TERAPIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ

W końcu lat sześćdziesiątych w oparciu o przegląd literatury z zakresu psychologii rozwojowej, psychologii uczenia się, neurobiologii, neurofizjologii i własne doświadczenia kliniczne dr A. Jean Ayres terapeuta zajęciowy i psychologsformułowała hipotezy wskazujące na implikacje funkcji psychoneurologicznych w zachowaniu i uczeniu się dziecka.
Aby zweryfikować postawione hipotezy skonstruowała metody badawcze i przeprowadziła szereg badań których wyniki zamieściła w kilkudziesięciu publikacjach /Ayres 1974, Ayres 1967, Ayres 1975/.

Wyniki tych badań wykazały, że istnieją czynniki mierzone za pomocą jej testów występujące tylko u dzieci z dysfunkcjami percepcyjno-motorycznymi lub dzieci z dysfunkcjami ośrodkowego układu nerwowego.

Wyłonione czynniki zinterpretowała jako reprezentację dysfunkcji, które łączą się z określonymi zaburzeniami w obrębie oun obejmującymi integrację danych wejściowych z jednego lub więcej systemów sensorycznych.
Ayres zauważyła, że te dysfunkcje integracji sensorycznej miały wpływ na reakcje posturalne, napięcie mięśni, planowanie ruchu, rozwój mowy, zachowanie, emocje i funkcje poznawcze.

Kolejne lata badań prowadzonych przez Ayres i jej współpracowników prowadziły do rozwoju teorii integracji sensorycznej, obejmującej teoretyczne podstawy procesów integracyjnych, metody diagnozy zaburzeń tych procesów i specyficzne techniki terapeutyczne.

Zatem co to jest integracja sensoryczna?
Definicja integracji sensorycznej

Integracja sensoryczna to organizacja wejściowych danych zmysłowych dokonywana przez mózg w celu produkowania odpowiedzi adaptacyjnych na wymagania otoczenia /Przyrowski 1998/. Ayers/1991/ pisze że integracja sensoryczna to proces neurologiczny organizujący wrażenia płynące z ciała i środowiska w taki sposób by mogły być użyte do celowego działania. W procesie tym mózg informacje otrzymane ze wszystkich zmysłów segreguje, rozpoznaje, interpretuje, łączy ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami odpowiadając na wymagania płynące ze środowiska.

Zmysły dostarczają informacji o fizycznej kondycji naszego ciała i otoczenia wokół nas. Dane te pochodzą z receptorów wzrokowych, słuchowych, przedsionkowych, dotykowych, proprioceptywnych, węchowych i smakowych. Mózg nieustannie organizuje te wiadomości - lokalizując je, rozpoznając, segregując i integrując. Gdy płyną one w prawidłowej organizacji, mózg może je użyć do formułowania percepcji, planowania ruchu, napięcia mięśniowego, postawy, emocji, uczenia się i wielu innych.

Natomiast zaburzenia w integracji wpływają negatywnie na tych funkcji.
Ayres w swych pracach /1972,1974,1991/ podkreśla,że niemowlę widzi, słyszy i czuje bodźce dochodzące z jego ciała i otoczenia ale nie jest jeszcze zdolne do różnicowania znaczenia dźwięków, oceny odległości, koordynacji ruchów itd. W miarę rozwoju dzięki zdolności do organizacji wrażeń sensorycznych kształtuje się koncentracja na doznaniach sensorycznych, koordynacja ruchów i organizacja zachowania.

Adekwatna integracja sensoryczna jest podstawą do prawidłowego rozwoju ruchowego, uczenia się i zachowania. Wysoce skomplikowane procesy takie jak koordynacja ruchowa, planowanie ruchu, percepcja słuchowa czy wzrokowa, mowa, czytanie, pisanie czy liczenie, są zależne od procesów integracyjnych dokonujących się w ośrodkowym układzie nerwowym.

Do wyjaśnienia tych zależności Ayres /1991/opracowała hipotetyczny model przebiegu integracji sensorycznej, w którym opisuje poszczególne stadia rozwoju integracji sensorycznej dokonującej się między 0-7 rokiem życia.

Opisując etapy rozwoju integracji sensorycznej podkreśla istotną rolę systemu przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego.
Procesy integracji sensorycznej dokonują się w rdzeniu kręgowym, w pniu mózgu, móżdżku i wreszcie w półkulach mózgowych. Wszystkie wyższe procesy umysłowe zależą szczególnie od adekwatnej organizacji wrażeń w pniu mózgu gdzie mają swój początek procesy integracyjne. Dopiero po przejściu pnia mózgu może dokonywać się bardziej szczegółowe opracowywanie wrażeń sensorycznych w korze mózgowej.

Główne założenia integracji sensorycznej

Teoria integracji sensorycznej opiera się na kilku podstawowych założeniach odwołujących się do neurologii i teorii zachowania. Założenia te odwołują się do badań Ayres ale również doniesieniach innych naukowców wiążących procesy zachodzące w mózgu z zachowaniem człowieka. Teoria integracji sensorycznej na podstawie tych założeń stara się opisać prawidłowości w funkcjonowaniu procesów integracji zmysłowej w oun. W oparciu o to definiuje dysfunkcje w zakresie integracji sensorycznej i wskazuje na odpowiednie techniki terapeutyczne.

1.Plastyczność neuronalna / Schaaf 1994/ a więc zdolność mózgu do zmian i modyfikacji . Ma ona zasadnicze znaczenie dla terapii integracji sensorycznej zakładającej możliwość zmian w obrębie systemu nerwowego pod wpływem kontrolowanej stymulacji systemów sensorycznych w szczególności dotykowego, przedsionkowego i proprioceptywnego.
Zależy od wielu czynników :
a. zaangażowania w wykonywane zadania terapeutyczne / motywacji/.
b. różnorodności otoczenia w którym przebiega terapia, Ayres /1972/ pisze, że zróżnicowane otoczenie - w którym eksploruje dziecko - dostarczające wielu przedsionkowych, proprioceptywnych i dotykowych wrażeń ma zasadniczy wpływ na postępy terapeutyczne poprzez pozytywny wpływ na zmiany w oun.
c. krytycznych okresów rozwojowych dla poszczególnych funkcji i wieku. Okresy krytyczne zostały zidentyfikowane w prawie wszystkich aspektach rozwoju człowieka i dotyczą ruchu, mowy, inteligencji, zachowań społecznych, emocji i wielu innych. Ograniczenie dopływu niezbędnych wrażeń w okresie krytycznym dla danej funkcji powoduje często ograniczenie możliwości reagowania na pewne bodźce w przyszłości Hubel i Weisel 1977/.
2.Sekwencyjny rozwój procesów integracji sensorycznej dokonuje się w normalnym rozwoju dziecka. Złożone kompleksowe zachowania rozwijają się w oparciu o bardziej podstawowe wcześniej wykształcone / Fisher i Murray 1991/.
Jeśli pojawiają się dysfunkcje integracji sensorycznej wówczas proces ciągłego doskonalenia funkcji rozwojowych zostaje zakłócony. Terapia polegająca na kierowanej stymulacji sensorycznej poprawia procesy integracji sensorycznej umożliwiając sekwencyjne pojawianie się coraz bardziej złożonych zachowań.
3.Integralność systemu nerwowego. Ayers pisząc o integralności wskazywała na to, że działanie ośrodków korowych zależne jest od prawidłowego funkcjonowania struktur podkorowych w których dokonują się główne procesy sensoryczne. Obecnie w teorii integracji sensorycznej uważa się że ponieważ mózg funkcjonuje jako całość to zależność jest wzajemna między ośrodkami podkorowymi i korowymi. Pribran /1986/ precyzując to pisze, że integralność i hierarchizacja mózgu polega na kontroli ośrodków podkorowych przez ośrodki korowe i na odwrót kontroli ośrodków podkorowych nad korowymi. Takie rozumienie funkcjonowania systemu nerwowego pozwala twierdzić iż poprawa działania ośrodków podkorowych przyczynia się do lepszej pracy ośrodków korowych i całego mózgu. W procesach integracji sensorycznej biorą więc udział zarówno ośrodki korowe jak i podkorowe.

