Psychologia rozwojowa jest dziedziną teoretyczną. Powstała pod koniec XIX w. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży to część psychologii ontogenetycznej (całe życie człowieka). Jest dziedziną tradycyjnego spojrzenia na rozwój. Nie jest równoznaczna z psychologią dziecka i higieną psychiczną, ale mają styczne punkty ze sobą.

Zadania psychologii rozwojowej dzieci i młodzieży:

• Zmiany zachodzące we wczesnej ontogenezie

• Jakość rozwoju

• Charakterystyki poszczególnych etapów rozwojów

• To, co wpływa na rozwój, jakie warunki stymulują rozwój, co szkodzi rozwojowi? Ustala prawidłowości, z których korzystają: psychologia wychowawcza i pedagogika.

Rozwój-proces zmian, który trwa przez całe życie na coraz wyższym poziomie zorganizowania. Służy doskonaleniu w sferze psychicznej i równowadze między sobą samym a otoczeniem (świadomość siebie, aby być w równowadze). Efektem powinna być jak największa równowaga, ale jej nigdy nie osiągamy. Każdy ma swój subiektywny cel.

Progresywność rozwoju-każdy kolejny osiągnięty etap powinien być coraz lepszy, wyższy niż poprzednio.

2 okresy osiągania równowagi:

• obiektywizacja poznania: dążymy do maksymalnego wiernego odzwierciedlenia rzeczywistości, aby łatwiej się porozumieć ze światem, ale jesteśmy strasznie subiektywni. Coraz dokładniej i wierniej odzwierciedlamy rzeczywistość.

• automatyzacja działania: działanie osoby jest coraz częściej sterowane wewnętrznie, niezależnie od czynników zewnętrznych. Z wiekiem można osiągać jak najwyższą niezależność od otoczenia. Polega na staniu się samosterownym, ale z uwzględnieniem tego, co wpływa i otacza.

Równowaga między nami a otoczeniem-dokonuje się adaptacja do otoczenia (wymyślił i zastosował Piaget) lub przez przekształcenie otoczenia przez osobę (tak, aby zachodziła równowaga między mną a otoczeniem).

Cechy rozwoju: nieustanność, ciągłość (jedne zmiany warunkują drugie)

Warunki zmian: czynniki środowiskowo-kulturowe

Podział na stadia rozwojowe wg Marii Żebrowskiej:

I kryterium: sposób i poziom poznania i uświadamiania przez dziecko rzeczywistości

II kryterium: dominujący rodzaj działalności (zabawa, uczucia, praca)

III kryterium: specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego (wychowywanie, nauczanie)

Wszystkie kryteria bierze się pod uwagę w połączeniu. I stadium jest podstawą dla następnych. Nie da się przeskoczyć któregoś z tych etapów.

• niemowlęctwo 1 r.ż. (wczesne dzieciństwo)

• wiek poniemowlęcy 2-3 r.ż. (wczesne dzieciństwo)

• wiek przedszkolny 4-7 r.ż. (średnie dzieciństwo)

• wiek młodszy szkolny 7-11/12 r.ż. (późne dzieciństwo)

• wiek dorastania 12/13-17/18 r.ż.

• wiek młodzieńczy 17/18-24 r.ż.

Czynniki dla rozwoju: dziedziczenie, środowisko, wychowanie i nauczanie, własna aktywność. Dla rozwoju dziecka bardzo ważne są dwa wskaźniki rozwoju psychicznego: aktywność dziecka i wychowanie, które steruje tą aktywność.

Aktywność-stan i podstawowa cecha każdego żywego organizmu. Powoduje regulację czynną stosunku organizmu z otoczeniem. Przejawia się przez czynności i działania od własnego dzieciństwa przez całe życie człowieka. Doskonali się z wiekiem. Rozwój jej jest progresywny i wyraża się przez:

• poszerzenie dziedzin działalności (aktywność)

• usprawnianie wykorzystania aktywności przez zmiany rozwoju aktywności

• doskonalenie form i rodzajów aktywności

Składniki aktywności:

• czynności np. pisanie, słuchanie

• działanie-ciąg czynności mających na celu przekształcanie rzeczywistości

• działalność - złożone zespoły czynności i działań

Pisaniestudiowanie danego przedmiotustudiowanie danego kierunkuaktywność intelektualna

Człowiek rodzi się już aktywny. Aktywność ulega przekształceniom.

