Finanse publiczne i prawo finansowe wykład 19 lutego 2010r.
Zaliczenie pisemne -na egzaminie tylko to co na wykładzie.
Wejście na egzamin z dowodem tożsamości. Egzamin wygląda tak, że podaje jedno pytanie -wszyscy piszą 15 minut, następnie kolejne pytanie i znów wszyscy przez 15 minut piszą i tak 5 pytań. Np. pytanie -wyjaśnij pojęcie inflacji i wskaż instrumenty państwa ograniczające inflację.
Zerówka wiążąca! -na dyżurach -ustna, w maju
Cezary Kosikowki, Elżbieta Chojna -Duch, Majchrzycka -Gudowska -te nazwiska jeżeli ktoś chce poszerzyć wiedzę w zakresie finansów.
Finanse -są to zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych. Mamy tu do czynienia z dwoma zjawiskami to jest proces z jednej strony wydatkowania, a z drugiej gromadzenia środków pieniężnych. A zatem z jednej strony my mówimy o czymś co nazywamy pozyskiwaniem (jest to strona dochodowa) po drugie administruje tymi finansami (budżet) i trzeci element to jest strona wydatkowa.
Budżet jest to jakiś plan finansowy. Każdy z nas też posiada jakiś budżet. Na te finanse możemy popatrzeć z punktu widzenia naszych kieszeni, nasz budżet jakoś jest zasilany, jest jakaś strona dochodowa, oczywiście mamy również stronę wydatkową no i mamy jakiś plan, zastanawiamy się czy z uwagi na takie czy inne dochody, które posiadamy możemy sobie przeznaczyć na jakieś nasze wydatki czy raczej na konsumpcję. Jeżeli mówimy o tej stronie prywatnej to pamiętajmy również budżet, pewne myślenie o finansach, myślenie o pewnym procesie gromadzenia i wydatkowania ma również strona publiczna. A zatem finanse publiczne dotyczą tego samego procesu gromadzenia i wydatkowania środków tylko, że z udziałem podmiotów publicznych. myśląc o podmiocie publicznym myślimy o państwie jako takim, a także myślimy o jednostkach samorządu terytorialnego. Jeżeli na tą definicję nałożymy element publiczny to kimś kto myśli i zarządza budżetem będzie albo państwo albo jednostka samorządu terytorialnego. Już teraz możemy powiedzieć, ze z punktu widzenia państwa takim włodarzem budżetu będzie minister finansów, zaś z punktu widzenia samorządu terytorialnego -gmina, powiat i województwo samorządowe. A zatem myślenie o finansach z punktu widzenia, który nas interesuje to jest gromadzenie i wydatkowanie środków przez podmioty publiczne. Z punktu widzenia finansów państwa bądź finansów jednostek samorządu terytorialnego spójrzmy na tą stronę dochodową. Strona dochodowa w przypadku podmiotów publicznych to przede wszystkim dochody podatkowe. To co będzie nas przede wszystkim interesowało (jeśli chodzi o zakres egzaminacyjny) to są to dochody o charakterze podatkowym. Państwo jak również jednostka samorządu terytorialnego gro swojej strony dochodowej opiera na podatkach. Podatek, który w największym stopniu zasila budżet państwa to jest podatek VAT. Istnieją oczywiście w państwie dochody nie podatkowe, jako przykład dochodów niepodatkowych może służyć chociażby dywidenda uzyskiwana ze spółek Skarbu Państwa (drenowanie spółek Skarbu Państwa). Dywidenda to jest zysk uzyskiwany przez daną spółkę kapitałową w części przeznaczanej na wypłatę dla wspólników. Dlatego, że zysk może być przekazywany na nasze inwestycje, zysk może być przekazywany fundusze zapasowe, a w tym wypadku wspólnicy decydują się na przekazanie pewnej części z ca łosi zysków w formie dywidendy właśnie na wypłatę dla wspólników. A zatem strona podatkowa to dywidendy. Państwo mówi ok. ja wydrenuję te dywidendy, postaram się wyciągnąć te dywidendy po to aby załatać budżet państwa. Takie zjawisko jak wyciąganie dywidendy ze spółek Skarbu państwa jest dobre czy nie dobre? Dla kogo jest dobre, a dla kogo nie jest dobre? Dla ministra finansów jest to dobre -minister wydrenuje tą spółkę bo jest mu to potrzebne do domknięcia budżetu, a ta spółka mogłaby te środki zainwestować i dla niej to nie jest dobre.
Strona wydatkowa to będą wszystkie zadania publiczne w państwie (państwa i jednostek samorządu terytorialnego) czyli to wszystko co dany podmiot musi zrealizować z uwagi na przyznane kompetencje. Czyli strona wydatkowa to są zadania. Co sie dzieje gdy wydatków jest więcej niż dochodów? Powstaje deficyt (dziura budżetowa). Deficyt to jest nadwyżka wydatków nad przychodami. W Polsce po 1989r. nie było rządu w którym nie było deficytu budżetowego, a zatem istniała zawsze większa ilość wydatków niż większa ilość przychodów. W jaki sposób państwo pokrywa deficyt? Pokryciem dla deficytu będą tak zwane przychody. Przychody i dochody w budżecie są zupełnie innymi pojęciami niż przychody i dochody z punktu widzenia podatków. W przypadku budżetu inaczej myślimy o przychodach i dochodach niż w przypadku podatku dochodowego. (!!!!!!!!Pytanie egzaminacyjne: omów różnicę pomiędzy przychodem budżetu państwa a przychodem podatki PIT).
