynu lub jego skutki nie były znaczne”, musi być dokonywana in concreto, składa się na nią wiele czynników, takich jak :

1. miejsce i czas czynu,

2. liczba osób uczestniczących w zdarzeniu itp.

3. Art. 52a pkt 1 k.w. i art. 255 k.k. stanowią tzw. typ przepołowiony.

4. Art. 52a pkt 2 k.w. aktualnie nie jest już typem przepołowionym.

Sprawca odpowiada za wykroczenie również wtedy, gdy zasięg czynu lub jego skutki były znaczne.

Twierdzenie to jest wynikiem interpretacji celowościowej : w przypadku wykładni literalnej sprawca pozostałby bezkarny, jeśli skutki lub zasięg jego czynu byłyby znaczne.

„Nawoływanie do nieposłuszeństwa lub przeciwdziałania przemocą ustawie albo prawnemu rozporządzeniu organu państwowego” ma miejsce, gdy działanie sprawcy jest skierowane przeciwko konkretnemu aktowi prawnemu (ustawie lub rozporządzeniu).

W doktrynie przyjmuje się, że zachowanie może również dotyczyć aktów o randze niższej niż rozporządzenie (np. zarządzeń ministrów). Warunkiem jest, aby akt prawny zawierał normy abstrakcyjno-ogólne i był należycie ogłoszony we właściwym dzienniku promulgacyjnym (np. w Dzienniku Ustaw).

Zachowanie musi mieć charakter publiczny.

5. Oba wykroczenia opisane w art. 52a k.w. można popełnić wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim (nie sposób nieumyślnie „pochwalać” lub „nawoływać”).

Art. 52 b.

Kto zużywa olej opałowy do celów napędowych,

podlega karze grzywny do 500 złotych.

1. Przedmiotem ochrony art. 52b są przede wszystkim interesy fiskalne państwa, bowiem użycie oleju opałowego do celów napędowych może spowodować uszczuplenie podatku akcyzowego.

Dzieje się tak, ponieważ stawka podatku akcyzowego na olej napędowy jest wyższa od stawki na olej opałowy (zob. art. 65 ustawy z dnia 23 stycznia 2004 r. o podatku akcyzowym - (Dz. U. Nr 29, poz. 257 z póżn. zm.).

2. Czynnością sprawczą jest „zużywanie oleju opałowego do celów napędowych”, czyli zachowanie polegające np. na używaniu oleju opałowego jako paliwa.

3. Wykroczenie to może zostać popełnione wyłącznie umyślnie.

4. Należy roztrąć kwestię zbiegu wykroczenia opisanego w art. 52b z przestępstwem i wykroczeniem skarbowym, opisanymi w art. 73a § 1 - 3 ustawy z dnia 10 września

1999 r. - Kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr 83, poz. 930 z póżn. zm.).

Wydaje się, że obie normy pozostają względem siebie w stosunku zawierania (wykroczenie z art. 52b będzie zawsze jednocześnie przestępstwem skarbowym z art. 73a § 3 k.k.s., niemożliwe jest bowiem takie użycie oleju opałowego do celów napędowych, które nie narażałoby podatku akcyzowego na uszczuplenie.

W tej sytuacji - zgodnie z przepisem art. 8 § 1 i 2 k.k.s. - należy zastosować oba przepisy, przy czym wykonaniu podlega jedynie najsurowsza z kar.

Istnieje jednak pogląd, w myśl którego w tej sytuacji występuje tzw. pozorny zbieg przepisów art. 52b k.w. wz art. 73a k.k.s. Oznacza to, że należy stosować wyłącznie odpowiedni przepis k.k.s.

Art. 53. (uchylony).

Art. 54.

Kto wykracza przeciwko wydanym z upoważnienia ustawy przepisom porządkowym o zachowaniu się w miejscach publicznych,

podlega karze grzywny do 500 złotych albo karze nagany.

1. Dobrem chronionym przez art. 54 k.w. jest spokój i porządek publiczny.

2. Artykuł 54 k.w. jest przepisem o charakterze blankietowym. Czynność sprawcza opisana jest w przepisach porządkowych o zachowaniu się w miejscach publicznych, wydanych na podstawie ustawy.

Ustawą tą nie jest kodeks wykroczeń, lecz inne ustawy, najczęściej o charakterze administracyjnym - np. ustawy samorządowe, które dają organom wykonawczym jednostek samorządu terytorialnego kompetencję do wydawania przepisów porządkowych.

Odpowiedzialność z art. 54 k.w. następuje w przypadku, gdy przepisy porządkowe wydane na podstawie ustawy nie określają samej sankcji za ich złamanie. Nie stanowi więc np. wykroczenia z art.. 54 k.w. zachowanie polegające na naruszeniu przepisów porządkowych wydanych przez organy gminy na podstawie art. 40 ust. 2 - 4 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 z póżn. zm.), jeśli przepisy te samodzielnie określają karę grzywny.

Czynność sprawcza jest opisana w przepisach porządkowych o zachowaniu się w miejscach publicznych, wydanych na podstawie ustawy.

Ustawą tą nie jest kodeks wykroczeń, lecz inne ustawy, najczęściej o charakterze administracyjnym - np. ustawy samorządowe, które dają organom wykonawczym jednostek samorządu terytorialnego kompetencję do wydawania przepisów porządkowych.

Odpowiedzialność z art. 54 k.w. następuje w przypadku, gdy przepisy porządkowe wydane na podstawie ustawy nie określają same sankcji za ich złamanie.

Nie stanowi więc np. wykroczenia z art. 54 k.w. zachowanie polegające na naruszeniu przepisów porządkowych wydanych przez organy gminy na podstawie art. 40 ust. 2-4 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz. 1591 z póżn. zm.), jeśli przepisy te samodzielnie określają karę grzywny.

3. Przepis art. 54 k.w. w zakresie, w jakim przewiduje wymierzenie kary grzywny za naruszenie przepisów porządkowych wydanych przez organy stanowiące samorządu terytorialnego, jest zgodny z art. 42 ust. 1 Konstytucji RP (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 lipca 2003 r., P10/02, OTK-A 2003, nr 6, poz. 62).

Powyższe orzeczenie jest kluczowe dla interpretacji i stosowania art. 54 k.w.

4. Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 24 czerwca 1993 r., III KRN 100/93 (OSNKW 1993, nr 9-10, poz. 62) : „Sądy, w tym i Sąd Najwyższy, nie mogą wprawdzie generalnie kwestionować mocy wiążącej uchwały organu samorządowego, jednakże w wypadku, gdyby uchwała taka miała stanowić podstawę odpowiedzialności karnej, sądom wolno odmówić jej zastosowania, jeżeli stwierdzą, że została ona wydana z przekroczeniem ustawowego upoważnienia”

Podobny pogląd wyraził Trybunał Konstytucyjny w w/w wyroku.

Art. 55.

Kto kąpie się w miejscu, w którym jest to zabronione,

podlega karze grzywny do 250 złotych albo karze nagany.

Art. 56.

§ 1. Kto, bez wymaganego zezwolenia lub wbrew jego warunkom, organizuje lub przeprowadza publiczną zbiórkę ofiar,

podlega karze grzywny.

§ 2. Podżeganie i pomocnictwo są karalne.

§ 3. Można orzec przepadek przedmiotów uzyskanych ze zbiórki przeprowadzonej wbrew warunkom zezwolenia, orzeka się zaś ich przepadek, gdy zbiórkę przeprowadzono bez zezwolenia.

§ 4. Można orzec przepadek przedmiotów uzyskanych z czynu określonego w § 1 także wtedy, gdy zostały one przekazane przez sprawcę innej osobie lub instytucji, jak i przepadek pieniędzy uzyskanych za zebrane ofiary w naturze i rzeczy nabytych za uzyskane ze zbiórki pieniądze.

§ 5. Przedmioty, co do których orzeczono przepadek, należy przekazać instytucji pomocy społecznej lub instytucji kulturalno-oświatowej.

1. Dobrem prawnym chronionym przez art. 56 k.w. jest porządek publiczny.

2.Czynnością sprawczą czynu opisanego w § jest „organizowanie lub przeprowadzanie publicznej zbiórki ofiar bez wymaganego zezwolenia lub wbrew jego warunkom”.

Zachowanie sprawcy polega na naruszeniu przepisów ustawy z dnia 15 matrca 1933 r. o zbiórkach publicznych (Dz. U. Nr 22 , poz. 162 z póżn. zm.) oraz rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 6 listopada 2003 r. w sprawie sposobów przeprowadzania zbiórek publicznych oraz zakresu kontroli nad tymi zbiórkami (Dz. U. Nr 199, poz. 1947 z póżn. zm.).

Przez „publiczną zbiórkę ofiar” należy rozumieć sytuację, w której datki są zbierane od nieoznaczonej liczby osób (najczęściej w miejscu powszechnie dostępnym).

Naruszeniem dyspozycji normy zawartej w art. 56 § 1 będzie np. prowadzenie na ulicy zbiórki ofiar na rzecz niepełnosprawnych dzieci bez zezwolenia odpowiedniego organu administracji publicznej.

3. Wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

4. § 2 przewiduje odpowiedzialność podżegacza i pomocnika za wykroczenie opisane w § 1 (por. art. 12-14 k.w.).

5. § 3 daje sądowi kompetencję orzeczenia przepadku przedmiotów uzyskanych ze zbiórki (forma przepadku przedmiotów, przewidzianego w art. 28 § 1 pkt 2 i art. 30 k.w.).

Sąd ma możliwość orzeczenia przepadku, jeżeli zbiórka przeprowadzana jest wbrew warunkom zezwolenia ; obowiązek orzeczenia przepadku występuje, gdy zbiórka została przeprowadzona bez odpowiedniego zezwolenia.

6. § 4 daje sądowi fakultatywną kompetencję do orzeczenia przepadku również wtedy, gdy przedmioty nie stanowią już własności sprawcy (por. art. 30 § 2 k.w.).

7. § 5 statuuje wyjątek od ogólnej zasady, wyrażonej w art. 30 § 4 k.w., że przedmioty objęte przepadkiem przechodzą na własność Skarbu Państwa.

W tym przypadku przechodzą one na własność wskazanej w wyroku sądu instytucji pomocy społecznej lub instytucji kulturalno-oświatowej.

Art. 57.

§ 1. Kto organizuje lub przeprowadza publiczną zbiórkę ofiar na uiszczenie grzywny orzeczonej za przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe, albo nie będąc osobą najbliższą dla skazanego lub ukaranego, uiszcza za niego grzywnę lub ofiarowuje mu albo osobie dla niego najbliższej pieniądze na ten cel,

podlega karze aresztu albo grzywny.

§ 2. Podżeganie i pomocnictwo są karalne.

§ 3. Zebrane ofiary lub pieniądze uzyskane za zebrane ofiary w naturze, a także pieniądze wpłacone na poczet grzywny lub ofiarowane na ten cel, podlegają przepadkowi.

1. Przepis art. 57 k.w. ma na celu ochronę porządku publicznego.

Celem tego przepisu jest wyeliminowanie sytuacji, w których kara nie dotyka sprawcy czynu zabronionego.

Organizowanie zbiórki na uiszczenie grzywny można również potraktować jako swoiste wyrażenie aprobaty dla sprawcy czynu zabronionego, co należy uznać za niedopuszczalne.

2. § 1 przewiduje odpowiedzialność za szereg zachowań wiążących się ze zbiórką ofiar na uiszczenie grzywny.

Czynnością sprawczą jest zarówno „organizowanie”, jak i „przeprowadzanie publicznej zbiórki ofiar na uiszczenie grzywny”, a także „uiszczenie grzywny za skazanego nie będąc dla niego osobą najbliższą” lub „ofiarowanie skazanemu albo osobie dla niego najbliższej pieniędzy na cel uiszczenia grzywny”.

„Publiczną zbiórkę ofiar” należy rozumieć analogicznie do określenia w art. 56 k.w.

Definicja ustawowa „osoby najbliższej” zawarta jest w art. 115 § 11 k.k.

3. Słowo „organizowanie” wskazuje, że wykrocznie można popełnić wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim. Pozostałe formy wykroczenia z § 1 można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

4. § 2 przewiduje odpowiedzialność podżegacza i pomocnika za wykroczenie opisane w § 1 (por. art. 12-14 k.w.).

5. § 3 daje sądowi kompetencję orzeczenia przepadku przedmiotów lub pieniędzy uzyskanych ze zbiórki (jest to forma przepadku przedmiotów przewidzianego w art. 28 § 1 pkt 2 i art. 30 k.w.).

Sąd ma obowiązek orzeczenia przepadku.

6. § 4 statuuje wyjątek od ogólnej zasady, wyrażonej w art. 30 § 4 k.w., że przedmioty objęte przepadkiem przechodzą na własność Skarbu Państwa. W tym przypadku przechodzą one na własność wskazanej w wyroku sądu instytucji pomocy społecznej lub instytucji kulturalno-oświatowej.

Art. 58.

§ 1. Kto, mając środki egzystencji lub będąc zdolny do pracy, żebrze w miejscu publicznym, podlega karze ograniczenia wolności, grzywny do 1500 złotych albo karze nagany.

§ 2. Kto żebrze w miejscu publicznym w sposób natarczywy lub oszukańczy, podlega karze aresztu albo ograniczenia wolności.

1. Przedmiotem ochrony ar. 58 k.w. jest zarówno spokój, jak i porządek publiczny,.

2. Czynnością sprawczą czynu określonego w § 1 jest „żebranie w miejscu publicznym”, czyli zachowanie polegające na proszeniu o wsparcie materialne (co do pojęcia „miejsce publiczne” - zob. uwagi do art. 49 k.w.).

Nie stanowi żebrania zachowanie polegające na prezentowaniu swoich umiejętności (np. granie na instrumencie muzycznym, taniec).

Karana jest wyłącznie osoba, która żebrze, „mając środki egzystencji” lub „będąc zdolna do pracy”.

Pierwsze znamię jest wysoce ocenne. Olega polega na ustaleniu, czy sprawca i jego rodzina mają środki na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych (takich, jak wyżywienie i ubranie). Natomiast oceniając zdolność żebrającego do pracy, nie należy badać wyłącznie fizycznej zdolności do zarobkowania, lecz także inne czynniki, takie jak warunki panujące na rynku pracy (np. w danym zawodzie).

3. § 2 statuuje odpowiedzialność za typ kwalifikowany względem § 1.

Czynność sprawcza polega tu na „żebraniu w miejscu publicznym w sposób natarczywy lub oszukańczy”, czyli zachowaniu polegającym np. na blokowaniu przejścia [przechodniom w celu wymuszenia jałmużny, używaniu słów wulgarnych lub obraźliwych lub wprowadzeniu w błąd osoby dającej jałmużnę, np. przez udawanie niepełnosprawności.

4. Wykroczenie z § 1 można popełnić wyłącznie umyślnie, natomiast z § 2 wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim.

5. Szczególną formę podżegania do tego wykroczenia stanowi art. 104 k.w.

Art. 61.

§ 1. Kto przywłaszcza sobie stanowisko, tytuł lub stopień albo publicznie używa lub nosi odznaczenie, odznakę, strój lub mundur, do których nie ma prawa,

podlega karze grzywny do 1.000 złotych albo karze nagany.

§ 2. Kto ustanawia, wytwarza, rozpowszechnia publicznie, używa lub nosi : godło, chorągiew albo inną odznakę lub mundur, co do których został wydany zakaz, albo odznakę lub mundur organizacji prawnie nieistniejącej, albo odznakę lub mundur, na których ustanowienie lub noszenie nie uzyskano wymaganego zezwolenia,

podlega karze aresztu albo grzywny.

§ 3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1, można orzec, a w razie popełnienia wykroczenia określonego w § 2, orzeka się przepadek wymienionych w tych przepisach przedmiotów, jak również innych przedmiotów służących do popełnienia wykroczenia, takich, jak : pieczęcie, stemple, papier firmowy lub bilety wizytowe, choćby nie stanowiły własności sprawcy.

1. Przedmiotem ochrony w art. 61 jest porządek publiczny.

2. Przepis § 1 przewiduje odpowiedzialność za dwa odrębne od siebie zachowania :

a) „przywłaszczenie stanowiska, tytułu lub stopnia” - wprowadzenie w błąd co do faktu posiadania np. stopnia naukowego profesora czy stopnia wojskowego ;

b) „publiczne używanie lub noszenie odznaczenia, odznaki, stroju lub munduru, do których nie ma prawa” - naruszenie przepisów ustawy z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (Dz. U. Nr 90, poz. 450 z póżn. zm.) i ustawy z dnia 21 grudnia 1978 r. o odznakach i mundurach (Dz. U. Nr 31, poz. 130 z póżn. zm.).

Zabronione zachowanie może polegać np. na bezprawnym używaniu munduru policjanta lub togi sędziego albo na noszeniu orderu.

3. § 2 przewiduje odpowiedzialność za zachowanie polegające na bezprawnym używaniu godła, chorągwi, innej odznaki lub munduru, co do których wydano zakaz ; bezprawnym używaniu munduru lub odznaki, co do której nie wydano zezwolenia ; bezprawnym używaniu munduru lub odznaki organizacji prawnie nieistniejącej.

4. Wykroczenie opisane w § 1 można popełnić wyłącznie umyślnie, zaś w § 2 - zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

5. § 3 daje sądowi kompetencję do orzeczenia przepadku wymienionych w § 1 i 2 przedmiotów, jak i przedmiotów służących do wykonania zakazanych przedmiotów, choćby nie stanowiły własności sprawcy (por. art. 28 § 1 pkt 2 i art. 30 k.w.).

W przypadku wykroczenia opisanego w § 1 przepadek jest fakultatywny, a w przypadku wykroczenia opisanego w § 2 - obligatoryjny.

Art. 63a.

§ 1. Kto umieszcza w miejscu publicznym do tego nieprzeznaczonym ogłoszenie, plakat, afisz, apel, ulotkę, napis lub rysunek albo wystawia je na widok publiczny w innym miejscu, bez zgody zarządzającego tym miejscem,

podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 2. W razie popełnienia wykroczenia można orzec przepadek przedmiotów stanowiących przedmiot wykroczenia oraz nawiązkę w wysokości do 1.500 złotych lub obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego.