4 pary procesów, które przekształcają aktywność:

1. RÓŻNICOWANIE I SCALANIE

Różnicowanie niespecyficznej aktywności na aktywność specyficzną (z ruchu bezcelowego, machanie nóżkami na aktywność specyficzną-używanie przedmiotów). Przechodzi od aktywności nieróżnicowanej do aktywności specyficznej.

Scalanie-utrwalanie zdobytej specyficznej aktywności. Doskonalenie specyficznej czynności.

2. INTERIORYZACJA I EKSTERIORYZACJA

Interioryzacja-uwewnętrznienie, przejście od działań na konkretnych przedmiotach do operowania ich wyobrażeniami i symbolami.

Eksterioryzacja-przechodzenie od czynności wewnętrznych, umysłowych do działań na przedmiotach (realizacja pomysłów). Uzewnętrznienie się myślenia.

3. MENTALIZACJA I AUTOMATYZACJA

Mentalizacja-większy udział świadomości w działaniu człowieka.

Automatyzacja-proces odwrotny, zmniejszania świadomości w wykonywaniu działania.

4. SOCJALIZACJA I INDYWIDUALIZACJA

Socjalizacja-przechodzenie od czynności indywidualnych do zespołowych.

Indywidualizacja-wykonywanie czynności właściwych danej osobie, rozwija się przez całe życie.

Tendencje rozwojowe wg Tyszkowej:

• aktywność się porządkuje

• aktywność się różnicuje-dzieli na różne rodzaje

• rozwija się w kierunku form bardziej złożonych i ukierunkowanych czynności i działań

• tworzą się wewnętrzne mechanizmy regulowania czynności: strach, motywacja, samoocena, system wartości, cele życiowe, ideały, wartości.

3 rodzaje aktywności:

ZABAWA-działalność, która ma prowadzić do przyjemności, do wyzwalania ekspresji

NAUKA-celem jest zdobycie wiedzy i umiejętności, jest to świadome

PRACA-dla satysfakcji, samorealizacji, ma dawać korzyści społeczne pośrednio lub nie

Twórczość-aktywność, którą można wydzielić, rozwija człowieka w sposób dodatkowy, cenny. Zaczyna się bardzo wcześnie. Jak nie da się dziecku możliwości rozwoju twórczości to zabiera się mu możliwość rozwoju.

Aktywność i wychowanie celowe. Rozwojowi sprzyja taka aktywność, która jest na granicy możliwości.

Czynniki wpływające na aktywność: czynniki zewnętrzne to środowisko (lokalne), właściwości środowiska rodzinnego, rodzaj instytucji. Środowisko decyduje o dostępie do obiektów potrzebnych do rozwoju osobistego (musi być odpowiednie miejsce, przedmioty, osoby). Czyli osoby znaczące (uczenie się od nich jak się zachować) też wpływają na aktywność.

Pojęcie „emocje” używane jest w nauce w badaniach, na co dzień: uczucia, afekty, nastroje.

4 podstawowe elementy/komponenty emocji:

1. Czynnik lub wydarzenie, które wzburza reakcję emocjonalną - stymulatory

2. Fizjologiczne procesy w mózgu i pozostałych elementach układu nerwowego

3. Pozytywne lub negatywne doświadczenia związane z emocjami

4. Reakcje behawioralne oraz ekspresja mimiczna

• komponent poznawczy-wiąże się z tym, że w czasie poznania łączą się dwie sfery.

Czynniki wywołujące emocje:

1. Czynniki neuronalne, które mogą wywołać emocje same z siebie, niezależnie od środowiska, mogą wywołać depresję, śmiech, nie są normalne, przeszkadzają.