Przychody z punktu widzenia budżetu państwa są kategorią zapewniają pokrycie dla deficytu. Deficyt musi być pokryty bo chodzi o to aby zrealizować ten plan wydatkowy. Jeżeli ja w wydatkach obiecałem, że górnikom dam podwyżkę, jeżeli obiecałem, że nauczycielom dam podwyżkę i obiecałem, że zrobi etyle i tyle przedsięwzięć, na wszystko mam kontrakty, na wszystko mam umowy i zobowiązałem ise do czegoś to pacta sunt servanda -umowę muszę wykonać. I dlatego muszę znaleźć pokrycie dla deficytu.
Istnieją następujące kategorie przychodów:
kredyty -przy złożeniu, że w dzisiejszych czasach, czasach kryzysu, że ktokolwiek takie państwo jak Polska chce kredytować. Jeżeli banki światowe same mają problemy z własnymi finansami, same mają problem z domknięciem bilansu i mają problem z płynnością to nie jest łatwe wtedy uzyskać kredyt. Istnieją instytucje, które pomagają państwom znajdującym się w kłopotach.
pożyczki -o ile kredytu uzyskuję z instytucji, które trudnią się działalnością bankową o tyle pożyczki mogę uzyskiwać z innych podmiotów, które działalności bankowej nie prowadzą.
obligacje -obligacja to jest papier dłużny. Papier dłużny to znaczy, że musimy go wykupić. Przykład: ja potrzebuję 100 złotych i inwestor je ma, ja pisze sobie obligację na 100 złotych. Każdy papier dłużny ma swoja wartość nominalną -ten ma wartość nominalną 100 złotych. Ja daję inwestorowi papier dłużny o wartości nominalnej 100 zł, a inwestor mi daje 100 złotych. Ponieważ inwestor z tymi pieniędzmi mógłby sobie zrobić coś innego więc musi być coś co spowoduje, że to mu się opłaca. Po pierwsze przy emisji papierów dłużnych ja muszę być wiarygodny (rating -ocena). Organizacje raitingowe międzynarodowe oceniają czy w ogóle państwo jest wiarygodne. Nie każde państwo ma dobry raiting. Druga rzecz to jest termin wykupu, ja musze określić termin wykupu. Termin wykupu oznacza na jak długo ja wyemitowałem ten papier -wyemitowałem go dajmy na to na 2 lata. Jeszcze są odsetki -wtedy się pojawia korzyść dla inwestora. Jakie odsetki byłby atrakcyjne dla inwestora? Kredyt konsumpcyjny to jest dajmy na to 8% w skali roku to te odsetki powinny być wyższe bo to musi być atrakcyjne dla inwestora -np. 9%. I to oznacza, że za dwa lata jest roszczenie o to, ze ja oddam te 100 złotych plus odsetki czyli 9% za pierwszy rok i 9% za drugi rok. Te odsetki można wypłacić w dwóch formach: albo co miesiąc (tzw. obligacje kuponowe -odsetki wypłacane w krótkich okresach czasu np. co kwartał, co miesiąc) albo może być tak, że odsetki wypłacę na sam koniec, albo są też takie obligacje dyskontowe czyli bezkontowe, które mówią, że ta wartość nominalna jest niższa, którą będę musiał pożyczyć o te odsetki niż jest ta wartość. Tak wygląda papier dłużny. Najbardziej popularne papiery dłużne emitowane przez ministra finansów to są Obligacje Skarbowe (2 latki, 5latki albo 10 latki).
Jak mija termin obligacji czy spłaty kredytu to należy ten dług spłacić plus oddać to oprocentowanie. Ta konieczność spłaty nazywana jest rozchody. To jest ta część środków pieniężnych, które państwo musi przeznaczyć na spłatę zadłużenia w postaci wykupu tego co nazywamy przychodami. Podsumowując: w budżecie mamy dochody podatkowe i niepodatkowe, mamy wydatki wynikające z zadań państwa, jeśli jest deficyt to musimy go pokryć przychodami, a przychody musimy spłacić rozchodami.
(!!!!!!!Pytanie egzaminacyjne: Wyjaśnij pojęcie dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów budżetu państwa).