1. Dobrem chronionym w art. 63a jest porządek publiczny (co do pojęcia „porządek publiczny” - zob. uwagi do art. 49).

Umieszczanie w miejscu do tego niedozwolonym ogłoszeń (plakatu, afiszu, apelu, ulotki lub rysunku) lub wystawianie ich na widok publiczny w innym miejscu bez zgody osoby zarządzającej tym miejscem narusza normy regulujące zachowanie się ludzi.

2. Zachowanie sprawcy polega na umieszczaniu w miejscu publicznym do tego nieprzeznaczonym lub wystawianiu na widok publiczny w innym miejscu, bez zgody zarządzającego tym miejscem, ogłoszenia, plakatu, afiszu, apelu, ulotki, napisu lub rysunku.

Ogłoszenia powinny być umieszczane tylko w miejscach do tego przeznaczonych.

Miejscami publicznymi przeznaczonymi do wywieszania ogłoszeń są zazwyczaj tzw. słupy ogłoszeniowe. „Inne miejsca”, w których mogą być wystawiane ogłoszenia, to przykładowo tablice ogłoszeń należące do zakładów pracy. Jednak wystawienie tam ogłoszenia czy plakatu wymaga uzyskania zgody osoby zarządzającej tym miejscem.

Określenie „na widok publiczny” oznacza, że nieokreślona liczba osób może się zapoznać z wywieszonym ogłoszeniem.

3. Jeżeli treść plakatu, ogłoszenia i in. Ma charakter nieprzyzwoity, sprawca będzie odpowiadał na podstawie art. 141 k.w., który ma charakter lex specialis w stosunku do art. 63a. Nie zajdzie zatem tzw. właściwy zbieg przepisów, określony w art. 9 § 1 k.w.

4. Wykroczenie określone w art. 63a k.w. ma charakter formalny - wystarczy umieszczenie ogłoszenia w miejscu publicznym do tego nieprzeznaczonym albo wystawienie go na widok publiczny w innym miejscu, bez zgody zarządzającego tym miejscem.

5. Wykroczenie to ma charakter powszechny - może zostać popełnione przez każdego.

6. Wykroczenie określone w art. 63a k.w. można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

Art. 64.

§ 1. Kto, będąc właścicielem, administratorem, dozorcą lub użytkownikiem nieruchomości, nie dopełnia obowiązku umieszenia w odpowiednim miejscy albo utrzymania w należytym stanie tabliczki z numerem porządkowym nieruchomości, nazwą ulicy lub placu albo miejscowości,

podlega karze grzywny do 250 złotych albo karze nagany.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto nie dopełnia obowiązku oświetlenia tabliczki z numerem porządkowym nieruchomości.

ROZDZIAŁ IX

WYKROCZENIA PRZECIWKO INSTYTUCJOM PAŃSTWOWYM, SAMORZĄDOWYM I SPOŁECZNYM

Art. 65.

§ 1. Kto umyślnie wprowadza w błąd organ państwowy lub instytucję upoważnioną z mocy ustawy do legitymowania :

1. co do tożsamości własnej lub innej osoby,

2. co do swego obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania,

podlega karze grzywny.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto - wbrew obowiązkowi - nie udziela właściwemu organowi państwowemu lub instytucji, upoważnionej z mocy ustawy do legitymowania, wiadomości lub dokumentów co do okoliczności wymienionych w § 1.

1. Przedmiotem ochrony art. 65 k.w. jest prawidłowe funkcjonowanie organów państwowych i instytucji upoważnionych z mocy ustawy do legitymowania, a w pewnym zakresie także porządek publiczny, który zostaje przez sprawcę naruszony przez wprowadzenie w błąd tych organów.

2. Zachowanie sprawcy polega na wprowadzeniu w błąd organu państwowego lub instytucji upoważnionej z mocy ustawy do legitymowania co do tożsamości własnej lub innej osoby albo co do swego obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania. Może ono również polegać na nieudzielaniu - wbrew obowiązkowi - tym organom wiadomości lub dokumentów co do wymienionych powyżej okoliczności.

Wyliczenie powyższe ma charakter enumeratywny, więc wprowadzenie w błąd klub nieudzielanie informacji co do okoliczności wymienionych w tym przepisie nie może prowadzić do pociągnięcia do odpowiedzialności na podstawie tego przepisu. Również poza zakresem tego przepisu znajdują się zachowania polegające na wprowadzeniu w błąd bądź nieudzielaniu wskazanych informacji organom, instytucjom i osobom w nim niewymienionym, np. osobom prywatnym.

3. Pojęcie „organu państwowego” nie zostało zdefiniowane w kodeksie wykroczeń. Definicja „instytucji państwowej, samorządowej i społecznej” , zawarta w art. 47 § 4, również nie określa, jakie organy należy uznać za organy państwowe.

Definicji organu państwowego należy szukać w nauce prawa administracyjnego.

„Organ państwowy” to pojęcie ogólne, odnoszące się do wszystkich organów administracji publicznej, zarówno rządowej, jak i samorządowej, realizującej zadania przekazane jako własne lub jako zlecone.

Nie ma jednej definicji organu państwowego, natomiast można wyróżnić kilka cech, które pozwalają zakwalifikować organ jako państwowy.

Najważniejsze z nich to :

1. możliwość działania władczego,

2. wyodrębnienie organizacyjne,

3. ustawowo określony zakres kompetencji,

4. działanie w imieniu prawa.

4. Ponieważ organy państwowe mogą działać tylko w zakresie swoich ustawowo określonych kompetencji, przepis art. 65 k. należy stosować do przypadków wprowadzenia w błąd organu lub nieudzielania mu informacji, jeżeli miał on określoną ustawową kompetencję do legitymowania.

5. Instytucje upoważnione z mocy ustawy do legitymowania nie zostały wymienione w kodeksie wykroczeń.

Uprawnienie do legitymowania przysługuje np. :

1. policji na podstawie ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r., Nr 43poz. 277 z póżn. zm.),

2. straży gminnej (miejskiej) na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.

(Dz. U. Nr 123, poz. 779 z póżn. zm.),

3. Straży Leśnej na podstawie ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z póżn. zm.),

4. Państwowej Straży Łowieckiej na podstawie ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 z póżn. zm.).

6. Pojęcie „instytucji” również nie zostało zdefiniowane w kodeksie wykroczeń, należy je więc interpretować szeroko - instytucją jest osoba, zespół osób lub jednostka powołana z mocy prawa do wykonywania określonych zadań.

7. Wykroczenie określone w tym przepisie ma charakter formalny - do wyczerpania znamion nie jest konieczne wystąpienie skutku w postaci wprowadzenia w błąd, chociaż skutek taki może nastąpić.

8. Sprawcą tego wykroczenia może być każdy, kto został wezwany do udzielenia określonych w przepisie informacji - jest więc ono wykroczeniem o charakterze powszechnym.

9. Zgodnie z § 2 wykroczenie to w obu formach można popełnić wyłącznie umyślnie.

Art. 66.

§ 1. Kto, ze złośliwości lub samowoli, chcąc wywołać niepotrzebną czynność fałszywym alarmem, informacją lub innym sposobem, wprowadza w błąd instytucję użyteczności publicznej albo inny organ ochrony bezpieczeństwa, porządku publicznego lub zdrowia, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny do 1.500 złotych.

§ 2. Jeżeli wykroczenie spowodowało niepotrzebną czynność,

można orzec nawiązkę do wysokości 1.000 złotych.

1. Dobrem chronionym tym przepisem jest prawidłowe funkcjonowanie i działalność instytucji użyteczności publicznej i innych organów ochrony bezpieczeństwa, porządku publicznego lub zdrowia, a w pewnym zakresie także interes publiczny, gdyż fałszywy alarm może wywołać niepokój społeczny.

2. Zachowanie sprawcy polega na wprowadzeniu w błąd, ze złośliwości lub swawoli, instytucji u użyteczności publicznej lub organu ochrony bezpieczeństwa w celu wywołania niepotrzebnej czynności.

Zachowanie polegające na wprowadzeniu w błąd w każdym przypadku pociągnie za sobą odpowiedzialność na podstawie art. 66 k.w., niezależnie od tego, czy zaalarmowana instytucja lub organ podjęły jakieś działanie. Jeżeli zachowanie sprawcy wywołało niepotrzebną czynność, sąd ma możliwość orzeczenia nawiązki.

3. Wykroczenie określone w tym przepisie ma charakter materialny - skutkiem jest wprowadzenie w błąd instytucji lub organu.

4. Podmiotem wykroczenia może być każdy, ma więc ono charakter powszechny.

5. Wykroczenie to może być popełnione wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim, na co wskazuje nastawienie psychiczne sprawcy, wyrażające się w działaniu ze złośliwości (chęć dokuczenia) lub swawoli (lekceważenie pewnych norm zachowania).

ROZDZIAŁ X

WYKROCZENIA PRZECIWKO BEZPIECZEŃSTWU OSÓB I MIENIA

Art. 70.

§ 1. Kto, będąc niezdolny do czynności, której nieumiejętne wykonanie może wywołać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka, taką czynność przedsiębierze albo kto porucza ją osobie do jej wykonania niezdolnej lub - wbrew obowiązkowi nadzoru - dopuszcza do wykonania takiej czynności przez osobę niezdolną,

podlega karze aresztu albo grzywny

§ 2. Tej samej karze podlega, kto - wbrew obowiązkowi zachowania trzeźwości - znajduje się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka i podejmuje w tym stanie czynności zawodowe.

§ 3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1 lub 2,

można orzec podanie orzeczenia do publicznej wiadomości w szczególny sposób.

1. Dobrem chronionym w art. 70 k.w. jest bezpieczeństwo osób i mienia.

2. Przepis penalizuje następujące zachowanie sprawcy :

a) przedsiębranie czynności, której nieumiejętne wykonanie może wywołać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka, przez osobę niezdolną do jej wykonania, czyli przystąpienie do realizowania takiej czynności. ;

b) poruczenie takiej czynności do wykonania osobie do jej wykonania niezdolnej ;

c) dopuszczenie - wbrew obowiązkowi nadzoru - do wykonania takiej czynności przez osobę niezdolną do jej wykonania ;

d) podejmowanie czynności zawodowych przez osobę, która - wbrew obowiązkowi zachowania trzeźwości - znajduje się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka.

3. Czynności, których nieumiejętne wykonanie może wywołać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka, to czynności, które same w sobie nie są niebezpieczne, ale ich nieumiejętne wykonanie może spowodować takie niebezpieczeństwo. Wykonanie ich bez pewnych zdolności może narazić na niebezpieczeństwo osobę wykonującą czynności, a czasem też inne osoby. Ponieważ § 1 nie określa bliżej, o jakie czynności chodzi, karalnością objęte jest wykonywanie jakichkolwiek czynności. Mogą to być czynności zarówno bardzo proste, jak i skomplikowane. Dla wykonania tych czynności niezbędne są odpowiednie umiejętności, doświadczenie, siła itp.

4. „Osoba niezdolna do wykonania czynności” to osoba nieprzygotowana do wykonania czynności, zarówno ze względu na brak kwalifikacji lub doświadczenia życiowego, jak i ze względu na inne okoliczności faktyczne. Niezdolność może być trwała lub przemijająca. Może wynikać z braku uprawnień, faktycznej utraty kwalifikacji, pogorszenia stanu zdrowia, chwilowej niedyspozycji, stanu po użyciu alkoholu itp.

5. § 2 omawianego przepisu penalizuje naruszenie obowiązku trzeźwości zawodowej. Opiera się on na zagrożeniu abstrakcyjnym i nie zawiera zastrzeżenia, aby podjęcie czynności zawodowych po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka stanowiło konkretne zagrożenie bezpieczeństwa życia lub zdrowia człowieka. Mogą to być zatem jakiekolwiek czynności zawodowe.

6. Obowiązek zachowania trzeźwości wynika z wielu przepisów prawa pracy. Przepis art. 70 § 2 k.w. penalizuje wykonywanie czynności przez osobę znajdującą się w stanie po użyciu alkoholu lub innego podobnie działającego środka (co do pojęcia „stan po użyciu alkoholu” - zob. uwagi do art. 86).

Wprawdzie przepis art. 70 § 2 mówi o stanie po użyciu alkoholu, jednak doktryna przyjmuje, że stan nietrzeźwości również jest stanem po użyciu alkoholu, gdyż nie ma górnej granicy wyznaczającej ten stan, jednak jeżeli przekroczy on wartości określone w art. 46 ust. 3, staje się stanem nietrzeźwości.

Podobnie jak alkohol mogą działać środki odurzające lub psychotropowe w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485 z póżn. zm.), a także np. lekarstwa, których zażycie wywołuje reakcje jak po spożyciu alkoholu.

7. Stan po użyciu alkoholu oraz stan nietrzeźwości mogą być stwierdzone nie tylko przez badanie krwi, badanie alkomatem lub innym podobnie działającym urządzeniem, ale także na podstawie zeznań świadków, np. lekarza badającego sprawcę.

8. Przepis art. 70 § 2 k.w. penalizuje podejmowanie w stanie po użyciu alkoholu czynności zawodowych, przy czym mogą to być zarówno czynności proste, jak i bardzo skomplikowane, jeżeli należą do zakresy czynności normalnie wykonywanych podczas pracy zawodowej. Podjęcie czynności zawodowych to rozpoczęcie ich wykonywania. Wykonywanie ich w stanie po użyciu alkoholu nie musi sprowadzać niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia człowieka (chociaż może sprowadzić takie niebezpieczeństwo).

9. Wykroczenie opisane w tym przepisie ma charakter formalny. Jest dokonane nawet wtedy, gdy zrealizowanie czynności nie wywołało żadnego niebezpieczeństwa.

10. Podmiotem wykroczenia w postaci opisanej w pkt 2 a) i d) może być każdy, ma więc ono charakter powszechny, natomiast wykroczenie w postaci określonej w pkt 2 b) i c) może popełnić tylko osoba, która z mocy regulaminu pracy, sprawowanej funkcji lub zajmowanego stanowiska :

a) jest upoważniona do powierzania wykonywania czynności i powierza ją do wykonania osobie niezdolnej,

b) jest zobowiązana do nadzoru nad wykonywaniem czynności i - wbrew temu obowiązkowi - dopuszcza do wykonania czynności osobę niezdolną.

W tych postaciach wykroczenie ma charakter indywidualny.

11. Wykroczenie opisane w tym przepisie (w § 1 i 2) można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie (wg T. Bojarskiego - tylko umyślnie).

Warunkiem odpowiedzialności jest, aby sprawca co najmniej powinien i mógł przewidzieć, że jest niezdolny do bezpiecznego wykonywania czynności bądź że jest po użyciu alkoholu albo że osoba, której czynność powierza lub do której ją dopuszcza, jest niezdolna do jej bezpiecznego wykonania.

12. Art. 70 § 1 stanowi lex specialis w stosunku do art. 283 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn. Dz. U. z 1998r., Nr 21, poz. 94 z póżn. zm.), ponieważ przewiduje szczególny przypadek nieprzestrzegania zasad bhp.

Zachowanie polegające na pełnieniu czynności związanych bezpośrednio z zapewnieniem ruchu pojazdów mechanicznych przez osobę znajdującą się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego jest kwalifikowane na podstawie art. 180 k.k.

Jeżeli natomiast taki czyn został popełniony przez osobę znajdującą się w stanie po użyciu alkoholu, stanowi on wykroczenie przewidziane w art. 70 § 2 kw.

Art. 71.

Kto, przez wadliwe wykonanie urządzeń lub uczynienie ich niezdatnymi do funkcjonowania zgodnie z przeznaczeniem albo przez niewłaściwe ich użytkowanie lub samowolne uruchomienie, wywołuje stan niebezpieczny dla życia lub zdrowia człowieka,

podlega karze aresztu albo grzywny.

1. Przedmiotem ochrony w tym przepisie jest bezpieczeństwo życia i zdrowia człowieka.

2. Zachowanie sprawcy polega na wadliwym wykonywaniu urządzeń lub uczynieniu ich niezdatnymi do funkcjonowania zgodnie z przeznaczeniem albo niewłaściwym użytkowaniu lub samowolnym uruchamianiu, przez co powstaje stan niebezpieczny dla życia lub zdrowia człowieka.

Wadliwe wykonanie może dotyczyć zastosowania niewłaściwych materiałów albo sposobu wykonania urządzenia. Uczynienie urządzenia niezdatnym do funkcjonowania zgodnie z przeznaczeniem to przede wszystkim uszkodzenie urządzenia lub takie użytkowanie, które wyklucza korzystanie z niego zgodnie z przeznaczeniem.

Niewłaściwe użytkowanie to przede wszystkim nieprzeprowadzanie wymaganych remontów urządzenia.

W przypadku samowolnego uruchomienia sprawca wprawia w ruch urządzenie bez zgody osoby do tego uprawnionej, np. osoba przebywająca na szkoleniu zawodowym w zakładzie pracy uruchamia znajdujące się w nim urządzenie.

W opisanych wyżej sytuacjach sprawca wywołuje niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka. Nie jest to jednak niebezpieczeństwo bezpośrednie, grożące utratą życia lub ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu. Gdyby sprawca doprowadził swoim zachowaniem do takiego niebezpieczeństwa, jego zachowanie realizowałoby znamiona przestępstwa z art. 160 k.k.

3. Znamię „urządzenie” obejmuje wszelkiego typu urządzenia, od bardzo prostych do skomplikowanych.

4. Wykroczenie opisane w tym przepisie ma charakter formalny - o odpowiedzialności sprawcy decyduje wywołanie stanu niebezpiecznego dla życia lub zdrowia człowieka.

5. Podmiotem tego wykroczenia może być każdy, ma więc ono charakter powszechny.

6. Wykroczenie określone w tym przepisie może zostać popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

Art. 72.

Kto, wbrew swemu obowiązkowi, nie dokonuje odpowiedniego zabezpieczenia miejsca niebezpiecznego dla życia lub zdrowia człowieka,

podlega karze aresztu albo grzywny.

1. Dobrem chronionym tym przepisem jest bezpieczeństwo życia i zdrowia człowieka, które może zostać zagrożone w razie niezabezpieczeni niebezpiecznego miejsca.