2. Pobudzenie sensomotoryczne, zmysłowo-ruchowe

3. Systemy motywacyjne, popędy wywołują emocje np. głód, pragnienie, kwestie seksualne. Motywacje wyższego rzędu: cele i potrzeby wyższego rzędu (np. samorealizacja)

4. Stymulacja hedonistyczna, przyjemnościowa: odczuwanie przyjemnych bądź nieprzyjemnych emocji

5. Procesy poznawcze, emocje i uczucia: przyjemność poznawania czegoś, estetyczna.

Czynniki różnicujące ludzi na podstawie emocji:

• różnice w strukturze biologicznej

• różne style przywiązania

• różny rozwój poznawczy

• różny rozwój „Ja”

• kontakty z innymi ludźmi

Emocje czasami robią duże spustoszenie w psychice, ale dają również dużo dobrego. Słowo ma duży nośnik emocjonalny. Słowa mogą nas niszczyć. Bardzo łatwo nas zranić.

Stany pierwotne emocjonalne: lęk, obrzydzenie, smutek, radość, zaskoczenie. Emocje pierwotne u wszystkich ludzi w zachowaniu przyjmują taką samą formę. Każda z emocji ma inny wyraz, inaczej człowiek wychodzi z tej emocji. Podobnie rozpoznajemy emocje u innych osób. Natura stworzyła pewien zbiór zachowań, który sprzyja zachowaniu, które wyzwala emocje, jest to dla wszystkich podobne. Emocje można zmniejszyć poprzez wychowanie i kulturę.

Cechy rozwoju emocjonalnego:

1. Procesy dojrzewania i socjalizacji, nowe emocje (wstyd, zażenowanie, poczucie winy, duma)

2. Emocje łączą się ze sobą (lęk i złość)

3. Zmieniają się okoliczności wywołujące emocje (do 2 r.ż.) konkretne sytuacje, od 2 r.ż. wyobraźnia, słowo, wspomnienie czegoś

4. Emocje ujawniają się w coraz bardziej subtelny sposób chodzi o efekty procesu socjalizacji, uczucia nie idą w parze z zachowaniem

5. Rozwój emocjonalny idzie równolegle z rozwojem poznawczym

6. Rozwój emocjonalny jest łatwiejszy kiedy dziecko zaczyna używać języka

Socjalizacja wiąże się z kultur, w której żyjemy. Są grupy na świecie, które wychowują dziecko do niewyrażania uczuć negatywnych.

Reguły ekspresji emocjonalnej:

1. minimalizacja-gdzie mniej się okazuje niż przeżywa

2. maksymalizacja-okazywanie silniejszych emocji niż się je przeżywa

3. markowanie-udawanie, że nic się nie stało

4. substytucja-zastępowanie jednym uczuć innymi

5. naśladowanie-dzieci naśladują rodziców

6. trenowanie-dajemy bezpośrednie instrukcje dziecku

7. modelowanie-swoje zachowanie na wzór osoby znaczącej, głównie przez obserwację

8. uczenie się zbieżności-daje najlepsze efekty wymienianie wzajemnych reakcji. Uczy rozpoznawania emocji u innych osób.

Kompetencje emocjonalne są nie mniej ważne niż kompetencje intelektualne. Kompetencje emocjonalne trzeba widzieć ze względu na wiek bardzo ściśle wiąże się z kompetencjami społecznymi.

Składniki (elementy) kompetencji emocjonalnych wg Saarani:

• wiem, co w danej chwili czuję (świadomość emocji),

• umiem dostrzegać emocje innych,

• umiem nazywać emocje wg słownika danej kultury,

• umiem angażować się w cudze emocje (empatia),

• wiem, że to co czuje nie musi być adekwatne do tego, jak się zachowuję,

• umiem radzić sobie z przykrymi emocjami,

• umiem oceniać relacje z innymi na podstawie sposobu komunikowania emocji,

• umiem kontrolować i akceptować własne stany emocjonalne.

