Ważne akty prawodawcze w Polsce:
Konstytucja
Ratyfikowana umowa międzynarodowa (uchwalona na mocy zgody zawartej w ustawie)
Ustawa
Rozporządzenie
Akty prawa miejscowego
Prawo kształtują też zasady wykładni prawa - uzupełniające luki i wyjaśniające niejasności przepisów prawa.
Zasady hierarchii aktów prawodawczych:
akt prawotwórczy o niższej mocy prawnej nie może być niezgodny z aktem o mocy wyższej
akt o wyższej mocy prawnej może uchylić ten o niższej mocy
akt o wyższej mocy przesądza w pewnym stopniu o treści aktu o mocy niższej
obowiązkowe jest wydanie aktów o niższej mocy, jeśli są niezbędne do realizacji przepisów aktów o mocy wyższej
PRAWO ZWYCZAJOWE
Zwyczaj - ustalony, jednorodny sposób postępowania uznany za wiążący przez określoną zbiorowość społeczną
Warunki uznania zwyczaju za prawo:
powinien być precyzyjnie określony (kogo dotyczy i jak nakazuje się zachowywać)
powinno istnieć przekonanie powszechne o słuszności stosowania tego zwyczaju jako prawo
państwo powinno wyrazić wolę włączenia zwyczaju do systemu prawa
Przejawy prawa zwyczajowego w Polsce:
Ustalone zwyczaje - odsyłają do nich niektóre przepisy Kodeksu cywilnego
PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE:
Tworzone jest w drodze umów.
Umowa międzynarodowa - wspólne i zgodne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo (uprawnienia i obowiązki stron umowy), umowy zawierane są też przez organizacje międzynarodowe, Stolicę Apostolską, stronę wojującą, formy umów: pakt, deklaracja, konkordat, karta, traktat, układ, konwencja
Pacta sund servanta - umów należy dotrzymywać
Tryb prosty zawierania umów - rokowania kończą się wyrażeniem zgody stron na związanie umową
Tryb złożony - zgoda na związanie się umową następuje w drodze jej ratyfikacji
Ustawa o umowach międzynarodowych z 14.04.2000:
- obowiązki związane z zawieraniem umów ma Minister Spraw Zagranicznych,
- najpierw następują negocjacje, potem ratyfikacja lub zatwierdzenie umowy
ratyfikacja - podlegają jej umowy międzynarodowe z art. 89 i 90 Konstytucji RP
zatwierdzenie - poprzedzone musi być przez zgodę Rady Ministrów
- ratyfikowana umowa międzynarodowa publikowana jest w Dzienniku Ustaw
wykonanie umowy należy do odpowiedniego ministra
POWSZECHNIE I WEWNĘTRZNIE OBOWIĄZUJĄCE AKTY PRAWODAWCZE
Podział aktów prawodawczych wg Konstytucji:
Powszechnie obowiązujące:
- zawierają normy o nieograniczonej podmiotowo mocy wiążącej w państwie
- regulują postępowanie każdej kategorii adresatów
- podstawa normatywna konkretnie-indywidualnych decyzji (np. sądu)
- koncepcja zamkniętego katalogu źródeł prawa - koncepcja przyjęta przez Konstytucję dotycząca prawa powszechnie obowiązującego - akt nie wymieniony w katalogu powszechnych źródeł prawa nie jest źródłem takiego prawa
Rodzaje: Konstytucja, ratyfikowane Umowy Międzynarodowe, ustawy i rozporządzenia, akty prawa miejscowego
Wyjątki (są to źródła prawa powszechnie obowiązujące):
- regulamin Sejmu i Senatu
- rozporządzenia z mocą ustawy wydawane przez prezydenta na wniosek RM jeśli sejm nie może się zebrać w stanie wojennym
- układy zbiorowe pracy
Wewnętrznie obowiązujące:
- zawierają normy o podmiotowo ograniczonej mocy wiążącej, do adresatów wewnątrz aparatu państwowego
- muszą być pod względem materii zgodne z powszechnie obowiązującymi przepisami;
Rodzaje:
- uchwały RM i zarządzenia prezydenta
- zarządzenia prezesa RM i ministrów
- niektóre uchwały Sejmu i Senatu oraz regulamin Zgromadzenia Narodowego
KONSTYTUCJA
