MŁODA POLSKA -EPOKA MELANCHOLIKÓW I DEKADENTÓW

Witam państwa na naszym kolejnym spotkaniu. Dziś zapoznamy się z literaturą Młodej Polski. Zapraszam.

• Problemy z terminologią epoki

• Ramy czasowe epoki

• Tło epoki

• Czasopisma i życie literackie

• Filozofowie schyłku wieku

• Kierunki artystyczne i style w Młodej Polsce

Problemy z terminologią epoki

Badacze literatury mieli problem nie tylko z wytyczeniem słupów granicznych okresu przełomu wieków, ale również z nazwaniem tej epoki. Propozycji było bardzo wiele, a każda z nich wskazywała na inne dominanty w kultury i literatury.

Jednym z pierwszych terminów określających interesującą nas epokę był dekadentyzm. Słowo to utworzono od francuskiego wyrazu decadence oznaczającego schyłek, niemoc, przesilenie. Mianem dekadentyzmu określano przekonanie o kryzysie i upadku moralności, systemu wartości, obyczajów i kultury. Termin ten określa postawę zwątpienia w postęp cywilizacyjny i w naukę, która według pozytywistów miała rozwiązać wszystkie problemy, z którymi borykał się człowiek (dla ludzi żyjących na przełomie wieków wiedza przestała być tarczą chroniącą ich przed upadkiem). Dekadenci uważali, że wraz z końcem wieku nadchodzi zmierzch cywilizacji, że ludzkość znajduje się na zakręcie historii. Twierdzili, że świat postępuje w kierunku nieuchronnej katastrofy. Dekadentyzm objawiał się więc głębokim pesymizmem, poczuciem bezsensu istnienia, niewiarą w wartość jakiejkolwiek idei, niechęcią do wszelkiego działania. Należy pamiętać, że omawiany termin miał początkowo pejoratywne zabarwienie, kojarzony był z rozkładem wartości, sztuki, obyczajów, z brakiem szacunku do wytworów cywilizacji (zasad etycznych, religii, nauki, konwenansów itp.). z czasem jednak, szczególnie w Europie, słowo dekadencja i jego pochodne stały się bardzo modne. Artyści chętnie i z dumą określali siebie mianem dekadentów.

Kolejny termin, fin de siecle (z języka francuskiego `koniec wieku'), jest właściwie tożsamy z dekadentyzmem. Określa on, jak sama nazwa wskazuje, pewien koniec, kres, katastrofę, którą zapowiadają takie zjawiska jak: kryzys cywilizacyjny, uwiąd kultury, zanik wartości, rozkład społeczny. Te symptomy zbliżającego się upadku związane są z końcem XIX stulecia. Dekadentyzm i fin de siecle to określenia mające bardzo szeroki zakres znaczeniowy, daleko wykraczający poza ramy literatury, odnoszący się także do zjawisk filozoficznych, społecznych, obyczajowych.

Szczególną popularność zdobył termin modernizm stworzony przez nowe pokolenie literackie. Nazwa ta, oznaczająca po prostu nowoczesność, jest bardzo pojemna, ale tym samym mało precyzyjna. Dlatego też Kazimierz Wyka zaproponował ograniczyć zakres znaczeniowy tej nazwy do zjawisk literackich występujących w początkowej fazie Młodej Polski:

„Przez modernizm rozumiem wcześniejszą, przygotowawczą fazę twórczości pokolenia Młodej Polski, fazę związaną przede wszystkim z powstaniem indywidualizmu, z odrodzeniem metafizyki, z przesyceniem rodzajów literackich liryzmem i symboliką”.

Dziś określenie modernizm używane jest zamiennie z nazwą Młoda Polska.

Często interesującą nas epokę określa się mianem neoromantyzmu, wskazując na pokrewieństwo Młodej Polski z tradycją romantyczną. Istotnie, twórcy końca XIX wieku poszukiwali źródeł w twórczości romantyków, mieli podobne poglądy na rolę artysty, jednostki ludzkiej i sztuki. Omawiany tu termin, w przeciwieństwie do nazwy modernizm, akcentuje pewne podobieństwa, analogie, nawiązania do epok poprzednich, a nie różnice, antynomie.