2. Zachowanie sprawcy polega na zaniechaniu odpowiedniego zabezpieczenia miejsca niebezpiecznego, który to obowiązek spoczywa na sprawcy z racji wykonywanej pracy lub pełnionej funkcji (np. kierownik budowy), a także w konsekwencji normalnej działalności człowieka (np. wykopanie dołu w miejscu dostępnym dla nieokreślonej liczby osób).

W razie stwierdzenia powstania niebezpiecznego miejsca osoby te mają obowiązek zabezpieczenia go lub doprowadzenia do jego zabezpieczenia przez odpowiednie służby.

Przepis ten stanowi, że zabezpieczenie powinno być odpowiednie, w związku z tym sprawca może ponosić odpowiedzialność w przypadku zaniechania dokonania zabezpieczenia, a także w razie dokonania nieodpowiedniego zabezpieczenia. Niebezpieczeństwo związane z określonym miejscem może mieć charakter trwały lub przemijający.

3. Na sprawcy ma ciążyć obowiązek zabezpieczenia miejsca niebezpiecznego, który wynika z przepisu prawa (np. administrator posesji), zawartej umowy (np. umowa o pracę) lub uprzedniego zachowania sprawcy (np. wykopanie dołu w miejscu ogólnie dostępnym).

4. Wykroczenie opisane w tym przepisie ma charakter formalny.

5. Podmiotem wykroczenia określonego w art. 72 k.w. może być tylko osoba obciążona obowiązkiem zabezpieczenia miejsca niebezpiecznego, ma więc ono charakter indywidualny.

6. Wykroczenie to może zostać popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

7. Art. 72 k.w. stanowi lex generalia w stosunku do art. 84 k.w., statuującego odpowiedzialność za nieoznaczenie - wbrew obowiązkowi - przeszkody w ruchu drogowym, urządzenia bądź przedmiotu znajdującego się na drodze lub miejsca prowadzonych robót, jeżeli może to zagrażać bezpieczeństwu w ruchu albo utrudniać ruch na drodze.

Między tymi przepisami Zachowi więc zbieg pozorny.

8. Jeżeli niezabezpieczeni miejsca niebezpiecznego wywołało bezpośrednie niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka, sprawca będzie odpowiadał za przestępstwo określone w art. 160 k.k.

Art. 73.

Kto, wbrew swemu obowiązkowi, nie zawiadamia odpowiedniego organu lub osoby o wiadomym mu niebezpieczeństwie grożącym życiu lub zdrowiu człowieka albo mieniu w znacznych rozmiarach,

podlega karze aresztu albo grzywny.

1. Dobrem chronionym tym przepisem jest bezpieczeństwo życia i zdrowia człowieka, a także mienie w znacznych rozmiarach.

W doktrynie istnieją rozbieżności co do oceny znamienia „mienie w znacznych rozmiarach”.

W literaturze prawa karnego dominuje pogląd, że przy interpretacji pojęcia „znaczne rozmiary” decydujące znaczenie ma element przestrzenny, a nie ekonomiczny.

Taki pogląd został również wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 24 maja 2000 r., II Aka 149/00 (Wokanda 2000, nr 10, poz. 48) : „Pojęcie „rozmiaru mienia” nie może być utożsamiane z pojęciem „wartości mienia” (…) „Wartość” to pojęcie ekonomiczne, określające ile coś jest warte, natomiast „rozmiar” to pojęcie fizyczne, oznaczające wielkość czegoś, wymiar, format”.

2. Zachowanie sprawcy polega na niezawiadomieniu - wbrew swemu obowiązkowi - odpowiedniego organu (np. Policji) lub osoby (np. swojego przełożonego) o wiadomym mu niebezpieczeństwie, które grozi życiu lub zdrowiu człowieka albo mieniu w znacznych rozmiarach.

3. Obowiązek zawiadomienia jest obowiązkiem powszechnym i spoczywa na każdym, kto poweźmie wiadomość niebezpieczeństwie grożącym życiu, zdrowiu człowieka albo mieniu w znacznych rozmiarach.

Inny pogląd wyraziła J. Piórkowska, wg której obowiązek zawiadomienia o niebezpieczeństwie spoczywa na osobie, która zarządza określonym terenem, opiekuje się nim lub z jakiegokolwiek tytułu sprawuje nad nim władztwo, i może wynikać z ustawy, umowy lub uprzedniego zachowania sprawcy.

Autorka zauważa także, że gdyby obowiązek ten miał charakter powszechny, podmiot wykroczenia zostałby określony za pomocą zaimka „kto” („kto nie zawiadamia…”), a nie wyrażenia : „Kto, wbrew swemu obowiązkowi, nie zawiadamia…”.

Zwraca także uwagę, że w niektórych przypadkach przepisy pawa nakładają na każdego obowiązek zawiadomienia o niebezpieczeństwie, np. art. 9 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r., Nr 147, poz. 1229 z póżn. zm.). statuuje obowiązek zawiadomienia o pożarze, klęsce żywiołowej lub o innym miejscowym zagrożeniu osób znajdujących się w strefie zagrożenia, jednostki ochrony przeciwpożarowej bądź Policji lub wójta albo sołtysa.

Taki obowiązek spoczywa na każdym, kto zauważy zagrożenie. Obowiązek zawiadomienia odpowiednich organów lub osób ma na celu udzielenie pomocy albo przeciwdziałanie wystąpieniu zagrożenia w przyszłości.

4. Powyższy przepis nie ma zastosowania, jeżeli przepisy szczególne przewidują inne sankcje za niedopełnienie obowiązku zawiadomienia o niebezpieczeństwie, np. art. 92 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (tekst jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z póżn. zm.). przewiduje zagrożenie karą aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny w przypadku niezawiadomieniu właściwych organów o katastrofie budowlanej.

5. Wykroczenie określone w tym przepisie ma charakter formalny.

6. Podmiotem wykroczenia z art. 73 k.w. może być każdy.

7. Wykroczenie może zostać popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, np. gdy osoba obciążona obowiązkiem zawiadomienia błędnie ocenia niebezpieczeństwo, a błąd ten jest zawiniony.

Art. 74.

§ 1. Kto niszczy, uszkadza, usuwa lub czyni nieczytelnymi znaki lub napisy ostrzegające o grożącym niebezpieczeństwie dla życia lub zdrowia człowieka albo ogrodzenie lub inne urządzenie zapobiegające takiemu niebezpieczeństwu,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 2. W razie popełnienia wykroczenia można orzec obowiązek zapłaty równowartości zniszczonego lub uszkodzonego przedmiotu albo obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego, a także orzec podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób.

1. Dobrem chronionym tym przepisem jest bezpieczeństwo życia i zdrowia człowieka, które może zostać zagrożone w przypadku zniszczenia, uszkodzenia lub usunięcia znaków lub napisów ostrzegawczych, ogrodzeń lub innych urządzeń zapobiegających niebezpieczeństwu.

2. Zachowanie sprawcy polega na niszczeniu, uszkadzaniu, usuwaniu lub czynieniu nieczytelnymi znaków lub napisów ostrzegających o grożącym niebezpieczeństwie. Niszczenie to takie działanie sprawcy, w wyniku którego rzecz przestaje istnieć. Uszkodzenie powoduje zmniejszenie wartości rzeczy.

Uczynienie niezdatnym do użytku sprawia, że dana rzecz nie nadaje się do wykorzystania zgodnie z przeznaczeniem.

Usunięcie to nie tylko całkowite usunięcie, ale także np. przesunięcie w inne miejsce.

3. Dla odpowiedzialności sprawcy nie ma znaczenia, czy znaki, napisy, ogrodzenie lub inne urządzenie zostały umieszczone w danym miejscu przez odpowiednie służby, czy przez jakąkolwiek osobę, która uznała, że może to zapobiec niebezpieczeństwu.

4. Wykroczenie opisane w art. 74 k.w. ma charakter materialny - skutkiem jest zniszczenie, uszkodzenie, usunięcie lub uczynienie nieczytelnymi obiektów wymienionych w tym przepisie. Nie jest natomiast konieczne powstanie niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia człowieka.

5. Podmiotem wykroczenia może być każdy, posiada więc ono charakter powszechny.

6. Powyższe wykroczenie może zostać popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

7. Sąd może zastosować w stosunku do sprawcy środki naprawcze w postaci obowiązku przywrócenia stanu poprzedniego lub obowiązku zapłaty równowartości zniszczonego lub uszkodzonego przedmiotu.

8. Powyższy przepis stanowi lex specialis w stosunku do przepisu art. 124 oraz art. 85 k.w.

Jeżeli wyrządzona szkoda przekracza 250 zł, następuje zbieg wykroczenia określonego w art. 74 k.w. z przestępstwem z art. 288 k.k.

Jeżeli zachowanie sprawcy spowodowało bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, wyczerpuje ono znamiona zarówno art. 74 k.w., jak i art. 160 k.k. (zbieg wykroczenia z przestępstwem).

Art. 75.

§ 1. Kto, bez zachowania należytej ostrożności, wystawia lub wywiesza ciężkie przedmioty albo nimi rzuca, wylewa płyny, wyrzuca nieczystości albo doprowadza do wypadania takich przedmiotów lub wylewania się płynów,

podlega karze grzywny do 500 złotych albo karze nagany.

§ 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 ze złośliwości lub swawoli, podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny.

1. Dobrem chronionym przez przepis art. 75 jest szeroko pojęte bezpieczeństwo osób i mienia. Do pociągnięcia do odpowiedzialności na podstawie tego przepisu nie jest konieczne zagrożenie życia lub zdrowia człowieka, samo np. uszkodzenie mienia wystarczy.

W pewnym zakresie przepis ten chroni także porządek.

2. Przepis penalizuje nieostrożne zachowania ludzi, polegające na wystawianiu lub wywieszaniu ciężkich przedmiotów, rzucaniu nimi, wylewaniu płynów, nieczystości lub doprowadzaniu do wypadania takich przedmiotów albo wylewania się płynów.

Takie zachowania sprawcy są bardzo niekorzystne dla otoczenia, zarówno ze względów porządkowych, jak i ze względu na bezpieczeństwo osób znajdujących się w pobliżu. Wylewane płyny nie muszą być szkodliwe, przepis odnosi się do jakichkolwiek cieczy.

3. Wystawiony lub wywieszony przedmiot ustawa określa jako „ciężki”. Ocena tego znamienia powinna być uzależniona od okoliczności, np. od wysokości, z jakiej jest wywieszony.

4. Wykroczenie w postaci opisanej w § 1 może zostać popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie. Chociaż ustawa stanowi o niezachowaniu należytej staranności, jest ono znamieniem strony przedmiotowej, a nie podmiotowej.

5. Przepis art. 75 § 2 przewiduje kwalifikowany typ wykroczenia, gdy sprawca podejmuje działanie ze złośliwości (chęć dokuczenia innej osobie) lub swawoli (lekceważenie pewnych reguł zachowania). Ponieważ ustawa wymaga tutaj pewnego nastawienia psychicznego, wykroczenie w tej postaci może być popełnione wyłącznie umyślnie z zamiarem bezpośrednim.

6. Przedmiotem wykroczenia w obu postaciach może być każdy, ma więc ono charakter powszechny.

7. Jeżeli zachowanie opisane w tym przepisie sprowadziło bezpośrednie niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka, to sprawca będzie ponosił odpowiedzialność za przestępstwo określone w art. 260 k.k.

Jeżeli sprawca swoim zachowaniem umyślnie niszczy lub uszkadza cudzą rzecz albo czyni ją niezdatną do użytku, ma miejsce zbieg art. 75 z art. 124 k.w. i czyn sprawcy zostanie zakwalifikowany na podstawie art. 124, który przewiduje surowszą karę.

Art. 76.

Kto rzuca kamieniami lub innymi przedmiotami w pojazd mechaniczny będący w ruchu, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

Art. 77.

Kto, nie zachowuje zwykłych lub nakazanych środków ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia,

podlega karze grzywny do 250 złotych albo karze nagany.

1. Dobrem chronionym przepisem art. 77 k.w. jest szeroko pojęte bezpieczeństwo osób i mienia, które może zostać zagrożone przez nieostrożne trzymanie zwierzęcia.

2. Zachowanie sprawcy polega na niezachowaniu zwykłych lub nakazanych środków ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia.

Chodzi tutaj o niewłaściwe zabezpieczenie zwierzęcia, wymagane zwyczajowo, oraz o pewne szczególne warunki odnoszące się do pewnych zwierząt.

Zwykłe środki ostrożności to brak podstawowego zabezpieczenia przy trzymaniu zwierzęcia w domu lub w czasie spaceru z nim.

Nakazane środki ostrożności wynikają z obowiązujących przepisów, np. ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 z póżn. zm.) upoważnia radę gminy do podejmowania odpowiednich uchwał odnoszących się do postępowania ze zwierzętami domowymi, mających na celu ochronę ludzi przed zagrożeniem.

3. Przepis nie precyzuje, o jakie zwierzęta chodzi. W związku z tym należy przyjąć, że będzie miał zastosowanie w przypadku trzymania nie tylko zwierząt gospodarskich oraz domowych, ale także zwierząt egzotycznych oraz łownych.

4. Wykroczenie określone w przepisie Art. 77 ma charakter formalny - sprawca będzie ponosił odpowiedzialność niezależnie od wystąpienia skutku.

5. Podmiotem wykroczenia może być tylko osoba, która zwierzę trzyma, niezależnie od tego, czy posiada ona tytuł prawny, gdyż tylko na niej ciąży obowiązek zachowania zwykłych lub nakazanych środków ostrożności.

6. Wykroczenie może zostać popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

Art. 78.

Kto, przez drażnienie lub płoszenie, doprowadza zwierzę do tego, że staje się niebezpieczne, podlega karze grzywny do 1.000 złotych albo karze nagany.

1. Przedmiotem ochrony art. 78 jest szeroko rozumiane bezpieczeństwo osób i mienia, które może być zagrożone przez niebezpieczne zwierzę.

2. Zachowanie sprawcy polega na drażnieniu lub płoszeniu zwierzęcia, przez co staje się ono niebezpieczne. Drażnienie lub płoszenie może się wyrażać w ruchach, krzyku itp.

3. Jeżeli drażnienie polegało także na zadawaniu zwierzęciu cierpień fizycznych, może nastąpić zbieg wykroczenia z art. 78 k.w. z przestępstwem określonym w art. 35 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z póżn. zm.).

4. Wykroczenie określone w tym przepisie ma charakter materialny - skutkiem jest wywołanie niebezpieczeństwa.

5. Podmiotem wykroczenia może być każdy, ma więc ono charakter powszechny.

6. Jeżeli zachowanie sprawcy polega na drażnieniu, jest ono objęte umyślnością.

Płoszenie może być popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, jeżeli sprawca nie przewiduje, że przez to zwierzę stanie się niebezpieczne, chociaż powinien i mógł to przewidzieć.

WYKROCZENIA PRZECIWKO BEZPIECZEŃSTWU

I PORZĄDKOWI W KOMUNIKACJI

Art. 84.

Kto, wbrew obowiązkowi, nie oznacza w sposób odpowiadający wymaganiom i łatwo dostrzegalny, zarówno w dzień, jak i w porze nocnej, jakiejkolwiek przeszkody w ruchu drogowym, urządzenia lub przedmiotu, znajdujących się na drodze lub też miejsca prowadzenia robót, jeżeli to może zagrozić bezpieczeństwu ruchu albo utrudnić ruch na drodze,

podlega karze aresztu albo grzywny.

1. Dobrem prawnym chronionym przez art. 84 jest bezpieczeństwo i płynność ruchu drogowego.

2. Czynność sprawcza polega na „nieoznaczeni w sposób odpowiadający wymaganiom i łatwo dostrzegalny, zarówno w dzień, jak i w porze nocnej, jakiejkolwiek przeszkody w ruchu drogowym, urządzenia lub przedmiotu znajdujących się na drodze lub też miejsca prowadzenia robót”.

Obowiązek oznaczenia przeszkody trwa przez cały okres jej występowania.

Przeszkoda powinna być oznaczona za pomocą odpowiedniego urządzenia, którego parametry techniczne są określone w instrukcji stanowiącej załącznik nr 4 do rozporządzania Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach (Dz. U. Nr 220, poz. 2181).

„Jakakolwiek przeszkoda” oznacza przedmiot każdego typu, znajdujący się na drodze publicznej albo w strefie zamieszkania. Bez znaczenia jest fakt, czy przeszkoda ma charakter stały czy tymczasowy.

Zabronione zachowanie może polegać np. na nieoznaczeni przez kierowcę trójkątem ostrzegawczym części, która odpadła z samochodu wskutek stłuczki z innym pojazdem.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2000 r., V KKN 432/2000 (Prok,. I Pr. 2001, nr 11, poz. 9) :”Nie sposób jednak przyjąć, że brak znaku drogowego „Stop” można było utożsamiać z nieoznaczeniem przeszkody w postaci tego właśnie znaku”.

Nie odpowiada zatem za wykroczenie z art. 84 k.w. urzędnik odpowiedzialny za ustawianie na danym obszarze znaków drogowych, jeśli takiego znaku nie ustawi.

3. Wykroczenie z art. 84 k.w. jest wykroczeniem skutkowym, przy czym skutkiem zachowania sprawcy jest doprowadzenie do sytuacji, która „może zagrozić bezpieczeństwu ruchu albo utrudnić ruch na drodze”.

Jest to wykroczenie abstrakcyjno-konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo. Odpowiedzialność występuje, jeśli zachowanie sprawcy mogło zagrozić bezpieczeństwu ruchu albo utrudnić ruch na drodze.

4. Wykroczenie z art. 85 k.w. jest wykroczeniem indywidualnym.

Może je popełnić wyłącznie osoba, na której ciąży obowiązek oznaczenia przeszkody (wynikający z przepisów prawa, umowy lub uprzedniego zachowania sprawcy).

5. Omawiane wykroczenie może zostać popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

6. W przypadku pozostawienia pojazdu bez wymaganego oświetlenia sprawca będzie odpowiadać za wykroczenie z art. 88, a nie z art. 84 k.w.

Jeżeli nieoznaczenie przeszkody doprowadziło do wypadku drogowego, do niebezpieczeństwa katastrofy lub do katastrofy, sprawca nie będzie odpowiadał za wykroczenie z art. 84 k.w., lecz za odpowiednie przestępstwo z rozdziału XIX k.k.