konstytucja - jest aktem o najwyższej mocy obowiązywania, fundamentem normatywnym całego systemu prawa, muszą być z nią zgodne wszystkie inne akty prawne, zmiana konstytucji wymaga specjalnej procedury
ustawy konstytucyjne - stosowano je do 1997 roku, były uchwalane w trybie przewidzianym dla zmiany konstytucji i miały równą z nią moc obowiązywania, wprowadzały do konstytucji trwałe lub czasowe zmiany
2.04.1997 - uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe
25.05.1997 - zatwierdzona w referendum
17.10.1997 - weszła w życie
bezpośrednie stosowanie Konstytucji - organy władzy publicznej mogą podejmować decyzje wprost na podstawie norm konstytucji, ale tylko samowykonalnych, nie potrzebujących uzasadnienia
nadrzędność materialna - bo normuje podstawowe zasady ustroju w państwie
nadrzędność formalna - bo jest aktem o najwyższej mocy prawnej
USTAWA
Ustawa - akt prawodawczy generalnie-abstrakcyjny uchwalony przez Sejm za zgodą Senatu
Ważne ustawy: o ratyfikacji umowy międzynarodowej; budżetowa, o zmianie konstytucji
kodeks - akt prawodawczy (ustawa), którego celem jest uregulowanie wybranej sfery życia społecznego, zastępujące akty normatywne rozproszone
proces prawotwórczy - powstawanie nowej ustawy, nowa zawiera przepis derogujący (uchylający) poprzednią
nowelizacja - częściowa zmiana obowiązującego aktu prawodawczego przez inny akt normatywny o tej samej lub wyższej mocy, uchwalony później nowelizacja wąska: zmienia się przepisy ustaw wyraźnym przepisem ustawy poświęconej innej materii, późniejszej niż ustawa zawierająca przepis zmieniany nowelizacja szeroka: zmiana przepisów ustawy odrębną ustawą nowelizacyjną
tekst autentyczny - tekst ostatecznie wiążący w razie sporów co do treści prawa, publikowany w Dzienniku Ustaw
tekst jednolity - ustalany w wypadku dużej ilości nowelizacji pierwotny tekst prawny wraz z naniesionymi na niego nowelizacjami, publikacja tego tekstu w Polsce następuje drogą obwieszczenia ministra lub RM
WYJĄTEK: ROZPORZĄDZENIE Z MOCĄ USTAWY
Rozporządzenie z mocą ustawy prezydenta RP na wniosek RM, gdy sejm nie może się zebrać na posiedzenie, a gdy trzeba uregulować pewne kwestie rządzące - zatwierdzane jest to przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.
Nie może ono:
- zmienić ordynacji wyborczej do Sejmu, Senatu i prezydenta i samorządów
- zmienić konstytucji
- zmienić ustawy o stanach nadzwyczajnych
RATYFIKOWANE UMOWY MIĘDZYNARODOWE
Umowa międzynarodowa - wspólne i zgodne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo
Umowa międzynarodowa ma pierwszeństwo przed ustawą, jeśli ratyfikowano ją na podstawie zgody w ustawie. Stosuje się ją bezpośrednio. TK orzeka o zgodności umowy z konstytucją.
Umowy ratyfikowane przez prezydenta za zgodą parlamentu w ustawie:
- mają moc prawną ustawy
- jeśli jest konflikt, wygrywa umowa
- o zgodności umów z ustawami orzeka TK
Umowy bez zgody w ustawie:
- ustępują ustawom, ale mają pierwszeństwo przed niższymi aktami
Jeśli umowa traktuje o przekazaniu organizacji międzynarodowej kompetencji rządzących w Polsce:
- albo referendum ogólnokrajowe
- albo 2/3 głosów w Sejmie i Senacie
ROZPORZĄDZENIA
Akty normatywne wykonawcze wydane na podstawie upoważnień w ustawach i w celu ich wykonania - tworzą prawodawstwo wykonawcze
Organy wydające rozporządzenia:
- prezydent, RM, Prezes RM
- minister kierujący działem administracji rządowej, przewodniczący komitetu z ustawy powołanego w skład RM
- KRRiTV
AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
Wydawane przez organy samorządu terytorialnego, terenowe organy administracji rządowej.
