Rodzaje inwestycji zagranicznych

Wykonali:

Nowakowski Jakub

Ochota Sabina

Opole 2011

Spis treści

1. Pojęcie bezpośrednich inwestycji zagranicznych

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne stanowią we współczesnej gospodarce najważniejszą formę migracji kapitału.

Pojęcie bezpośrednich inwestycji zagranicznych oznacza lokatę kapitału w przedsiębiorstwie zagranicznym. Celem takiego działania jest uzyskanie trwałego wpływu na kierowanie jego działalnością i osiąganie zysków z tego tytułu. Patrząc od strony makroekonomii, bezpośrednie inwestycje zagraniczne to forma międzynarodowego przepływu kapitału lub jedno z zewnętrznych źródeł finansowania gospodarki danego kraju. Natomiast patrząc przez pryzmat mikroekonomii, jest to podstawowe źródło finansowania transnarodowych podmiotów gospodarczych oraz transferu niezbędnych czynników wytwórczych poza granice kraju.

Przyczynami, dla których przedsiębiorstwa decydują się na bezpośrednie inwestycje zagraniczne jest możliwość korzystniejszego i bardziej zyskownego wykorzystania aktywów, niż w kraju macierzystym. Dodatkowym powodem jest możliwość uzyskania przewagi nad konkurentami.

Pojęcie bezpośrednich inwestycji zagranicznych obejmuje swym zasięgiem:

• Zakup udziałów w już istniejących firmach zagranicznych,

• Założenie nowej filii za granicą,

• Nabycie majątku nieruchomego za granicą w celu rozszerzenia dotychczasowej działalności.

W literaturze, wyróżnia się dwie podstawowe formy bezpośrednich inwestycji zagranicznych:

1. Inwestycje typu greenfield, czyli inwestycje od podstaw,

2. Inwestycje w postaci fuzji i przejęć.

Inwestycje typu greenfield są charakterystyczne dla krajów rozwijających się i polegają na tym, że inwestor zagraniczny buduje zakład w kraju goszczącym od podstaw. Natomiast inwestycje w postaci fuzji i przejęć dominują w krajach rozwiniętych i następują najczęściej poprzez nabycie kontrolnego pakietu akcji przez jeden podmiot lub wspólną decyzję obu podmiotów o połączeniu swojej działalności, przy czym podmioty te, zlokalizowane są w różnych krajach. Chociaż obie omawiane formy inwestycji wnoszą kapitał do kraju goszczącego, to inwestycje zagraniczne w postaci fuzji i przejęć przeważnie nie przyczyniają się do inwestycji w sferę np. produkcji czy dystrybucji, podczas gdy inwestycje typu greenfield - zawsze. Poza tym, w przeciwieństwie do inwestycji typu greenfield, fuzje i przejęcia rzadko pociągają za sobą transfer nowoczesnych technologii.

W świetle powyższych argumentów nie wolno jednakże zapominać, że dla podmiotu krajowego, czasami jedyną szansą uchronienia się przed bankructwem jest jego przejęcie przez firmę zagraniczną. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne są często traktowane, jako jedne z najbardziej korzystnych i bezpiecznych form międzynarodowych przepływów kapitału oraz finansowania procesów restrukturyzacyjnych i rozwojowych, ponieważ gwarantują bezpośredni dostęp zarówno do zagranicznych rynków zbytu, jak i do nowoczesnych technik i technologii w sferze produkcji i zarządzania.

2. Teorie przepływu kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych

Do najpopularniejszych teorii wyjaśniających przepływy kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych zaliczamy:

• Teorię przewag monopolistycznych,

• Teorię międzynarodowego cyklu życia produktu,

• Teorię lokalizacji,

• Teorię internalizacji,

• Eklektyczną teorię międzynarodowej produkcji.

Teorie wyjaśniające przepływy kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych można podzielić na:

1. Makroekonomiczne teorie bezpośrednich inwestycji zagranicznych,

2. Teorie mikroekonomiczne bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

2.1 Makroekonomiczne teorie bezpośrednich inwestycji zagranicznych

Teoretyczny dorobek dotyczący międzynarodowej migracji kapitału na gruncie makroekonomii jest rozwijany od wielu lat. Do najpopularniejszych makroekonomicznych koncepcji tłumaczących kreowanie bezpośrednich inwestycji zagranicznych zaliczyć należy:

• Teorię obszarów walutowych

Zgodnie z nią, kapitał wędruje tam, gdzie stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału będzie wyższa niż w kraju macierzystym korporacji transnarodowej i innych państw przyjmujących.