Art. 85.

§ 1. Kto samowolnie ustawia, niszczy, uszkadza, usuwa, włącza lub wyłącza znak, sygnał, urządzenie ostrzegawcze lub zabezpieczające albo zmienia ich położenie, zasłania je lub czyni niewidocznymi,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto samowolnie niszczy, uszkadza, usuwa lub ustawia znak turystyczny.

§ 3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1 lub 2, można orzec obowiązek zapłaty równowartości zniszczonego lub uszkodzonego przedmiotu albo obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego.

1. Dobrem chronionym przez art. 85 k.w. jest bezpieczeństwo i porządek ruchu.

§ 2 chroni porządek na szlakach turystycznych.

2. Przepis art. 85 wymienia szereg zakazanych czynności sprawczych, których istota sprowadza się do oddziaływań polegających na uczynieniu znaku, sygnału itd. Widocznym (w sytuacji, w którym widocznym być nie powinien - np. włączenie), oraz takich, które powodują, że znak, sygnał itp. Stają się niewidoczne (np. niszczenie).

„Znak, sygnał, urządzenie ostrzegające lub zabezpieczające” są określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz. U. Nr 170, poz. 1393) oraz w instrukcji stanowiącej załącznik do rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach.

3. § 2 dotyczy znaku turystycznego. Określony w nim katalog zabronionych zachowań jest węższy niż w § 1.

4. Wykroczenie jest powszechne, może je popełnić każdy.

5. Wykroczenie z art. 85 k.w. jest wykroczeniem abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo.

6. Wykroczenie to może zostać popełnione wyłącznie umyślnie, o czym świadczy użycie przymiotnika „samowolnie”.

7. § 3 daje sądowi kompetencję do fakultatywnego orzeczenia środka karnego w postaci obowiązku zapłaty równowartości zniszczonego lub uszkodzonego przedmiotu albo obowiązku przywrócenia do stanu poprzedniego - postać obowiązku naprawienia szkody - art. 28 § 1 pkt 4 k.w.).

8. Jeżeli zachowanie sprawcy sprowadza się do niszczenia lub uszkadzania, art. 85 k.w. należy uznać za lex specialis względem art. 124 k.w.

Jeśli jednak wartość uszkodzonego znaku, sygnału itp. przekracza 250 zł, sprawca odpowie zarówno za wykroczenie z art. 85 k.w., jak i za przestępstwo z art. 288 k.k.

Jeżeli zachowanie sprawcy doprowadziło do wypadku drogowego, do niebezpieczeństwa katastrofy lub do katastrofy, sprawca nie będzie odpowiadał za wykroczenie z art. 84, lecz za odpowiednie przestępstwo z rozdziału XIX k.k.

Art. 86.

§ 1. Kto, nie zachowując należytej ostrożności, powoduje zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym,

podlega karze grzywny.

§ 2. Kto dopuszcza się wykroczenia określonego w § 1, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1 przez osobę prowadzącą pojazd, można orzec zakaz prowadzenia pojazdów.

1. Dobrem prawnie chronionym jest bezpieczeństwo w ruchu drogowym. Odnośnie do znamienia „ruch drogowy” w doktrynie przyjmuje się, że wykroczenie z art. 86 k.w. można popełnić jedynie na drodze publicznej. Kwestia ta jest jednak sporna.

2. Przepis art. 86 jest najczęściej stosowanym przepisem rozdziału XI k.w.

Czynność sprawcza polega na „niezachowaniu należytej ostrożności”. Jest to pojęcie kluczowe w ruchu drogowym ; obejmuje ono inne pojęcia takie, jak : „ostrożność”, „szczególna ostrożność”.

Najczęściej „niezachowanie należytej ostrożności” polega na naruszeniu zasad określonych w ustawie z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn. Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z póżn. zm.).

Możliwa jest jednak sytuacja, w której zachowanie sprawcy będzie polegać na nieprzestrzeganiu nieskodyfikowanej w ustawie zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym.

Według Sądu Najwyższego „reguły takie wynikają z istoty bezpieczeństwa w ruchu, a muszą znaleźć zastosowanie wszędzie tam, gdzie nie ma sprecyzowanego przepisu” (por. uchwała SN z dnia 28 lutego 1975 r., V KZP 2/74, OSNKW 1975, nr 3-4, poz. 33).

Przez zachowanie ostrożności należy rozumieć „postępowanie uważne, przezorne, stosowanie się do sytuacji istniejącej na drodze”.

Należyta ostrożność to taka ostrożność, jaka jest wymagana w danych okolicznościach. Wszyscy uczestnicy ruchu drogowego mają obowiązek działania ostrożnego, uważnego.

W pewnych przypadkach ustawa nakłada jednak na nich obowiązek zachowania „ostrożności szczególnej”, a więc zwiększonej, dostosowanej do niebezpiecznej sytuacji na drodze” (tamże).

Zachowania naruszające art. 86 k.w. (jeśli spowodują zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu lądowym to np. :

a) naruszenia konkretnych przepisów prawa o ruchu drogowym, m.in.:

- wejście pieszego na jezdnię bezpośrednio przed jadącym pojazdem albo wejście

spoza pojazdu lub innej przeszkody ograniczającej widoczność drogi,

- jazda lewą stroną jezdni na drodze o dwóch jezdniach,

- nieustąpienie pierwszeństwa przez kierującego włączającego się do ruchu,

- wyprzedzanie bez uprzedniego upewnienia się przez kierującego, czy ma

odpowiednią widoczność i dostateczne miejsce,

- wyprzedzanie na zakręcie oznaczonym znakiem ostrzegawczym,

- nieustąpienie przez kierującego skręcającego na skrzyżowaniu w lewo

pierwszeństwa pojazdom jadącym z kierunku przeciwnego, na wprost lub

skręcającym w prawo,

- wyprzedzanie na przejściu dla pieszych i bezpośrednio przed nim,

- objeżdżanie opuszczonych zapór lub półzapór na przejeździe kolejowym,

- wyprzedzanie na przejazdach kolejowych lub bezpośrednio przed nimi,

- naruszenie reguły wyrażonej znakiem lub symbolem drogowym,

- naruszenie przez prowadzącego pojazd zasady ograniczonego zaufania do innych uczestników ruchu ; zasada ta polega na tym, że kierujący pojazd ma obowiązek zachowania szczególnej ostrożności w razie wystąpienia sytuacji wskazującej, że inni uczestnicy ruchu zachowują się w sposób niebezpieczny (np. kierowca samochodu widzi na chodniku bawiącą się grupę małych dzieci lub innego kierowcę poruszającego się po drodze zygzakiem, co sugeruje, że może on być pod wpływem alkoholu) ;

b) naruszenie reguł nieskodyfikowanych, m.in. :

- naruszenie obowiązku prowadzenia pojazdu rozważnie i ostrożnie,

- naruszenie reguły prędkości bezpiecznej, tj. dostosowanej do warunków jazdy.

3. Wykroczenie z art. 86 k.w. jest wykroczeniem skutkowym. Skutkiem jest konkretne zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Nie będzie więc odpowiadał sprawca, który wprawdzie naruszył reguły postępowania w ruchu drogowym (np. konkretny przepis prawa o ruchu drogowym), lecz naruszenie to nie naraziło w sposób bezpośredni bezpieczeństwa w ruchu. Sprawca np. nie będzie odpowiadał mimo naruszenia reguł postępowania w ruchu lądowym, jeśli - prowadząc samochód - wyprzedził inny pojazd na zakręcie oznaczonym znakiem ostrzegawczym, okazało się jednak, że z naprzeciwka nic nie nadjeżdżało, nie nastąpiło więc konkretne zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu lądowym.

Sprawca będzie jednak odpowiadał z art. 86 k.w. za spowodowanie wypadku drogowego, w którym skutkiem był jedynie uszczerbek na zdrowiu innej osoby nieprzekraczającą 7 dni lub straty w mieniu. Sprawca odpowie z art. 86 także wtedy, jeżeli jedyną osobą, która poniosła uszczerbek na zdrowiu przekraczający 7 dni, był on sam.

4. Sprawcą wykroczenia może być każdy, nie tylko uczestnik ruchu drogowego

(także np. osoba znajdująca się w pobliżu drogi). Jest to więc wykroczenie

powszechne.

5. Paragraf 2 statuuje typ kwalifikowany względem § 1. Znamieniem kwalifikującym

jest „stan po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka”. „Stan po użyciu

alkoholu” ma swoją definicję normatywną, zawartą w art. 46 ust. 2 ustawy z dnia 26

października o wychowaniu w trzeźwości (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz.

1231 z póżn. zm.). Brak natomiast definicji ustawowej „stanu po użyciu podobnie

działającego środka”. Wykaz substancji działających podobnie do alkoholu jest

zawarty w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 11 czerwca 2003 r. w sprawie

wykazu środków działających podobnie do alkoholu oraz warunków i sposobu

przeprowadzania badań na ich obecność w organizmie (Dz. U. Nr 116, poz. 1104 z

póżn. zm.) i obejmuje opiaty, amfetaminę i jej analogi, kokainę, tetrakanabinole

(THC) i benzodiazepiny. Wykazem tym można posiłkować się, ustalając zakres tego

znamienia.

Praktycznym problemem jest jednak odróżnienie „stanu po użyciu podobnie

działającego środka” od zawartego w art. 178a k.k. sformułowania „pod wpływem

środka odurzającego” (zwłaszcza, że część substancji zawartych we wskazanym

wykazie stanowi niewątpliwie środki odurzające). Odróżnienie takie jest niezwykle

trudne.

Pojęcie „środek odurzający” jest zdefiniowane w ustawie o przeciwdziałaniu

narkomanii. Przeważa pogląd, według którego znaczenie tych pojęć jest odmienne, a

sprawca może odpowiadać z art. 86 § 2 k.w., jeśli będzie się znajdował pod wpływem

środka działającego podobnie do alkoholu, niebędącego jednak środkiem odurzającym. Środkiem takim może być np. lek ujemnie wpływający na sprawność psychofizyczną człowieka.

Pomiędzy stanem sprawcy a niezachowaniem należytej ostrożności nie musi występować żaden związek przyczynowy. Dla odpowiedzialności sprawcy z § 2 wystarczy wykazać, że znajdował się on w opisanym przez ustawę stanie.

6. Wykroczenie z art. 86 k.w. można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

7. Jeżeli kierujący pojazdem, będąc w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, spowoduje zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu lądowym, będzie on odpowiadał, zgodnie z wynikającą z art. 9 k.w. zasadą eliminacyjnego zbiegu wykroczeń, za wykroczenie opisane w art. 86 § 2 (zarówno, gdy prowadzi pojazd mechaniczny, jak i inny pojazd), co nie stanowi przeszkody orzeczenia środków karnych, określonych w art. 87 k.w. Art. 87 k.w. nie będzie jednak powołany w kwalifikacji (ponieważ art. 86 § 2 przewiduje surowszą karę).

W doktrynie występuje również pogląd, zgodnie z którym w razie zbiegu art. 86 § 2 k.w. z art. 87 § 1 k.w., sprawca wykroczenia będzie odpowiadać z art. 87 § 1 (tak W. Radecki, Wykroczenia komunikacyjne, Warszawa 2005, s. 30).

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2004 r., WZ 27/2004, OSNwSK 2004, nr 1, poz. 270 :”Sprawca, który - znajdując się w stanie nietrzeźwości - prowadzi pojazd i - nie zachowując przy tym należytej ostrożności - powoduje zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym, dopuszcza się dwóch czynów zabronionych - przestępstwa określonego w art. 178a § 1 k.k. oraz wykroczenia określonego w art. 86 §

2 k.w., z tym, że za to wykroczenie nie orzeka się środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów, a zatem art. 87 § 3 k.w. nie ma w takiej sytuacji zastosowania” (KZS 2004, z. 9, poz. 24). Powyższy pogląd podziela doktryna.

Podobnie należy ocenić sytuację, w której sprawca, znajdujący się w stanie nietrzeźwości, spowoduje wypadek, którego skutkiem będą straty w mieniu lub obrażenia ciała u innej osoby naruszające czynności jej organizmu na okres poniżej 7 dni.

W sytuacji wystąpienia u jakiejkolwiek osoby innej niż on sam skutku w postaci obrażeń ciała naruszających czynności organizmu na okres powyżej 7 dni, sprawca nie odpowiada z art. 86 k.w., lecz popełnia przestępstwo z art. 177 § 1 lub 2 k.k.

Gdy sprawca wywoła zdarzenie drogowe, w którym jedna osoba dozna „lekkiego”, a druga „średniego” uszczerbku na zdrowiu, nastąpi zbieg art. 86 k.w. z art. 177 § 1 k.k.

„Górną granicą” wykroczenia z art. 86 k.w. jest również stan bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy. Jeśli stan taki wystąpi, sprawca nie będzie odpowiadał z art. 86 k.w., lecz z art. 174 k.k.

8. Jak stanowi § 3 komentowanego przepisu, jeśli wykroczenie z § 1 popełni osoba prowadząca pojazd mechaniczny, sąd będzie miał kompetencję do zastosowania fakultatywnie środka karnego - zakazu prowadzenia pojazdów (art. 28 § 1 pkt 1 k.w.).

Art. 87.

§ 1. Kto, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,

podlega karze aresztu albo grzywny, nie niższej niż 50 złotych.

§ 2. Kto, znajdując się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego

środka, prowadzi na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania inny pojazd, niż określony w § 1, podlega karze aresztu do 14 dni albo grzywny.

§ 3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1 lub 2,

orzeka się zakaz prowadzenia pojazdów.

1. Dobrem prawnie chronionym przez art. 87 k.w. jest bezpieczeństwo w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym.

2. Czynność sprawca wykroczenia opisanego w § 1 polega na „prowadzeniu pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym”, wykroczenia opisanego w § 2 - na „prowadzeniu innego pojazdu na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania”.

Wykroczenie opisane w § 2 można popełnić wyłącznie na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania.

„Droga publiczna” jest zdefiniowana normatywnie w art. 1 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn. Dz. U. z 2004, Nr 2004, poz. 2086 z póżn. zm.),

Zgodnie z tym zapisem „Drogą publiczną jest droga zaliczona na podstawie niniejszej ustawy do jednej z kategorii dróg, z której może korzystać każdy, zgodnie z jej przeznaczeniem, z ograniczeniami i wyjątkami określonymi w tej ustawie lub innych przepisach szczególnych”. Do dróg publicznych zalicza się drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne (art. 2 ustawy o drogach publicznych).

Natomiast „strefa zamieszkania” - w art. 2 pkt 16 pr.r.d. („Stanowi ona obszar obejmujący drogi publiczne lub inne drogi, na którym obowiązują szczególne zasady ruchu drogowego, a wjazdy i wyjazdy oznaczone są odpowiednimi znakami drogowymi”.

Co do pojęcia „stan po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka” - zob, uwagi dot. art. 86 k.w.

Wyrażenie „prowadzi” wskazuje, że pojazd musi znajdować się w ruchu. Osoba prowadząca pojazd to osoba, która kieruje pojazdem. W przypadku pojazdu innego niż mechaniczny (np. roweru) zachowanie polega na „prowadzeniu” (czyli np. na poruszaniu się pieszo i trzymaniu kierownicy roweru) nie realizuje znamion wykroczenia z art. 87 § 2 k.w. W tym przypadku „prowadzący” jest bowiem w praktyce pieszym, a nie kierującym pojazdem. Zachowanie sprawcy polega więc na aktywnym kierowaniu pojazdem znajdującym się w ruchu.

Według ustalonego w orzecznictwie SN poglądu, „pojazdem mechanicznym w ruchu lądowym jest każdy pojazd drogowy lub szynowy napędzany umieszczonym na nim silnikiem, jak również maszyna samobieżna i motorower.

Nie są pojazdami mechanicznymi rowery zaopatrzone w silnik pomocniczy o pojemności nie przekraczającej 50 cm³ pod warunkiem, że zachowują wszystkie normalne cechy charakterystyczne budowy , umożliwiające ich zwykłą eksploatację jako rowerów”.

W doktrynie i orzecznictwie występowały rozbieżności co do tego, czy za pojazd mechaniczny można uznać motorower. Przełomowa w tej kwestii okazała się uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 1993 r., KZP 9/93 (OSNKW 1993, nr 5-6, poz. 27), w której SN stwierdził, że „motorower, przeznaczony do poruszania się w ruchu drogowym wyłącznie przy pomocy silnika, jest pojazdem mechanicznym w rozumieniu przepisów kodeksu karnego i kodeksu wykroczeń, niezależnie od posiadanych parametrów technicznych”.

„Pojazd inny niż mechaniczny” to np. rower (zdefiniowany w art. 2 pkt 47 pr.r.d.) lub pojazd zaprzęgowy.

Nie jest sprawcą wykroczenia opisanego w art. 87 § 2 k.w. osoba jadąca wierzchem konno w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka.

Sprawca taki będzie odpowiadać z art. 97 k.w., a jeśli sprowadzi zagrożenie w ruchu drogowym - z art. 86 § 2 k.w.

3. Wykroczenie z art. 87 k.w. to wykroczenie abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo, a także bezskutkowe (formalne).

4. Stanowi ono wykroczenie indywidualne, które może popełnić wyłącznie osoba prowadząca pojazd.

5. Wykroczenie to można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

6. Co do kwestii zbiegu z art. 86 k.w. - zob. uwagi do art. 86 k.w.

W doktrynie istnieją kontrowersje dotyczące sytuacji, w której sprawca znajdujący się w stanie po użyciu alkoholu spowoduje wypadek, w którym inna niż on sam osoba dozna uszczerbku na zdrowiu na okres powyżej 7 dni (a więc w kwestii zbiegu art. 87 k.w. z art. 177 k.k.).

Można wskazać trzy stanowiska w tej kwestii :

1. pierwsze - sprowadza się do przyjęcia, że spowodowanie wypadku i prowadzenie pojazdu w stanie po użyciu alkoholu to dwa odrębne czyny, z tym że drugi z nich jest traktowany jako współukarany uprzednio, a sprawca odpowiada wyłącznie z art. 177 k.k. ;

2. drugie - które podziela tezę, że spowodowanie wypadku i prowadzenie pojazdu w stanie po użyciu alkoholu to dwa odrębne czyny, lecz przyjmuje, że sprawca odpowiada w takim przypadku za dwa czyny - z art. 177 k.k. oraz z art. 87 k.w. ;

3. w myśl trzeciego - spowodowanie wypadku i prowadzenie pojazdu w stanie po użyciu alkoholu to jeden czyn, a konsekwencje zbiegu przepisów należy w tym przypadku oceniać na podstawie art. 10 k.w.