W analizach zjawisk literackich lat 1890-1918 pojawia się również nazwa symbolizm (określenie to powstało we Francji, posłużył się nim Jean Moreas w swym manifeście zatytułowanym „La symboliste”, który ukazał się w 1886 roku w „Le Figaro”). Termin ten odnosił się do nowej poezji, której zadanie nie polegało na opisywaniu świata, ale na ukazywaniu metafizycznej sfery ludzkiego życia, odkrywaniu głębi zjawisk. Aby uchwycić to co nieuchwytne, trzeba było stworzyć nowy język w poezji, nową metodę poetycką, polegającą na zastąpieniu wypowiedzi bezpośredniej symbolami, które umożliwiały wieloznaczne odczytania tekstu artystycznego. Artyści, właśnie za pomocą symboli mogli w sposób indywidualny określić swoje myśli, wrażenia, przeżycia wewnętrzne. Aby dobrze zrozumieć, na czym polegała nowa, symboliczna metoda poetycka, przeanalizujmy dwie podobne wypowiedzi: bezpośrednią i symboliczną.

SPOSÓB WYPOWIADANIA SIĘ REALISTY	SPOSÓB WYPOWIADANIA SIĘ SYMBOLISTY
„Jego wspomnienia były jak zwiędłe kwiaty”	„Kwiaty jego wspomnień zwiędły”
jest to porównanie dosłowne, proste, jego autor posłużył się prostą figurą stylistyczną cytowana wypowiedź jest jednoznaczna: wspomnienia uległy zatarciu, są jak zwiędłe kwiaty.	jest to przenośna, wyrażenie metaforyczne, które wywołuje pewne skojarzenia (ewokacje) np.: kwiaty wspomnień wspomnienia zwiędłe zgasłe wspomnienia cytowana wypowiedź jest wieloznaczna

Dziś nazwa symbolizm odnosi się do kierunku w sztuce Młodej Polski, podobnie jak impresjonizm. Termin ten pochodzi od francuskiego słowa impression (wrażenie) i określa kierunek artystyczno-literacki, który głosił, ze celem sztuki jest uchwycenie, utrwalenie ulotnych wrażeń, stanów psychicznych, zjawisk, które trudno jest określić. Impresjoniści uważali, że świat jest niepoznawalny, że nie można obiektywnie opisać rzeczywistości, można jedynie nakreślić jej subiektywne widzenie.

Najczęściej stosowaną nazwą, odnoszącą się do zjawisk lat 1890-1918, występujących w naszym kraju, jest Młoda Polska. Autorem tego terminu, powstałego na wzór tworzonych w Europie określeń nowej sztuki, takich jak: Młoda Francja, Młode Niemcy, Młoda Skandynawia, jest Artur Górski. Ten przedstawiciel młodego pokolenia napisał cykl artykułów zatytułowanych właśnie „Młoda Polska”, który ukazał się w 1898 roku w krakowskim tygodniku „Życie”. Dziś określenie Górskiego oznacza zespół zróżnicowanych prądów, kierunków, zjawisk artystyczno-literackich charakterystycznych dla okresu 1890-1918.

Ramy czasowe epoki

Mówiąc o periodyzacji literatury, należy pamiętać, że o różnicowaniu okresów literackich decydują różne czynniki, takie jak:

• wydarzenia historyczne (np. za koniec średniowiecza przyjmuje się odkrycie Ameryki dokonane przez K. Kolumba w 1492 roku, upadek powstania styczniowego w 1864 roku zamyka epokę romantyzmu polskiego),

• zmiany światopoglądowe, nowe teorie umysłowe (np. ukształtowanie teorii pozytywistycznych),

• przewartościowania estetyczne i filozoficzne (np. ukształtowanie się stylu barokowego w opozycji do stylów klasycystycznych),

• manifesty literackie (wydanie tomu „Poezji” A. Mickiewicza w 1822 roku uznajemy za początek romantyzmu w Polsce).