Reakcje adaptacyjne wpływają na rozwój integracji sensorycznej, a także procesy integracji sensorycznej przyczyniają się do pojawienia się reakcji adaptacyjnych na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Pojawienie się reakcji adaptacyjnych opiera się na doświadczeniach sensoryczno-motorycznych i prowadzi do rozwoju neuronalnego modelu pamięci tego jak "czuje się ruch" Ten neuronalny model może być następnie użyty do planowania bardziej kompleksowego zachowania adaptacyjnego.

Diagnoza procesów integracji sensorycznej

Do diagnozy zaburzeń integracji sensorycznej Ayres opracowała specjalne metody: Kliniczną Obserwację, Południowo-Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej /SCSIT / i Testy Praksji /SIPT/. Dysfunkcje SI mogą mieć różne nasilenie od łagodnego po znaczne i przejawiać się w różny sposób. Symptomy zaburzeń SI często ze sobą współwystępują tworząc syndromy wyłonione przez Ayres i jej współpracowników na podstawie analizy czynnikowej wielu badań różnych grup dzieci. Oczywiście nie sposób w tym krótkim czasie omówić wszystkich wyłonionych syndromów dlatego przedstawię jedynie najważniejsze w sposób bardzo syntetyczny.

Dysfunkcje somatosensoryczne - odnoszą się do zaburzeń procesów dotykowych szczególnie w zakresie dyskryminacji.
Dysfunkcje posturalne, obustronnej koordynacji i sekwencyjności wiążą się z zaburzeniami przetwarzania i przesyłania przedsionkowo-proprioceptywnych informacji wejściowych do wyższych struktur ośrodkowego układu nerwowego.

Dysfunkcje w zakresie somatopraksji są przejawem zaburzeń związanych z przetwarzaniem i przesyłaniem dotykowych informacji wejściowych do wyższych struktur ośrodkowego układu nerwowego i wiążą się z planowaniem motorycznym. Włączając w to sekwencyjność i projektowanie lub antycypacje ruchów.
Dysfunkcje w zakresie modulacji sensorycznych danych wejściowych przejawiają się :
1.obronnością dotykową, czyli awersyjnymi reakcjami na dotyk,
2. niepewnością grawitacyjną i nietolerancją na ruch, czyli awersyjnymi reakcjami na ruch
4.obronnością sensoryczną, czyli awersyjnymi reakcjami na kilka modalności sensorycznych jednocześnie, a więc na dotyk, dźwięk, ruch, zapach.

I. Występowanie dysfunkcji integracji sensorycznej

Zaburzenia integracji sensorycznej zauważane są przez klinicystów u bardzo licznej grupy dzieci. Wiedza na ten temat poszerzana jest każdego roku. Oczywiście w tym dość skrótowym opracowaniu problematyki integracji sensorycznej nie można opisać wszystkich populacji u których obserwuje się nieprawidłowości w procesach sensorycznych. Dlatego postanowiono przedstawić jedynie wybrane.

1.Dzieci z trudnościami w uczeniu się
Deficyty integracji sensorycznej występujące u dzieci z trudnościami w uczeniu się obejmują zaburzenia w rejestracji i przetwarzaniu bodźców głównie w obrębie trzech podstawowych systemów sensorycznych : przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego. Przejawiają się dysfunkcjami w zakresie reakcji posturalnych /obronnych, równoważnych i posturalnych w tle/, funkcji oko-ruchowych, napięcia mięśniowego, schematu ciała, trudnościami w planowaniu ruchu, dysfunkcjami w obustronnej koordynacji ruchowej i sekwencyjności. Zaburzenia te skutkują trudnościami w nauce czytania, obniżonym poziomem graficznym, błędami podczas pisania polegającymi na zamianie liter podobnych ale ułożonych inaczej w przestrzeni/ b-d ; p-b; itp./, kłopotami w różnicowaniu prawo lewo i słabej obustronnej koordynacji ruchowej. Tym typowym trudnościom towarzyszą również zaburzenia emocjonalne, trudności w koncentracji uwagi i nadpobudliwość psychoruchowa.

2.Mózgowe porażenie dziecięce.
U dzieci z mpdz mamy do czynienia z różnymi typami zaburzeń integracji sensorycznej. Zaliczymy do nich :
a.zaburzenia w zakresie przetwarzania bodźców dotykowych
M.Scardina /1966/ i E.Blanche /1991 / w swoich badaniach stwierdzili , że w zależności od postaci mpdz, u 72 do 100 % dzieci z mpdz występują zakłócenia integracji somatosensorycznej oraz modulacji bodźców dotykowych.. Zaburzenia te przyczyniają się do nieprawidłowego rozwoju schematu ciała, planowania motorycznego i obronności dotykowej.
b.zaburzenia w zakresie przetwarzania bodźców przedsionkowo-proprioceptywnych
Torok i Perlstein(za Blanche 1991) stwierdził na podstawie badań, że w zależności od postaci mpdz, u 32 do 90% tych dzieci występują dysfunkcje przedsionkowo-proprioceptywne. Zaburzenia te powodują słabą percepcję pozycji ciała w przestrzeni, słabą percepcję ruchu w przestrzeni, niebezpieczeństwo grawitacyjne, nietolerancję ruchu, pośrednio na percepcje słuchową, percepcję wzrokową i funkcje mowy.

c.Zaburzenia rejestracji i modulacji bodźców sensorycznych
Blanche i inni /1995/ zauważyli ,że zaburzenia te powodują trudności w możliwościach organizacji zachowania , wpływają na poziom pobudzenia i koncentracji dzieci z mpdz.

3.Autyzm
Po raz pierwszy procesy sensoryczne u dzieci autystycznych opisał E. Schopler /za S.K.H Chu 1991/ wskazując na nieprawidłowe reakcje tych dzieci na bodźce wzrokowe, przedsionkowe i słuchowe. Ayers/1980/ opisała dwa typy dysfunkcji integracji sensorycznej u dzieci autystycznych.. Pierwszy to zaburzenia rejestracji bodźców sensorycznych , drugi to zaburzenia modulacji impulsów sensorycznych. Zaburzenia rejestracji dotyczą przede wszystkim bodźców wzrokowych i słuchowych, ale czasem również węchowych, smakowych, przedsionkowych i dotykowych.. Zaburzenia modulacji przejawiają się obronnością dotykową niebezpieczeństwem grawitacyjnym i nietolerancją ruchu.
Przyczyną nieprawidłowych reakcji na bodźce sensoryczne u dzieci autystycznych najprawdopodobniej jest wg. Pribram i McGinnis/1975/ słaba współpraca między jądrem migdałowatym,zwojami podstawy mózgu i hipokampem w procesach przetwarzania bodźców sensorycznych.

4.Zespół Downa

Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci z zespołem Downa obejmują deficyty rejestracji, modulacji i przetwarzania bodźców: przedsionkowych, proprioceptywnych, dotykowych, wzrokowych i słuchowych /Blanche, Botticelli, Hallway 1995/. Deficyty te wpływają na dysfunkcje zachowania, uwagi, zdolności ruchowych i procesów uczenia się.

Zaburzenia rejestracji bodźców przedsionkowych przejawiają się hipotonią, nieprawidłowym przystosowaniem posturalnym, słabymi reakcjami równoważnymi, a dysfunkcje w zakresie modulacji skutkują nietolerancją ruchu. Zaburzenia przetwarzania bodźców proprioceptywnych również wpływają na obniżone napięcie mięśniowe, luźne stawy, zakłócenia czucia położenia ciała i prawidłowej rejestracji ruchu .

Dysfunkcje systemu dotykowego obejmują podwrażliwość na bodźce dotykowe, trudności w różnicowaniu bodźców dotykowych i nadwrażliwość na bodźce dotykowe /obronność dotykowa/. Mogą się przejawiać zaburzeniami w obrębie planowania motorycznego /praksji/ i percepcji ciała, wzmożoną aktywnością ruchową i trudnościami w koncentracji uwagi.