Jeden z przychodów jest to tzw. przychód bezzwrotny czyli państwo nie musi w formie rozchodów spłacać po jakimś czasie tego przychodu. Takim przychodem bezzwrotnym jest prywatyzacja. Dochody państwa oparte są głównie o podatek VAT. Podatek VAT jest to podatek obrotowy od sprzedaży towarów i usług. W momencie gdy jest kryzys to ludzie niezbyt chętnie kupują, konsumują, raczej każdy tam trzyma swoją kieszeń i wstrzymuje się z wydatkami. Państwo na skutek takiej powściągliwości ma problemy w stronie dochodowej. Jednocześnie państwo ma ogromne wydatki: racjonalizuje, pomaga grupom które sobie nie radzą, wykupuje jakieś zakłady, które są zagrożone likwidacja czyli nacjonalizacja majątku. Państwo ma też bardzo dużo zadań publicznych związanych z bezrobotnym. Czyli generalnie rzecz biorąc strona dochodowa nam maleje, a strona wydatkowa nam rośnie. Wszyscy zwracają się do państwa jako do pożyczkodawcy ostatniej instancji bo jak już nic nie pomoże, jest kryzys to musi mi pomóc państwo. Mało kto zdaje sobie z tego sprawę, że jeżeli państwo pomaga to tak naprawdę my pomagamy sami sobie. Strona wydatkowa pęcznieje, każdy żąda i powiększa się nam deficyt i minister finansów ma problem bo musi znaleźć pokrycie. Na rynku długów jest konkurencja, państwa prześcigają się w tym aby ten swój dług wyemitować -konkurencja na ryku długów. Ja większy emitent długów to Stany Zjednoczone. Jeżeli mamy z jednej strony emisje amerykańskich obligacji, które są pewne i stabilne, a z drugiej strony obligacje jakiegoś małego kraju to one są adresowane do tej samej liczby inwestorów i jeżeli inwestor ma fundusze i sam ma problemy bo jest kryzys i jeżeli ma do wyboru albo jedne albo drugie to wybierze emisję, która jest konkretna, duża, atrakcyjna i wysoko oprocentowana. Mówimy o konkurencji na ryków długów w tym znaczeniu, że nasz minister finansów może mieć realny problem ze znalezieniem nabywców na te obligacje. I pozostaje mu ta ostatnie propozycja -bezzwrotna -prywatyzacja. Ale prywatyzacja też się w końcu może skończyć. Ten mechanizm składający się z elementów o których mówiłem jest bardziej skomplikowany niż się może wydawać.
Prawo finansowe
Prawo finansowe jest to zespół norm regulujących proces gromadzenia, administrowania i wydatkowania środków pieniężnych. Jeśli ten proces jest dokonywany przez podmioty prawa publicznego (państwo lub jednostki samorządu terytorialnego) wówczas mówimy o prawie finansów publicznych. Czyli prawo finansów publicznych jest to zespół norm regulujących proces gromadzenia, administrowania i wydatkowania środków publicznych przez jednostki publiczne.
Z prawem finansów publicznych łączymy pojęcie utylitacji użyteczności publicznej. To oznacza, że państwo jak również jednostki samorządu terytorialnego mają określone zadania, zadania wynikające z konstytucji jak również z innych ustaw nazywane czasami zadaniami państwa, a związane właśnie z użytecznością publiczną (utylitas). Art. 5 konstytucji Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, Oznacza to wydatki na armię, straż graniczną -płacą za to podatnicy. zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, za tym pojęciem stoi policja, straż miejska strzeże dziedzictwa narodowego za tym stoi ministerstwo edukacji oraz zapewnia ochronę środowiska, za tym stoją oczyszczalnie, lasy państwowe kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Przykładowo art. 36 Konstytucji Podczas pobytu za granicą obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Rzeczypospolitej Polskiej. Tzw. opieka konsularna -za to płaci również podatnik. Np. art. 45 ust 1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Za sądy zapłacą również podatnicy. Art. 56 ust 1. Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie i ust 2. Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi. To jest piękne, ale my musimy mieć świadomość z punktu widzenia prawa podatkowego, kto za to zapłaci -zapłaci za to podatnik. I budzący kontrowersje art. 68 Konstytucji ust 1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia. oraz ust 2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa i ust 3 Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku. My pośrednio jako obywatele zdecydowaliśmy się na takie prawo, te wszytki zapisy są piękne, bo my pomagamy wszystkim, którzy tego potrzebują -tylko powstaje pytanie -kto za to zapłaci?. Nie ma czegoś takiego jak darmowy lunch. Zawsze ktoś za to płaci.
Utylitas czyli użyteczność publiczna jest to cecha która różni finanse publiczne od finansów prywatnych. Dlatego, że w finansach prywatnych szukamy pewnej rentowności czyli jesteśmy nastawieni na zysk. W sferze finansów publicznych jest inaczej -nie są one nastawione na zysk. Nie wszystkie wydatki finansów publicznych są rentowne. My mówimy o utylitas w tym znaczeniu, że wydatkuję na pewne cele, bez zastanawiania się czy to jest rentowne, do końca zyskowne czy nie np. sztuka.