Kontrola legalności - NSA i Prezes RM (akty wojewody)
Podział:
a.p.m. zawierające statuty
a.p.m. zawierające przepisy wykonawcze (na podst. Upoważnień szczegółowych)
a.p.m. zawierające przepisy porządkowe (na podst. Upoważnień generalnych)
Akty zawierające statuty:
statut województwa - uchwala sejmik województwa po ustaleniu z prezesem RM
statut powiatu - uchwala rada powiatu, musi być zgodny z wzorcowym SP ogłoszonym w drodze rozporządzenia przez ministra SW
statut gminy- uchwala rada gminy
Akty zawierające przepisy wykonawcze:
Uchwały dotyczące podatków i opłat lokalnych
Akty zawierające przepisy porządkowe:
Rozporządzenie porządkowe wojewody, uchwała rady powiatu, uchwała rady gmin, zarządzenia dyrektorów urzędów morskich - nie mogą być wydawane, jeśli są już w ustawach
RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH
BUDOWA AKTU PRAWNEGO:
Część nieartykułowana:
Tytuł: rodzaj aktu, data wydania i przedmiot regulacji
Ustępy: preambuła, arenga w umowach międzynarodowych
Podstawa pozytywna: występuje w aktach wykonawczych, zawiera powołanie się na upoważnienie do wydania określonego aktu
przepisy ogólne (w tym definicje legalne)
przepisy szczegółowe
przepisy kolizyjne
przepisy przejściowe
przepisy dostosowujące
przepisy końcowe (derogacyjne i o wejściu w życie)
KONCEPCJA TRÓJCZŁONOWEJ BUDOWY NORMY PRAWNEJ:
Hipoteza - część normy która wyznacza zakres zastosowania normy, określa adresata normy oraz warunki lub okoliczności, w których adresatowi temu nakazane / zakazane / dozwolone jest coś czynić, dotyczy elementów podmiotowych (adresat normy i jego cechy) lub przedmiotowych (odnosi się do stanów i zjawisk zewnętrznych wobec adresata)
Dyspozycja - wyraża sposób postępowania, jakiego prawodawca wymaga od adresata w okolicznościach wskazanych w hipotezie, określa klasę zachowań, do których norma należy, treść decyzji, którą należy podjąć w danych okolicznościach
Przedmioty dyspozycji:
Zachowania psychofizyczne - zachowanie czystości, bójka, znalezienie rzeczy, ich przebieg lub następstwo uregulowane są przez prawo
Czynności konwencjonalne - zachowania, którym prawo (lub normy moralne, religijne) nadaje odmienny, umowny sens inny niż ich znaczenie psychofizyczne (akt głosowania = wrzucenie kartki do urny, wydanie koncesji -= wypisanie kartki papieru)
czynności prawne - czynności wymagające oświadczenia woli i zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych, jest czynnością konwencjonalną
działania prawne - czynności konwencjonalne obejmujące zachowania regulowane przepisami prawa publicznego
KWALIFIKACJA ZACHOWAŃ:
nakaz - obejmujący tylko 1 typ zachowań, od którego nie można się uchylić bez narażenia się na sankcje (np. nakaz sporządzania sprawozdań podatkowych), lub obejmujący jeden typ zachowania podstawowego oraz drugi (inne zachowanie), który w określonych okolicznościach może być wybrany przez adresata wybrany zamiast zachowania podstawowego
zakaz - wskazuje typy zachowań uznane przez normę za niedopuszczalne, a zrealizowanie takiego zachowania pociąga za sobą negatywne konsekwencje - prawo zakazuje zachowania poprzez funktor normotwórczy zakazujący zachowania, bądź poprzez określenie negatywnych sankcji dla osoby która zakaz złamie
dozwolenie - przestrzeń wolna powstała w wyniku ograniczenia zakazami całej sfery faktycznie możliwych zachowań
dozwolenie słabe - nie ma zakazów odnoszących się do tej sprawy, działania lub zaniechania podjęte w ich granicach nie powodują skutków prawnych
dozwolenia mocne - zachowania te są uregulowane przez prawo i rodzą skutki prawne, mimo że nie są ani nakazane ani zakazane danym adresatom
Sankcja - Określa jakie negatywne następstwa zastosuje państwo wobec adresata normy, jeśli nie zachowa się on zgodnie z treścią dyspozycji w okolicznościach wynikających z treści hipotezy
Sankcja w znaczeniu językowym - słowna zapowiedź określonej dolegliwości
sankcja w znaczeniu realnym - jako fakt podjęcia kroków dążących do negatywnych konsekwencji (wymierzenie kary)