W przypadku gdy sprawca, prowadząc pojazd w stanie po użyciu alkoholu, doprowadzi do bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy lub do katastrofy, będzie odpowiadać wyłącznie za przestępstwo z art. 173 lub 174 k.k.

7. Paragraf 3 statuuje obligatoryjne orzeczenie środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów (art. 28 § 1 pkt 1 k.w.).

W doktrynie istnieje pogląd, że sąd ma obowiązek orzeczenia zakazu prowadzenia wszystkich pojazdów. Stanowisko takie wydaje się niesłuszne w świetle art. 29 § 2 k.w., który daje sądowi kompetencję do orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów określonego rodzaju. Przyjmuje się, że sąd może orzec zakaz prowadzenia jednego lub więcej rodzaju pojazdów.

Art. 88.

Kto na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania prowadzi pojazd bez wymaganych przepisami świateł lub pozostawia pojazd bez wymaganego przepisami oświetlenia,

podlega karze grzywny.

1. Dobro prawne chronione przez art. 88 k.w. to bezpieczeństwo ruchu drogowego.

2. Art. 88 k.w. wymienia dwie odrębne od siebie czynności sprawcze. Obie można popełnić wyłącznie na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania (co do pojęć „droga publiczna” i „strefa zamieszkania” - zob. uwagi do art. 87 k.w.) :

a) „prowadzenie pojazdu bez wymaganych przepisami świateł” (co do pojęcia „prowadzenie pojazdu” - zob. uwagi do art. 87. Normy, w których wyrażony jest obowiązek odpowiedniego oświetlenia pojazdu, są zawarte w art. 51 i 52 pr.r.d. Naruszenie tych norm skutkuje odpowiedzialnością z art. 88 k.w. ;

2. „pozostawienie pojazdu bez wymaganego przepisami oświetlenia” - to sytuacja, w której kierowca pojazdu oddala się od niego, nie oświetliwszy go uprzednio. Normy, w których wyrażony jest obowiązek odpowiedniego oświetlenia pojazdu, są zawarte w art. 51 i 52 pr.r.d. Naruszenie tych norm skutkuje odpowiedzialnością z art. 88 k.w.

3. Wykroczenie z art. 88 k.w. stanowi wykroczenie abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo.

4. Jest to wykroczenie indywidualne - jego sprawcą może być wyłącznie osoba prowadząca pojazd lub osoba, która prowadziła pojazd jako ostatnia i pozostawiła go bez oświetlenia.

5. Wykroczenie to może zostać popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

6. Przepis art. 88 k.w. stanowi lex specialis wobec art. 97 k.w.

Art. 89.

Kto, mając obowiązek opieki lub nadzoru nad małoletnim do lat 7, dopuszcza do przebywania małoletniego na drodze publicznej lub na torach pojazdu szynowego,

podlega karze grzywny albo karze nagany.

Art. 90.

Kto tamuje lub utrudnia ruch na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania,

podlega karze grzywny albo karze nagany.

1. Dobrem chronionym przez art. 90 k.w. jest płynność ruchu, a nie jego bezpieczeństwo.

2. Artykuł 90 opisuje dwie czynności sprawcze, które mogą zostać wykonane wyłącznie na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania (co do pojęć „droga publiczna” i „strefa zamieszkania” - zob. uwagi do art. 87 k.w.) ;

a) „tamowanie ruchu” - jest to zachowanie powodujące istotne zmniejszenie

prędkości lub zatrzymanie innego pojazdu ;

2. „utrudnianie ruchu” - zachowanie polegające na wywołaniu takiej sytuacji na

drodze, w której kierujący innymi pojazdami są zmuszeni do wykonywania

dodatkowych manewrów.

Wykroczenie z art. 90 k.w. może polegać np. na powszechnych w poprzednich latach w Polsce rolniczych blokadach dróg. Dla odpowiedzialności nie jest istotny motyw postępowania sprawcy (np. czy postulaty polityczne, które zmierza zrealizować, blokując drogę publiczną, są słuszne).

3. Jest to wykroczenie powszechne - jego sprawcą może być każdy użytkownik drogi (nie tylko kierujący pojazdem), jak również osoba, która znajdzie się w pobliżu drogi, jeśli jej zachowanie spowoduje zmniejszenie płynności ruchu.

4. Wykroczenie z art. 90 k.w. można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

Art. 91.

Kto zanieczyszcza drogę publiczną lub na tej drodze pozostawia pojazd lub inny przedmiot albo zwierzę w okolicznościach, w których może to spowodować niebezpieczeństwo lub stanowić utrudnienie w ruchu drogowym,

podlega karze grzywny do 1.500 złotych albo karze nagany.

Art. 92.

§ 1. Kto nie stosuje się do znaku lub sygnału drogowego albo do sygnału lub polecenia osoby uprawnionej do kierowania ruchem lub do kontroli ruchu drogowego,

podlega karze grzywny albo karze nagany.

§ 2. Kto, w celu uniknięcia kontroli, nie stosuje się do sygnału osoby uprawnionej do kontroli ruchu drogowego, nakazującego zatrzymanie pojazdu,

podlega karze aresztu albo grzywny.

§ 3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 2, można orzec zakaz prowadzenia pojazdów.

1. Przedmiotem ochrony art. 92 k.w. są bezpieczeństwo i porządek ruchu.

2. Przedmiotem czynności wykonawczej wykroczenia opisanego w § 1 jest „niedostosowanie się do znaku lub sygnału drogowego lub sygnału lub polecenia osoby uprawnionej do kierowania ruchem lub do kontroli ruchu drogowego” (co do pojęcia „znak lub sygnał drogowy” - zob. uwagi do art. 85 k.w.).

Obowiązek stosowania się do sygnałów lub poleceń wynika z art. 5, 6 i 7 pr.r.d. Osoby uprawnione do kierowania ruchem lub do kontroli ruchu drogowego są wymienione w art. 6 ust. 1 pr.r.d. i w ust. 2 § 2 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 17 września 2003 r. w sprawie kierowania ruchem drogowym (Dz. U. Nr 182, poz. 1784 z póżn. zm.), wydanego na podstawie art. 6 ust. 4 pr.r.d. Osobami tymi są w szczególności : policjant, inspektor Inspekcji Transportu Drogowego lub strażnik gminny (miejski).

Znak albo sygnał drogowy czy też sygnał lub polecenie osoby uprawnionej muszą wynikać z odpowiedniej podstawy prawnej. Nie jest wykroczeniem niezastosowanie się do sygnału wykonanego przez osobę kierującą ruchem samowolnie.

Paragraf 2 to typ kwalifikowany względem § 1 - opisane zachowanie polega na uniemożliwieniu przeprowadzenia kontroli drogowej przez uprawnioną osobę. Zgodnie z § 3 sąd ma w takim przypadku możliwość fakultatywnego zastosowania środka karnego - zakazu prowadzenia pojazdów (art. 28 § 1 pkt 1 k.w.).

3. Wykroczenie z § 1 ma charakter powszechny (może je popełnić każdy), natomiast wykroczenie z § 2 jest wykroczeniem o charakterze indywidualnym - może je popełnić wyłącznie osoba prowadząca pojazd.

4. Wykroczenie z § 1 ma charakter powszechny (może je popełnić każdy), natomiast wykroczenie z § 2 jest wykroczeniem o charakterze indywidualnym - może je popełnić jedynie osoba prowadząca pojazd.

5. Wykroczenie z § 1 można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, natomiast wykroczenie z § 2 - wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim (celem zachowania sprawcy jest uniknięcie kontroli).

6. Jeśli niezastosowanie się do znaku, sygnału itp. doprowadzi do spowodowania wypadku, w którym inna osoba poniesie uszczerbek na zdrowiu przekraczający 7 dni, do spowodowania zagrożenia katastrofy lub do spowodowania katastrofy, sprawca będzie odpowiadać wyłącznie za przestępstwo z art. 173, 174 lub 177 k.k.

Art. 93.

§ 1. Prowadzący pojazd, który, uczestnicząc w wypadku drogowym, nie udziela niezwłocznej pomocy ofierze wypadku,

podlega karze aresztu albo grzywny.

§ 2. W razie popełnienia wykroczenia, o którym mowa w § 1,

orzeka się zakaz prowadzenia pojazdów.

1. Przepis art. 93 k.w. chroni życie i zdrowie ofiary wypadku drogowego.

2. Zachowanie sprawcy wyraża się w nieudzielaniu pomocy ofierze wypadku drogowego.

2. Obowiązki uczestników wypadków i innych osób reguluje art. 44 pr.r.d.

Zgodnie z nimi :

1. kierujący pojazdem jest obowiązany :

- zatrzymać pojazd, nie powodując przy tym zagrożenia,

- przedsięwziąć środki zapewniające bezpieczeństwo w miejscu wypadku,

- usunąć pojazd z miejsca wypadku, jeżeli nie ma zabitego lub rannego,

- podać niezbędne dane personalne i dotyczące ubezpieczenia (na żądanie

uczestnika wypadku) ;

2. Jeżeli w wypadku jest zabity lub ranny, kierujący pojazdem jest ponadto

zobowiązany :

- udzielić niezbędnej pomocy, wezwać pogotowie i policję,

- nie utrudniać ustalenia przebiegu wypadku,

- pozostać na miejscu lub powrócić po wezwaniu pogotowia i policji,

c) obowiązki te mają zastosowanie również do innych uczestników wypadku.

4. Odpowiedzialność na podstawie art. 93 k.w. ponosi jednak tylko prowadzący pojazd, który nie udzielił pomocy. Obowiązek udzielenia pomocy ofierze wypadku istnieje także wówczas, gdy to ona spowodowała wypadek lub się do niego przyczyniła (wyrok SN z dnia 22 grudnia 1992 r., III K

RN 149/92 Lex Polonica nr 308500, KZS 1993, z. 6-8, poz. 17 ; Pip 1993, z. 5, poz. 113).

5. Obowiązek udzielenia pomocy obejmuje wszelkie możliwe formy działania, w tym także wezwanie pogotowia.

6. W przypadku, gdy ofierze wypadku groziło bezpośrednie niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia, sprawca mógłby ponosić odpowiedzialność za przestępstwo okre- ślone w art. 162 k.k.

7. Wykroczenie opisane w tym przepisie ma charakter formalny.

8. Podmiotem wykroczenia może być wyłącznie prowadzący pojazd uczestnik wypadku drogowego.

9. W doktrynie istnieją spory, czy wykroczenie określone w tym przepisie może być popełnione wyłącznie umyślnie, czy także nieumyślnie. Zgodnie z poglądem, że może ono zostać popełnione tylko umyślnie, wyrażenie „nie udziela pomocy” wskazuje, że wykroczenia tego nie można popełnić nieumyślnie.

Według W. Radeckiego określenie „nie udziela pomocy” jest neutralne i nie można doszukiwać się w nim umyślności, ponieważ nie czyni się tego w innych wypadkach, gdy przepisy mówią o niewykonaniu obowiązków. Autor powołuje następujący przykład : prowadzący pojazd uczestnik wypadku stwierdza, że ofiara już nie żyje i odjeżdża - jednak ofiara jeszcze żyła i natychmiastowa pomoc mogła jej uratować życie.

Art. 94.

§ 1. Kto prowadzi na drodze publicznej pojazd, nie mając do tego uprawnienia,

podlega karze grzywny.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto prowadzi na drodze publicznej pojazd, pomimo braku dopuszczenia pojazdu do ruchu.

1. Dobrem chronionym tym przepisem jest bezpieczeństwo ruchu drogowego, które może być zagrożone przez kierującego pojazdem, nieposiadającego do tego uprawnień lub gdy prowadzi on pojazd, który nie został dopuszczony do ruchu.

2. Zachowanie sprawcy polega na prowadzeniu pojazdu na drodze publicznej bez wymaganych uprawnień do prowadzenia pojazdu (§ 1) lub na prowadzeniu na drodze publicznej pojazdu, który nie został dopuszczony do ruchu (§ 2).

Kierujący pojazd ponosi odpowiedzialność niezależnie od tego, jakie są jego faktyczne umiejętności oraz w jakim rzeczywiście stanie znajduje się pojazd niedopuszczony do ruchu. Okoliczności te mogą mieć natomiast wpływ na ocenę ujemności takiego zachowania. Kierujący pojazd ponosi odpowiedzialność, jeżeli w ogóle nie posiada uprawnień do kierowania pojazdami, a także gdy nie ma uprawnień do kierowania pojazdem, który prowadzi (np. posiada prawo jazdy kat. B, a prowadzi autobus), jeżeli upłynął termin ważności uprawnienia oraz gdy orzeczono w stosunku do niego zakaz prowadzenia pojazdów.

3. Dokumenty uprawniające do kierowania pojazdami określa art. 88 i nast. Pr.r.d.

Są to :

1. prawo jazdy odpowiedniej kategorii,

2. karta rowerowa,

3. karta motorowerowa,

4. zezwolenie na kierowanie tramwajem.

4. „Brak dopuszczenia pojazdu do ruchu” oznacza, że jeżeli pojazd wymaga rejestracji, niezbędna jest decyzja o rejestracji, której potwierdzeniem jest dowód rejestracyjny.

Jeżeli chodzi o pojazdy niewymagające rejestracji, mogą się one poruszać po drodze, jeżeli odpowiadają warunkom technicznym na nich określonym. Jednak prowadzenie takich pojazdów nie jest wykroczeniem określonym w art. 94 § 2, gdyż nie wymagają dopuszczenia do ruchu. Może tu jednak wchodzić w grę odpowiedzialność na podstawie art. 96 k.w., jeżeli nie odpowiadają one wymogom technicznym.

5. Jeżeli kierujący pojazdem prowadziłby pojazd bez wymaganych do tego uprawnień i mimo braku dopuszczenia go do ruchu, należałoby przyjąć zbieg przepisów (art. 9 § 1 k.w.), co jednak nie prowadziłoby do zmiany kwalifikacji prawnej, gdyż zagrożenie karą jest takie samo.

6. Wykroczenie określone w tym przepisie ma charakter formalny.

7. Podmiotem wykroczenia może być każdy prowadzący pojazd na drodze publicznej, ma więc ono charakter powszechny.

8. Wykroczenie to może zostać popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

9. Nie jest jednoznaczne, na jakiej podstawie może ponosić odpowiedzialność sprawca prowadzący pojazd, w stosunku do którego został wcześniej orzeczony środek karny w postaci zakazu prowadzenia pojazdów. Należy przychylić się do stanowiska, że może on zostać pociągnięty do odpowiedzialności na podstawie art. 244 k.k. oraz art. 94 w zw. Z art. 10 k.w.

Art. 95.

Kto prowadzi na drodze publicznej pojazd, nie mając przy sobie wymaganych dokumentów,

podlega karze grzywny do 250 złotych albo karze nagany.

1. Przedmiotem ochrony tego przepisu nie jest bezpieczeństwo w komunikacji, gdyż brak dokumentów nie zagraża temu bezpieczeństwu.

Przepis ma na celu ochronę porządku w komunikacji na drogach publicznych.

2. Zachowanie sprawcy polega na prowadzeniu pojazdu na drodze publicznej bez wymaganych dokumentów.

Zgodnie z przepisem art. 38 pr.r.d. kierujący pojazdem jest obowiązany mieć przy sobie i okazać na żądanie uprawnionego organu wymagane dla danego rodzaju pojazdu lub kierującego :

1. dokument stwierdzający uprawnienia do kierowania pojazdem,

2. dokument stwierdzający dopuszczenie pojazdu do ruchu,

3. dokument stwierdzający zawarcie umowy obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu lub stwierdzający opłacenie składki tego ubezpieczenia,

4. świadectwo kwalifikacji (wymagane w odniesieniu do niektórych pojazdów i kierowców),

5. inne dokumenty, jeżeli taki obowiązek wynika z odrębnych przepisów.

3. Jeżeli kierowca nie ma w ogóle uprawnień do prowadzenia pojazdu, powinien odpowiadać na podstawie art. 94 § 1 k.w., a jeżeli pojazd nie został dopuszczony do ruchu - na podstawie art. 94 § 2 k.w.

4. Jeżeli kierowca ma przy sobie dokumenty, lecz ich nie okazuje, należy przyjąć, że będzie odpowiadał na podstawie art. 95 k.w. tak, jakby ich nie miał przy sobie.

5. Wykroczenie opisane w art. 95 k.w. ma charakter formalny.

6. Wykroczenie z art. 95 k.w. może popełnić każdy prowadzący pojazd na drodze publicznej, ma więc ono charakter powszechny.

7. Wykroczenie może zostać popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie (np. kiedy prowadząca pojazd zapomniała przepakować dokumenty , gdy zmieniała torebkę).

ROZDZIAŁ XII

WYKROCZENIA PRZECIWKO OSOBIE

Art. 104.

Kto skłania do żebrania małoletniego lub osobę bezradną albo pozostającą w stosunku zależności od niego lub oddaną pod jego opiekę,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

1. Dobrem chronionym przez art. 104 k.w. jest wolność małoletniego od wywierania presji do podjęcia żebrania.

2. Czynnością wykonawczą jest „skłanianie do żebrania” - jest to swoiste „podżeganie” do czynności żebrania.

Dla bytu wykroczenia nie jest konieczne podjęcie żebrania przez osobę skłanianą.

Podmiotem czynności wykonawczej jest małoletni lub osoba bezradna albo pozostająca w stosunku zależności od sprawcy, albo oddana pod jego opiekę.

„Małoletni” to osoba, która nie ukończyła 18 lat.

„Osoba bezradna” to osoba, która z powodu swojego stanu psychicznego lub fizycznego nie ma możliwości sprzeciwienia się namowie sprawcy.

„Stosunek zależności od sprawcy” może wynikać z przepisów prawa (np. stosunek dzieci do rodziców) lub z sytuacji faktycznej.