!!!! Przykładowe pytanie egzaminacyjne: Wskaz i scharakteryzuj cechy finansów publicznych. Pierwsza cech to jest cecha o nazwie przymusowość. A przymusowość będzie szczególnie widoczna wtedy gdy będziemy mówili o podatkach. Dlatego, że ta przymusowość nakłada na nas pewne przymusowe zachowania np. konieczność uiszczenia daniny publicznej ze szczególnym uwzględnieniem podatków. Przymusowość z punktu widzenia regulacji konstytucyjnych oparta jest na dwóch artykułach, które ze sobą współgrają. Jest to art. 83 Konstytucji Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej. i art. 84 Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie. Art. 83 mówi, że musimy przestrzegać prawa w tym prawa podatkowego. Z kolei art. 84 który z nim współgra mówi, że każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych w tym podatków określonych w ustawie. Wynika z nich, ze na każdym spoczywa obowiązek ponoszenia danin publicznych w tym podatków. Ten art. 84 powinniśmy czytał łącznie z art. 7 Konstytucji Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa, który wprowadza zasadę legalizmu, zasadę praworządności. Zasada ta mówi, ze organy publicznej działają w oparciu o przepisy prawa. Tzn. z jednej strony ja wiem, że ja muszę przestrzegać przepisów prawa, muszę płacić podatki, a z drugiej strony mam pewna gwarancję konstytucyjną, że po pierwsze te podatki wynikają z ustawy (nie są gdzieś tam przez kogoś wymyślone), po drugie, ze organ władzy publicznej jak będzie egzekwował zapłatę podatku działa również w oparciu o przepisy prawa. A zatem wyjaśnienie zasady przymusowości wyjaśniamy w oparciu o art. 83, 84 w związku z art. 7 konstytucji.
Druga cecha finansów publicznych to zaspokajanie potrzeb publicznych -utylitas czyli to co stanowi zespół zadań państwa, zadań jednostek samorządu terytorialnego jest zaspokajane w oparciu o finansowanie publiczne. Czyli tak naprawdę w oparciu o nasze środki, nasze podatki.
Trzecia cecha finansów publicznych to jest niewielka ilość podmiotów finansów publicznych. zwróćmy uwagę, że finansami publicznymi zarządzają podmioty takie jak Minister finansów, NBP oraz jednostki samorządu terytorialnego (włodarze budżetu gminy, powiatu i województwa). Czyli w prawie czterdziestomilionowym kraju, w którym jest zarejestrowanych setki tysięcy firm tych podmiotów które przeprowadzają operacje polegające na gromadzeniu, administrowaniu i wydatkowaniu środków publicznych jest relatywnie mało.
Czwarta cecha to jest duży wpływ finansów publicznych na procesy społeczne i gospodarcze. Ten duży wpływ wynika z gospodarowania czy obracania dość dużymi kwotowaniami. Tutaj podstawowym pojęciem związanym z tym procesem jest alokacja kapitału. Dlatego, że to właśnie od władzy publicznej zależy gdzie te strumienie pozyskanych środków będą lokowane. Czy raczej będzie robił ulgi dla przedsiębiorców żeby oni zatrudniali więcej ludzi czy raczej będzie wypłacał zasiłki dla bezrobotnych. To od władzy czyli tak naprawdę przedstawicieli społeczeństwa, które sie zrzuca poprzez podatki na jej funkcjonowanie zależy jak nastąpi alokacja kapitału, którą z dróg wybierze.
Piąta cecha finansów publicznych to jest jawność, sprawozdawczość i kontrola. Cecha ta po pierwsze wywodzi się z art. 4 konstytucji ust. 1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. i ust 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Ponieważ on mówi, że władza zwierzchnia należy do narodu i w tym sensie naród jest finansującym. Jeśli na nim (poprzez art. 83 i 84 konstytucji) spoczywają obowiązki do zapłaty podatku, a władza zwierzchnia zgodnie z art. 4 Konstytucji należy do narodu no to z zasady jawności, sprawozdawczości i kontroli sprowadzają się do tego, że ja temu kto finansuje powinienem pokazać jak ja nimi gospodaruje. Ten art. 4 łączy się z art. 61 Konstytucji ust. 1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.
ust. 2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.
ust. 3. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.
ust. 4. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy. Artykuł ten mówi o dostępie do informacji publicznej, każdy obywatel ma prawo oczywiście oprócz wskazanych w ustawach szczególnych wyjątków, ale co do zasady na prawo do uzyskania informacji o działalności organów publicznych oraz o działalności osób, które wykonują funkcje publiczne. Jeżeli ja jestem podatnikiem (wyborcą), jeśli ja w pewnym sensie sponsoruję działania całego tego interesu, który nazywa sie państwo to powinienem wiedzieć, mam takie prawo jak te środki (teoretycznie mam takie prawo) jak te środki są gospodarowane i chcę wiedzieć jak te organy funkcjonują. Tyle konstytucja, a jak to wygląda w praktyce to każdy z nas może mieć na ten temat swoje własne zdanie. Patrząc na konstytucje trzeba również dodać, że istnieje odrębny rozdział Konstytucji, rozdział X, który jest nazwany finanse publiczne (to są art. od 216 do art. 227). Art. 216 ust. 1. Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie.
ust. 2. Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie.
ust. 3. Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy.
ust. 4. Zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie.
ust. 5. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa. Potwierdza on to co mówiliśmy w tej naszej definicji finansów publicznych. on mówi tak, że środki finansowe na cele publiczne (utylitas) są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. Czyli czytajmy to znowu z art. 7 (zasadą legalizmu), bo to oznacza, że przepis prawa i działanie organu w oparciu o przepis prawa rozstrzygają czy też normują proces gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych na cele publiczne. Mowa tu o Ustawie o finansach publicznych.