W obrębie systemu wzrokowego u dzieci z zespołem Downa istnieje wiele nieprawidłowości, takich jak: astygmatyzm, oczopląs, zez i inne, ale również obserwujemy ogólną tendencję /Pesch i Nagy 1978/ opóźnień rozwojowych w obrębie percepcji wzrokowej, które mogą mieć swoje źródło w zaburzeniach integracji sensorycznej. Opóźnienia w dojrzewaniu procesów percepcji wzrokowej wynikają u tych dzieci z ograniczonej wzrokowej eksploracji otoczenia, trudności z przechowywaniem doświadczeń wzrokowych, ograniczonej ilość wrażeń wynikających z celowej manipulacji zabawkami oraz słabej koncentracji wzrokowej.

Zaburzenia systemu słuchowego przejawiają się opóźnieniami w rozwoju mowy, wolniejszym przetwarzaniem informacji słuchowych, słabą pamięcią słuchową i trudnościami z naśladowaniem dźwięków / Mahoney, Glover, Finger 1981/.
Czasem spotykamy dzieci o wzmożonej wrażliwości słuchowej co często współwystępuję z nadwrażliwością dotykową lub inną /wzrokową, węchową/ co określamy terminem obronność sensoryczna. Ta grupa dzieci jest nadruchliwa i z trudnościami w koncentracji uwagi.

TERAPIA
Terapia integracji sensorycznej może być prowadzona po wcześniejszych kompleksowych badaniach prowadzonych przez kwalifikowanych terapeutów.
Ayers /1991/ uważa, że głównym zadaniem tej terapii jest dostarczenie kontrolowanej ilości bodźców sensorycznych w szczególności przedsionkowych, proprioceptywnych i dotykowych w taki sposób,że dziecko spontanicznie będzie formułowało reakcje adaptacyjne poprawiające integracje tych bodźców. Podczas terapii integracji sensorycznej relacje zachodzące między procesami sensorycznymi i zachowaniem ruchowym kształtują i poprawiają połączenia synaptyczne w ośrodkowym układzie nerwowym. Prawidłowa organizacja synaptyczna ośrodkowego układu nerwowego determinuje właściwe programowanie i przetwarzanie informacji sensorycznych w następnych relacjach jednostki z otoczeniem / Cool 1995/. Aby następowała poprawa w organizacji oun podczas terapii stosowane są takie ćwiczenia, które będąc właściwym „wyzwaniem” dla uczestnika terapii są stymulujące dla mózgu. Ćwiczenia muszą być dostosowane do poziomu rozwojowego dziecka jednak nie mogą być zbyt łatwe ani zbyt trudne. Tylko takie ciągłe balansowanie na granicy możliwości dziecka poprawiając organizację oun wpływa na zmianę zachowania w sferze motorycznej i emocjonalnej, poprawie funkcji językowych i poznawczych, a przede wszystkim przejawia się lepszą efektywnością uczenia się.
Terapia integracji sensorycznej ma postać „naukowej zabawy” w której dziecko chętnie uczestniczy i ma przekonanie, że kreuje zajęcia wspólnie z terapeutą. Podczas terapii nie uczy się dzieci konkretnych umiejętności lecz poprawiając integrację sensoryczną wzmacnia procesy nerwowe leżące u podstaw tych umiejętności, a one pojawiają się w sposób naturalny jako konsekwencja poprawy funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Terapeuta nie tyle kieruje zachowaniem dziecka ile kreuje takie wymagania by dziecko było w stanie odpowiadać na nie coraz bardziej złożonymi reakcjami adaptacyjnymi.
Terapia integracji sensorycznej nie jest wyuczonym stale powtarzanym schematem ćwiczeń ale jak niektórzy piszą sztuką ciągłej analizy zachowania dziecka i permanentnego doboru i modyfikacji stosowanych zadań.
Odbywa się w sali gimnastycznej lub dużym pomieszczeniu specjalnie do tego przystosowanym i wyposażonym w odpowiednie przyrządy. Wyposażenie sali terapeutycznej musi przede wszystkim obejmować wiele urządzeń do stymulacji systemu przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego ale również wzrokowego, słuchowego i węchowego. Atmosfera podczas terapii sprzyja rozwojowi wewnętrznej potrzeby ujarzmiania środowiska. Dziecko czując, że odnosi sukcesy w coraz większej ilości coraz bardziej skomplikowanych zadań podnosi swoją samoocenę i chętnie uczestniczy w zajęciach. Takie doświadczenia w kierowaniu swoim zachowaniem zaczyna przenosić również na inne sytuacje poza salą terapeutyczną co zaczynają zauważać rodzice i nauczyciele. Zmienia się obraz dziecka i jego funkcjonowanie w środowisku.

Metoda terapii SI kierowana jest w pierwszej kolejności do dzieci z trudnościami w uczeniu się. Może być również stosowana jako metoda komplementarna w usprawnianiu dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, upośledzonych umysłowo, autystycznych i niewidomych.

Terapia i teoria SI może być wykorzystywana w działalności profilaktycznej. Stymulując prawidłowy rozwój dzieci już od wieku niemowlęcego, szczególnie w przypadku tzw. grupy ryzyka okołoporodowego, zapobiegamy późniejszym nieprawidłowościom rozwojowym.

Bibliografia

1.Arendt R.E. Maclean W.E., Halpern L.F., Youngquist G.A. , Baumaister A.A. 1991 - The influence of rotary vestibular stimulation upon motor development of nonhandicapped and Down syndrome . Developmental Medicine and Child Neurology nr 12
2.Ayers J.A. 1974c - Sensory Integration and Learning Disorders .Western Psychological Services. Los Angeles.
3.Ayers J.A. 1981 - Southern California Postrotary Nystagmus Test . Manual. Western Psychological Services . Los Angeles.
4.Ayers J.A. 1991 - Sensory integration and Child. Western Psychological Services. Los Angeles .
5.Blanche E.I., Botticelli T.M. , Hallway M.K. 1995 - Combing Neuro-Developmental Treatment and Sensory Integration Principles. Therapy Skill Builders . San Antonio.
6.Bundy A.C; Fisher A.G; Freeman M. Lieberg G.K. Izraelevitz T. E.1980. Concurrent Validity of Equilibrium Tests in Boys With Learning Disabilities with and withaut Vestibular Dysfunction. American Journal of Occupational Therapy Vol 41 , nr 1.
7.Fisher G.A., Murray E.A., Bundy A.C. 1991. Sensory Integration Theory and Practice. F.A. Davis Company. Philadelphia.
8.Montgomery P. 1985. Assessment of Vestibular Function in Chlidren.W : Vestibular Processing Dysfunction in Children ( Ottenbacher K.J, Short M.A red) The Howard Press . New York.
9.Przyrowski Z. 1998. Dysfunkcje integracji sensorycznej i deficyty fragmentaryczne w zespole mózgowego porażenia dziecięcego. W: Dziecko niepełnosprawne ruchowo. (Mazanek E. red.) WSiP. Warszawa.
10.Przyrowski Z. 1995. Terapia SI - Nowa forma terapii dzieci z trudnościami w uczeniu się . Biuletyn Informacyjny Polskiego Stowarzyszenia Dysleksji.
11.Przyrowski Z. 2001. Podstawy diagnozy i terapii integracji sensorycznej. W : Podstawy diagnostyki i rehabilitacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. (Szmigiel Cz. red.) AWF. Kraków.
12.Quiros J.B de 1976. Diagnosis of vestibular disorders in the learning disabled. Journal of L3earning Disabilities , vol 9.