„Opieka” może być stanem faktycznym, nie musi się wiązać ze stosunkiem opieki unormowanym w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

3. Wykroczenie z art. 104 k.w. jest wykroczeniem formalnym.

4. Wykroczenie z art. 104 k.w. może być albo powszechne (w przypadku wykonania czynności sprawczej w stosunku do małoletniego lub osoby bezradnej), albo indywidualne (w przypadku osoby pozostającej w stosunku zależności od sprawcy lub oddanej pod jego opiekę).

5. Wykroczenie można popełnić wyłącznie umyślnie (na co wskazuje użycie czasownika „skłaniać”).

Art. 105.

§ 1. Kto przez rażące naruszenie obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej dopuszcza do popełnienia przez nieletniego czynu zabronionego przez ustawę jako przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe i wskazującego na demoralizację nieletniego,

podlega karze grzywny albo karze nagany.

§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 popełniła osoba, pod której nadzór odpowiedzialny oddano nieletniego,

podlega karze ograniczenia wolności, grzywny albo karze nagany.

§ 3. W wypadkach określonych w § 1 i 2, jeżeli nieletni czynem swym wyrządził szkodę, można orzec nawiązkę do wysokości 1.000 zł.

1. Dobrami prawnie chronionymi przez art. 105 są : porządek prawny, a także interesy samego nieletniego.

2. Czynnością sprawczą jest „rażące naruszenie obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej” ; desygnatem tego pojęcia są zachowania długotrwałe, wielokrotne, prowadzące do zaburzeń w kontaktach społecznych nieletniego.

„Nieletni” to osoba, która nie ukończyła 17 roku życia.

3. Obydwa wykroczenia (zarówno z § 1, jak i z § 2) są wykroczeniami skutkowymi. Skutkiem jest „dopuszczenie do popełnienia czynu zabronionego, wskazującego na demoralizację nieletniego” - rażące naruszenie obowiązków rodzicielskich musi pozostawać w związku z popełnieniem przez nieletniego czynu zabronionego i jego demoralizacją (poważne zaniedbania wychowawcze, wyraźnie wpływające na życiową postawę nieletniego).

Dla bytu wykroczenia konieczne jest ustalenie, że nieletni jest zdemoralizowany. Nie zawsze popełnienie przez nieletniego czynu zabronionego wskazywać będzie na jego demoralizację. Dopiero spełnienie obydwu przesłanek - „dopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego” i „demoralizacji” - będzie skutkować odpowiedzialnością z art. 105 k.w.

4. Wykroczenie z § 1 jest wykroczeniem indywidualnym i może zostać popełnione jedynie przez osoby sprawujące władzę rodzicielską nad nieletnim (rodziców lub inne osoby, którym sąd powierzył władzę rodzicielską).

5. Wykroczenie z § 2 jest wykroczeniem indywidualnym i może je popełnić jedynie osoba, która na podstawie orzeczenia sądu sprawuje nadzór odpowiedzialny nad nieletnim.

6. Obydwa wykroczenia można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

7. Paragraf 3 daje sądowi kompetencję do fakultatywnego orzeczenia nawiązki na rzecz pokrzywdzonego do wysokości 1.000 zł w razie wystąpienia szkody spowodowanej czynem nieletniego (art. 28 § 1 pkt 3 i art. 32 k.w.).

Art. 106.

Kto, mając obowiązek opieki lub nadzoru nad małoletnim do lat 7 albo inną osobą niezdolną rozpoznać lub obronić się przed niebezpieczeństwem, dopuszcza do jej przebywania w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia człowieka,

podlega karze grzywny albo karze nagany.

§ 3. W wypadkach określonych w § 1 i 2, jeżeli nieletni czynem swym wyrządził szkodę, można orzec nawiązkę do wysokości 1.000 złotych.

1. Dobrem prawnie chronionym jest bezpieczeństwo osób nieporadnych.

2. Czynnością sprawczą jest „dopuszczenie do przebywania w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia człowieka”. Zachowanie takie może polegać np. na pozostawieniu sześcioletniego dziecka w letnim ubraniu na kilkustopniowym mrozie.

Co do pojęcia „małoletni” - zob. uwagi do art. 105 k.w.

„Osoba niezdolna rozpoznać lub obronić się przed niebezpieczeństwem” to osoba, która z powodu swojego stanu fizycznego lub psychicznego nie ma możliwości spostrzeżenia grożącego jej niebezpieczeństwa lub zapobieżenia mu (np. osoba upośledzona umysłowo).

3. Wykroczenie z art. 106 k.w. to wykroczenie abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo. Dla odpowiedzialności sprawcy nieistotne jest, czy faktycznie doszło do naruszenia zdrowia.

4. Jest to wykroczenie indywidualne. Może je popełnić wyłącznie osoba, na której ciąży obowiązek opieki lub nadzoru ; może on wynikać z ustawy (np. obowiązek rodziców wobec dzieci), orzeczenia sądu, umowy lub z określonej sytuacji faktycznej (np. w przypadku przyjaciółki, która została poproszona o sprawowanie chwilowej opieki nad małoletnim).

5. Omawiane wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

6. W przypadku pozostawienia małoletniego na drodze publicznej lub na torach pojazdu szynowego, zachodzi odpowiedzialność z art. 89 k.w., który wyłącza zastosowanie art. 106 jako lex specialis.

W sytuacji, w której osoba bezradna została pozostawiona sama sobie w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, sprawca będzie odpowiadał nie z art. 106 k.w., a z art. 160 k.k.

Natomiast porzucenie małoletniego poniżej lat 15 albo osoby nieporadnej stanowi przestępstwo z art. 210 k.k., a nie wykroczenie z art. 106 k.w.

Art. 107.

Kto, w celu dokuczenia innej osobie, złośliwie wprowadza ją w błąd lub w inny sposób złośliwie niepokoi,

podlega karze ograniczenia wolności grzywny do 1.500 złotych albo karze nagany.

1. Dobrem prawnie chronionym przez art. 107 k.w. jest wolność osób od bycia niepokojonymi.

2. Czynnością sprawczą jest „wprowadzenie w błąd lub niepokojenie” - niepokojenie to zachowanie prowadzące do wywołania stanu obawy, niepokoju, gniewu lub oburzenia, polegające np. na wielokrotnym telefonowaniu, dzwonieniu do drzwi, straszeniu innej osoby.

Wprowadzenie w błąd to podawanie fałszywych wiadomości, które może się dokonać w każdej formie (słownie, pisemnie, telefonicznie, za pomocą poczty elektronicznej).

3. Wykroczenie jest powszechne, może je popełnić każdy.

4. Wykroczenie może zostać popełnione wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim kierunkowym, polegającym na chęci dokuczenia innej osobie, o czym świadczy użycie znamion „złośliwie”, „w celu dokuczenia innej osobie”.

Art. 108.

Kto szczuje psem człowieka,

podlega karze grzywny do 1.000 złotych albo karze nagany.

ROZDZIAŁ XIV

WYKROCZENIA PRZECIWKO MIENIU

Art. 119.

§ 1. Kto kradnie lub przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą, jeżeli jej wartość nie

przekracza 250 złotych,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 2. Usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo są karalne.

§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 dopuścił się go na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.

§ 4. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1, można orzec obowiązek zapłaty równowartości ukradzionego lub przywłaszczonego mienia, jeżeli szkoda nie została naprawiona.

1. Dobrem chronionym tym przepisem jest prawo własności do danej rzeczy oraz inne majątkowe prawa podmiotowe, a także posiadanie.

2. Zachowanie sprawcy polega na kradzieży lub przywłaszczeniu cudzej rzeczy ruchomej, jeżeli jej wartość nie przekracza 250 zł.

W razie, gdy wartość rzeczy przekracza tę kwotę, czyn sprawcy będzie wyczerpywał znamiona przestępstwa określonego w art. 278 k.k. lub 284 k.k. Czyn ten stanowi więc przykład tzw. czynów przepołowionych.

Przepis nie definiuje pojęcia kradzieży ani przywłaszczenia, ich definicje znajdują się w art. 278 oraz 284 k.k.

Zgodnie z art. 278 k.k., kradzież polega na zaborze cudzej rzeczy ruchomej w celu przywłaszczenia : sprawca zamierza postąpić z rzeczą jak ze swoją własnością, działa z zamiarem trwałego pozbawienia właściciela możliwości dysponowania rzeczą, a nie tylko z zamiarem krótkotrwałego użycia.

„Cudzą rzecz” stanowi każda rzecz, którą sprawca nie ma prawa wyłącznie rozporządzać, w tym także rzecz stanowiąca współwłasność oraz rzecz czasowo przez kogoś pozostawiona. Nie jest nią natomiast rzecz porzucona.

Zgodnie z art. 47 § 7 k.w., rzeczą ruchomą lub przedmiotem jest także polski lub obcy pieniądz lub inny środek płatniczy oraz dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce.

Kradzież z włamaniem oraz rozbój stanowią zawsze przestępstwo.

3. Przy przestępstwie kradzieży działanie sprawcy należy uznać za zakończone z chwilą dokonania zaboru, czyli objęcia rzeczy we władztwo sprawcy.

4. Zamiaru przywłaszczenia mienia nie należy utożsamiać z chęcią osiągnięcia korzyści majątkowej. Kradzież może być dokonana bez chęci osiągnięcia korzyści majątkowej, a np. w celu zniszczenia rzeczy.

5. Wartość mienia podstawionego przez sprawcę w miejsce zagarniętego przez niego nie ma wpływu na wysokość szkody. Szkodę stanowi wartość rzeczy zabranej, a nie ewentualna różnica między wartością mienia zagarniętego a wartością mienia podstawionego.

6. Kodeks karny w art. 278 § 2 k.w. penalizuje uzyskanie cudzego programu komputerowego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej bez zgody osoby uprawnionej, zaś w § 5 tego artykułu kradzież energii lub karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z bankomatu. Istnieją rozbieżności w doktrynie, czy te formy opanowania cudzej własności również mieszczą się w pojęciu kradzieży określonym w art. 119 k.w., jeżeli nie przekraczają kwoty 250 zł.

7. Sprawca przywłaszczenia cudzej rzeczy ruchomej nie dokonuje jej zaboru, ponieważ legalnie już tę rzecz posiada. Art. 284 k.k. penalizuje także zachowanie sprawcy polegające na przywłaszczeniu sobie rzeczy powierzonej. Takie zachowanie sprawcy mieści się w zakresie treści art. 119 k.w., jeżeli wartość rzeczy nie przekracza 250 zł.

8. Pewne zachowania zawsze będą kwalifikowane jako przestępstwo, a nie jako wykroczenie z art. 119 k.w., nawet wówczas, gdy przedmiot czynności wykonawczej był wart mniej niż 250 zł (co do szczegółów - zob. uwagi do art. 130).

9. Wykroczenie opisane w art. 119 k.w. ma charakter materialny.

10. Podmiotem wykroczenia może być każdy, ma więc ono charakter powszechny.

11. Wykroczenie opisane w art. 119 k.w. może zostać popełnione tylko umyślnie, dodatkowo kradzież może zostać dokonana tylko z zamiarem bezpośrednim (tzw. zamiar kierunkowy - w celu przywłaszczenia).

12. Ustawa wprowadza karalność usiłowania, podżegania i pomocnictwa.

13. W przypadku dopuszczenia się wykroczenia opisanego w art. 119 k.w. na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.

14. Jeżeli szkoda nie została naprawiona, sąd może orzec obowiązek zapłaty równowartości ukradzionego lub przywłaszczonego mienia.

Art. 120.

§ 1. Kto, w celu przywłaszczenia, dopuszcza się wyrębu drzewa w lesie albo kradnie lub przywłaszcza sobie z lasu drzewo wyrąbane lub powalone, jeżeli wartość drzewa nie przekracza 75 złotych,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 2. Usiłowanie oraz podżeganie i pomocnictwo są karalne.

§ 3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1, orzeka się nawiązkę w wysokości podwójnej wartości wyrąbanego, ukradzionego lub przywłaszczonego drzewa, a ponadto, jeżeli ukradzione lub przywłaszczone drzewo nie zostało odebrane, orzeka się obowiązek zapłaty jego równowartości.

1. Dobrem chronionym art. 120 k.w. jest prawo własności do danej rzeczy, w tym przypadku - własności drzewa leśnego.

2. Zachowanie sprawcy polega na wyrębie drzewa z lasu celem jego przywłaszczenia albo na kradzieży lub przywłaszczeniu sobie z lasu drzewa wyrąbanego lub powalonego, jeżeli wartość drzewa nie przekracza 75 zł.

3. Przedmiotem zachowania sprawcy jest drzewo rosnące w lesie albo wyrąbane lub powalone na terenie lasu. Chodzi tu o drzewo w stanie naturalnym, a nie w postaci materiałów budowlanych lub drzewa przetworzonego do dalszego zastosowania.

Kradzież drzewa nieznajdującego się na terenie lasu pociąga za sobą odpowiedzialność (w zależności od wartości drzewa) za przestępstwo kradzieży z art. 278 k.k. (wartość powyżej 250 zł) lub wykroczenie kradzieży określone w art. 119 k.w. (wartość poniżej 250 zł).

W rozumieniu art. 3 ustawy o lasach, lasem jest grunt o zwartej powierzchni przynajmniej 0,1 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi), drzewami i krzewami oraz runem leśnym lub przejściowo jej pozbawiony, przeznaczony do produkcji leśnej lub stanowiący rezerwat przyrody, lub wchodzący w skład parku narodowego albo wpisany do rejestru zabytków, a także związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane na potrzeby gospodarki leśnej budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnej, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne.

4. Co do pojęcia kradzieży i przywłaszczenia - zob. rozważania do art. 119 k.w.

5. Czyn określony w art. 120 k.w. stanowi przykład tzw. czynów przepołowionych - jego odpowiednik stanowi art. 290 k.k.

Granicą między wykroczeniem z art. 120 k.w. a przestępstwem z art. 290 k.k. jest wartość przedmiotu czynności wykonawczej, która wynosi 75 zł.

6. Czyn polegający na wyrębie gałęzi, korzeni lub krzewów, a także karczowanie pniaków oraz ich kradzież stanowi wykroczenie z art. 148 k.w.

7. Wykroczenie określone w art. 120 k.w. ma charakter materialny.

8. Podmiotem wykroczenia może być każdy, ma więc ono charakter powszechny.

9. Wykroczenie opisane w art. 120 k.w. może zostać popełnione wyłącznie umyślnie z zamiarem bezpośrednim, na co wskazuje cel przywłaszczenia.

10. Art. 120 przewiduje obowiązek orzeczenia nawiązki w wysokości podwójnej wartości wyrąbanego, ukradzionego lub przywłaszczonego drzewa, a jeżeli ukradzione lub przywłaszczone drzewo nie zostało odebrane - obowiązek orzeczenia zapłaty jego równowartości.

11. Ustawa przewiduje karalność usiłowania, podżegania i pomocnictwa do opisanego wykroczenia.

Art. 121.

§ 1. Kto, pomimo nieziszczenia dwukrotnie nałożonej na niego kary pieniężnej określonej w taryfie, po raz trzeci w ciągu roku, bez zamiaru wyłudzenia należności, wyłudza przejazd koleją lub innym środkiem lokomocji,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto bez zamiaru uiszczenia należności, wyłudza pożywienie lub napój w zakładzie żywienia zbiorowego, przejazd środkiem lokomocji należącym do przedsiębiorstwa niedysponującego karami pieniężnymi określonymi w taryfie, wstęp na imprezę artystyczną, rozrywkową lub sportową, działanie automatu lub inne podobne świadczenie, o którym wie, że jest płatne.

§ 3. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 2 można orzec obowiązek zapłaty równowartości wyłudzonego mienia.

1. Dobrem chronionym tym przepisem jest specyficzna postać własności - prawo do pobierania opłat przy świadczeniu różnych usług.

2. Przepis przewiduje dwie grupy przypadków szalbierstwa :

1. umyślne wyłudzenie przejazdu koleją lub innym środkiem lokomocji, jeżeli miało to miejsce po raz trzeci w ciągu roku i było poprzedzone dwukrotnym nieziszczeniem nałożonej kary pieniężnej za wyłudzenie takiego przejazdu. Czyn taki popełniony po raz pierwszy i drugi nie stanowi wykroczenia, lecz podlega karze pieniężnej. Środki określone w kodeksie wykroczeń mają zastosowanie w przypadkach uporczywego uchylania się od uiszczania kar przewidzianych w taryfie i dalszego wyłudzania świadczeń ;

2. umyślne jednokrotne wyłudzenie pożywienia lub napoju w zakładzie żywienia zbiorowego, wyłudzenie przejazdu środkiem lokomocji należącym do przedsiębiorstwa niedysponującego karami pieniężnymi określonymi w taryfie wstępu na imprezę artystyczną, rozrywkową lub sportową, działanie automatu lub innego podobnego świadczenia, o którym sprawca wie, że jest płatne.

Określenie „zakład żywienia zbiorowego” należy rozumieć szeroko. Nie będzie nim jednak sprzedaż pożywienia przez ulicznych sprzedawców nieposiadających stałego pomieszczenia. Również wyłudzenie posiłku od przypadkowej osoby lub w cudzym mieszkaniu nie wyczerpuje znamion tego wykroczenia.

3. Wykroczenie określone w art. 121 k.w. zachodzi bez względu na wysokość wyrządzonej nim szkody. Może mieć natomiast wpływ na ujemną ocenę zachowania sprawcy.

4. Wykroczenie to ma charakter materialny.

5. Podmiotem wykroczenia może być każdy, ma więc ono charakter powszechny.

6. Wykroczenie w obu postaciach może zostać popełnione wyłącznie umyślnie, tylko z zamiarem bezpośrednim („bez zamiaru uiszczenia należności”.

7. W razie popełnienia wykroczenia opisanego w art. 121 pkt 2 b) można orzec obowiązek zapłaty równowartości wyłudzonego mienia.

Art. 122.