Kiedy skończył się pozytywizm a zaczęła Młoda Polska? Na pytania dotyczące periodyzacji (podziału) dziejów literatury bardzo trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi, nawet jeśli weźmiemy pod uwagę wszystkie wymienione wyżej czynniki. Ustalanie granic epok jest bowiem zadaniem niełatwym. Prądy, kierunki, światopoglądy, estetyki nie zmieniają się w ciągu jednego roku. Procesy przekształceń w sztuce, literaturze mają charakter ewolucyjny, przebiegają stosunkowo wolno. W schyłkowej fazie każdego okresu literackiego pojawiają się tendencje zapowiadające narodziny nowej epoki. Czasem owe symptomy są wyraźniejsze, czasem słabiej zarysowane. W wypadku Młodej Polski trudno wyznaczyć moment, w którym zwyciężyły nowe idee. Niektórzy badacze za początek nowego okresu w sztuce uznają rok 1887, wtedy Zenon Przesmycki objął redakcję warszawskiego tygodnika „Życie”, gazety, która odegrała znaczącą rolę w promowaniu twórczości europejskich modernistów w Polsce. Dla innych to rok 1894 stanowi początek epoki - w tym właśnie czasie Kazimierz Przerwa-Tetmajer opublikował drugi tom serii „Poezji”. Wobec wielości propozycji, większość literaturoznawców uznała jednak za datę otwierającą Młodą Polskę okrągły rok 1890 (w okolicach tego roku debiutowało młode pokolenie poetów). Trzeba jednak pamiętać, że idee pozytywistyczne, mimo, ze straciły na znaczeniu, były nadal żywe. W 1890 roku i w latach następnych pisarze pozytywistyczni wydawali swe największe dzieła, warto choćby wspomnieć o „Lalce” i „Faraonie” B. Prusa, „Krzyżakach” H. Sienkiewicza czy „Glorii victis” E. Orzeszkowej. Cykl nowel tej pisarki ukazał się (!) u schyłku Młodej Polski.

Datowanie końca charakteryzowanego tu okresu również nastręczyło badaczom wiele kłopotów. Niektórzy literaturoznawcy kres Młodej Polski wyznaczyli na 1901 rok (wystawienie „Wesela” S. Wyspiańskiego - dramatu, w którym został zawarty surowy osąd młodopolskiego pokolenia), inni zaś na 1903 (wtedy ukazują się dwa dzieła mające charakter „podsumowujący”: „Próchno” Wacława Berenta i „Pałuba” Karola Irzykowskiego. Proponowano też przyjąć za koniec epoki rok 1907 (śmierć Wyspiańskiego) i rok 1910 (wydanie książki Stanisława Brzozowskiego „Legenda Młodej Polski”). Przedstawione powyżej propozycje periodyzacyjne nie przyjęły się jednak.

Dziś, mówiąc o zmierzchu Młodej Polski, bierze się pod uwagę tylko dwie daty: 1905 rok (rewolucja w Rosji) i 1918 (odzyskanie przez Polskę niepodległości). My, podobnie jak większość współczesnych badaczy uznamy rok, w którym Polska uzyskała suwerenność, za koniec epoki młodopolskiej.

Tło epoki

Ostatnie dziesięciolecie XIX wieku nazywane jest często „belle epoque” (piękną epoką), z tego względu, iż w atmosferze stabilizacji, braku napięć i wojen, bujnie rozwijała się kultura. Owa stabilizacja jednak była tylko pozorna, okres ciszy poprzedzał wielką dziejową burzę, która miała nadejść w 1905 roku, wraz z wybuchem rewolucji proletariackiej w Rosji. Artyści, ludzie którzy mają niezwykle wyostrzone zmysły i intuicję, przeczuwali, że czai się jakieś niebezpieczeństwo, dlatego też wzrosły nastroje katastroficzne, poczucie zagrożenia, niepewności i wyczekiwania.

Różna sytuacja polityczna, społeczna i ekonomiczna Polaków w zaborze rosyjskim, pruskim i austriackim, była powodem odmiennego kształtowania się Młodej Polski na tych terenach.

W zaborze pruskim panowały najmniej sprzyjające warunki dla rozwoju kultury, tam Polacy musieli walczyć nie tyle możliwość rozwoju kulturalnego, ile o biologiczne przeżycie. W owym czasie Bismarck prowadził z niezwykłą siłą działania mające na celu całkowitą germanizację narodu polskiego oraz zniszczenie Kościoła. Hakata, organizacja powstała w 1894 roku, przejmowała ziemię od Polaków. W takich warunkach kultura, sztuka nie mogły się rzecz jasna rozwijać.

W zaborze rosyjskim również nasiliły się działania mające na celu wykorzenić polskość, aczkolwiek nie na taką skalę, ja to miało miejsce na ziemiach zaboru pruskiego. Wobec zagrożenia bytu narodu wielka rolę przypisywano sztuce, która miała pełnić funkcje społeczne. Wobec tego młodopolskie hasła sztuki wyzwolonej, niezaangażowanej przyjmowały się z trudem, oporem.