• Teorię kształtowania się pozycji inwestycyjnej na rynkach zagranicznych

Koncepcją zbliżoną do teorii obszarów walutowych Alibera (według Alibera, każde przedsiębiorstwo utrzymuje swoje aktywa w określonej walucie, która może być walutą mocniejszą bądź słabszą. Inwestorzy z różnych krajów obserwują te różnice i podejmują odpowiednie decyzje inwestycyjne, biorąc pod uwagę stopień ryzyka dokonania zagranicznych inwestycji bezpośrednich) jest teoria kształtowania się pozycji inwestycyjnej na rynkach zagranicznych J. H. Dunninga. Decyzje lokalizacji zagranicznych inwestycji bezpośrednich wyjaśnia ona za pomocą zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego poszczególnych krajów. Dunning dostrzega współzależność między pozycją inwestycyjną na rynkach zagranicznych (wielkość netto tych inwestycji na jednego mieszkańca) a poziomem rozwoju gospodarczego, mierzonego wielkością dochodu narodowego na osobę.

• Teorię względnych przesunięć kosztów siły roboczej i kapitału

Autorem tej teorii jest japoński ekonomista Kojima, który opracował ją w 1973 roku i podzielił rzeczywiste zagraniczne inwestycje bezpośrednie na dwa typy:

1. Będące rezultatem mikroekonomicznych kalkulacji na szczeblu przedsiębiorstw, które starają się wykorzystać pewne przewagi typu monopolistycznego lub oligopolistycznego.

2. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie nastawione na wykorzystywanie zachodzących w czasie zmian, pozycji poszczególnych krajów, spowodowanych kształtowaniem się w nich kosztów zastosowania siły roboczej i kapitału.

Kojima stwierdził, że drugi typ zagranicznych inwestycji bezpośrednich ujawnia się tylko i wyłącznie w gospodarkach typu rynkowego i zwłaszcza w odniesieniu do jednorodnych produktów. Z powodu zmian kosztów wykorzystywania pracy i kapitału zachodzą systematyczne przemieszczenia produkcji tego typu wyrobów z krajów z gospodarką typu rynkowego i posiadającego względnie drogą siłę roboczą do innych krajów, w których siła robocza jest stosunkowo tania.

Aktualnym przykładem jest produkcja cukru, która została przeniesiona przez Unię Europejską w dużej mierze na obszary Ameryki Południowej z powodu niższego kosztu produkcji. Teoria ta ma jednak wadę, jaką jest wzajemna korelacja między rynkami. Kataklizmy naturalne w Ameryce Południowej oddziałują w tym przypadku na cenę towaru na terenie Unii Europejskiej.

2.2 Teorie mikroekonomiczne

Teorie mikroekonomiczne różnią się tym od teorii makroekonomicznych, że korzystają także z teorii przedsiębiorstwa i struktury rynku. Do najpopularniejszych teorii mikroekonomicznych można zaliczyć:

• Teorię przewagi własnościowej przedsiębiorstwa

Istotną przesłanką podejmowania przez przedsiębiorstwa ekspansji zagranicznej jest dysponowanie określoną przewagą oraz możliwościami trwałego wykorzystywania (zawłaszczania) tej przewagi.

• Teorię lokalizacji zagranicznych inwestycji bezpośrednich

Istotnym czynnikiem skłaniającym do podejmowania zagranicznych inwestycji bezpośrednich jest uzyskanie możliwości konkurowania dzięki lokalizacji produkcji na miejscu, bez fizycznej obecności przedsiębiorstwa na danym rynku. Niekiedy działalność jest w ogóle wykluczona.

• Teoria przewagi monopolistycznej

Przedsiębiorstwo decyduje się na bezpośrednie inwestycje zagraniczne, gdy jest to korzystniejsze niż eksport. Posiada narzędzia dające mu przewagę nad konkurencją m.in. technologia, know-how w zarządzaniu i kapitał.

• Teorię transakcji wewnętrznych zwanej również teorią internalizacji

Teoria ta odwołuje się do tezy głoszącej, że wszystkie inwestycje bezpośrednie oraz powstanie przedsiębiorstw multinarodowych można sprowadzić do problemu niedoskonałości rynku i zjawiska zastępowania rynku zewnętrznego rynkiem wewnętrznym. Korzenie teorii internalizacji sięgają teorii kosztów transakcyjnych (koszty powstałe wskutek: poszukiwania partnerów handlowych, prowadzenia rozmów i negocjacji, zawierania kontraktów, dochodzenia roszczeń na drodze sądowej, niedopełnienia przez partnera zobowiązań i innych transakcji), według której korporacje międzynarodowe podejmują zagraniczne inwestycje bezpośrednie, ponieważ chcą uniknąć ponoszenia dodatkowych kosztów związanych z zawieraniem transakcji rynkowych. Motywem do rozpoczęcia internacjonalizacji będzie wysoki poziom kosztów transakcyjnych w kontaktach z podmiotami zewnętrznymi.