§ 1. Kto nabywa mienie wiedząc o tym, że pochodzi ono z kradzieży lub przywłaszczenia, lub pomaga do jego zbycia albo w celu osiągnięcia korzyści majątkowej mienie to przyjmuje lub pomaga do jego ukrycia, jeżeli wartość mienia nie przekracza 250 złotych, a gdy chodzi o mienie określone w art. 120 § 1, jeżeli wartość nie przekracza 75 złotych,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 2. Kto nabywa mienie, o którym na podstawie towarzyszących okoliczności powinien i może przypuszczać, że zostało uzyskane za pomocą kradzieży lub przywłaszczenia, lub pomaga do jego zbycia albo w celu osiągnięcia korzyści majątkowej mienie to przyjmuje lub pomaga do jego ukrycia, jeżeli wartość mienia nie przekracza 250 złotych, a gdy chodzi o mienie określone w art. 120 § 1, jeżeli wartość nie przekracza 75 złotych,

podlega karze grzywny do 1.500 złotych albo karze nagany.

§ 3. Usiłowanie wykroczenia określonego w § 1 oraz podżeganie do niego i pomocnictwo są karalne.

1. Dobrem chronionym tym przepisem jest prawo własności i inne majątkowe prawa podmiotowe. W odróżnieniu jednak od innych czynów określonych w rozdziale dotyczącym wykroczeń przeciwko mieniu, paserstwo nie stanowi wprost zamachu na mienie, ale polega na wsparciu sprawcy kradzieży lub przywłaszczenia, godzi więc w prawo własności pośrednio.

2. Zachowanie sprawcy polega na nabywaniu rzeczy pochodzących z kradzieży lub przywłaszczenia, udzielaniu pomocy do ich zbycia albo na ich przyjęciu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub na udzieleniu pomocy w ukryciu takich rzeczy, także w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

3. Przepis art. 122 k.w., wzorem kodeksu karnego, wyróżnia dwie postacie paserstwa :

a) sprawca nabywa mienie, wiedząc o tym, że pochodzi ono z kradzieży lub przywłaszczenia, lub pomaga do jego zbycia albo w celu osiągnięcia korzyści majątkowej mienie to przyjmuje lub pomaga do jego ukrycia, a wartość mienia nie przekracza 250 zł, a w przypadku czynów wymienionych w art. 120 k.w. - nie przekracza 75 zł.

Jeżeli wartość mienia przekracza te kwoty, czyn będzie kwalifikowany jako przestępstwo paserstwa z art. 291 k.k. ;

b) na podstawie towarzyszących okoliczności sprawca powinien był i mógł przypuszczać, że mienie zostało uzyskane za pomocą kradzieży lub przywłaszczenia, jeżeli wartość mienia nie przekracza kwot określonych powyżej. Jeżeli przekracza te kwoty, czyn będzie kwalifikowany jako przestępstwo paserstwa określone w art. 292 k.k. Forma wskazania na nieumyślność działania jest tutaj opisowa. To właśnie okoliczności nabycia mienia pozwalają uzyskać wiadomości o jego pochodzeniu. Będą one dotyczyły w szczególności miejsca nabycia i ceny. Na podstawie doświadczenia życiowego czy ogólnej wiedzy sprawca powinien przypuszczać, że zaistniałe okoliczności wiążą się z nielegalnym pochodzeniem mienia.

Różnica między obydwiema postaciami paserstwa wyraża się tylko w stronie podmiotowej dotyczącej sprawcy.

4. W przypadku działania pasera polegającego na nabyciu rzeczy lub pomocy do jej zbycia, cel działania pasera nie jest istotny. Jednak w przypadku przyjęcia rzeczy lub udzielenia pomocy w jej ukryciu, odpowiedzialność pasera jest uzależniona od działania z zamiarem osiągnięcia korzyści majątkowej.

5. „Nabycie” oznacza uzyskanie władztwa nad rzeczą za zgodą osoby dotychczas nią władającej.

„Pomaganie do ukrycia” może oznaczać różne sposoby zachowania, jeżeli ułatwiają sprawcy ukrycie rzeczy uzyskanych za pomocą kradzieży lub przywłaszczenia.

6. Problematyka paserstwa była wielokrotnie przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego.

Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 22 lutego 1971 r., I KR 265/70, dotyczącym przestępstwa paserstwa, jednak odnoszącym się analogicznie do wykroczenia z art. 122 k.w. (OSNPG 1971, nr 7-8, poz. 131), przedmiotem czynu może być tylko rzecz uzyskana bezpośrednio za pomocą czynu zabronionego.

7. W wyroku z dnia 19 września 1978 r., III KR 136/78 (OSNKW 1979, nr 4, poz. 43) SN stwierdził, że podstawowymi elementami odróżniającymi wykroczenie z art. 122 k.w. od przestępstwa z art. 291 i 292 k.k. są pochodzenie mienia i jego wartość.

Warunkiem jest pochodzenie mienia z kradzieży lub przywłaszczenia (w przypadku przestępstwa z art. 291 i 292 k.k. mienie ma być uzyskane za pomocą czynu zabronionego).

Co do wartości - zob. pkt 3. Obydwa warunki muszą być spełnione jednocześnie.

8. Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 24 czerwca 1982 r. IKR3/82 (niepubl.) o paserstwie może być mowa wyłącznie w przypadku, gdy paser wchodzi w posiadane mienia już po uzyskaniu go za pomocą czynu zabronionego.

9. Jedną z postaci paserstwa jest pomoc do ukrycia rzeczy uzyskanej za pomocą kradzieży lub przywłaszczenia i takie zachowanie oznacza zawsze zacieranie śladów przestępstwa, a więc także realizuje znamiona przestępstwa określonego w art. 239 k.k. Różnica między tymi czynami tkwi w stronie podmiotowej. Bowiem w przypadku paserstwa sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, a w przypadku poplecznictwa nie ma takiego celu.

10. Wykroczenie opisane w tym przepisie ma charakter materialny.

11. Podmiotem wykroczenia może być każdy, ma więc ono charakter powszechny.

12. Wykroczenie to może być popełnione zarówno umyślnie (w postaci opisanej

w pkt 3a), jak i nieumyślnie (w postaci opisanej w pkt b).

13. Ustawa wprowadza odpowiedzialność za usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo.

Art. 123.

§ 1. Kto z nienależącego do niego ogrodu bezprawnie zabiera w nieznacznej ilości owoce, warzywa lub kwiaty,

podlega karze grzywny do 250 złotych albo karze nagany.

§ 2. Ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.

§ 3. W razie popełnienia wykroczenia można orzec nawiązkę do wysokości 50 złotych.

1. Dobrem chronionym przepisem art. 123 k.w. jest prawo własności.

2. Zachowanie sprawcy polega na bezprawnym zaborze w nieznacznej ilości owoców, warzyw lub kwiatów z cudzego ogrodu.

Ustawa określa tego rodzaju zachowania nie jako kradzież, lecz jako bezprawny zabór, ze względu na przedmiot czynności wykonawczej oraz nieznaczną ilość zabranych rzeczy.

Z reguły zachowania wyczerpujące znamiona przepisu art. 123 k.w. nie są popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, lecz zaspokojenia pewnych zachcianek sprawcy.

3. Pojęcie nieznacznej ilości jest pojęciem nieostrym. Można przyjąć, że nieznaczną ilość można określić słowami : „kilka”, „kilkanaście”, ale już nie „kilkadziesiąt”. Jednak nawet kilka oryginalnych kwiatów wyciętych z cudzego ogrodu może mieć wysoką wartość.

T. Bojarski podkreśla, że wskaźnika kwotowego trzeba szukać w wysokości nawiązki możliwej do orzeczenia w razie popełnienia tego wykroczenia, której wysokość wynosi do 50 zł. Zwykle bowiem nawiązka jest dostosowana do wysokości wyrządzonej szkody. Od kradzieży i przywłaszczenia określonych w art. 119 k.w. wykroczenie to różni się także miejscem, w którym znajdują się produkty ogrodowe. Chodzi o zabór z ogrodu należącego do kogoś innego, a więc z cudzego ogrodu. Zabór z innego miejsca, np. z domu, należy rozpatrywać jako przestępstwo lub wykroczenie kradzieży lub przywłaszczenia, w zależności od wartości rzeczy.

4. Wykroczenie określone w art. 123 k.w. ma charakter materialny.

5. Podmiotem tego wykroczenia może być każdy, ma więc ono charakter powszechny. Nie stanowi bezprawnego zaboru zachowanie członków rodziny, wspólnie gospodarujących w ogrodzie.

Zakres osób uprawnionych do dysponowania produktami ogrodowymi wyznaczają ustalone zwyczaje albo formalnie określone reguły.

6. Wykroczenie opisane w art. 123 może zostać popełnione wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim. Bezprawny zabór to świadome wejście we władanie cudzych produktów ogrodowych.

7. Ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.

Art. 124.

§ 1. Kto cudzą rzecz umyślnie niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, jeżeli szkoda nie przekracza 250 złotych,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 2. Usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo są karalne.

§ 3. Ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.

§ 4. W razie popełnienia wykroczenia można orzec obowiązek zapłaty równowartości wyrządzonej szkody lub obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego.

1. Przedmiotem ochrony w art. 124 k.w. jest prawo własności i inne prawa podmiotowe. Chroni on integralność, nienaruszalność i zdatność do zgodnego z przeznaczeniem używania cudzej rzeczy.

2. Zachowanie sprawcy polega na umyślnym niszczeniu, uszkadzaniu, czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy, jeżeli szkoda nie przekracza 250 zł.

Granicę przepisu art. 124 k.w. wyznacza wysokość szkody, a nie wartość uszkodzonego mienia. Jeżeli wysokość szkody przekracza tę kwotę, czyn sprawcy stanowi przestępstwo określone w art. 288 k.k.

Wartość mienia zniszczonego, uszkodzonego lub uczynionego niezdatnym do użytku może być niższa niż wartość szkody. Wysokość szkody wyznacza suma damnum emergens i lucrum cessans, ale także ewentualne koszty dodatkowe poniesione przez pokrzywdzonego.

3. Przepis obejmuje ochroną przed zniszczeniem i uszkodzeniem „rzeczy”.

Zgodnie z art. 45 i 46 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z póżn. zm.) pojęcie rzeczy obejmuje zarówno rzeczy ruchome, jak i nieruchomości. Ponieważ art. 124 k.w. nie zawiera ograniczenia do rzeczy ruchomych, należy przyjąć, że ochroną objęte są także nieruchomości.

4. „Niszczenie” oznacza takie działanie, w wyniku którego rzecz przestaje istnieć.

„Uszkodzenie” oznacza zmniejszenie wartości rzeczy na skutek działania sprawcy.

„Uczynienie rzeczy niezdatną do użytku” to doprowadzenie do stanu, w którym dana rzecz nie nadaje się do wykorzystania zgodnie z przeznaczeniem.

5. Wykroczenie określone w art. 124 ma charakter formalny.

6. Podmiotem wykroczenia może być każdy, ma więc ono charakter powszechny.

7. Wykroczenie opisane w art. 124 k.w. może zostać popełnione wyłącznie umyślnie („kto umyślnie …”).

8. Zakres odpowiedzialności został rozszerzony na usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo.

9. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

10. Obok kary w stosunku do sprawcy może zostać orzeczony obowiązek zapłaty równowartości wyrządzonej szkody lub obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego.

Art. 125.

Kto w ciągu dwóch tygodni od dnia znalezienia cudzej rzeczy albo przybłąkania się cudzego zwierzęcia nie zawiadomi o tym organu Policji lub innego organu państwowego albo w inny właściwy sposób nie poszukuje posiadacza,

podlega karze grzywny do 500 złotych albo karze nagany.

1. Przedmiotem ochrony w przepisie art. 125 k.w. są pewne relacje społeczne, z których wynika obowiązek rzetelności w stosunkach pomiędzy ludźmi.

2. Zachowanie sprawcy polega na niezawiadomieniu organu Policji lub innego organu państwowego lub nieposzukiwaniu w inny sposób posiadacza znalezionej cudzej rzeczy lub cudzego zwierzęcia w ciągu dwóch tygodni od znalezienia rzeczy lub przybłąkania się zwierzęcia.

3. Od niezawiadomieniu o znalezieniu cudzej rzeczy należy odróżnić sytuację, gdy sprawca zaczyna postępować z rzeczą jak ze swoją własnością. W takim przypadku - w zależności od wartości rzeczy - mamy do czynienia z przestępstwem (art. 284 k.k.) lub z wykroczeniem przywłaszczenia (art. 119 k.w.).

4. Obowiązek zawiadomienia właściwych organów wynika z przepisów prawa, a w szczególności kodeksu cywilnego (art. 183 i n.) oraz z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 czerwca 1966 r. w sprawie rzeczy znalezionych (Dz. U. Nr 22, poz. 141 z póżn. zm.).

Obowiązek poszukiwania właściciela zgubionej rzeczy zostaje spełniony, jeżeli znalazca powiadomi o fakcie znalezienia cudzej rzeczy lub zwierzęcia organ Policji, inny organ państwowy albo w sposób powszechnie przyjęty zawiadomi o znalezieniu rzeczy lub zwierzęcia (np. przez ogłoszenie w prasie).

5. Podmiotem wykroczenia może być każdy, ma więc ono charakter powszechny.

6. Wykroczenie określone w art. 125 k.w. ma charakter formalny.

7. Wykroczenie opisane w tym przepisie może zostać popełnione wyłącznie umyślnie.

Art. 126.

§ 1. Kto zabiera w celu przywłaszczenia, przywłaszcza sobie albo umyślnie niszczy lub uszkadza cudzą rzecz przedstawiającą wartość majątkową,

podlega karze grzywny albo karze nagany.

§ 2. Ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.

1. Przedmiotem ochrony w art. 126 k.w. jest własność i posiadanie rzeczy przedstawiającej wartość niemajątkową, duchową czy sentymentalną dla pokrzywdzonego. Różni się on od przedmiotu ochrony innych wykroczeń z niniejszego rozdziału.

2. W art. 126 k.w. opisane są zbiorczo cztery różne, odrębne od siebie czynności sprawcze. W przypadku każdej z nich przedmiotem czynności wykonawczej jest „cudza rzecz przedstawiająca wartość niemajątkową”, czyli rzecz o znikomej wartości majątkowej, lecz o dużym znaczeniu dla poszkodowanego (np. list, pukiel włosów). Jest to rzecz, która nie może być przedmiotem obrotu.

Czynność sprawczą może stanowić :

1) „zabór w celu przywłaszczenia” - pojęcie równoznaczne z pojęciem „kradzież”, użytym w art. 119 k.w. Ta postać wykroczenia może zostać popełniona wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim (celem działania sprawcy jest przywłaszczenie sobie cudzej rzeczy) ;

2) „przywłaszczenie” - zob. uwagi do art. 119 k.w. Ta postać wykroczenia może zostać popełniona wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim ;

3) „niszczenie” - zob. uwagi do art. 124 k.w. Ta postać wykroczenia może zostać popełniona umyślnie, z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym ;

4) „uszkadzanie” - zob. uwagi do art. 124 k.w. Ta postać wykroczenia może zostać popełniona wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym.

3. Wykroczenie z art. 126 k.w. ma charakter powszechny - może je popełnić każdy.

4. Jak wspomniano powyżej, wszystkie formy wykroczenia z art. 126 k.w. można popełnić wyłącznie umyślnie (z tym, że zabór w celu przywłaszczenia wyłącznie z zamiarem bezpośrednim - o czym świadczy użycie sformułowania „w celu przywłaszczenia” - a pozostałe także z zamiarem ewentualnym).

5. Zgodnie z § 2 ściganie może nastąpić wyłącznie na żądanie pokrzywdzonego.

Art. 127.

§ 1. Kto samowolnie u żywa cudzej rzeczy ruchomej,

podlega karze grzywny albo nagany.

§ 2. Ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.

1. Dobrem chronionym w art. 127 k.w. jest prawo własności rzeczy.

2. Czynnością wykonawczą jest „użycie”. Od strony przedmiotowej czynność ta nie różni się niczym od kradzieży (opisanej w art. 119 k.w.).

Różnica występuje w stronie podmiotowej (o czym będzie mowa później).

Przedmiotem czynności wykonawczej jest „cudza rzecz ruchoma”, rozumiana w zasadzie analogicznie do pojęcia z art. 119 k.w. Jednakże ze względu na brzmienie art. 289 § 1 k.k., nie jest sprawcą tego wykroczenia ten, kto zabiera w celu krótkotrwałego użycia cudzy pojazd mechaniczny - sprawca taki odpowiada za przestępstwo (co do pojęcia „pojazd mechaniczny” - zob. uwagi do art. 87 k.w.).

Nieistotna dla kwestii odpowiedzialności sprawcy jest tu wartość użytej rzeczy - odpowiada on za wykroczenie niezależnie od tego, ile jest warta rzecz (wykroczenie z art. 127 k.w. nie ma bowiem swojego odpowiednika w kodeksie karnym).

Zachowanie sprawcy może polegać np. na „pożyczeniu” bez zgody właściciela kosiarki do trawy, użyciu jej w celu skoszenia swojego trawnika, a następnie zwrócenia jej właścicielowi.

Nie jest wykroczeniem z art. 127 k.w., a wykroczeniem lub przestępstwem kradzieży (w zależności od wartości rzeczy), zabór rzeczy w celu użycia, a następnie jej porzucenie w innym miejscu, tak że właściciel nie ma szansy jej odzyskać. Takie zachowanie (porzucenie) oznacza bowiem, że sprawca przywłaszczył sobie rzecz, ponieważ jedynie właściciel rzeczy może ją porzucić.

2. Wykroczenie z art. 127 k.w. jest wykroczeniem powszechnym.

4. Wykroczenie z art. 127 k.w. różni się od wykroczenia z art. 119 k.w. jedynie stroną podmiotową. Sprawca zabiera rzecz bez zgody właściciela w celu jej użycia, a nie w celu przywłaszczenia, jak ma to miejsce w przypadku wykroczenia kradzieży. Wykroczenie to może zostać popełnione wyłącznie umyślnie, z zamiarem bezpośrednim.

5. Jak stanowi § 2, wykroczenie jest ścigane na żądanie pokrzywdzonego.

Art. 128.

§ 1. Kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej urządza grę hazardową albo użycza do niej środków lub pomieszczenia,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 2. Pieniądze i inne przedmioty służące do gry podlegają przepadkowi, choćby nie stanowiły własności sprawcy.

1. Przedmiotem ochrony art. 128 k.w. jest pośrednio interes państwa, które koncesjonuje przeprowadzanie gier hazardowych.