Najlepsza sytuacja panowała w zaborze austriackim. Galicja miała autonomię, cieszyła się licznymi swobodami. Polacy pod austro-węgierskim berłem mieli własny, krajowy rząd we Lwowie, polskie szkolnictwo, dwa uniwersytety (krakowski i lwowski). Literatura nie podlegała tak ścisłej cenzurze, jak w pozostałych zaborach, kultura mogła rozwijać się stosunkowo swobodnie, społeczeństwo było w zasadzie wolne od nacisków wynaradawiających. Dlatego właśnie w Galicji najbujniej rozkwitła Młoda Polska

Czasopisma i życie literackie

W okresie młodopolskim wydawane były pisma, które kontynuowały myśl pozytywistyczną („Przegląd Tygodniowy”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Prawda”, „Głos”), oblicze epoki kształtowały jednak pisma nowe. Najwcześniej powstałym czasopismem literackim, propagującym ideały Młodej Polski, było warszawskie „Życie”. Ukazywało się ono w latach 1887-1891. Początkowo redagował je Zenon Przesmycki (Miriam), następnie Antoni Lange. Redaktorzy pisma za wszelką cenę chcieli odrobić zapóźnienia kulturalne, drukowali teksty współczesnych europejskich poetów i pisarzy, zapoznawali polskiego czytelnika z nowymi trendami w literaturze, często bardzo awangardowymi (twórczość Baudelair'a).

Kolejnym bardzo ważnym pismem okresu Młodej Polski było krakowskie „Życie”, które zaczęło się ukazywać od 1897 roku. Na łamach tej gazety Artur Górski drukował swe słynne felietony. W 1898 roku, na krótko redaktorem naczelnym „Życia” został Stanisław Przybyszewski, który zdobył ogromna popularność w Niemczech, wydając tam swe publikacje. Z gazetą wpółpracowało wiele młodopolskich sław: m. in. Tadeusz Miciński, Gabriela Zapolska, Władysław Orkan, Jan Kasprowicz, Stanisław Wyspiański. Redaktorzy pisma wypowiadali się negatywnie na temat literatury utylitarnej, tendencyjnej, zaangażowanej społecznie. Domagali się całkowitej swobody twórczej, świadomie szokowali czytelników publikując dzieła „niemoralne”, skandalizujące (np. fragment „Synagogi szatana” Przybyszewskiego). Pismo zamknięto w 1900 roku.

Jednym z najdłużej ukazujących się pism młodopolskich była „Chimera”, która ukazywała się w Warszawie od 1901 do 1907 roku. Jej redaktorem został wspominany wyżej Zenon Przesmycki, który tak określał rolę czasopisma:

„Być strażnicą, być świątynią szczerego, zbożnego i gorącego kultu dla sztuki - z absolutnych płynącej siedlisk - pragnie być „Chimera”.

Program tego periodyku realizował się w słynnym młodopolski haśle „sztuka dla sztuki”. Sztuka według twórców „Chimery” miała być całkowicie wolna, niezależna, aspołecza, antyutylitarna, nietendencyjna, a więc czysta. Sztuka stanowiła swego rodzaju absolut, przynależała do sfery sacrum (świętości), artysta natomiast pełnił rolę kapłana, natchnionego profety czy maga. W „Chimerze” ukazywały się m. in. dzieła Kasprowicza, Micińskiego, Leśmiana.

Choćby na podstawie wydawanych pism można stwierdzić, iż centrum kulturalnym Młodej Polski był Kraków. W tym dostojnym mieście, za sprawą Przybyszewskiego powstała chyba najciekawsza cyganeria (czyli bohema, środowisko artystów prowadzących bujne życie, ceniących swobodę (nie tylko twórczą), zrywających z konwencjami, celowo szokujących innych, wywołujących skandale. Artystyczni cygani z wrogością odnosili się norm wartościowania i postępowania. Podkreślali swą inność poprzez styl bycia, język, strój. Podważali reguły społeczne, sprzeciwiali się mieszczańskiej moralności i obyczajowości, łamali zasady przyzwoitości. Życie artystycznej bohemy skupiało się w kawiarniach. W jednej z nich, Jamie Michalikowej powstał słynny literacki kabaret „Zielony Balonik”.