Rodzaje sankcji:
sankcja egzekucyjna - przymusowe wykonanie tego, co stanowi niedopełniony obowiązek adresata, bądź przymusowe unicestwienie tego, co zostało uzyskane przez adresata wbrew zakazowi
sankcja nieważności - dotyczy ona unieważnienia czynności konwencjonalnej dokonanej niezgodnie z prawem, odbiera się tym czynnościom skuteczność prawną
nieważność bezwzględna - dokonuje się z mocy prawa bez potrzeby dokonywania dalszych czynności - nieważna czynność nie wywołuje skutków prawnych, a jeśli już jakieś wywołała, to trzeba je unicestwić (przyczyny: nieodpowiednie podmioty czynności - np. małżeństwo gejów, niezachowanie odpowiedniej formy, brak zgody organu władzy na czynność)
nieważność względna - określona osoba musi wystąpić do jakiegoś organu z wnioskiem o unieważnienie czynności prawnej - czynność jest ważna do chwili orzeczenia o nieważności, ale samo orzeczenie powoduje także nieważność ex tunc (wsteczną)
bezskuteczność zawieszona - prawo uzależnia związanie określonej osoby postanowieniami np. umowy od zgody tej osoby, do czasu udzielenia tej zgody czynność jest ważna, ale uznawana jest za kulejącą - jeśli brak zgody, to nieważność bezwzględna;
bezskuteczność względna - może być stwierdzona przez sąd jeśli żąda tego osoba trzecia
sankcja karna (represyjna, penalna) - sankcja grożąca za dokonanie czynów zabronionych, polegających na działaniu, rzadziej na zaniechaniu, polega na pozbawieniu naruszyciela zakazu cennych dla niego dóbr (wolności, praw publicznych itd.), bo faktu i skutków naruszenia prawa nie da się odwrócić
funkcje kary - odpłata i odpowiedź złem za zło, resocjalizacja przestępcy, odstraszenie danego przestępcy od dalszych wykroczeń, odstraszenie innych, izolacja przestępcy od społeczeństwa i uniemożliwienie mu dokonywania następnych przestępstw, lub też eliminacja przestępcy ze społeczeństwa na zawsze (dożywocie lub kara śmierci)
INFORMACJA ABSTRAKCYJNA BEZPOŚREDNIA UDOSTĘPNIANA TRADYCYJNIE
Wejście w życie aktu - od dnia, w którym to się stało wszyscy mają obowiązek przestrzegania danego aktu prawnego, warunkiem wejścia powszechnie obowiązującego aktu w życie jest jego publikacja w odpowiednim dzienniku (wg Konstytucji)
Vacatio legis - okres od promulgacji (ogłoszenia aktu) do jego wejścia w życie, w większości przypadków trwa 14 dni, może być dłuższy (nawet kilka miesięcy) lub krótszy (w wyjątkowych sytuacjach na mocy ustawy)
DZIENNIK USTAW RP:
Wydawany przez prezesa RM, publikuje się w nim powszechne źródła obowiązującego prawa z wyjątkiem źródeł prawa miejscowego, a więc:
- Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia (również te z mocą ustawy)
- teksty jednolite ustaw i Konstytucji i rozporządzeń
- uchwały RM uchylające rozporządzenia ministra
- orzeczenia TK dotyczące aktów normatywnych umieszczonych w Dz. U.
Teksty umów międzynarodowych zawierane przez Polskę mogą być publikowane w formie załączników do Dziennika Ustaw stanowiących odrębną całość, ale o takiej samej mocy prawnej jak Dz. U.
WOJEWÓDZKIE DZIENNIKI URZĘDOWE:
Ogłaszane są w nich źródła prawa miejscowego:
- Akty Prawa Miejscowego wojewody i organów administracji niezespolonej
- APM stanowione przez sejmik województwa, organy powiatu i gminy (statuty)
- akty Prezesa RM uchylające APM
- wyroki NSA dotyczące skarg na APM
DZIENNIK URZĘDOWY RP „MONITOR POLSKI”
Wydaje go Prezes Rady Ministrów - publikuje się w nim:
- zarządzenia Prezydenta wydane na podstawie ustawy
- uchwały RM i zarządzenia Prezesa RM wydane na podstawie ustawy
- teksty jednolite powyższych aktów
- orzeczenia TK w sprawach aktów niepublikowanych lub publikowanych w Monitorze
- Uchwały Sejmu, Senatu, Zgromadzenia Narodowego wskazane w ustawie
- akty urzędowe Prezydenta RP wskazane w ustawie
- inne akty wskazane w ustawach lub na podstawie zarządzenia Prezesa RM