2. Czynnością sprawczą jest „urządzanie gry hazardowej”, a także „użyczanie do gry hazardowej środków lub pomieszczenia”.

Urządzanie polega na czynnościach organizacyjnych (np. zaproszeniu gości, przygotowaniu stołów itp.), natomiast użyczenie środków lub pomieszczeń może polegać np. na użyczeniu grającym w pokera talii kart.

„Gra hazardowa” to gra uzależniona do wypadku losowego, niezależna od umiejętności gracza. Grami hazardowymi są m.in. poker, „oko”, ruletka.

W doktrynie istnieją rozbieżności co do tego, czy gra w „trzy karty” zawsze jest grą hazardową. Według poglądu Sądu Najwyższego, wyrażonego w uchwale z dnia 16 lutego 1994 r., 1 KZP 39/93 (OSNKW 1994, nr 3-4, poz. 15), „określenie” „gra hazardowa”, użyte w art. 128 § 1 k.w., obejmuje swym zakresem wszelkie gry, w tym i grę w tzw. trzy karty, jeżeli wygrana lub przegrana jest uzależniona nie od umiejętności grających, lecz wyłącznie lub przeważnie od losu”.

Orzeczenie to wywołało duże wątpliwości w doktrynie. Podobne rozbieżności wywołuje tzw. gra w „trzy kubki”.

Nie stanowi wykroczenia sam udział w grze hazardowej (chociaż w niektórych przypadkach może on rodzić odpowiedzialność na podstawie kodeksu karnego skarbowego).

3. Wykroczenie z art. 128 k.w. jest wykroczeniem powszechnym, może je popełnić każdy.

4. Określenie „w celu osiągnięcia korzyści majątkowej” wskazuje, że wykroczenie może zostać popełnione wyłącznie umyślnie, z zamiarem kierunkowym.

Co do pojęcia „korzyść majątkowa” - zob. uwagi do art. 122 k.w.

Nie stanowi wykroczenia urządzenie gry hazardowej w celach towarzyskich, wyłącznie dla rozrywki grających.

5. Paragraf 2 art. 128 k.w. statuuje obowiązek orzeczenia przepadku pieniędzy i innych przedmiotów służących do gry, chociażby nie stanowiły własności sprawcy (środek karny z art. 28 § 1 pkt 2 k.w.).

6. Jeżeli urządzający grę wygrywa dzięki swoim oszukańczym zabiegom (np. grając zaznaczonymi kartami), popełnia on przestępstwo z art. 286 k.k., a nie wykroczenie.

Niezależnie od odpowiedzialności za wykroczenie z art. 127 k.w., sprawca może odpowiadać za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe (z art. 107 - 111 k.k.s.).

W takim przypadku - zgodnie z art. 8 § 1 k.k.s., będzie się stosować zarówno art. 127 k.w., jak i odpowiedni przepis kodeksu karnego skarbowego.

Art. 129.

§ 1. Kto :

1. wyrabia, posiada lub nabywa wytrychy, jeżeli nie trudni się zawodem, w którym są one potrzebne,

2. dostarcza wytrychów osobie nietrudniącej się takim zawodem,

3. wyrabia, posiada lub nabywa klucze do cudzego domu, mieszkania lub innego pomieszczenia albo schowania bez zezwolenia osoby uprawnionej lub organu administracji,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto wyrabia, posiada lub nabywa narzędzia przeznaczone do dokonywania kradzieży albo kto dostarcza takich narzędzi innym osobom.

§ 3. Wytrychy, klucze lub narzędzia ulegają przepadkowi, choćby nie stanowiły własności sprawcy.

1. Przedmiotem ochrony art. 129 k.w. jest mienie. Przepis ten w istocie penalizuje niektóre czynności przygotowawcze do przestępstwa kradzieży z włamaniem

z art. 279 § 1 k.k.

2. Przepis art. 129 wymienia szereg czynności wykonawczych, takich jak :

1. wyrabianie, posiadanie, nabywanie wytrychów lub narzędzi przeznaczonych do dokonywania kradzieży,

2. dostarczanie wytrychów lub narzędzi przeznaczonych do dokonywania kradzieży innej osobie,

3. wyrabianie, posiadanie lub nabywanie kluczy do cudzego domu, mieszkania lub innego pomieszczenia albo schowania.

Zachowania te świadczą o zamiarze przyszłego popełnienia przestępstwa kradzieży, a niektórych przypadkach pomocnictwa do kradzieży.

Ustawodawca, penalizując je, stosuje w istocie tzw. kryminalizację uproszczoną.

3. Wykroczenie z art. 129 k.w. jest powszechne.

4. Wykroczenie z art. 129 k.w. można popełnić wyłącznie umyślnie.

5. Paragraf 3 statuuje obowiązek orzeczenia środka karnego - przepadku przedmiotów, opisanego w art. 28 § 1 pkt 2 k.w.

Przedmioty podlegają przepadkowi również, gdy nie stanowią własności sprawcy.

Art. 130.

§ 1. Przepisów art. 119, 120, 122 i 124 nie stosuje się :

1. (uchylony) ;

2. Jeżeli przedmiotem czynu jest broń, amunicja, materiały lub przyrządy wybuchowe.

§ 2. Przepisu art. 119 nie stosuje się, jeżeli sprawca popełnia kradzież z włamaniem.

§ 3. Przepisów art. 119 i 120 nie stosuje się, jeżeli sprawca używa gwałtu na osobie albo grozi jego natychmiastowym użyciem, aby utrzymać się w posiadaniu zabranego mienia, a gdy chodzi o zabranie innej osobie mienia w celu przywłaszczenia, także wtedy, gdy sprawca doprowadza człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności.

§ 4. (uchylony).

1. W myśl § 1 pkt 2 w przypadku, gdy przedmiotem czynu określonego w art. 119, 120, 122 lub 124 k.w. jest broń, amunicja, materiały lub przyrządy wybuchowe o wartości niższej niż 250 zł, sprawca będzie odpowiadać na podstawie odpowiedniego przepisu kodeksu karnego (w przypadku tych kategorii rzeczy ustawodawca nie zdecydował się na zastosowanie konstrukcji tzw. typu przepołowionego).

„Broń” została zdefiniowana w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r., Nr 52, poz. 525).

Głównymi kategoriami broni są:

1. broń palna i broń pneumatyczna,

2. miotacze gazu obezwładniającego, broń biała,

3. broń cięciwowa,

4. przedmioty przeznaczone do obezwładniania ludzi za pomocą energii elektrycznej.

Bronią są więc wszelkiego rodzaju pistolety, rewolwery, karabiny, a także broń gazowa, miecze, kusze i łuki.

Nie jest natomiast bronią wiatrówka, ponieważ energia pocisku opuszczającego jej lufę nie przekracza 17 J.

„Amunicja” została zdefiniowana w art. 4 ust. 2 i 3 ustawy o broni i amunicji.

Pojęcie broni :

Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o broni i amunicji, „bronią palną jest niebezpieczne dla życia lub zdrowia urządzenie, które - w wyniku działania sprzężonych gazów powstających wskutek spalania materiału miotającego - jest zdolne do wystrzelenia pocisku lub substancji z lufy albo z elementu zastępującego lufę, a przez to rażenia celów na odległość”.

Natomiast w myśl art. 8 ustawy „bronią pneumatyczną jest niebezpieczne dla życia lub zdrowia urządzenie. które w wyniku działania sprzężonego gazu jest zdolne do wystrzelenia pocisku z lufy lub elementu ją zastępującego i przez to zdolne do rażenia na odległość, a energia kinetyczna pocisku opuszczającego lufę lub element ją zastępujący przekracza 17 J”.

Ilekroć w ustawie jest mowa o amunicji, należy przez to rozumieć amunicję do broni palnej. W rozumieniu ustawy amunicją są naboje scalone i naboje ślepe przeznaczone do strzelania z broni palnej”.

Definicja normatywna „materiałów wybuchowych” jest zawarta w art. 3 pkt 9 ustawy z dnia 21 czerwca 2002 r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego (Dz. U. Nr 117, poz. 1007 z póżn. zm.).

W rozumieniu ustawy materiałami wybuchowymi są : „substancje chemiczne stałe lub ciekłe albo mieszaniny substancji zdolne do reakcji chemicznej z wytwarzaniem gazu o takiej temperaturze i ciśnieniu i z taką szybkością, że mogą powodować zniszczenia w otaczającym środowisku, a także wyroby wypełnione materiałem wybuchowym”.

Według Sądu Najwyższego w obrębie tego pojęcia nie mieszczą się materiały pirotechniczne (por. wyrok SN z dnia 3 sierpnia 1994 r., III KRN 99/94, Prok. I Pr. 1995, nr 1, poz. 20).

2. Jak stanowi § 2, w wypadku kradzieży z włamaniem (art. 279 § 1 k.k.) sprawca będzie odpowiadać za przestępstwo, a nie za wykroczenie z art. 119 k.w., nawet jeśli przedmiot czynu miał wartość niższą niż 250 zł.

3. Zgodnie z § 3 :

a) w przypadku „użycia gwałtu na osobie lub groźby jego użycia w celu zabrania mienia w celu przywłaszczenia” sprawca nie odpowiada za wykroczenie z art. 119 k.w., lecz za przestępstwo rozboju z art. 280 k.k., również gdy przedmiot czynu ma wartość niższą niż 250 zł.

W doktrynie i orzecznictwie istnieją dwie interpretacje pojęcia „gwałt na osobie”. Według części autorów, a także według najnowszego orzecznictwa Sądu Najwyższego, „gwałt na osobie” jest pojęciem węższym niż pojęcie „przemoc wobec osoby”, użyte w art. 280 i 281 k.k.

W tym ujęciu pojęcie „gwałt na osobie”, zawarte w art. 131 § 3 k.w. oznacza kwalifikowaną formę przemocy wobec osoby, charakteryzującą się użyciem siły fizycznej o natężeniu stwarzającym niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia” (uchwała SN z dnia 21 marca 2007 r., I KZP 39/06).

W konsekwencji możliwa będzie sytuacja, w której sprawca, używając „przemocy względem osoby” (niebędącej jednak „gwałtem na osobie”) w celu zabrania mienia o wartości powyżej 250 zł w celu przywłaszczenia , i tak będzie odpowiadać za wykroczenie z art. 119 k.w., a nie za przestępstwo rozboju (np. jeżeli dwaj mężczyźni podeszli do trzeciego, jeden z napastników przytrzymał ofiarę za ręce, zaś drugi wyjął z jego kieszeni telefon komórkowy o wartości 225 zł, a następnie napastnicy odeszli).

W drugim ujęciu (występującym zarówno w nauce prawa karnego, jak i w judykaturze Sądu Najwyższego i sądów powszechnych) przyjmuje się, że pojęcie „gwałt na osobie” należy uznać za synonim pojęcia „przemoc wobec osoby”, użytego m.in. w art. 280 k.k.

W konsekwencji każde „użycie przemocy” (także naruszenie nietykalności cielesnej) będzie stanowić przestępstwo, a nie wykroczenie.

Powyższy spór nie jest, jak się zdaje, rozstrzygnięty, jednak niedawna uchwała SN z dnia 21 marca 2007 r., I KZP 39/06 wskazuje, że orzecznictwo najprawdopodobniej zaakceptuje pierwsze stanowisko ;

b) „użycie gwałtu na osobie lub groźby jego użycia w celu utrzymania się w posiadaniu zabranego mienia” powoduje, że sprawca nie odpowiada za wykroczenie z art. 119 k.w., lecz za przestępstwo kradzieży rozbójniczej z art. 281 k.k., nawet gdy przedmiot czynu miał wartość niższą niż 250 zł.

Co do pojęcia „użycie gwałtu na osobie” - zob. uwagi powyżej ;

c) w przypadku „doprowadzenia człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności w celu zabrania mienia w celu przywłaszczenia” sprawca odpowiada za przestępstwo rozboju z art. 280 k.k., także gdy przedmiot czynu ma wartość niższą niż 250 zł.

„Doprowadzenie do stanu bezbronności” to wywołanie stanu, w którym pokrzywdzony nie ma możliwości zapobieżenia działaniom sprawcy, mimo zachowania sprawności psychicznej i fizycznej.

„Doprowadzenie do stanu nieprzytomności” to wywołanie u pokrzywdzonego stanu zakłóceń psychicznych w znacznym lub całkowitym stopniu.

Obydwa wyżej wymienione stanu nie mogą być spowodowane przez sprawcę przez użycie przemocy ani groźbę jej użycia.

Art. 131.

Przepisy art. 119, 122 i 124 stosuje się również w razie popełnienia wykroczenia za granicą.

Odpowiedzialność za wykroczenia opisane w art. 119, 122 i 124 k.w. jest rozszerzona na czyny popełnione za granicami Rzeczypospolitej Polskiej (wyjątek od zasady terytorialności, wyrażonej w art. 3 § 1 k.w.).

Mogą je popełnić zarówno obywatele polscy, jak i cudzoziemcy.

ROZDZIAŁ XVI

WYKROCZENIA PRZECIWKO OBYCZAJNOŚCI PUBLICZNEJ

Art. 140.

Kto publicznie dopuszcza się nieobyczajnego wybryku,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 1.500 złotych albo karze nagany.

1. Dobrem prawnie chronionym w art. 140 k.w. jest obyczajność publiczna.

2. Zachowanie sprawcy polega na dopuszczeniu się publicznie nieobyczajnego wybryku, przy czym znamię „nieobyczajny” nie jest ustawowo zdefiniowane. Rozumie się przez to takie zachowanie, które narusza zasady współżycia społecznego, dobre obyczaje, normy kulturowe i może wywołać zgorszenie u przeciętnego obywatela. Takie zachowania mogą przybrać różną formę, np. określonych gestów, ruchów, jeżeli naruszają one wskazane normy i zasady.

3. Przez pojęcie „publicznie” należy rozumieć taką sytuację, kiedy zachowanie sprawcy może być zauważone przez nieokreśloną liczbę osób.

Publicznie można działać także w miejscu niepublicznym, jeżeli zachowanie może być dostrzeżone przez nieoznaczoną liczbę osób (np. zachowanie ma miejsce w otwartym oknie).

4. Wykroczenie z art. 140 k.w. ma charakter formalny. Jeżeli nastąpił skutek w postaci zgorszenia się, sprawca powinien ponosić odpowiedzialność na podstawie art. 51 k.w.

5. Wykroczenie to może zostać popełnione przez każdego, ma więc charakter powszechny.

6. Wykroczenie opisane w art. 140 k.w. może zostać popełnione wyłącznie umyślnie. Zachowanie popełnione nieumyślnie nie będzie stanowiło wykroczenia z art. 140 k.w.

Art. 141.

Kto w miejscu publicznym umieszcza nieprzyzwoite ogłoszenie, napis lub rysunek albo używa słów nieprzyzwoitych,

podlega karze ograniczenia wolności, grzywny do 1.500 złotych albo karze nagany.

1. Przedmiotem ochrony art. 141 k.w. jest obyczajność publiczna.

2. Czynność sprawcza polega na umieszczaniu w miejscu publicznym nieprzyzwoitego ogłoszenia, napisu lub rysunku albo używaniu w takim miejscu słów nieprzyzwoitych.

3. Miejscem publicznym jest miejsce, do którego ma dostęp bliżej nieoznaczona liczba osób.

4. Znamię „nieprzyzwoite” jest znamieniem cennym, które jest uzależnione od norm kulturowych i poglądów grupy społecznej na temat tego, czy coś jest nieprzyzwoite.

5. Przepis art. 141 k.w. stanowi lex specialis w stosunku do art. 63a k.w. (zob. uwagi do art. 63a).

6. Użycie nieprzyzwoitych słów połączonych z gestami poniżającymi godność człowieka może naruszać także art. 140 k.w. - wystąpi wówczas zbieg przepisów.

7. W niektórych przypadkach ogłoszenia, napisy, rysunki ukazujące konkretne osoby mogą stanowić przestępstwo zniesławienia (art. 212 k.k.) lub przestępstwo zniewagi (art. 216 k.k.). Mogą też mieć charakter pornograficzny i wyczerpywać znamiona przestępstwa rozpowszechniania pornografii (art. 202 k.k.).

W tych przypadkach będzie występował zbieg wykroczenia z przestępstwem.

8. Wykroczenie określone w art. 141 ma charakter formalny.

9. Wykroczenie to może zostać popełnione przez każdego, ma więc charakter powszechny.

10. Wykroczenie spenalizowane w art. 141 k.w. można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

Art. 142.

Kto natarczywie, narzucając się lub w inny naruszający porządek publiczny sposób, proponuje innej osobie dokonanie z nią czynu nierządnego, mając na celu uzyskanie korzyści materialnej,

podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

1. Dobrem chronionym przez art. 142 k.w. jest obyczajność publiczna.

2. Zachowanie sprawcy polega na proponowaniu innej osobie w sposób naruszający porządek publiczny dokonania z nią czynu nierządnego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Karalna nie jest sama propozycja dokonania czynu nierządnego, lecz natarczywość, narzucanie się lub naruszanie porządku publicznego w inny sposób.

Sprawca musi mieć na celu osiągnięcie korzyści majątkowej.

3. Co do pojęcia „porządek publiczny” - zob. teza 1 do art. 63a.

4. Wykroczenie opisane w art. 142 k.w. nie jest skierowane bezpośrednio przeciwko prostytucji. W tym zakresie kodeks wykroczeń stanowi uzupełnienie kodeksu karnego, który przewiduje odpowiedzialność karną za czyny o większym stopniu społecznej szkodliwości, niż propozycja dokonania czynu nierządnego.

5. Przepis art. 142 k.w. stanowi lex specialis w stosunku do przepisu art. 51 k.w.

6. Jeżeli sprawca używa zarazem słów nieprzyzwoitych, dojdzie do zbiegu przepisów art. 141 k.w. z art. 142 k.w.

7. Wykroczenie ma charakter materialny - skutkiem jest naruszenie porządku publicznego.

8. Wykroczenie ma charakter powszechny.

9. Wykroczenie opisane w art. 141 k.w. może zostać popełnione wyłącznie umyślnie i tylko z zamiarem bezpośrednim, ze względu na cel osiągnięcia korzyści majątkowej.

koniec

---