Drugą młodopolską stolicą była Warszawa, mniej awangardowa, bardziej tradycjonalistyczna. Warszawska cyganeria, w porównaniu z krakowską była bardziej stonowana, nie tak antyspołeczna (skandalista i buntownik Przybyszewski nie znalazł tam ludzi, którzy chcieliby dokonać obyczajowego i mentalnego przewrotu). Modernizm w Warszawie przyjmował się z oporami. Rola tego miasta w kształtowaniu się młodopolskiej sztuki wzrosła po 1905 roku.

Drugim centrum kulturalnym Galicji był Lwów, który miał swoją cyganerię, swoje kawiarnie literackie i świetnie rozwijający się teatr, mogący konkurować z krakowskim.

Ważną rolę w okresie Młodej Polski odgrywało także Zakopane. Przyroda, piękne krajobrazy, urok miasta przyciągał w lecie całą plejadę młodopolskich artystów (z Tatrami bardzo związani byli: Witkiewicz, Tetmajer, Kasprowicz, Żeromski, motyw tatrzańskiej przyrody często pojawia się w ich twórczości).

Filozofowie schyłku wieku

Artur Schopnhauer jest twórcą pesymistycznej doktryny filozoficznej zwanej schopnehaueryzmem. Filozof ten twierdził, że na dnie człowieka jest popęd, którego nie można w żaden sposób zaspokoić. Dlatego istota ludzka ma nieustanny niedosyt, nie może się zrealizować. Człowiek dąży do szczęścia, którego nigdy nie osiągnie, dlatego stwarza swój świat. Schopenhauer wyróżnia trzy rodzaje działań, które mogą uwolnić od cierpienia, na które każdy z nas jest skazany:

• przejęcie się czyimś cierpieniem

• pogrążenie się w nirwanie (nirwana to pojecie funkcjonujące w religii i filozofii indyjskiej, oznaczające zanik niewiedzy, która powoduje cierpienie, oznacza stan wyzwolenia z bytu indywidualnego człowieka. Poprzez pozbycie się żądzy człowiek osiąga wyzwolenie umysłu, wieczną, absolutną szczęśliwość. Nirwana utożsamiana jest również ze stanem niebytu. Pojecie to w Młodej Polsce - epoce melancholików i dekadentów, zrobiło zawrotną karierę)

• sztuka, ucieczka w piękny świat.

Sztuka, zdaniem filozofa, ma zbawienną moc, skłania człowieka do rozmyślań, kontemplacji, ta zaś przynosi ulgę. Ratuje nas od bezsensu istnienia, bezcelowości egzystencji, daje poczucie oderwania się od nieszczęścia.

Shopenhauer jest autorem książek „O wolności ludzkiej woli”, „Świat jako wola i przedstawienie”.

Fryderyk Nietzsche stworzył doktrynę filozoficzną zwaną nietscheanizmem. Zawarł w niej koncepcję nadczłowieka - jednostki natchnionej, powołanej do wielkich zadań. Według tej koncepcji, człowiek powołany jest do realizacji wielkich zadań, których nie mogą zrealizować zwykli ludzie, ma też prawo nie liczyć się z zasadami. Nietzsche miał relatywistyczny pogląd na świat, uważał, że wszystko jest względne, był wiec zwolennikiem immoralizmu. Jego dzieło - „Tako rzecze Zaratustra”, wywarło ogromny wpływ na młodopolską sztukę (zwolennikiem nietzscheanizmu był m.in. Przybyszewski - guru artystów przełomu wieków.

Warto wspomnieć, że założenia filozoficzne niemieckiego filozofa (szczególnie koncepcję nadczłowieka) wykorzystał później Adolf Hitler, tworząc ideologię faszystowską.

Zygmunt Freud, austriacki psycholog, jest twórcą psychoanalizy, posługiwał się introspekcją (badał to, czego człowiek nie jest świadomy, zajmował się między innymi teorią marzeń sennych). Uważał on, że na osobowość człowieka składają się instynkty, popędy i dążenia, które się wzajemnie zwalczają. Według Freuda, ludzka psychika składa się z trzech warstw: id, ego i superego.