Przyczyny różnych kompetencji emocjonalnych:

• biologiczne-różnice temperamentu, wszelkie uwarunkowania genetyczne

• czynniki interpersonalne-z kim mieliśmy do czynienia społecznie (wsparcie, konfliktowość, depresyjność rodziców, przywiązanie do rodziców)

• środowisko-szeroko rozumiane

Podłożem emocji jest układ nerwowy. Człowiek nierozwinięty emocjonalnie a rozwinięty poznawczo jest bardziej niebezpieczny. Trudno się mówi o emocjach ale są one bardzo ważne. Wymagane w rozwoju jest osiągnięcie kompetencji emocjonalnej.

Przywiązanie-intensywna, trwała relacja społeczno-emocjonalna między dzieckiem a matką, ojcem, lub stałym opiekunem. Długotrwały, emocjonalny związek (konkretnej osoby)

Cechy przywiązania:

• selektywność-tj. skupianie się na konkretnej osobie, która zachowuje się w bliski sposób, inny niż pozostałe osoby

• poszukiwanie fizycznej bliskości z obiektem przywiązania

• komfort i bezpieczeństwo wynikające z bliskości

• lęk separacyjny, występuje gdy więź urywa się lub bliskość jest nieosiągalna

TEORIA PRZYWIĄZANIA John Badby'a: pierwsza teoria przywiązania mówi, że człowiek w swoim rozwoju w związku z bezpieczeństwem wytwarza się poczucie bliskości z drugą osobą dla poszukiwania bezpieczeństwa. Automatycznie dziecko przyciąga wszystkich, różnicuje dorosłych w 8 m-cu życia.

Funkcje przywiązania:

1. biologiczna-zwiększa szanse na przeżycie organizmu

2. psychologiczna-zapewnia dziecku bezpieczeństwo

Fazy rozwoju przywiązania:

1. Przedprzywiązanie (0-2 m.ż.) przygotowanie organizmu do nawiązania kontaktu z innymi. Polega na selektywności percepcyjnej (zwracanie uwagi na innych ludzi) i zachowania sygnałowe (wokalizacje). Reakcje społeczne są niezróżnicowane i nieskomplikowane.

2. Przywiązanie w trakcie tworzenia (2-7 m.ż.) dziecko uczy się podstawowych zasad wzajemnych kontaktów. Polega na słuchaniu co mówi drugie, próba synchronizacji zachowania, działanie na siebie.

3. Wyraźne ukształtowane przywiązanie (7-24 m.ż) sprzeciw w sytuacji separacji dziecka od obiektu przywiązania, nieufność wobec obcych, komunikacja zamierzona. Dzieci od 7-8 m.ż. tęsknią tylko za matką. Więzi emocjonalne są trwalsze, odrzucanie obcych osób. W tych 3 fazach dzieci we wszystkich kulturach zachowują się podobnie.

4. Związek ustanowiony na cel (2 lata w górę) relacje bardziej dwustronne, dzieci przewidują skutki swoich działań, planują swoje działania ze względu na cel, który chce osiągnąć w relacji z innymi, rozumieją potrzeby rodziców, wytwarzają się w umyśle dziecka modele operacyjne, które kierują zachowaniem dziecka. Wewnętrzne modele operacyjne to struktury umysłowe, które mają przenosić w dorosłość doświadczenia związane z przywiązaniem nabyte we wczesnym dzieciństwie.

Kiedy relacje z matką są ciepłe i dobre to model będzie przedstawiał poczucie bezpieczeństwa i będzie można szukać tego bezpieczeństwa u innych ludzi. Obraz własnej osoby stworzymy bardziej pozytywny. Kiedy relacja z matką była zła, to brak poczucia bezpieczeństwa zaniża obraz siebie. Model pokazuje, co wydarzyło się w przeszłości.