Udostępnianie dzienników: jest bezpłatne, obowiązek ten mają: wójtowie, burmistrzowie, starostowie (Dz. U. i MP) lub wojewoda (Wojewódzkie Dzienniki Urzędowe)
DZIENNIKI URZĘDOWE MINISTRÓW I INNYCH URZĘDÓW CENTRALNYCH:
Publikuje się w nich:
- akty normatywne organu wydającego dziennik i nadzorowanych przez niego urzędów centralnych
- uchwały RM uchylające zarządzenia ministra wydającego dziennik
- orzeczenia TK w sprawie w.w. aktów
- inne informacje, komunikaty, obwieszczenia ministrów i urzędów centralnych
Ukazuje się kilkanaście Dzienników Urzędowych (Dziennik Urzędowy Ministerstwa Łączności (i wszystkich pozostałych resortów), poza tym Dzienniki Urzędowe: Komitetu Integracji Europejskiej, NBP, ZUS, Komitetu Badań Naukowych, Głównego Urzędu Miar, Komisji Papierów Wartościowych i Walut)
DZIENNIKI URZĘDOWE I DOKUMENTY RZĄDOWE PAŃSTW OBCYCH I UE:
Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich - Official Journal of the European Communities
- wydawany od 1967 w dwóch seriach
- seria L - publikuje się w niej akty normatywne: rozporządzenia, część dyrektyw i decyzji (inne akty UE nabierają mocy w wyniku notyfikacji), wchodzą życie w terminie określonym, albo po 20 dniach od ogłoszenia
- seria C - publikuje się w niej inne dokumenty
Udostępnianie OJotEC:
- Urząd Komitetu Integracji Europejskiej w Warszawie
- sieć RCIE (Regionalne Centra Informacji Europejskiej)
- w Przedstawicielstwie Komisji Europejskiej w Warszawie
- w CDE (Centra Dokumentacji Europejskiej)
- w sieci Euroinfo
ZBIORY ORZECZNICTWA:
TK: wydaje „Orzecznictwo TK. Zbiór Urzędowy”
SN: wydaje „Orzecznictwo SN. Zbiór Urzędowy. Izba Administracyjna / Karna / Cywilna”
2. INFORMACJA ABSTRAKCYJNA BEZPOŚREDNIA UDOSTĘPNIANA ON-LINE
Bazy publiczne i nieodpłatne:
www.sejm.gov.pl - internetowy system informacji prawnej Sejmu RP - akty prawne publikowane w Dz.U. i MP od 1918 roku, oraz ujednolicone teksty ustaw
www.ukie.gov.pl - akty związane z wejściem Polski do UE, akty prawa pierwotnego i wtórnego, oraz polskie akty dotyczące integracji
Bazy komercyjne:
- System Informacji Prawnej LEX i Akty Prawne Online (www.prawo.lex.pl)
- Lex Polonica (www.lexpolonica.pl)
- ARS Lexum (www.arsinfo.pl)
- Komputerowy Radca Prawny
- System informacji prawnej Advocatus Online
ADWOKAT I RADCA PRAWNY: WOLNE ZAWODY PRAWNICZE
wolny zawód - adwokat, radca prawny, lekarz, dziennikarz
Cechy wolnego zawodu:
- służebność publiczna - misja ochrony rozwijania lub gwarantowania dóbr wyższego rzędu
- intelektualny charakter czynności zawodowych
- intelektualna i ekonomiczna niezależność osoby wykonującej zawód
- zasady etyki zawodowej
- świadczenie usług na własną odpowiedzialność
- obowiązek przynależności do korporacji zawodowej
radca prawny a adwokat - radca prawny nie może występować w sprawach karnych (od tego są jednak wyjątki), rodzinnych i opiekuńczych
korporacje zawodowe - forma zdecentralizowanej administracji publicznej, podlegają nadzorowi państwa i sądowej kontroli rozstrzygnięć adresowanych do swoich członków, decydują o dopuszczeniu do wykonywania zawodu, stosują środki dyscyplinarne wobec członków tych korporacji
ADWOKAT
adwokat - świadczy pomoc prawną osobom fizycznym, przedsiębiorcom i jednostkom organizacyjnym i innym jednostkom nie posiadającym osobowości prawnej, adwokaci podlegają Konstytucji i ustawom, zasięg podmiotowy i przedmiotowy pomocy prawnej udzielanej przez nich nie jest ograniczony prawem
Podstawa prawna: UMOWA O ADWOKATURZE (26.05.1982 + nowelizacje)
adwokatura (palestra) - ogół adwokatów i aplikantów adwokackich zorganizowanych na zasadach samorządu zawodowego
Funkcje adwokata:
- udzielanie pomocy prawnej (w szczególności porad prawnych)
- sporządza opinie prawne
- sporządza projekty aktów prawnych
- występuje przed sądami i urzędami na podstawie udzielonego pełnomocnictwa
Od 1997 roku adwokat sam wybiera formę wykonywania zawodu (w PRL były to zespoły adwokackie). Pracują teraz głównie w spółkach (jawnych, cywilnych, komandytowych i partnerskich) a także w kancelariach.