Id (das Es - ono) to nieświadoma część nas, najgłębiej drzemiąca warstwa psychiki, kształtuje się ona w okresie dzieciństwa, gdy człowiek nie potrafi jeszcze tłumić impulsów i gdy nie wie, które zachowania są, a które nie są aspołeczne. W tej warstwie mieszczą się najbardziej prymitywne odruchy, instynkty.

Ego (ja) - obejmuje świadome czynności człowieka, poznawalne dzięki introspekcji. Relacja między id i ego przypomina relację między koniem i jeźdźcem. „Ja” to jeździec mknący na koniu (id), który gna tam, gdzie jeździec nie chce. Zadaniem tej warstwy jest kontrolowanie sfery id.

Superego (nadjaźń) - to sfera narzucana człowiekowi przez zbiorowość (normy, zasady, reguły postępowania).utożsamiana jest ona z sumieniem, zawiera świadomą, wewnętrzną kontrolę, ale też nieświadome, nieuzasadnione karanie, swego rodzaju myśli prześladowcze.

Wszystkie systemy filozoficzne scharakteryzowane powyżej łączy pesymizm, dostrzeganie w człowieku instynktów i sił twórczych.

Kierunki artystyczne i style w Młodej Polsce

Impresjonizm to jeden z najważniejszych prądów artystycznych nowej sztuki (jego mianem niekiedy określa się całą epokę 1890-1918 - porównaj: pierwszy rozdział prezentacji, „Problemy z terminologią”). Nazwę kierunku utworzono od tytułu obrazu Claudea Moneta „Impresja. Wschód słońca”.

C. Monet „Impresja. Wschód słońca”

Impresjonizm narodził się w latach sześćdziesiątych we Francji Najpierw wystąpił w malarstwie, dopiero później techniki impresjonistyczne zaczęto z powodzeniem stosować w literaturze. Dla impresjonistów najważniejsze jest światło, oni „malują światłem”. Nie przywiązują wagi do konturów, są one delikatne, mało wyraziste, jakby rozmyte. Malarstwo ma uwieczniać ulotność chwili, chwytać moment, który już się nie powtórzy, rejestrować zmienność, dynamiczność świata. Malarz-impresjonista wypowiada walkę ciemnym, ponurym barwom, używa ciepłych, pastelowych lub jaskrawych kolorów, maluje słońcem, wychodzi w plener. W malarstwie portretowym twórca próbuje wydobyć przelotnie, niepowtarzale stany psychiczne modela, pragnie podkreślić zewnetrzne objawy wewnętrznych przeżyć. Artysta przedstawia rzeczywistość nie taką, jaka ona jest, ale jaką on sam widzi, ma więc prawo do subiektywnego, osobistego postrzegania świata.

Oto katalog największych malarzy impresjonistycznych i ich najbardziej zanych dzieł:

• Claud Monet

• Edwarda Manet, „Śniadanie na trawie”

• August Renoaire, „Na chuśtawce”

• Paul Cezanne, „Kąpiące się kobiety”

• Edgar Degas, „Tancerki”

• Camille Pisarro, “Sad”.

Impresjonizm w Polsce pojawił się w okolicach 1890 roku. Spośród polskich malarzy należących do tego kierunku można wymieńić Władysława Podkowińskiego, autora obrzu „W ogrodzie”i Józefa Pankiewicza, który namalował „Targ na kwiaty”.

Największe dzieła impresjonistyczne w literaturze polskiej stworzyli: Kazimierz Przerwa-Tetmajer i Jan Kasprowicz.

Obrazy impresjonistów znajdą państwo na następujących stronach internetowych:

http://www.impresjonizm.pl (impresjonizm europejski)

http://webart.omikron.com.pl (impresjonizm polski).

Symbolizm to następny niezwykle ważny prąd artystyczny rozwijający się w drugiej połowie XIX wieku i na poczatku XX. Podłożem symbolizmu stała się filozofia idealistyczna i filozofia Bergsona. Kierunek ten posługuje się znakiem, symbolem. Symbol, w odróżnieniu od alegorii, jest wieloznaczny, zawiera element niedopowiedzenia i możliwości różnych interpretacji, zachowuje pewien odcień tajemnicy, tak cenionej w tej epoce. Symbolizm rezygnuje z bezpośredniego opisu, szuka sposobu wyrażenia tego, co niewyrażalne, niedostępne rozumowi. Symboliści odchodzą od dosłowności, realizmu. Aluzja, sygnał, skojarzenie to środki wyrazów, które ceni symbolista. Bardzo ważny w malarstwie symbolicznym jest nastrój, który stał się czynnikem ekspresji. Artysta ma prawo do subiektywnej oceny rzeczywistości. Symbolizm, podobnie jak impresjonizm, przeciwstawiał się akademizmowi, kierunkowi w sztuce, który naśladował wzory klasyczne, propgował konwencjonalny, tradycyjny sposób malowania. Warto dodać, że symbolizm w sztukach plastycznych rozwijał się w ścisłym zwiazku z symbolizmem literackim, był reakcją przeciwko klasycznym sposobom tworzenia sztuki.