/materiał z Konferencji Naukowej dla rodziców dzieci z zD W-wa 2003r./
- Zbigniew Przyrowski

Z materiałów z Konferencji naukowej dla rodziców dzieci z zD zorganizowanej przez"BK" W-wa 2003r.
http://www.bardziejkochan.../terapia_is.doc
TERAPIA DZIECI Z ZESPOŁEM DOWNA - MITY I FAKTY
Konferencja dla rodziców, 27.-28. września 2003
http://www.bardziejkochan...ferencje_2.html

terapia Integracji Sensorycznej
Terapia integracji sensorycznej
Literatura
Biuletyn SI
SI
Treningi Integracji Słuchowej Z Perspektywy Integracji Słuchowej - Tłumaczenie Danuta Wardawa
Sheila M. Frick; Instruktorka Terapii Zajęciowej (OTR); Nancy Lawton-Shirley; Instruktorka Terapii Zajęciowej (OTR)
Przegląd informacji o tzw.treningach integracji słuchowej - Opracowała Ewa Grzybowska
Związek funkcji dotyku z nadpobudliwością psychoruchową - A.Jean Ayers, Tłum . Zofia Mangel
INTEGRACJA SENSOMOTORYCZNA - Magdalena Lis

zaburzenia integracji sensorycznej - tj. nieprawidłowości w przyjmowaniu i przetwarzaniu bodźców z różnych receptorów; przy takich nieprawidłowościach występuje też nieprawidłowa odpowiedź na różne bodźce.
Vide Strona na www.pstis.org

Tylko Integracja Sensoryczna (Sensory Integration) odnosi się do struktur rozwojowo wcześniejszych (np.układ przedsionkowy i inne struktury podkorowe). Oczywiście w tej teorii ADHD i autyzm też wiązą sie z zaburzeniami integracji sensorycznej, co jest nawet logiczne - nieprawidlowy odbiór, pzretwarzanie i odpowiedź na bodźce (tylko z róznych obszarów).

Teoria integracji sensorycznej - nowe spojrzenie na trudności dzieci w uczeniu się.

Twórcą teorii Integracji Sensorycznej jest A. Jean Ayers, psycholog-terapeuta, nauczyciel akademicki, przez wiele lat związana z Uniwersytetem Południowokalifornijskim. Tam też - we wczesnych latach 60-tych w oparciu o przegląd literatury, wiedzę z zakresu neurobiologii, psychologii, terapii, pedagogiki i klinicznych doświadczeń - formułuje Ayers hipotezy wskazujące na implikacje funkcji psychologicznych w trudnościach w uczeniu się. Dla sprawdzenia postawionych hipotez Ayers konstruuje kilkanaście (18) testów, które dziś nazywane są Południowokalifornijskimi.

Testami Integracji Sensorycznej (Soutern California Sensory Integration Tests). Każdy test mierzy psychoneurologiczne procesy, które przyczyniają się do wykształcenia zdolności do uczenia się. W roku 1965 po przebadaniu 100 dzieci z trudnościami
w uczeniu się i grupy 50 dzieci z normą okazało się, że wyniki w poszczególnych testach są różne dla tych dwóch grup. Co oznaczało, że testy te mogą różnicować dzieci na te, które mają trudności w uczeniu się wynikające z zaburzeń w pracy centralnego układu nerwowego i te, których trudności
w uczeniu są innego pochodzenia. Na podstawie wyników tych badań Ayers wyodrębniła również kilka syndromów towarzyszących trudnościom w uczeniu się a mianowicie: apraksje, dysfunkcje w zakresie postrzegania przestrzeni i formy, deficyty w zakresie obustronnej integracji motorycznej, percepcji figury i tła oraz obronnego syndromu dotykowego. Następne badania przeprowadzone na 92 dzieciach mających dysfunkcje centralnego układu nerwowego, potwierdziły przypuszczenie, że trudności w uczeniu się często łączą się z dysfunkcjami mózgu. W 1972 roku po dokonaniu analizy wyników uzyskanych
z badań dzieci z trudnościami w uczeniu się 48 testami na populacji 148 dzieci Ayers publikuje dane wskazujące na to, które z tych testów badają percepcję przestrzeni, integrację bilateralną i postularną, praksję, funkcje prawej i lewej półkuli mózgowej, i inne. Wyniki tych wszystkich badań posłużyły do stworzenia klasyfikacji typów dysfunkcji występujących u dzieci z trudnościami w uczeniu się. W 1977 roku Ayers na podstawie analizy wyników badań 128 dzieci z trudnościami w uczeniu się Testami Integracji Sensorycznej i Południowo-kalifornijskim Testem Porotacyjnego Oczopląsu (Souter California Postrotary Nystagmus Test) stwierdziła, że testy te badają:
procesy somatosensoryczne, planowanie motoryczne, funkcje słuchowo-językowe, koordynację wzrokowo-ruchową, oczopląs porotacyjny i reakcje postularno-oczne. W tym czasie krystalizuje się też typologia
systemów nerwowych łączących się z procesami uczenia się i mających pośredni i bezpośredni wpływ na te procesy. Lata 80-te to szczytowy okres w kształtowaniu się teorii Integracji Sensorycznej. Ayers pracuje nad przystosowaniem integracji sensorycznej do terapii dzieci z trudnościami w uczeniu się, dzieci z upośledzeniem umysłowym, dzieci autystycznych i dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Opracowuje szereg przyrządów i pomocy niezbędnych do prowadzenia terapii. Zakłada również Instytut badawczy w Torance w Kalifornii, gdzie prowadzone są dalsze badania, terapia dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej i szkolenie
terapeutów Sensory Integration. W ciągu całego okresu twórczego Ayers publikuje kilkadziesiąt artykułów i opracowań badawczych, wydaje dwie książki: "Sensory Integration and the Child" (Integracja sensoryczna i dziecko), "Sensory Integration and Learning Dysorders" (Integracja
sensoryczna i zaburzenia w uczeniu się). Przy Jej współudziale nakręcono cztery profesjonalne filmy na temat terapii i diagnozy Integracji Sensorycznej.

Metoda ta staje się coraz bardziej znana i stosowana na całym świecie m.in. w USA, Australii, Kanadzie, Anglii, Japonii, Austrii, Portugalii, Niemczech, Danii, a ostatnio w Polsce.

Ten intensywny okres pracy zostaje przerwany śmiercią w 1988 roku.

Główne założenia teorii integracji sensorycznej Ayers definiuje Integrację Sensoryczną jako organizację wejściowych danych zmysłowych dokonywaną przez mózg w celu produkowania odpowiedzi adaptacyjnych na wymagania otoczenia, albo inaczej Integracja Sensoryczna to proces, dzięki któremu mózg otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów, segregując je, rozpoznając, interpretując, integrując ze sobą i uprzednimi doświadczeniami, odpowiada na wymagania otoczenia adekwatną reakcją.

Istotą teorii jest opis bioelektrycznych strumieni impulsów biegnących z różnych sensorycznych eceptorów zbiegających się w centralnym systemie
nerwowym. Ta wielość informacji musi być lokalizowana, sortowana, porządkowana i organizowana w taki sposób, aby wszystko wokół nas nabierało znaczenia, a nasze zachowanie było adekwatne do sytuacji. Stąd jednym z ważniejszych punktów teorii jest wyjaśnienie: w jaki sposób dzieci rozwijają swą zdolność do organizacji zachowania?

Integracja Sensoryczna pociąga za sobą według Ayers organizację doznań płynących z dwóch lub więcej sensorycznych modalności w celu emisji właściwych odpowiedzi adaptacyjnych. Kiedy funkcje integracji
sensorycznej są efektywne, to odpowiedzi adaptacyjne są właściwe i adekwatne do żądań płynących z otoczenia. Złożoność tych odpowiedzi jest różnorodna. Można je umieścić na pewnym kontinuum od najmniej skomplikowanych do coraz bardziej złożonych. Na przykład: na jednym końcu kontinuum będą reakcje dziecka na wymagania sytuacji gdy stoi na huśtawce, która nie jest wprawiona w ruch, na przeciwnym końcu tego kontinuum będą reakcje pozwalające dziecku stać na huśtawce, która się porusza i jednocześnie rzucać woreczkiem do celu.