• Elektryczną teorię produkcji międzynarodowej

Warunkiem podjęcia bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest jednoczesne wystąpienie trzech współzależnych okoliczności składających się na paradygmaty:

1. Posiadania przez firmę specyficznych przewag własnościowych, którymi nie dysponują inne przedsiębiorstwa działające na rynku zagranicznym.

2. Występowania korzystnych czynników lokalizacyjnych.

3. Istnienia większych korzyści dla firmy z internalizacji (transferowania przewag własnościowych za granicę wewnątrz własnej organizacji) niż z eksternalizacji (udostępnianie przewag firmom zagranicznym poprzez sprzedaż lub wydzierżawienie) jej działalności).

3. Znaczenie inwestycji bezpośrednich w gospodarce światowej

Międzynarodowe przepływy kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych w najbardziej kompleksowy sposób bada Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD - United Nations Conference on Trade and Development). Począwszy od 1991 roku przygotowuje ona coroczną publikację zatytułowaną Raport o światowych inwestycjach.

Opracowanie UNCTAD koncentruje się na bezpośrednich inwestycjach zagranicznych dokonywanych przez korporacje transnarodowe. Raport powstaje na podstawie danych uzyskanych od banków centralnych poszczególnych państw, opracowanych przez przedstawicieli UNCTAD w tych krajach oraz informacji przekazanych przez korporacje transnarodowe, które następnie są publikowane na stronie: http://www.unctad.org.

W latach 1998-2002 bezpośrednie inwestycje zagraniczne na świecie charakteryzowały dwa odrębne trendy. W okresie 1998-2000 można było zauważyć wyraźny trend wzrostowy o średniorocznym tempie przekraczającym 40%. Na uwagę zasługuje zwłaszcza 2000r., kiedy napływ kapitału w formie inwestycji bezpośrednich zwiększył się o prawie 47%. Z kolei w okresie 2001-2002 nastąpił gwałtowny spadek napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w skali świata, którego ujemna dynamika wyniosła w 2001r. aż 42%. Dla 2002r. wielkość ta ukształtowała się na poziomie prawie 11,5%. Oznacza to, że na przestrzeni dwóch lat inwestycje bezpośrednie na świecie zmniejszyły się o 620 mld USD.

Spadek międzynarodowych przepływów kapitału w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych w latach 2001-2002 charakteryzował się największą ujemną dynamiką wzrostu w okresie ostatnich trzydziestu lat. Wynikał on z kombinacji trzech podstawowych czynników:

• Makroekonomicznych (spowolnienie gospodarcze oraz spadek aktywności gospodarczej na świecie, zwłaszcza w grupie krajów rozwinięty),

• Mikroekonomicznych (niewielkie zyski przedsiębiorstw oraz przeprowadzanie przez niezakrojonych na szeroką skalę procesów restrukturyzacyjnych),

• Instytucjonalnych (mniejsza skala procesów prywatyzacyjnych w grupie krajów rozwijających się, spadek zaufania do korporacji transnarodowych.

Zupełnie innymi tendencjami charakteryzują się bezpośrednie inwestycje zagraniczne typu greenfield. Ich spadek przypada na lata 1998-1999, natomiast dodatnia dynamika wzrostu na okres lat 2000-2002. W 2002r. ten rodzaj inwestycji bezpośrednich ukształtował się na poziomie 281 mld USD i w porównaniu z rokiem wcześniejszym zwiększył się o prawie 10%. Korporacje transnarodowe kierowały się przede wszystkim motywami kosztowymi (w odpowiedzi na trudną sytuację w gospodarce światowej) i lokalizowały pracochłonne elementy produkcji w krajach o relatywnie taniej sile roboczej i również słabo rozwiniętej infrastrukturze. Inwestycje te przybierały głównie formę budowy zakładu produkcyjnego od podstaw, przeważnie w rozwijających się krajach Azji oraz Europy Środkowo-Wschodniej. Zmiany wywołane kryzysem w 2008-2009r. przynoszą stopniowy spadek udziału inwestycji w sektory kapitałochłonne oraz produkcyjne na rzecz usługowych. Takie zjawisko jest szczególnie zauważalne w Europie. Polska stała się po Irlandii najpoważniejszym kierunkiem na Starym Kontynencie do lokowania inwestycji z tego sektora.