Kierunek ten nasilniej zaznaczył się we Francji. Najwybitniejszym przedstawicielem symbolizmu w malarstwie francuskim był Paul Gauguin „Skąd przychodzimy? Czym jesteśmy? Dokąd Idziemy?” to jeden z jego najbardziej znanych obrazów). Paul Verlaine, Stephane Mallarme, Arthur Rimbaud oraz Baudelaire to nawybitniejsi francuscy poeci-symboliści.

W Polsce najbardziej zanymi malarzami symbolistycznymi są: Jacek Malczewski, autor „Polonii”, „Błędengo koła” i Stanisław Wyspiański twórca „Chochołów”, „Plantów w nocy”. Wyspiański z powodzeniem stosował technikę symbolu również w utorach dramatycznych (np. w „Weselu”). W poezji przodowali zaś Jan Kasprowicz i Lepold Staff (w pierwszej fazie twórczości).

Proszę zapoznać się z malarstwem J. Malczewskiego i S. Wyspiańskiego:

http://www.wawel.net

http://www.artyzm.com

Ekspresjonizm to kierunek, który pojawił się w późnej fazie modernizmu, rozwinął się na początku XX wieku w Niemczech. Pierwiastki ekspresjonistyczne obecne są już w twórczość van Gogha i Gauguina, których uznaje się za prekursorów tego prądu artystycznego. Dzieło ekspresjonisty ma wyrażać jego uczucia, ujawniać emocje oraz wzbudzać emocje u odbiorcy, wprowadzać go w stan niepokoju, przerażać, wywoływać grozę. Ekspresjonizm powiązany jest z filozofią Nietzschego i Schopenhauera, głosi skrajny subiektywizm w swobodę twórczą w wyrażaniu uczuć. Przeciwstawia się naturalizmowi i impresjonizmowi. Ekspresjoniści najchętniej posługiwali się kontrastem, dysonansem, deformacją, karykaturą, groteską. Dzieło miało wprowadzać odbiorcę w stan niepokoju. Najsłynniejszym obrazem impresjonistycznym jest „Krzyk” Edwarda Muncha.

W Polsce nurt ekspresjonizmu reprezentowali artyści skupieni wokół grupy „Formistów”. Ich najwybitniejszym przedstwicelem był Stanisław Ignacy Witkiewicz - pisarz i malarz, autor takich obrazów jak: „Walka żywiołów” i „Kompozycja fantastyczna”. W poezji i dramacie niezrównanym ekspresjonistą był Tadeusz Miciński.

Edward Munch „Krzyk”

Zobacz też: http://sztukaxxwieku.republika.pl

Secesja to styl w sztuce, głownie w architekturze, który rozwijał się w latach 1895 - 1905. styl secesyjny dążył do syntezy. Łączył w sobie renesansowy linearyzm, barokowy manieryzm, pewne artystyczne właściwości zdobnictwa charakterystycznego dla sztuki romantyzmu. Secesja dążyła do zniesienia opozycji między sztuką czystą a sztuka stosowaną, użytkową.

Cechy charakterystyczne tego stylu:

• zamiłowanie do falistych linii

• ornamenty o formach abstrakcyjnych

• występowanie motywów roślinnych (liście kasztana, klonu) 0 kwiatowych (kwiaty lilii, irysów, kalii, fiołków, orchidei)

• pastelowe barwy

• jasna kolorystyka

• wzory subtelne, delikatne

• swobodne układy kompozycyjne, często asymetryczne

• dekoracyjność.

Secesja przejawiała się także w grafice użytkowej, witrażu, złotnictwie, meblarstwie, tkactwie i stroju.

Na dziś to wszystko. Zapraszam za tydzień na spotkanie z młodopolską literaturą.

Przemysław Walkowiak

---