W teorii Integracji Sensorycznej zakłada się, że zdolność do odpowiedzi adaptacyjnych i zdolność do integracji wrażeń są wzajemnie zależne. Ayers
podkreśla, że poprawna integracja sensoryczna jest podstawą do normalnego uczenia się i właściwego zachowania. Kompleks takich operacji jak procesy
percepcji słuchowej, percepcji wzrokowej czy cały zespół procesów związanych z abstrakcją, takich jak czytanie, rozumienie, pisanie itp., są zależne od intersensorycznych koordynacji wrażeń dotykowych,
przedsionkowych (vestibularnych) i proprioceptywnych na poziomie pnia mózgu. Ayers odkryła to i udowodniła, że wyższe poznawcze funkcje, które
wiążą się z nauką (w tym z nauką szkolną) mogą być poprawione, a ich skuteczność zwiększona poprzez lepszą integrację systemów somatosensorycznych, dotyku, propriocepcji i przedsionkowych (vestibular). Analizując wpływ różnych systemów
sensorycznych (słuchowego, wzrokowego, dotykowego, węchowego, proprioceptywnego, vestibularnego) na rozwój wyższych czynności mózgowych Ayers podkreśla, iż nie wszystkie z nich odgrywają równorzędną rolę. Stąd też system dotykowy i przedsionkowy (vestibular) są pojmowane w teorii Integracji Sensorycznej jako jednoczące i integrujące pozostałe. Uważa, że te dwa systemy dostarczają danych wejściowych, które kształtują podstawowe relacje jednostki do siły grawitacji i otaczającego
środowiska. W swych kolejnych badaniach Ayers wykazała, że dane vestibularne (o grawitacji i ruchu) są pierwszoplanowe i zasadnicze w naszym systemie nerwowym. Jeśli system przedsionkowy (vestibular) nie pracuje prawidłowo, integracja i interpretacja innych wrażeń jest zakłócona. Badania wskazały, że wszystkie istoty żyjące muszą być w
relacji do grawitacji ziemskiej, która jest najbardziej stałą i uniwersalną siłą w otaczającym nas świecie. Ayers twierdzi, że dzieci są nawet wyposażone z "popęd" do ujarzmienia i opanowania siły grawitacji.

Gdzie zachodzą podstawowe procesy integracyjne? Czy inaczej mówiąc, które struktury układu nerwowego odgrywają najważniejszą rolę w integracji sensorycznej? W swych pracach Ayers podkreśla rolę rdzenia kręgowego, pnia mózgu, tworu siatkowego, układu przedsionkowego i móżdżku, półkul mózgowych i kory mózgowej. Nie wchodząc w szczegółową analizę
funkcjonowania poszczególnych struktur nerwowych trzeba powiedzieć za Ayers, że wszystkie wyższe procesy korowe, a szczególnie odpowiedzialne za uczenie się zależą od adekwatnej organizacji sensorycznych wrażeń w pniu mózgu. Dopiero po przejściu pnia mózgu następuje szczegółowe
opracowanie wrażeń w korze mózgowej i kojarzenie ich z poprzednimi, wcześniej zarejestrowanymi doświadczeniami. Ten skumulowany efekt procesów nerwowych prowadzi do odpowiednio zorganizowanej reakcji motorycznej. Przykładem niech będzie układanie puzzli przez dziecko. Aby ułożyć puzzle dziecko musi wziąć do ręki kawałek układanki. Wówczas pobudzane są peryferyczne nerwy w receptorach dotyku, a jednocześnie pobudzane są nerwy wzrokowe w siatkówce. Dalej pobudzenia te w postaci impulsów bioelektrycznych poprzez rdzeń kręgowy i nerwy czaszkowe docierają do pnia mózgu, gdzie podlegają wstępnej obróbce i przekazywane są dalej do kory mózgowej gdzie te wzrokowe i dotykowe wrażenia są kojarzone i porównywane z wcześniejszymi doświadczeniami. To prowadzi do zaplanowania odpowiedzi, która jest kierowana przez korę i modulowana przez móżdżek. W konsekwencji dziecko wkłada odpowiedni kawałek układanki w odpowiednie miejsce.

W swej teorii Ayers podkreśla, że kiedy wszystkie systemy sensoryczne współpracują ze sobą i kiedy wrażenia są sprawnie organizowane na odpowiednich poziomach systemu nerwowego wówczas adaptacja, uczenie się i emocjonalna równowaga przychodzą dziecku w sposób naturalny. Jeśli nie - to mówimy o zakłóceniach procesu uczenia się spowodowanych
nieodpowiednim funkcjonowaniem procesów integracji sensorycznej.

Ayers wyróżniła kilkanaście rodzajów dysfunkcji integracji sensorycznej:

Dysfunkcje wynikające ze złego funkcjonowania systemu przedsionkowego (vestibular):

Dysfunkcje integracji vestibularno-bilateralnej i dysfunkcje vestibularno-językowe występujące wówczas, gdy system vestibularny jest podwrażliwy na bodźce.

Dysfunkcje - nazwane przez Ayers - niepewnością grawitacyjną (gravitational insecurity) i nietolerancją ruchu (intolerance to movement) występujące wówczas, gdy system vestibularny jest nadwrażliwy na bodźce.

Zakłócenia wynikające głównie ze złej organizacji bodźców dotykowych:

Dyspraksja rozwojowa (Ayers wyróżnia kilka typów; najważniejsze to dyspraksja somatosensoryczna i dyspraksja konstrukcyjna).

Nadwrażliwość dotykowa lub podwrażliwość dotykowa.

Dysfunkcje uogólnione (to te gdzie mamy do czynienia z kilkoma typami dezorganizacji sensorycznej).
Rozpoznawanie powyższych dysfunkcji dokonuje się na Podstawie wyników
badania dziecka Południowokalifornijskimi Testami Integracji Sensorycznej, Południowokalifornijskim Testem Oczopląsu Porotacyjnego, Klinicznej Obserwacji. Te badania wskazują jak dobrze jest zintegrowany system vestibularny, wzrokowy, dotykowy i proprioceptywny, jak funkcjonuje planowanie motoryczne, koordynacja wzrokowo-ruchowa, przekraczanie linii środkowej ciała, obustronna koordynacja ruchowa, lateralizacja, ruchy gałek ocznych, odpowiedzi postularne i inne.

Diagnoza może również stwierdzić, który z systemów sensorycznych jest nadwrażliwy, a który podwrażliwy. Wszystkie informacje zebrane przy pomocy tych testów, jak również testów. uzupełniających, zamieszczone są w odpowiednio konstruowanym raporcie, gdzie opisane są przyczyny niepowodzeń i ich implikacje w strukturze systemu nerwowego. Kolejnym krokiem jest zaplanowanie terapii i wyjaśnienie jej celów rodzicom dziecka. Terapia opiera się na modelu integracji sensorycznej
zakładającym stopniowe przechodzenie od prostszych do coraz bardziej zorganizowanych odpowiedzi adaptacyjnych jednostki na wymagania płynące z otoczenia. Na pierwszym sensoryczno-motorycznym poziomie dokonuje się rozwój funkcjonowania wszystkich systemów sensorycznych, co prowadzi
w konsekwencji do rozwoju takich funkcji jak: schemat ciała, dojrzewanie odruchów, zdolność do sensorycznego różnicowania, bezpieczeństwo
grawitacyjne, zdolność do różnicowania stron ciała, planowanie motoryczne. Na kolejnym poziomie percepcyjno-motorycznym następuje rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej kontroli ruchów gałek ocznych,
przystosowanie postawy do wymagań środowiska (tzw. bezpieczeństwo grawitacyjne), percepcji wzrokowo-przestrzennej i uwagi. Końcowym etapem w rozwoju integracji sensorycznej jest zdolność dziecka do uczenia się, do prawidłowego i adekwatnego do sytuacji zachowania, do normalnej codziennej aktywności.