Typy przywiązania:

= przywiązanie ufne/bezpieczne: dziecko przejawia niepokój kiedy matka odchodzi, jest zlęknione. Dąży do matki kiedy wraca (rozluźnienie)

= lękowe (unikanie): dziecko unika kontaktu z matką po jej powrocie, pozostawione same z obcym nie wykazuje niepokoju

= typ lękowo-ambiwalenty: dziecko jest silnie zaniepokojone nieobecnością matki, po powrocie długo się uspokaja, gniewa się na nią i jednocześnie szuka

= typ lękowe zdezorganizowany: dziecko jest oszołomione i zmieszane kiedy matka wraca i nieruchomieje lub patrzy poza matkę

Altruizm-łączy się z rozwojem moralnym, rozumowanie moralne: co rozumiem na temat norm i zasad, postępowanie moralne: praktycznie wykorzystanie norm

Zachowania prospołeczne-rodzaje postępowania moralnego, które obejmuje pożądane zachowania społeczne (np. pomaganie, dzielenie się, zachowania, które mają na celu dobro innych ludzi). Zachowanie prospołeczne ma obusieczny wymiar czyli daje coś innemu, a w drugą stronę działa w sferze emocji (daje satysfakcję)

Rozwój zachowań prospołecznych:

• przejawy zachowań we wczesnym dzieciństwie (małe dzieci płaczą, gdy słyszą płacz innych, ale nie płaczą gdy słyszą własny płacz nagrany)

• dzielą się z innymi, pocieszają innych (dzieci powyżej 2 r.ż.)

• współdziałają poprzez wskazywanie lub podnoszenie zabawki żeby zwrócić uwagę na nią, dawanie zabawki, później wspólna zabawa (do 3 r.ż.)

• dzieci przedszkolne pomagają, robią to co dorośli, zachowania opiekuńcze do otoczenia, martwią się współczująco, płaczą razem z cierpiącym, chcą pomóc osobie poszkodowanej

Dziecko tak się zachowuje, kiedy było w podobnej sytuacji, widziało takie zachowanie. Więcej altruizmu przejawiają dzieci starsze (ale w laboratorium w warunkach naturalnych mniej). Dzieci młodsze skupiają się na sobie. Dzieci starsze potrafią elastycznie stosować zachowania prospołeczne, dzieci młodsze zachowują się w sposób bardziej jednorodny. Nie zauważono większej różnicy w zachowaniu prospołecznym między chłopcami a dziewczynkami.

Czynniki wpływające na zachowania prospołeczne:

1. poznawcze

1. przyjmowanie czyjejś perspektywy (zdolność poznawania sytuacji z punktu widzenia kogoś innego)

2. rozumowanie moralne (co ja wiem na temat moralności)

3. empatia (podzielanie doświadczeń emocjonalnych innych osób)

Martin Hoffman:

I stadium rozwoju empatii w 1 r.ż. charakteryzuje się: -dziecko nie wie, że są inne osoby, -krzyczy gdy słyszy krzyk innych

II stadium 2 r.ż. dziecko jest świadome siebie, umie odwrócić się od swojego stanu i zwrócić uwagę na innej osobie, trudno mu utrzymać punkt widzenia drugiej osoby, stara się udzielić pomocy innym, ale nie zawsze adekwatnie.

III stadium (3-4 r.ż.) dziecko lepiej rozumie polecenia językowe i symbole-przez język może wyrażać swoją empatię, może to robić przy ludziach i kiedy jest sam

IV stadium (6-9 r.ż.) dostrzeganie przeżyć innych osób, zauważanie większego doświadczenia innych osób, skupianie się na możliwościach innych osób, ale jeszcze nie na przeżyciach-potrafię generalizować zachowanie empatyczne na grupę, potrafię zauważyć szerzej człowieka jako grupy a nie pojedynczo.

Hoffman uważa, że empatia może mieć podłoże biologiczne.

Rozwój empatii przyspiesza:

• uczenie dzieci odkrywania emocji swoich i cudzych

• wyjaśnianie jak jego zachowanie wpływa na inne

• częste słowne określanie własnych reakcji empatycznych

Silnego związku między empatią a zachowaniem prospołecznym nie ma.

1. atrybucje (ocenianie działania innych w oparciu o własny punkt widzenia) np. dzieci pomagają innym przy wzmacnianiu przyczyn problemów. Wpływa na to, czy pomaga się drugiej osobie czy nie.