4. Zwiększanie potencjału przedsiębiorstwa:

Można wyróżnić dwa kierunki rozwoju przedsiębiorstw. Pierwszy to rozwój prosty zwany również endogenicznym polegającym na rozbudowie przedsiębiorstwa i jego unowocześnianiu. Drugi to rozwój zewnętrzny (egzogeniczny), którego przejawem jest różnego typu współdziałanie z innymi podmiotami gospodarczymi.

Rozwój zewnętrzny można podzielić na alianse strategiczne oraz fuzje i przejęcia. Słowo alians oznacza przymierze, trwały sojusz pomiędzy partnerami lub współdziałanie konkurentów w celu osiągnięcia obustronnych korzyści. Tak też, alians strategiczny definiowany jest, jako związek pomiędzy firmami, którego zamierzeniem jest realizacja wspólnego celu obu partnerów. Powstają, gdy pomiędzy partnerami sojuszu występuje słaba rywalizacja i silna współpraca. Firmy zawierają alianse i zmierzają do poprawy zarządzania przedsiębiorstwem poprzez koordynowanie kompetencji w celu: osiągnięcia lepszej pozycji konkurencyjnej na rynku przez partnerów oraz dokonania fuzji, cesji lub akwizycji wybranej dziedziny działalności.

Alianse strategiczne w odróżnieniu od fuzji i przejęć, cechuje zachowanie autonomii wśród uczestników i łatwość wycofania się z układu. Swoim zasięgiem obejmują one z reguły wiele segmentów rynku, a w skrajnych przypadkach sięgają po część lub jego całość. Jest to specyficzny typ sojuszu dwóch lub więcej firm w celu realizacji określonego celu strategicznego. Do celów strategicznych często należą: wejście na nowy rynek, opracowanie i wdrożenie nowej technologii oraz nowego wyrobu, czy przejęcie innej firmy.

Zasadniczymi celami aliansów strategicznych są:

• Zdobywanie wiedzy

• Internalizacja,

• Połączenie sił oraz kompetencji.

Wyróżniamy trzy rodzaje aliansów:

• Alianse ścisłej integracji występują, gdy przedsiębiorstwa konkurencyjne wspólnie zamierzają czerpać i osiągać korzyści, w zakresie wytwarzania jakiegoś wspólnego elementu, podzespołu lub realizacji jakiejś fazy produkcji. Wyroby te następnie, zostają włączone do ich własnych, odmiennych produktów i wprowadzone na rynek. Konkurencja utrzymuje się tu w zakresie produktów finalnych. Przykładem tego rodzaju aliansu w gospodarce m.in. przemysł samochodowy bądź informatyczny.

• Alianse komplementarne łączą firmy, których kompetencje i udziały są zróżnicowane. Celem tych aliansów jest wykorzystanie komplementarności wkładów partnerów, gdzie jedno przedsiębiorstwo wykonuje produkt, którego sprzedaż rozwijana jest dzięki umiejętnościom drugiego. Partnerzy unikają inwestowania w identyczne aktywa angażując zasoby innego rodzaju. Swoje zastosowanie alianse te znajdują np. w telekomunikacji.

• Alianse addytywne zwane również aliansami pseudo-koncentracji polegają na tym, że grupa przedsiębiorstw dotąd konkurencyjnych rozwija, produkuje i sprzedaje wspólny produkt. W ramach tej współpracy znika konkurencja, a wspólny projekt zostaje podzielony na części, którego realizacja jest rozdzielana między partnerów. Alianse tego rodzaju najczęściej stosowane są w lotnictwie oraz w przemyśle zbrojeniowym.

Szczególnym rodzajem aliansów strategicznych są globalne sojusze strategiczne, które podyktowane warunkami makro otoczenia przedsiębiorstw, dążą do zdobycia trwałej przewagi konkurencyjnej na rynku. Taki sojusz pozwala firmą na skuteczne wejście, zdominowanie i utrzymanie swojej pozycji na rynku światowym.

Fuzja stanowi dobrowolne połączenie majątku dwóch lub kilku przedsiębiorstw w jeden organizm, które zakładają, że w wyniku połączenia ich sytuacja się polepszy. Jest formą współpracy między potencjalnymi konkurentami, dostawcami, producentami i klientami, którzy zdecydowali się wspólnie prowadzić przedsięwzięcie, bądź rodzaj działalności, łącząc swoje zasoby oraz umiejętności. Działanie jej powinno koncentrować się wokół perspektywy rozwoju na danym rynku.