Formy terapii są bardzo atrakcyjne dla dzieci i odbywają się na sali gimnastycznej lub w dużym pomieszczeniu, gdzie można rozmieścić wszystkie
niezbędne przyrządy, takie jak hamaki, specjalne huśtawki, deskorolki, deski obrotowe, tunele, trampoliny, suchy basen, podwieszane liny, trapezy, pochylnie, zestawy miękkich klocków, zestawy do stymulacji węchowej, wzrokowej, słuchowej itp. Terapią integracji sensorycznej w oparciu
o kompleksową diagnozę może być prowadzona przez uprawnionych do tego terapeutów SI. Terapeutami SI mogą zostać psycholodzy, pedagodzy, rehabilitanci i lekarze, po ukończeniu kilkuetapowego kursu zakończonego egzaminem i wydaniem certyfikatu przez osoby uprawnione'. Jednakże osiągnięcia terapii SI mogą być wykorzystane jako wspomagające
i uzupełniające klasyczne metody reedukacji dzieci z trudnościami w uczeniu się. Wiele ćwiczeń można prowadzić z dziećmi nawet nie dysponując odpowiednią salą. Po takim stwierdzeniu powstają pytania: Czy ze
wszystkimi dziećmi w równym stopniu można prowadzić te ćwiczenia? Jeśli nie, to z jakimi można prowadzić? Jak rozpoznać dzieci, które mogą mieć
zaburzenia integracji sensorycznej? Czy istnieją jakieś symptomy mówiące o tym, jaki system sensoryczny źle funkcjonuje? Pytania można mnożyć, ale udzielenie na nie odpowiedzi nie wydaje się możliwe w artykule tylko sygnalizującym istnienie teorii Integracji Sensorycznej. Wymaga to bardziej szczegółowego opracowania.


WSPÓŁDZIAŁANIE ZMYSŁÓW

Mózg człowieka funkcjonuje jako całość, a każda jego część ma do spełnienia określone zadanie i jest zależna od innych.
Nasze zmysły: wzrok, słuch, smak, węch, dotyk, zmysł równowagi, odbierają bodźce płynące z otoczenia i przekazują je do kory mózgowej, a my odczuwamy to jako specyficzne wrażenia i odpowiednio reagujemy. Aby dziecko mogło prawidłowo funkcjonować, osiągać sukcesy w szkole, wszystkie zmysły muszą ściśle i w sposób pełny ze sobą współpracować.
Integracja sensoryczna, inaczej zmysłowa, zaczyna się już w okresie życia płodowego, a po urodzeniu najbardziej intensywnie przebiega w pierwszych kilku latach życia. Terapia oparta na rozwijaniu integracji zmysłów, zwana terapią SI (Sensory Integration), bywa pomocna w przypadku niektórych trudności w uczeniu się, zaburzeniach równowagi,
koordynacji ruchowej, nadwrażliwości na dotyk. Daje doskonale rezultaty w usprawnianiu dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, z zespołem Downa, z autyzmem oraz z różnymi innymi zaburzeniami neurologicznymi.

Agnieszka nie umie szybko biegać, często potyka się o swoje własne nogi, myli litery, w zeszytach ma ciągle uwagi: "błędy, popraw pismo". Tomek, chodząc po schodach, zawsze trzyma się poręczy, na samą myśl o huśtaniu się na huśtawce odczuwa lęk, ogromną trudność sprawia mu głośne czytanie, koledzy śmieją się z niego, a on sam uważa siebie za skończonego fajtłapę. Dlaczego tak się dzieje, czy takim dzieciom można pomóc? - pytamy Violet F. Maas, amerykańską terapeutkę integracji sensorycznej, która od wielu lat zajmuje się usprawnianiem dzieci
mających podobne trudności i szkoli specjalistów w tej dziedzinie.

JAK DZIAŁA UKŁAD NERWOWY

Funkcjonowanie układu nerwowego to skomplikowa¬ny proces. Wiemy np., że kora mózgowa odpowiedzialna jest za myślenie, możemy sobie wyobrazić, jak
działa układ wzrokowy czy słuchowy, nato¬miast nie zdajemy sobie sprawy, jak duże znaczenie dla in¬tegracji sensorycznej, dla naszego prawidłowego funkcjonowania i uczenia się mają inne układy zmysłowe i niektóre obszary w mózgu, np. twór siatkowaty, układ przedsionkowy czy układ limbiczny.
Twór siatkowaty to część pnia mózgu aktywizująca działanie kory mózgowej.

Wszystkie bodźce, zanim trafią do kory mózgowej, przechodzą przez twór siatkowaty. Jeśli funkcjonowanie tworu siatkowatego bywa "rozregulowane", pojawiają się np. zaburzenia koncentracji uwagi.
Układ przedsionkowy (zwany dawniej zmysłem równowagi) odpowiedzialny jest za nasze relacje z siłą przyciągania ziemskiego. Jeśli działa
prawidłowo, nie odczuwamy jego istnienia, natomiast najmniejsza jego dysfunkcja utrudnia nam utrzymywanie właściwej postawy ciała, poruszanie się, orientację w przestrzeni, wprowadza w stan niepewności. U dzieci "niezgrabnych ruchowo" często występują zaburzenia w funkcjonowaniu tego układu.
Układ limbiczny związany ze zmysłem powonienia oraz smaku bywa zwany również mózgiem emocjonalnym. Rejestruje doświadczenia przyjemności, uaktywnia pamięć, wraz z tworem siatkowatym odpowiada za stan gotowości naszego organizmu do działania.

NIE DOTYKAJ MNIE!

Mały Jaś wcale nie jest zadowolony; gdy mama bierze go na ręce i chce przytulić, odpycha się, pręży, płacze. Przy piersi zachowuje się całkiem inaczej niż jego starsza siostra, która lubiła przytulić się do mamy. Jaś trochę possie, a potem kaprysi, jakby ssanie nie było dla niego przyjemne.
Dotyk jest jednym z najwcześniej rozwijających się zmysłów, pobudza wiele ważnych obszarów w mózgu, jego udział jest istotny w odbieraniu i scalaniu innych wrażeń zmysłowych. Dzieci z nadmierną wrażliwością na dotyk nie lubią być przytulane, głaskane, nie chcą dotykać przedmiotów o chropowatej fakturze. Bronią się przed myciem twarzy ( jest bogato unerwiona), podmuch wiatru jest dla nich nieprzyjemny; pościel zbyt chłodna, nie znoszą dotknięcia obcych rąk na swoim ciele.

Zaburzenia w funkcjonowaniu zmysłu dotyku mogą niekorzystnie wpływać na uczenie się, gdyż dzieci wzmacniają dotykiem odbiór innych wrażeń, wszystko muszą wziąć do ręki. Starsze dzieci, których objawy obronności dotykowej zarysowują się ostro, są uważane za dziwaków i zazwyczaj mają trudności w kontaktach z rówieśnikami.

SYNDROM NIEZDARNEGO DZIECKA

Marysi wszystko wypada z rąk, więc mama nigdy jej nie prosi, by nakryła do stołu. Choć dziewczynka ma dobry słuch, nie może nauczyć się żadnych tanecznych kroków. Na placu zabaw unika wchodzenia na drabinki i grania "w gumę". Zresztą koleżanki nigdy jej do takich zabaw nie zapraszają.
Z pewnością Marysia ma trudności z planowaniem motorycznym, czyli z planowaniem ruchów. Dzieci, które długo muszą zastanawiać się, zanim rozpoczną nowy ruch, jest wiele. Choć sprawiają wrażenie "gapowatych", są zazwyczaj bardzo inteligentne. Obserwując je uważnie, mamy wrażenie, że ich ciało "nie wie, co robić". Trudności w planowaniu motorycznym objawiają się w różny sposób: jedne dzieci nie mogą nauczyć się pisać wyraźnie, inne nie potrafią grać w gry zespołowe, korzystać z urządzeń na placach zabaw, jeździć na nartach, pływać.