Kodeks Etyki Prawnika - zachowanie umiaru w wypowiedziach, zakaz stosowania zniesławień i zniewag, podawania fałszywych informacji, udzielania pomocy prawnej ułatwiającej popełnienie przestępstwa, tajemnica zawodowa, nie podejmuje się prowadzenia spraw, jeśli wcześniej pomagano obecnemu przeciwnikowi, nie można przyjąć sprawy, jeśli było się w niej świadkiem
Wynagrodzenie adwokata - określane w drodze swobody umów adwokata z klientem
Izba adwokacka - podstawowa jednostka samorządu adwokackiego, tworzona przez aplikantów i adwokatów na określonym terenie (w Polsce jest ich 24), jej zgromadzenie zwyczajne odbywa się raz w roku
Organy Izby Adwokackiej:
- zgromadzenie izby
- okręgowa rada adwokacka
- sąd dyscyplinarny
- komisja rewizyjna
Okręgowa rada adwokacka - dziekan (reprezentuje ORA), 5-15 członków, 2-4 z-ców członków, ponadto prawo do uczestniczenia w jej posiedzeniach przysługuje prezesowi sądu dyscyplinarnego i przewodniczącemu komisji rewizyjnej
Krajowe organy adwokatury: Krajowy Zjazd Adwokatury, Naczelna Rada Adwokacka, Wyższy Sąd Dyscyplinarny i Wyższa Komisja Rewizyjna
Warunki wpisu na listę adwokatów (o wpisie decyduje Okręgowa Rada Adwokacka w formie uchwały):
- pełnia praw publicznych i pełna zdolność do czynności prawnych
- nieskazitelny charakter
- ukończenie uniwersyteckich studiów prawniczych w Polsce (lub za granicą jeśli są uznawane za równorzędne) i tytuł magistra
- ukończenie aplikacji adwokackiej w Polsce i złożenie egzaminu adwokackiego
Zwolnienie z obowiązku wykonania aplikacji:
- profesorowie i doktorzy habilitowani Nauk prawnych
- jeśli 3 lata zajmowało się stanowisko notariusza, sędziego, prokuratora
- jeśli 3 lata było się radcą prawnym (mając kwalifikacje notarialne, sędziowskie lub prokuratorskie, bądź kończąc aplikację radcowską i składając egzamin radcowski)
- cudzoziemcy jeśli: ukończyli studia prawnicze równorzędne, znają polski w mowie i piśmie, są wpisani na listę adwokatów w swoim kraju i wykonywali tam zawód adwokata - wtedy zdają tylko egzamin w okręgowej radzie
odpowiedzialność dyscyplinarna - dotyczy adwokatów i aplikantów, za naruszenie zasad etyki odpowiadają przed sądem dyscyplinarnym (niezawisłym, opierającym swoje wyroki na mocy przekonania opartego na swobodnej ocenie dowodów)
pełnomocnictwo substytucyjne - prawo adwokata do wyręczenia się innym adwokatem lub radcą prawnym i na odwrót
RADCA PRAWNY
radca prawny świadczy pomoc prawną: porady prawne, opinie prawne, sporządzanie projektów aktów prawnych, występowanie przed sądami i urzędami jako zastępstwo prawne i procesowe
Podstawa prawna: USTAWA O RADCACH PRAWNYCH (6.07.1982 + nowelizacje)
Radca prawny wykonujący swój zawód jako „wolny”:
- pracuje na podstawie umowy zlecenia
- w kancelarii radcy prawnego lub w spółce (jawnej, cywilnej, partnerskiej, komandytowej)
Radca prawny wykonujący swój zawód w ramach stosunku pracy:
- zajmuje samodzielne stanowisko, podległe bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej
- nie może świadczyć pomocy prawnej osobom fizycznym
Kodeks Etyki Radcy Prawnego - zakaz dokonywania czynności, które uwłaczałyby godności zawodu radcy prawnego lub podważałyby zaufanie do niego, zakaz udzielania przez radcę informacji nieprawdziwych sądowi, tajemnica zawodowa,
Wynagrodzenie radcy prawnego: minimalne stawki określa Minister Sprawiedliwości, wysokość honorarium ustalana na drodze swobody umów, w porozumieniu radcy z klientem
Okręgowa Izba Radców Prawnych - podstawowa jednostka samorządu zawodowego radców prawnych, zgromadzenie odbywa się raz w roku, przynależność radcy prawnego do samorządu zawodowego jest obowiązkowa, w jej skład wchodzą radcy prawni i aplikanci z danego obszaru
Organy Okręgowej Izby Radców Prawnych:
- zgromadzenie i rada okręgowej izby radców prawnych
- okręgowa komisja rewizyjna
- okręgowy sąd dyscyplinarny
Krajowe organy Samorządu radców prawnych: Krajowy Zjazd Radców Prawnych, Krajowa Rada Radców Prawnych, Wyższa Komisja Rewizyjna, Wyższy Sąd Dyscyplinarny - kadencja każdego z nich trwa 4 lata
Warunki wpisania na listę radców prawnych (o wpisie decyduje Rada Okręgowej Izby Radców Prawnych w formie uchwały):
- pełnia praw publicznych i pełna zdolność do czynności prawnych
- nieskazitelny charakter
- ukończenie uniwersyteckich studiów prawniczych w Polsce (lub za granicą jeśli są uznawane za równorzędne) i tytuł magistra
- ukończenie aplikacji radcowskiej w Polsce i złożenie egzaminu radcowskiego
Zwolnienie z obowiązku wykonania aplikacji:
- profesorowie i doktorzy habilitowani Nauk prawnych
- jeśli 3 lata zajmowało się stanowisko notariusza, sędziego, prokuratora lub adwokata
- cudzoziemcy jeśli: ukończyli studia prawnicze równorzędne, znają polski w mowie i piśmie, są wpisani na listę adwokatów w swoim kraju i wykonywali tam zawód adwokata - wtedy zdają tylko egzamin w okręgowej radzie
Odpowiedzialność: radcy podlegają odpowiedzialności przed sądem dyscyplinarnym za naruszenie zasad etyki, najwyższą karą jest pozbawienie praw do wykonywania zawodu
NOTARIUSZ
notariusz - powoływany do czynności prawnych, którym strony muszą lub chcą nadać formę notarialną, jest osobą zaufania publicznego, podlega Ministrowi Sprawiedliwości, dokumenty przez niego wystawione mają charakter urzędowy.