2. społeczne i rodzinne

1. zachowania prospołecznego można uczyć przez obserwację

2. wzmacnianie (mają duży wpływ pochwały na uczenie zachowań prospołecznych)

3. rozmawianie i pokazywanie

4. modelowanie: model to osoba znacząca, osoba silna, kompetentna, musi być ważna

5. telewizja i środki przekazu

Agresja: zachowanie umyślne, działanie na szkodę osoby lub jej własności, nie da się społecznie usprawiedliwić

Typy agresji: słowna, fizyczna, instrumentalna (np. rozpychanie innych dzieci), celem jest otrzymanie czegoś pożądanego, wroga (celem jest zadawanie bólu), odwzajemniona (reakcja agresywna na czyjąś agresję)

Agresja zmienia się z wiekiem. U dzieci młodszych fizyczna i instrumentalna, u dzieci szkolnych słowna i wroga. Chłopcy przejawiają częściej agresję w przedszkolach i szkole podstawowej. Pod koniec szkoły podstawowej agresja chłopców wzrasta wobec chłopców, a maleje wobec dziewcząt. U dziewcząt z wiekiem agresja staje się bardziej słowna i skierowana na dziewczyny. Przy wchodzenie w dorastanie maleją różnice.

Przyczyny agresji:

1. biologiczne: poziom agresji jest stały przez wiele lat, można tworzyć prognozy na przyszłe lata, temperament (trudny), hormony (testosteron), zjawisko dominowania, zachowywanie hierarchii

2. środowiskowe i społeczne: środowiska które uczą się poprzez różne zachowania, dziecko obserwuje wzory, modelem może być rodzic lub rodzeństwo, rodzice dzieci agresywnych często dyscypliną trzymają agresję, modelowanie, promowanie agresji w kontaktach z dziećmi, przemoc w tv efekty oglądania przemocy: -na początku naśladowanie głównie wtedy gdy model jest „równym gościem”; podwyższanie wszystkich form przemocy; zwiększa tolerancję na agresję; relacje są kołowe-przemoc rodzi agresję-agresja zmusza do oglądania przemocy

Procesy poznawcze a agresja:

1. dzieci bardzo wcześnie rozpoznają zachowania agresywne i wiedzą że są one niewłaściwe

2. od 5 r.ż. rozumieją bardziej złożone formy agresji np. agresja przemieszczona

3. cechy poznawcze dzieci agresywnych:

• niższy poziom rozumowania moralnego

• rzadkie uwzględnianie motywów agresora przy ocenie jego postępowania

• mają niższy poziom empatii, mniej jej okazują

• mają braki w widzeniu świata, świat społeczny dostrzegają fragmentarycznie

Zapobieganie: trudno jest zapobiegać; stosowanie treningu rodziców właściwej komunikacji rodziców z dzieckiem, jak dyscyplinować; techniki poznawcze, które dotyczą zmiany postaw dzieci wobec agresji; dyskusja na temat agresji; techniki oczyszczające nie przynoszą rezultatu; jak najmniej modelować.

Składniki samowiedzy:

1. Podstawowe

1. Centralne: -samoopis S.O (sądy opisowe ja realne); -samoocena SW (wartościowanie); -standardy osobiste SO (sądy normatywne ja idealne)

2. Peryferyjne: -reguły tworzenia RG wiedzy o sobie; -reguły komunikowania wiedzy o sobie RK

1. samoprezentacja pragmatyczna: - samoprezentacja taktyczna; -samoprezentacja fasadowa

2. samoprezentacja pryncypialna (autentyczna)

1. Złożone: -samoakceptacja (stosunek do siebie); -samokontrola (kierowanie sobą)

SW=>S.O, W, SO, RG, RK

Składniki podstawowe

Osobowość jest zjawiskiem skomplikowanym, opiera się na informacjach, wyższe mechanizmy kierujące naszym zachowaniem. Są to mechanizmy poznawcze, które wpływają na nasze zachowanie: elementy samowiedzy, obraz świata, kształtowanie osobowości.

Zachowania człowieka odbywają się na 2 poziomach regulacji: popędowo-emocjonalny, poznawczy.

Obraz samego siebie: obraz własnego Ja, samowiedza, dotyczy tego co ja o sobie wiem, jaki jest stosunek do siebie, jak wpływam na swoje zachowanie, informacje zawarte w świadomości.