NA CZYM POLECA TERAPIA SI

Ćwiczenia terapeutyczne bardziej przypominają zabawę niż uczenie się lub leczenie. Dzieci kołyszą się na ruchomej platformie, huśtają na huśtawce, toczą się po podło¬dze w nadmuchiwanej beczce, zjeżdżają ze
zjeżdżalni, wpadając do dużego pojemnika pełnego kulek. Odczytują litery, które terapeuta pisze im na plecach, bawią pluszowymi zwierzętami, wąchają różne zapachy, balansują, leżąc na dużej piłce, ściskają gumową gruszkę, tak by strumieniem powietrza przesuwać kulkę z waty, wodzą oczami za ruchomym przedmiotem, uczą się liczyć podczas zabaw ruchowych, tzw. skacząca matematyka.

Terapia SI sprawia, że nie tylko ciało, ale i umysł pracuje coraz lepiej. Dzieci, osiągając sukcesy, robiąc to, czego jeszcze niedawno nie udawało im się zrobić, nabierają pewności, nawiązują przyjaźnie,
zaczynają "lubić siebie" i lepiej oceniać.
Ciekawe, że postęp dokonuje się nie tylko w sferze ruchowej. Dzieci, których problemy szkolne miały charakter słuchowo-językowy, stają się bardziej rozmowne, łatwiej zapamiętują polecenia, osiągają większe postępy w czytaniu niż dzieci, uczestniczące w zajęciach wyrównawczych prowadzonych wyłącznie "przy stoliku".

Dzieci mających specyficzne trudności w nauce, nadpobudliwych, niezgrabnych ruchowo jest dużo. Wakacje powinny stanowić dla nich okazję do zabaw ruchowych, gry w piłkę, pływania, jazdy na rowerze. Takie spędzanie czasu z pewnością przyniesie znakomite efekty." - Zanotowała Joanna Kieniewicz-Górska

***

Rodziców, terapeutów, nauczycieli zachęcamy do przeczytania książki Violet E Maas - "Uczenie się przez zmysły" Wyd. Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa 1998.

Diagnozowanie i usprawnianie metodą SI prowadzi:

• Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy TPD "Helenów", 04-725 Warszawa, ul Hafciarska 80/86, tel. [phone] Pobyty stacjonarne,
• Prywatny Ośrodek dla Dzieci z Zaburzeniami Rozwoju "Elpis - Rehabilitacja", 04-649 Warszawa,
ul. Gardenii 6, tel. [phone],
• Ośrodek Wczesnej Interwencji Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, 80-351 Gdańsk, ul Tysiąclecia 13a, tel.
[phone]
***

METODA SI - z INTERNETU-ŚLĄSKIE FORUM NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Metoda sensory integration czyli integracja sensoryczna Inną kompleksową metodą rehabilitacyjną jest metoda nazywana SI (z ang. sensory integration), czyli integracja sensoryczna. Została opracowana przez psychologa Jean Ayres, która prowadziła prace badawcze i leczyła osoby ze schorzeniami neurologicznymi w Instytucie Badań Mózgu Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles.

Metoda ta polega na integracji czynności zmysłów z właściwą reakcją ruchową. Jest to możliwe dzięki procesom dokonujących się w mózgu każdego człowieka, polegającym na odbieraniu, rozpoznawaniu, przetwarzaniu, odpowiednim interpretowaniu już posiadanych informacji, które mózg czerpie ze zmysłów, a następnie odpowiada właściwą reakcją ruchową. Dzięki wieloletniej praktyce i doświadczeniu J. Ayres opracowała sposoby oraz zasady rehabilitacji przeznaczonej dla dzieci z dysfunkcjami psychoruchowymi. Od roku 1980
stosowany jest test południowokalifornijski (Test - SCSIT), który określa bardzo dokładnie rodzaj zaburzenia ruchu oraz czucia.

Na podstawie przeprowadzonych badań i wyników testu opracowuje się dokładne wskazówki terapeutyczne dla każdego dziecka. Rehabilitacja, zależnie od potrzeb,
obejmuje stymulację poszczególnych zmysłów np. motoryki dużej, motoryki małej, percepcji, koordynacji wzrokowo-ruchowej itp. Głównymi kierunkami w rehabilitacji są procesy hamowania, eliminowania lub ograniczania drogą stymulacji negatywnych bodźców, które występują przy nadwrażliwości układu zmysłów np. nadpobudliwości ruchowej, trudnościach w koncentracji uwagi, oraz dostarczaniu bardzo silnych, różnorodnych bodźców przy niedostatecznej wrażliwości układu zmysłów np.; zaburzeniach ruchowych, percepcji i koordynacji.
Jean Ayres w swojej metodzie rehabilitacyjnej skupiła uwagę nie tylko na sposobach postępowania z dzieckiem, u którego występują zaburzenia układu
nerwowego, ale również na zaburzeniach emocjonalnych, wynikających z nieustannego poczucia niepewności. Uważa, że neurologiczne zaburzenia są
dostatecznym upośledzeniem, ale na szczycie tych zaburzeń dziecko zwykle ma dodatkowe upośledzenie, którym jest negatywne samowyobrażenie.

Istnieją trzy przyczyny negatywnego samowyobrażenia: to, w jaki sposób funkcjonuje układ nerwowy, poczucie frustracji i niewystarczalności, które pojawia się wtedy gdy dziecko nie potrafi wykonać dobrze czegoś oraz gdy inni ludzie negatywnie reagują na to, co dziecko zrobiło.
Stymulacja dziecka polega na dostarczaniu odpowiednich bodźców poszczególnym zmysłom najczęściej podczas zabawy lub wykonywania
określonego zadania. W rehabilitacji biorą udział przede wszystkim rodzice, którzy otrzymują od terapeuty wskazówki i zalecenia dotyczące zasad postępowania z ich dzieckiem. Jednak rodzice bez fachowej pomocy specjalistów i wykorzystania odpowiedniego sprzętu rehabilitacyjnego nie są w stanie samodzielnie pomóc swojemu dziecku. Wraz z nimi współpracują psycholodzy, pedagodzy, logopedzi oraz rehabilitanci.
W województwie katowickim tylko jeden Ośrodek Rehabilitacyjno-Wychowawczy (ul. Ułańska 5a w Katowicach) ma prawie całkowicie wyposażoną salę
rehabilitacyjną do SI.
Większość ośrodków specjalistycznych województwa dysponuje odpowiednim sprzętem rehabilitacyjnym, umożliwiającym wykorzystywanie tylko elementów
terapii SI w rehabilitacji dzieci. Spowodowane jest to brakiem środków finansowych, odpowiednio dużych sal w których można zainstalować pecjalistyczny sprzęt, a także niewielką liczbę terapeutów mających
odpowiednie kwalifikacje pozwalające pracować tą metodą. Ze względu na zabawowy charakter terapii elementy metody SI chętnie są wykorzystywane przez terapeutów i rodziców w pracy z dziećmi.
- Małgorzata Kantyka"

***
Teoria integracji sensorycznej - Kurs w Helenowie - Twoje dziecko - V-99 str 69

W ośrodku TPD w Helenowie pod Warszawą odbył się kurs prowadzony przez Violet F. Maas, znakomitą terapeutkę amerykańską.
Violet Maas od kilku lat prowadzi w Polsce kursy dla lekarzy, psychologów, logopedów, fizykoterapeutów, dotyczące metody terapeutycznej opartej na teorii integracji sensorycznej. Poszczególne zmysły: wzrok, słuch, smak, dotyk, a także poczucie równowagi, muszą ze sobą zgodnie i harmonijnie współdziałać, tworząc podstawę dla prawidłowego rozwoju psychoruchowego dziecka. Zaburzenia we współdziałaniu zmysłów mogą powodować różne problemy, np. dziecko ma kłopoty z nauką pisania, jest "niezgrabne", jego ruchy nie są płynne. W
porę zastosowana terapia, opar¬ta na teorii integracji sensorycznej, w dużym stopniu może zapobiec tym trudnościom.

Więcej na temat integracji sensorycznej w następnym numerze "Twojego Dziecka".