Art. 217 zawiera również istotną regulację. Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. Mówi on tak, że nakładanie podatków oraz innych danin publicznych dla swojej skuteczności wymaga ustawy. Innymi słowy a contrario powiedzielibyśmy, że bez ustawy nie jest możliwe nakładanie podatków. Czyli mamy tak art. 217, który czytamy łącznie z art. 7 Konstytucji (zasada legalizmu) to jest gwarancja dla nas jako obywateli, bo 217 mówi nie ma podatków innych niż ustawa, art. 7 mówi, że organy działają wyłącznie w oparciu o prawo, a z drugiej strony art. 83 i 84 jeśli coś jest już prawem i zawiera obowiązek zapłaty podatku to ja muszę to zastosować. Jeżeli nasz parlament wymyśliłby sobie podatek od kotów to musimy ten podatek płacić. Natomiast nikt nie może w organie podatkowym (US) wymyślić jakiegoś nowego podatku np. od kotów.
Art. 219 konstytucji ust. 1. Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej.
ust. 2. Zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej określa ustawa.
ust. 3. W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium budżetowym.
ust. 4. Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy. Artykuł ten mówi nam o czymś co nazywamy budżetem państwa. Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej. Wyłączne prawo tzw. inicjatywę ustawodawczą zgłaszania ustawy budżetowej posiada Rada Ministrów. Mówimy o trzech pojęciach: prawo budżetowe, ustawa budżetowa i budżet. !!!!!!!!! pytanie egzaminacyjne: Wyjaśnij pojęcia: prawo budżetowe, ustawa budżetowa i budżet. Prawo budżetowe jest to zespół norm zawartych w Konstytucji i Ustawie o finansach publicznych. Ustawa budżetowa to jest ten akt normatywny uchwalany na dany rok budżetowy przez Parlament, który określa te parametry ilu jest zatrudnionych, deficyt itp.. Budżet to jest załącznik do ustawy budżetowej albo kilka załączników.
Art. 220 Konstytucji ust. 1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej.
ust. 2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa. Zawiera on bardzo ważny limit -ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu poprzez zaciąganie zobowiązań w Banku Centralnym. Na tej podstawie możemy sobie wyraźnie i jasno rozdzielić dwie funkcje: NBP i Rząd (reprezentowany przez ministra finansów). Minister finansów ma dwie kompetencje -kompetencja budżetowa (w kontekście budżetu państwa) i kompetencja podatkowa. Czyli minister finansów jako administrator tego całego planu finansowego w postaci budżetu państwa musi myśleć o sprawie dochodowej, wydatkowej, przychody, rozchody. Natomiast NBP jak już wiemy nie może zasilać budżetu państwa (bo to jest gwarancja konstytucyjna) dba o wartość pieniądza walcząc z inflacją. Inne są zadania NBP, inne są zadania ministra finansów, wielokrotnie w historii było tak, że następowała kolizja zadań -każdy chciał inaczej: ten chciał domykać budżet, a ten chciał realizować politykę pieniężną, a zatem te dwie funkcje się rozdzielają. A konstytucja wyraźnie mówi o zakazie finansowania. Czy taki zakaz można obejść? Mamy ministra finansów, który boryka się z deficytem, mamy NBP, który konstytucyjnie nie może mu pomóc i są jeszcze banki komercyjne. Minister finansów emituje obligacje, które nabywają banki komercyjne, a obligacje emitowane przez banki może nabywać NBP. Wystarczy aby w jednym pomieszczeniu usiadł minister finansów, prezes NBP i dwóch Prezesów największych banków -oczywiście nie może być żadnej umowy -jest wtedy rozmowa. I właśnie w ten sposób można obejść ten zakaz, ale wprost NBP pożyczki do budżetu państwa udzielić nie może.
Art. 227 Konstytucji ust. 1. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.
ust. 2. Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego.
ust. 3. Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej na 6 lat.
ust. 4. Prezes Narodowego Banku Polskiego nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
ust. 5. W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes Narodowego Banku Polskiego jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów, powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i Senat.
ust. 6. Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.
ust. 7. Organizację i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowe zasady powoływania i odwoływania jego organów określa ustawa. Który mówi nam o Centralnym Banku Państwa. Centralnym Bankiem Państwa jest Narodowy Bank Polski. Mówimy, ze polski sektor bankowy składa się z takich trzech elementów: na początku jest właśnie centralny bank państwa, nazwa centralny bank państwa jest nazwą prawną, bo ona wynika wprost z Konstytucji. Następnie mamy banki komercyjne, które mogą działać w formie prawnej: spółki cywilnych, inna forma prawna to banki spółdzielcze. I wreszcie mamy bank państwowy -bank państwowy jako forma prawna -w Polsce mamy jeden jedyny bank państwowy -Bank Gospodarstwa Krajowego -on jest tworzony na podstawie rozporządzenia. Bo banki państwowe tworzy minister na podstawie rozporządzenia. Natomiast PKO SA, PKO BP to są banki w formie spółki akcyjnej przy czym wówczas Skarb Państwa partycypuje w takim czy innym wymiarze w akcjonariacie tego banku. I trzeci element tego systemu bankowego to są SKOKi -które nie są bankami, są one para bankami. Nie posiadają one licencji bankowej. SKOKi są również spółdzielniami i wykonują czynności w zakresie pożyczkowania co do zasady własnych członków.