Wiedza o sobie: jest niestała, niepewna, uzupełniająca, zawodna, sprzeczna, podległa wahaniom, subiektywna, prawdopodobna, składa się na nią system sądów osobistych (sąd-każda myśl, która zdaje sprawę z pewnego stanu rzeczy, zdaje sobie sprawę z tego, że tak jest lub tak a tak nie jest)

Samoopis-sądy opisowe o sobie charakterystyka siebie poprzez te sądy, np. jestem ambitna, bałaganiara, plotkara (subiektywnie realne w świadomości)

Samooceny-sądy wartościujące o sobie, które dotyczą cech prostych lub złożonych np. jestem bardzo inteligentny, bardzo głupi; mogą być szczegółowe (dotyczą poszczególnych cech) lub globalne (wszystkie cechy)

Źródła samoocen: -od innych osób, -własne doświadczenia połączone z porównaniami społecznymi, -własne postrzeganie siebie, -wartości przypisywane danej cesze (wpływają na jakość samooceny), -tendencje do obrony własnej osoby

Wartości podstawowe samoocen: -poziom (niski lub wysoki), -stabilność (stabilna lub niestabilna), -adekwatność (adekwatna lub nieadekwatna). Wysoka lub niska samoocena może być adekwatna (trafna) lub nieadekwatna. Wartość oceny wpływa na funkcjonowanie poznawcze i społeczne człowieka. Niekorzystną jest nieadekwatna ocena czyli duża rozbieżność między samooceną a stanem faktycznym. Ocena nieadekwatna może być zaniżona i prowadzi do obniżenia aktywności, unikania trudnych zadań, nieśmiałość, wycofania się z kontaktów społecznych, mniejsze osiągnięcia niż powinny być. Zawyżona ocena sprzyja podejmowaniu zadań, pewność siebie, powoduje nieliczenie się z opinią innych osób, sprzyja tendencji do dominacji , naraża człowieka na śmieszność. Ludzie mają tendencję do zawyżania lub zaniżania samooceny. Może też być wymieszana.

Standardy osobowościowe są to sądy normatywne, które zawierają aspiracje, pragnienia, życzenia. Powstaje pod wpływem oddziaływań społecznych oraz systemu wartości przyjętego przez człowieka; wizje siebie mogą być minimalistyczne, przeciętne lub maksymalistyczne. Wizje aby były możliwe do wykonania muszą być realne.

Rozbieżność między standardem osobistym (ja realnym) a stanem aktualnym (ja realne) powoduje napięcie motywujące. Motywuje nas i wpływa na poziom samoakceptacji. Mała rozbieżność wywołuje zadowolenie z siebie, nie sprzyja pracy nad sobą. Zbyt duża rozbieżność powoduje rezygnowanie z celów, wycofanie się z pracy nad osiągnięciem celu.

Co wpływa na motywację do pracy nad sobą: -posiadanie ja idealnego, -hierarchia standardów, osoba zmienia się pod wpływem doświadczeń życiowych, zmian w systemie wartości samoocen oraz porównania ja realnego z ja idealnym; -samoakceptacja ma wpływ na stosunki z innymi osobami. Zaakceptowanie siebie wpływa pozytywnie na akceptacje innych. Jeśli siebie nie akceptujemy to możemy być wrogo nastawieni. Jeśli zbyt bardzo akceptujemy siebie to może wystąpić dominacja lub manipulowanie ludźmi. Zbyt wysoka i zbyt niska wywołuje egocentryzm. Akceptacja siebie wyraża się w poczuciu własnej wartości.

Samokontrola to zdolność do kierowania samym sobą. Kontrola nad sobą wymaga osiągnięcia pewnego poziomu dojrzałości emocjonalnej. Przejawem samokontroli jest właściwe poczucie własnej wartości. Jeśli znam swoją wartość mogę sobą kierować. Samokontrola ułatwia realizację zadań i wpływa na spójność postępowania człowieka. Samokontrola spada (obniża się) gdy jesteśmy silnie napięci emocjonalnie. Jednym z procesów samokontroli jest samowzmacnianie (daję sobie nagrody). Duży wpływ na kierowanie sobą ma przeświadczenie osoby o umiejscowieniu własnej kontroli. Umiejscowienie kontroli może być zewnętrzne (osoba myśli, że to co się dzieje zależy od sił zewnętrznych). Umiejscowienie wewnętrzne (osoba myśli, że to co się dzieje zależy od niej samej). Osoby o umiejscowieniu wewnętrznym podejmują samokontrolę. Nie nastawiają się na kontrolę innych.