Podstawa prawna: Ustawa z 14.02.1991
Kancelarie notarialne - tworzone od 1991 roku, każdy notariusz może prowadzić tylko jedną kancelarię
Funkcje notariusza:
- sporządzanie aktów notarialnych, poświadczeń, protestów weksli i czeków
- sporządzanie wpisów, odpisów i wyciągów dokumentów, projekty aktów, oświadczeń i innych dokumentów
- spisywanie protokołów i doręczanie oświadczeń
Obowiązki notariusza:
- odmówienie dokonania czynności sprzecznej z prawem i dostarczenie uzasadnienia odmowy w terminie 7 dni
- potwierdzenie tożsamości stron dokonujących czynności notarialnej
- obecność w trakcie składania przez strony podpisów na aktach notarialnych i poświadczanych
Kodeks Etyki Notariusza - tajemnica zawodowa, chyba że zeznaje w sądzie jako świadek, nie może być zatrudniony bez zgody Izby notarialnej (chyba że jako pracownik naukowy, dydaktyczny), nie może podejmować czynności które uwłaczają jego funkcji, jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej
Odpowiedzialność: za przewinienia zawodowe notariusz odpowiada dyscyplinarnie
Wynagrodzenie: na podstawie swobody umów, biorąc pod uwagę taksę notarialną (maksymalna stawka dla notariusza ustalana przez Ministra Sprawiedliwości)
Samorząd Notariuszy: składa się z izb notarialnych i Krajowej Rady Notarialnej
Izba Notarialna - tworzą ją notariusze prowadzący kancelarię w okręgu sądu apelacyjnego. Organami Izby notarialnej są: walne zgromadzenie notariuszy izby, rada izby notarialnej i sąd dyscyplinarny
Rada Izby Notarialnej - przewodniczy jej prezes, sprawuje nadzór nad notariuszami i opiniuje wnioski w sprawach powołania ich do zawodu lub odwołania z zawodu, organizuje szkolenia aplikantów, nadzór nad notariuszami sprawuje Minister Sprawiedliwości i Rady Izb Notarialnych.
Minister sprawiedliwości nadzoruje organy samorządu notarialnego osobiście, poprzez prezesów Sądów Apelacyjnych i Okręgowych i inne wyznaczone osoby
Warunki wykonywania zawodu notariusza:
- pełnia praw cywilnych i obywatelskich i polskie obywatelstwo
- nieskazitelny charakter
- ukończenie uniwersyteckich studiów prawniczych
- ukończenie aplikacji notarialnej i złożenie egzaminu notarialnego
- praca w charakterze asesora notarialnego co najmniej 2 lata
- ukończony 26 rok życia
Notariuszami mogą być też:
- profesorowie i doktorzy habilitowani Nauk prawnych
- sędziowie, radcy prawni, prokuratorzy i adwokaci, jeśli wykonywali swój zawód co najmniej 3 lata
Notariuszy powołuje i wyznacza siedzibę ich kancelarii Minister Sprawiedliwości.
Ustawa o wykonywaniu w Polsce zawodu przez prawników zagranicznych:
- zasada wzajemności - prawnicy zagraniczni chcący wykonywać zawód w Polsce będą mieli taki sam status jak Polacy, ale jego państwo ojczyste musi wykazać się zasadą wzajemności
- prawnicy zagraniczni wykonują w Polsce zawód na zasadzie lojalności i zaufania
SEJM:
Składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych, proporcjonalnych na 4 lata.