Nas interesuje Centralny Bank Państwa. Przysługuje mu po pierwsze wyłączne prawo emisji pieniądza -monopol emisyjny. Po drugie ustala i realizuje politykę pieniężną. W rama polityki pieniężnej Bank Centralny odpowiada za wartość polskiego pieniądza. !!!!!!!! na pytanie co to jest polityka pieniężna (albo polityka monetarna) -to jest dbałość o wartość polskiego pieniądza. Prezesa NBP wybiera Sejm na wniosek Prezydenta na lat 6. Poza Prezesem NBP wyróżniamy jeszcze dwa organy NBP czyli Zarząd NBP i Radę Polityki Pieniężnej.
Art. 167 i art. 168 Konstytucji. Art. 167 ust. 1. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań.
ust. 2. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa.
ust. 3. Źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego są określone w ustawie.
ust. 4. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych. i art. 168 Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie. Ponieważ to o czym mówiliśmy to były finanse publiczne poziomu krajowego. Natomiast te artykuły odnoszą się do tego poziomu lokalnego czyli jednostki samorządu terytorialnego. Cały rozdział VII Konstytucji dotyczy samorządu terytorialnego i art. 167 i 168 dają jednostkom samorządu terytorialnego pewna finansową gwarancję. Ta finansowa gwarancja funkcjonowania tych jednostek. Art. 167 mówi o tym, że jednostki samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do powierzonych im zadań. Zadania jednostki samorządu terytorialnego określają też ustawy. Każdy z nas żyje w jakiejś gminie, są ustawy o gminie i ona wskazuje jakie są zadnia gminy i ta regulacja daje takiej gminie, która musi wykonać zadania konstytucyjną gwarancję finansowania. Jak mamy podatek dochodowy od osób fizycznych PIT to on czesiowo (w jakiś proporcjach) zasila budżet gminy, częściowo budżet powiatu, częściowo zasila budżet województwa pobierany od osób, które są rezydentami na danym obszarze i dopiero w pozostałym fragmencie wpływa do budżetu państwa. I art. 168 który daje prawo jednostki samorządu terytorialnego do ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w ramach limitów ustawowych. Czyli przykładowo podatek rolny, podatek leśny, w tych podatkach pewną rolę odgrywa Rada Gminy, która w uchwale w ramach pewnych limitów ustawowych może stawki tych podatków modyfikować w zależności od szeregu parametrów. To jest ważna kompetencja przyznana gminom z punktu widzenia zapewnienia finansowego.
Finanse publiczne są procesem gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych. Pieniądz jest pewnym ekwiwalentem ekonomicznej wartości sprzedawanych dóbr lub usług. Dzięki pieniądzom dokonujemy wyceny wartości sprzedawanych dóbr lub usług. Dzięki temu, że dokonujemy wyceny wartości sprzedawanych dóbr lub usług jesteśmy dzięki pieniądzom w stanie porównać ceny oferowanych dóbr lub usług. Dzięki pieniądzom dokonujemy pomiaru porównywanych opłat. Podstawowym instrumentem, który służy tej wycenie, jeśli powiemy sobie, ze pieniądz to jest wartość, podstawowym instrumentem, który służy do pomiaru jakiejś ekonomicznej wartości jest cena. Cena doczekała się swojej własnej ustawy, jest to ustawa z 21 lipca 2001r. o cenach. W art. 2 tej ustawy zawarta jest taka fundamentalna informacja, że ceny kształtowane są na zasadzie swobody kontraktowania przez sprzedającego i kupującego. I tą regulację art. 2 Ustawy o cenach trzeba czytać łącznie z art. 535 kodeksu cywilnego w którym zawarta jest definicja umowy sprzedaży wg kodeksu cywilnego. Natomiast art. 3 ustawy o cenach zawiera tzw. definicję legalną czyli definicję prawną czym w ogóle cena jest. Według tej definicji cena to jest wartość wyrażona w jednostkach pieniężnych jaką kupujący jest zobowiązany zapłacić za towar lub usługę. W cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług lub podatek akcyzowy. To drugie zdanie wprowadza nam znane z życia pojęcie ceny brutto czyli, że jeżeli my konstruując jakąkolwiek umowę, albo widząc cenę na wystawie sklepowej nie mamy żadnej informacji, że jest to cena netto my przyjmujemy, ze jest to cena brutto. Mamy taki domniemanie wynikające z tej ustawy. Dla nas cena podana bez dodatkowego oznaczenia cenę brutto. Cena brutto zwiera oczywiście w sobie cenę netto (jakąś wartość ekonomiczną) jeżeli jest proponowana przez przedsiębiorcę to zawiera w sobie VAT, pryz niektórych towarach pojawia się nam akcyza. Przykładowo mamy flakonik z perfumami wartość ekonomiczna 1000 złotych (cena netto) i 220 sam VAT (22%) plus 30 złotych podatku akcyzowego to cena brutto wynosi w tym przypadku 1250 złotych. VAT pojawia się nam przy sprzedaży każdego typu rodzaju towarów i usług jeżeli dokonują go przedsiębiorcy.