Zniekształcenie obrazu siebie-na nieadekwatność mogą wpływać mechanizmy obronne.

Peryferyjne-sądy o regułach tworzenia wiedzy o sobie

RG-reguły generowania dotyczą sposobów zbierania i przetwarzania informacji o sobie samym. Człowiek musi wiedzieć na czyich opiniach się opiera i kiedy wygłasza opinie własne o sobie. Czy kieruje się ostatnimi opiniami czy wyciąga wnioski. Ludzie na ogół znają reguły.

Sądy o regułach komunikowania RK dotyczą sposobów prezentowania siebie innym ludziom, tzw. samoprezentacja lub ja publiczne. Samoprezentacja pragmatyczna to tendencja do tworzenia ja publicznego innego niż prywatnego. Zaś samoprezentacja taktyczna to osiągnięcie doraźnych korzyści, obraz siebie stale się zmienia. Samoprezentacja fasadowa to prezentacja siebie zbliżonym do ja idealnego. Pokazuje siebie z jak najlepszej strony. Samoprezentacja pryncypialna to prezentowanie ja publicznego zgodnego z ja prywatnym tzw. autentyczna samoprezentacja.

Złożone składniki samowiedzy:samoakceptacja stosunek do samego siebie zawierający aspekty poznawcze i emocjonalne. Pochodzi z: integracji obrazu siebie z poziomem rozwoju

Mechanizmy obronne zniekształcające obraz siebie: -obronność percepcyjna (niedostrzeganie informacji, które zagrażają obrazowi samego siebie), -projekcja (nastawienie na inne osoby), -przemieszczenie (na kozła ofiarnego), -regresja (cofanie się w zachowaniu), -racjonalizacja (nieadekwatne uzasadnienie swojego zachowania)

Obraz świata-drugi podstawowy składnik osobowości ściśle związany z obrazem siebie. To wiedza o świecie, która powstała przez gromadzenie i integrację informacji pochodzących z przekazów społecznych i bezpośrednie go doświadczania danej osoby.

3 rodzaje wiedzy składające się na obraz świata:

1. wiedza standardowa-wiedza z wykształceniem i ze środków umysłowego przekazu, wyższa forma to wiedza profesjonalna lub wiedza wynikająca z zainteresowań

2. wiedza naturalna-stereotypy społeczne o zabarwieniu emocjonalnym typowe dla danej społeczności

3. wiedza refleksyjna-wytwarzana przez człowieka i pozwala na własną interpretację świata. Ma największa wartość.

Obraz świata zawiera te same sądy: opisowe, wartościujące, normatywne. Człowiek może wykazywać optymistyczne lub pesymistyczne nastawienie do świata i to wynika z doświadczenia. Wpływa na widzenie siebie w tym świecie i na stosunek do innych osób. Nadrzędna rola w tworzeniu obrazu świata wiąże się z wartościami, które człowiek akceptuje. Dzięki wartościom człowiek tworzy wizję świata realnego i idealnego.

Główne trendy w rozwoju osobowości:

1. od konkretności do abstrakcyjności

2. od struktury zatomizowanej (oddzielenie składników) do struktury zintegrowanej

3. od kontroli zewnętrznej do samokontroli

4. od poczucia bycia sterowanym do poczucia bycia sprawcą

5. od wyodrębnienia siebie jako obiektu oddziaływać do wyodrębnienia siebie jako podmiotu samoświadomego i odpowiedzialnego za siebie

6. od ocen siebie przyjmowanych od innych do autonomicznych

7. od stanów interpretacji subiektywnej siebie do stanów interpretacji obiektywnej.

10

---