Organy kierownicze Sejmu: Marszałek Sejmu, Prezydium Sejmu, Konwent Seniorów
Organami pomocniczymi Sejmu są komisje sejmowe
Funkcje sejmu: ustawodawcza, kreacyjna (wybór składu Trybunału Stanu, TK, Prezesa NBP, udzielanie wotum zaufania Prezesowi RM), kontrolna (udziela absolutorium rządowi, uchwala budżet)
SENAT:
Składa się ze 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich, tajnych
Organy Senatu: Marszałek, Prezydium Senatu, Konwent Seniorów, komisje senackie
Funkcje senatu: ustawodawcza, kreacyjna (powoływanie członków różnych organów konstytucyjnych)
PREZYDENT RP:
Wybierany na 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych.
Kompetencje Prezydenta:
- najwyższy przedstawiciel RP i gwarant ciągłości władzy państwowej
- ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, jest zwierzchnikiem Sił Zbrojnych
- sprawy związane z obronnością i bezpieczeństwem narodowym
Jako organ wykonawczy:
- zarządza wybory do Sejmu i Senatu, ma inicjatywę ustawodawczą, prawo weta ustawodawczego
- desygnuje Prezesa RM, powołuje go i członków RM oraz sędziów
- stanowi rozporządzenia
RADA MINISTRÓW:
Składa się z Prezesa Rady i ministrów (a także wiceprezesów RM i przewodniczących komitetów określonych w ustawach).
Przedstawiciel RM w województwie - wojewoda
Kompetencje Rady Ministrów:
- kieruje administracją rządową (jej działami kierują ministrowie)
- zapewnia wykonanie ustaw i stanowi Rozporządzenia
- uchwala projekt budżetu państwa i kieruje jego wykonaniem
- chroni interesy Skarbu Państwa, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków międzynarodowych
Organy pomocnicze i opiniodawcze RM: Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Komitet Ekonomiczny RM, Rada Legislacyjna
PREZES RADY MINISTRÓW:
Jest szefem rządu, kieruje pracami RM i reprezentuje ją na zewnątrz.
Kompetencje:
- zwierzchnictwo nad korpusem służby cywilnej, wydawanie rozporządzeń
- określanie sposobów i zapewnienie wykonywania polityki RM
- koordynacja i kontrola nad pracą członków RM, zwierzchnictwo służbowe nad pracownikami administracji rządowej
MINISTROWIE:
Są członkami RM, kierują działaniami administracji rządowej, wypełniają zalecenia Prezesa RM, stanowią rozporządzenia i zarządzenia, kierują polityką swojego resortu.
URZĘDY CENTRALNE I AGENCJE RZĄDOWE
Najważniejsze Urzędy Centralne: Komitet Integracji Europejskiej, Urząd Regulacji Energetyki, Urząd Zamówień Publicznych, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
Agencje rządowe - rządowe przedstawicielstwa powołane do spełnienia zadań wyznaczonych przez rząd z zakresu administracji gospodarczej
Najważniejsze Agencje Rządowe: Agencja Rynku Rolnego, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Państwowa Agencja Prasowa itd.
TERENOWE ORGANY ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ:
Kompetencje wojewody:
- kieruje i zapewnia warunki działania administracji rządowej w terenie i koordynuje jej pracę
- nadzoruje działalność jednostek samorządu terytorialnego
- wydaje decyzje w sprawach należących do jego właściwości
SĄDY I TRYBUNAŁY:
Pełnią władzę sądowniczą:
Sądy: Sąd Najwyższy, sądy powszechne, wojskowe i administracyjne (obecnie NSA)
Trybunały: Stanu, Konstytucyjny
ORGANY KONTROLI PAŃSTWOWEJ I OCHRONY PRAWA:
Najwyższa Izba Kontroli - podlega Sejmowi, kryteria jego kontroli: legalność, celowość, rzetelność, gospodarność
Skład NIK: Prezes, v-ceprezesi, dyrektor generalny i 14 członków
Prezes NIK powoływany jest na 6 lat przez Sejm za zgodą Senatu.
NIK kontroluje: NBP, organy administracji rządowej, państwowe osoby prawne, Kancelarie Prezydenta/Sejmu/Senatu itp.
Rzecznik Praw Obywatelskich - powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat.
Stoi na straży wolności i praw człowieka określonych w Konstytucji i innych aktach prawodawczych, jest niezawisły i niezależny od innych organów państwowych, ale nie rozstrzyga spraw samodzielnie
KRRiTV - broni wolności słowa, prawa do informacji, samodzielności nadawców i interesów odbiorców