Mamy cztery grupy towarów akcyzowych:
towary luksusowe (samochody, jachty dalekomorskie i perfumy)
towary szkodliwe dla zdrowia (wyroby tytoniowe)
wyroby wywołujące choroby społeczne (wyroby alkoholowe)
towary powodujące niszczenie środowiska naturalnego (paliwo)
W art. 3 Ustawy o cenach pojawiło się pojęcie takie jak jednostki pieniężne. Jednostka pieniężna jest taką miarą wartości, jeśli pieniądz jest wartością to ja muszę ten pieniądz jakoś zmierzyć. Jeżeli mam porównywać towary, usługi to musze posiadać jakąś miarę, która umożliwi to porównanie. W Polsce mamy jednostkę pieniężna jaką jest jeden złoty, który dzieli się na 100 groszy. Przy jednostce pieniężnej pojawia się nam kolejne pojęcie, a mianowicie waluta. Pieniądz występuje w formie gotówkowej, bezgotówkowej i tzw. pieniądz elektroniczny. Forma gotówkowa to jest forma materialna -art. 45 kc mówi nam, że to jest rzecz, która posiada materię. W Polsce formę gotówkową posiadają tzw. znaki pieniężne -monety i banknoty. Właścicielem w Polsce banknotów i monet jest NBP. Kodeks Karny zabrania niszczenia banknotów i monet dlatego, że one nie należą do nas. Transakcja cywilno prawna to jest przeniesienie własności jednostek pieniężnych -z majątku dłużnika do majątku wierzyciela. W przypadku znaków pieniężnych przenosi się tylko i wyłącznie posiadanie -ponieważ znaki pieniężne należą do NBP.
Obrót bezgotówkowy czasem zwany jest obrotem bankowym polega na dokonywaniu zapisów ewidencyjnych o charakterze księgowym, które wywołują określone skutki prawne -polecenie przelewu. Przenosimy własność jednostek pieniężnych. Środkiem dostępu do pieniądza bezgotówkowego jest karta płatnicza.
Pieniądz elektroniczny -w Polsce jeszcze nie rozpowszechniony -jest to forma pieniądza w postaci elektronicznych zapisów ewidencyjnych znajdujący się w elektronicznych portfelach lub w pieniądzu tzw. sieciowym. Pieniądz to jest wartość, cena to jest instrument, jednostki pieniężne to jest jakaś miara wartości (zł, gr), forma gotówkowa -znaki pieniężne -oprócz przeniesienia własności jest przeniesienie posiadania, obrót bezgotówkowy -bankowy i pieniądz elektroniczny. Pieniądz pełni funkcję środka cyrkulacji co oznacza, że jest przyjmowany przez uczestników obrotu ze świadomością, że za przyjęty pieniądz dokonają dalszych transakcji. W związku z tym pojawia się pojecie obiegu pieniądza rozumianego jako stałe przemieszczanie się jednostek pieniężnych. Ta cyrkulacja, to założenie, że dzięki pieniądzu będzie można dokonać dalszej transakcji jest najlepiej widoczne w przypadku bonów SODEXO na święta. Bon SODEXO nie jest pieniądzem bo nie podlega dalszej cyrkulacji. Dzięki temu, że zapłaciłem bonem raz uregulowałem zobowiązanie w sklepie.
Funkcja płatnicza pieniądza -pieniądz ma przyranną przez państwo moc umarzania zobowiązań. A zatem jest środkiem pokrycia wcześniej zaciągniętych zobowiązań. Na gruncie Ustawy o NBP pojawia się pojęcie, które jest związane z funkcją płatniczą -pojecie, które mówi, że jednostka pieniężna jeden polski złoty dziali się na 100 groszy i jest prawnym środkiem płatniczym. Ten środek dzięki któremu mogę umarzać wcześniej zaciągnięte zobowiązania.
!!!!!! typowe pytanie egzaminacyjne: omów pojecie inflacji.
Inflacja jest to nienaturalny wobec realnej wartości towarów lub usług wzrost cen ich sprzedaży powodowany nadmiernym (niezrównoważonym poprzez wzrost produkcji) popytem wewnętrznym występującym w wyniku nadpłynności finansowej.
nadpłynność finansowa -oznacza, że w gospodarce jest za dużo pieniądza (nadpłynność), który jest używany dla celów konsumpcyjnych dla celów dokonywanych nabyć. Najistotniejsze bodźce powodujące, że na rynku jest za dużo pieniądza to:
linia kredytowa -łatwość w zdobyciu kredytów -za to odpowiada NBP
presja płacowa -czyli górnicy w Warszawie palą opony i dostają podwyżki -na presje płacową (jeśli są to przedsiębiorstwa państwowe) wpływ może mieć Rząd.
popyt wewnętrzny -chęć nabywania towarów i usług
równoważenie -
wzrost cen -dlatego, ze popyt jest niezrównoważony nad wzrostem produkcji, wzrost produkcji nie nadąża za popytem wewnętrznym.