***
WYKORZYSTANIE METODY INTEGRACJI SENSORYCZNEJ (SI) W TERAPII DZIECKA Z Z ESPOŁEM DOWNA
- mgr Mariola Rudnicka

Agenda:
• Założenia teoretyczne metody SI
• Problemy integracji sensorycznej u dzieci z Zespołem Downa
• Narzędzia badawcze SI
• Metody terapii SI
• Inne metody wykorzystywane w terapii
• Pytania i odpowiedzi

Założenia teoretyczne metody SI
Definicja wg Jean Ayers:
"Integracja sensoryczna jest to proces, dzięki któremu mózg otrzymując informacji ze wszystkich zmysłów identyfikuje je, segreguje i integruje ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami w celu udzielenia właściwej odpowiedzi zgodnej z oczekiwaniami otoczenia"

Założenia teoretyczne metody SI
Systemy sensoryczne:
• Przedsionkowy
• Dotykowy
• Proprioceptywny (czucie głębokie)
• Słuchowy
• Wzrokowy

Założenia teoretyczne metody SI
Teoria SI zakłada:
• Plastyczność neuronalną mózgu
• Sekwencyjność rozwojową procesów integracji sensorycznej
• Hierarchicznie zorganizowaną pracę mózgu
• Wzajemne zależności między reakcjami adaptacyjnymi a rozwojem

integracji sensorycznej
• Naturalny wewnętrzny popęd do rozwoju integracji sensorycznej

Założenia teoretyczne metody SI
Problemy integracji sensorycznej u dzieci z Zespołem Downa
System przedsionkowy
• obniżone napięcie mięśniowe
• zaburzone reakcje równoważne
• zła tolerancja ruchu


System proprioceptywny
• zaburzony odbiór i przetwarzanie bodźców ze stawów i ścięgien
• zaburzone czucie ruchu
• zła percepcja ciała


Problemy integracji sensorycznej u dzieci z Zespołem Downa
Układ dotykowy
• podwrażliwość

Układ wzrokowy
• opóźniony rozwój percepcji wzrokowej
• nieprawidłowa praca gałek ocznych
• obniżona spostrzegawczość

Układ słuchowy
• opóźniony rozwój percepcji i pamięci słuchowej

Narzędzia badawcze SI
• Obserwacja kliniczna
• Kwestionariusz rozwoju sensorycznego dziecka
• Południowo kalifornijskie testy Integracji Sensorycznej

Metody terapii SI
Stymulacja systemów sensorycznych:
• Przedsionkowy
• Dotykowy
• Proprioceptywny (czucie głębokie)
• Słuchowy
• Wzrokowy

Inne metody wykorzystywane w terapii
• Alternatywne metody komunikacji - pamiętnik i dziennik
• Programy aktywności M. i Ch. Knill
• Program pierwszych kroków I. Lovaasa
• Video home

***
INTEGRACJA SENSOMOTORYCZNA

"Mam świadomość swojego ciała tylko wówczas gdy mogę, tak jak tego chcę, poruszać nim lub jego częścią w jakimś określonym celu."

Sensoryczno integracyjna terapia jest specyficznym sposobem postępowania.

Pozwala indywidualnie dostosować ilość bodźców, aby zapewnić dziecku prawidłowy rozwój sensomotoryczny. Odpowiednio dawkowany dopływ informacji z ośrodków zmysłów dotyczący ciała, otoczenia, ruchu w przestrzeni umożliwia spontaniczny rozwój i ośrodkowego układu nerwowego.

Wiele dziecięcych schorzeń powiązanych jest z zaburzoną percepcją, nadpobudliwością,nieprawidłowym schematem ciała, czy zbyt małą aktywnością i pobudliwością układu nerwowego.

A.J. Ayers zwróciła uwagę na zależność kształtowania się somatognozji, praksji, percepcji, rozwoju mowy, pisania, myślenia abstrakcyjnego od prawidłowej integracji bodźców dopływających z narządów zmysłów. Wszelkie nieprawidłowości wyrażać się mogą w nadwrażliwości lub niedowrażliwości układu nerwowego. Dziecko może mieć problemy z rozumieniem prostych poleceń, naśladowaniem ruchu, koncentracją, wykonywaniem jednocześnie kilku czynności, nadmierną aktywnością lub hipoaktywnością. Często rodzice uważają, że mają "niegrzeczne" lub "bojaźliwe" dziecko.
Głównym zadaniem terapii jest dostarczenie organizmowi w sposób kontrolowany bodźców. Bodźce te w szczególności dotyczą układu przedsionkowego, mięśni, stawów, skóry. Aktywowane są więc zmysły dotyku, równowagi, czucia głębokiego.
Terapia dziecka nadwrażliwego wymaga odpowiedniego doboru przyrządów.
Powinny one być miękkie, pokryte materiałem, aby bodźce dotykowe były tolerowane przez dziecko i pozwalały na ruch. Zauważono, że ruch połączony z mobilizacją receptorów czuciowych prowadzi do integracji.
System nerwowy adaptuje się i nadwrażliwość zostaje wyciszona.
Dzieci niedowrażliwe często same "pobudzają" swój system nerwowy.

Zauważamy u nich stereotypie ruchowe, szczypanie warg, obgryzanie paznokci, tiki. W terapii można wykorzystać zróżnicowane bodźcowanie:
pocieranie ciała szorstką szczoteczką, dotykanie z różnym naciskiem, chód po różnym podłożu.
W obu przypadkach bardzo dobre efektu daje zastosowanie ruchomej platformy. Można ją wykorzystywać na różne sposoby. U dzieci nadwrażliwych spokojne ruchy kołyszące działają uspokajająco i tonizująco na układ nerwowy. Częste zmiany wychyleń platformy działają pobudzająco na receptory czucia głębokiego i z powodzeniem można to wykorzystać u dzieci niedowrażliwych.
Wszelkie zaburzenia percepcji u dzieci związane są z nieprawidłowym schematem ciała. Jeden ze sposobów nauczenia, przywrócenia prawidłowego czucia swojego ciała to zawijanie w koc. W jednym z ośrodków terapeutycznych widziałam jak dzieci zaraz po wejściu na salę szły po koc i czekały kiedy terapeuta je zawinie. "Nerwusy", "płaczki" i "buntownicy" w ciasnym uścisku ciepłego koca milkły, wyciszały się i uspokajały. Byłam zdumiona wszechstronnością tej metody. Dla lepszego czucia terapeuta dodatkowo wykonywał uciski całego ciała dziecka, przy użyciu piłki terapeutycznej bądź ręcznie. Z reguły przyjmowane to było radosnym
śmiechem.
Integrację sensomotoryczną wykorzystuje się także przy doskonaleniu, korekcji chodu. "Ścieżka" z deseczek wymusza koncentrację dziecka. Musi kontrolować wzrokiem każdy krok, bosa stopa pozwala mu dodatkowo wzmocnić tę kontrolę. Wykorzystywane są także specjalne gumowe dywaniki zaopatrzone w kolce, które dodatkowo pobudzają receptory stopy.

Doskonalenie lokomocji odbywa się poprzez stworzenie dziecku swoistego "toru przeszkód". Ścieżka z deseczek, gumowy dywanik z kolcami, niewielka
przeszkoda, którą należy obejść, tunel, który można przebyć tylko na czworakach- to przykładowe elementy takiego "toru".
Integracja sensomotoryczna z powodzeniem może być uzupełnieniem innych metod, znakomicie ułatwia pracę z dzieckiem, pozwala je wyciszyć, czy pobudzić- w zależności od specyfiki układu nerwowego pacjenta. Metodę można wykorzystywać u każdego dziecka, wystarczy tylko indywidualnie dostosować środki. Dzieci, które miałam okazję obserwować miały dysfunkcje układu ruchu wynikającą z takich schorzeń jak mózgowe porażenie dziecięce, autyzm. Połączone działanie typowych metod usprawniania z elementami SI przynosiło dobre i trwałe efekty w usprawnianiu.

---