Inflacja jest iluzją wartości pieniądza powodująca spadek siły nabywczej pieniądza.
W zależności od bodźca, który powoduje inflację odpowiedzialność jest podzielona (rząd, NBP).
NBP może dostarczać płynność bankom w sytuacji gdy tego potrzebują (np. w sytuacji, którą mamy teraz w Polsce). Czyli tak naprawdę dostarcza pieniądze do banku albo NBP może ściągać nadwyżkę pieniądza z rynku w przypadku zagrożenia inflacją. Przy jednym i przy drugim działaniu NBP korzysta z tzw. instrumentów polityki pieniężnej. Aby uruchomić instrumenty polityki pieniężnej musi być przez Bank Centralny wykonana tzw. prognoza inflacji. NBP w oparciu o dane makroekonomiczne analizuje jaka będzie inflacja w określonym czasie. Na podstawie prognozy inflacji wytyczany jest bezpośredni cel inflacyjny. I ten bezpośredni cel inflacyjny jest w zależności od rozwoju faktów broniony. NBP broni bezpośredniego celu inflacyjnego. W grudniu 2009r. inflacja była około 3 %. Cel inflacyjny wyglada tak, że NBP bierze pod uwagę jak inflacja wygląda w grudniu 2009r. no to wyznacza sobie, ze cel inflacyjny pod koniec 2010r. inflacja nie przekroczy również 3%. To jest bezpośredni cel. I w zależności od tego jakie są dane na temat inflacji miesięczne, kwartalne czy półroczne NBP podejmuje działania zwane instrumentami polityki pieniężnej tak aby utrzymać bezpośredni cel inflacyjny. W polskim prawie dbałość o wartość pieniądza sprowadza się do wytyczenia sobie pewnego bezpośredniego celu i jego obronie przy umiejętnym używaniu instrumentów polityki pieniężnej.
!!!!! pytanie egzaminacyjne: wymień funkcje NBP.
Bank Centralny jest to NBP i on realizuje takie trzy podstawowe funkcje:
tzw. bank emisyjny -oznacza to, iż MBP posiada monopol -wyłączne prawo do emitowania pieniądza. Pieniądz mierzony w jednostkach pieniężnych jest prawnym środkiem płatniczym. W związku z tym możemy powiedzieć, że NBP emituje prawny środek płatniczy. W tym sensie jest to bank emisyjny i on oddziaływuje na nas wszystkich.
tzw. bank banków -ta funkcja realizowana jest przez takie trzy działania NBP
prowadzi rachunki bankowe banków komercyjnych, czyli w NBP ponad 100 banków komercyjnych ma prowadzone swoje rachunki bankowe.
jest pożyczkodawcą ostatniej szansy -bank komercyjny jeżeli sam ma problemy z płynnością zwraca się z prośbą o dofinansowanie właśnie do Banku Centralnego.
izba rozrachunkowa dla operacji przeprowadzanych przez banki komercyjne. Działa ona tak, że idziemy sobie do oddziału banku komercyjnego dajemy polecenie przelewu i uruchamiane są systemy, które nazywają sie eliksir. Eliksir wysyłany jest do KIR (Krajowa Izba Rozrachunkowa) a takie zagregowane dane na temat wszystkich poleceń przelewów w ciągu dnia w Polsce, wszystkie polecenia segregowane przesyłane są przez Krajową Izbę Rozrachunkową właśnie do NBP. Bank Centralny administruje natomiast programem, który się nazywa SORBNET. dlatego, że prowadzi rachunki bankowe banków komercyjnych dokonuje wzajemnego rozrachunku wzajemnych rozliczeń w stosunku do środków znajdujących się na kontach tychże banków komercyjnych. Jeżeli one sobie powinny przelewać środki w oparciu o polecenia przelewów dokonywane przez ich klientów finalny rozrachunek i rozliczenie następuje właśnie w izbie rozrachunkowej w NBP.
centralny bank państwa -ta funkcja jest wykonywana przez takie zadania jak
obsługa bankowych budżetów państwa
prowadzi konta rządu i centralnych instytucji państwowych
realizuje zalecania płatnicze składane przez rząd, przez organy centralne (czyli jest takim naczelnym bankierem państwa)
NBP uregulowany jest w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997r. ustawa o NBP. Zgodnie z nią NBP uzyskuje osobowość prawną czyli jest osobą prawną, która powstała na gruncie ustawy. Art. 3 ust. 1 tej ustawy definiuje podstawowy cel działalności NBP -jest nim utrzymanie stabilnego poziomu cen -polityka monetarna, polityka pieniężna (walka z inflacją). Zgodnie z tym podstawowym celem NBP może wspierać rząd w realizowaniu polityki gospodarczej rządu o ile to wspieranie rządu nie ogranicza to podstawowego celu. Art. 3 oprócz podstawowego celu formułuje zadania NBP. Te zadania wspierają wykonywanie tego podstawowego celu.