Rodzaje fuzji:

• Fuzje poziome to inaczej fuzje o charakterze horyzontalnym, dotyczą sytuacji, kiedy łączą się dwa przedsiębiorstwa z tego samego sektora, których celem jest zwiększenie udziału w rynku, bądź z różnych sektorów, mających na celu sprostanie konkurencji i powiększenie swojej działalności. Przykładem może być przejęcie United Financial Group (Rosja) przez Deutsche Bank (Niemcy).

• Fuzje pionowe inaczej nazywane fuzjami wertykalnymi, łączą partnerów dwóch firm należących do tej samej gałęzi, reprezentujących rozmaite stadia produkcji. Wyłania się z nich podział na fuzje pionowe w górę, które dążą do powiązania się firmy z innymi dostawcami i fuzje pionowe w dół, gdzie firma dąży do scalania przez przedsiębiorstwo sieci dystrybucji oraz sprzedaży swoich produktów. Jest połączeniem przedsiębiorstw zajmujących różne miejsca w łańcuchu dostawca-producent-odbiorca. Przykład. Firma produkcyjna przejmuje firmę handlową, czyli firmę z poprzedniego ogniwa łańcucha wytwarzania (np. producenta podzespołów). Odpada nam jeden pośrednik, dzięki czemu możemy zaoszczędzić. Mamy większą kontrolę nad wartością dodaną do produktu, bo jesteśmy w stanie kontrolować większe spektrum produkcji, a w konsekwencji możemy prowadzić nieco inną politykę cenową. Fuzję pionową stosuje się także, kiedy pojawiają się trudności z rozwijaniem nowych kompetencji, czy pojawiają się wysokie bariery wejścia. Stosuje się ją także w przypadku wysokiego poziomu dojrzałości sektora poprzedniego czy następnego.

• Fuzje konglomeratów powstaje, kiedy działalność produkcyjna obu partnerów nie wiąże się ze sobą. Polegają na łączeniu kapitałowym i organizacyjnym partnerów strategicznych, działających w odrębnych sektorach, i często na różnych rynkach. Opierają się głównie na wykorzystaniu zasobów jednego z partnerów. Oznacza łączenie się przedsiębiorstw, które stanowią powiązanie wszystkich lub znacznej części branż i sektorów. Jest to działanie, w którym przenosi się siłę z jednej branży do drugiej.

• Przejęcie o charakterze dywersyfikacji powiązanej jest rozszerzaniem zakresu działalności firmy, właściwie o niekonkurencyjne w danym momencie działy, ale jednocześnie, umożliwiające wykorzystanie dotychczasowych kompetencji. Podejmując decyzję o dywersyfikacji powiązanej, firmy bardzo często poprawiają swoją sytuację rynkową, mogą manipulować pewnymi zachowaniami na różnych rynkach, co w konsekwencji powoduje, że można zastosować ceny dumpingowe, aby szybko przejąć nowy rynek.

• Fuzje koncentracyjne polegają na przyłączeniu przedsiębiorstw, które najczęściej przybierają typ horyzontalny i produktowo - rynkowy.

• Fuzje koordynacyjne przybierają formę fuzji pionowych oraz poziomych.

• Fuzja symetryczna to współpraca partnerów, którzy wnieśli do powstającej fuzji porównywalne udziały, w podobny sposób kontrolują podmiot gospodarczy lub jedna z firm tworzących fuzję nie jest dominująca w danym sektorze gospodarczym.

• Fuzja egalitarna polega na połączeniu się firm o tej samej lub podobnej wielkości i potencjale rynkowym. Jest fuzją bardzo rzadko stosowaną.

Fuzje należą do rozwiązań przyjaznych, natomiast w momencie łączenia firm niejednakowych, gdzie dominuje silniejsza firma, mamy do czynienia z akwizycją, czyli wrogim przejęciem, które w efekcie może prowadzić do eliminacji przejmowanego przedsiębiorstwa. Przejęcie przedsiębiorstwa polega na przejęciu kontroli nad działalnością przez inny podmiot, którym może być: przedsiębiorstwo, instytucja finansowa, kadra menadżerska lub pracownicy. Firma przejmująca nabywa ponad pięćdziesięcioprocentowy pakiet, stanowiący wartość kapitału przejmowanego przedsiębiorstwa poprzez: kupno akcji, zakup aktywów, prywatyzację spółki publicznej, bądź wspólne przedsięwzięcie.

Efektami fuzji jest zwiększenie skali działalności i sprzedaży na rynkach globalnych. Powstawanie oszczędności na skutek mniejszych kosztów zakupu (siła przetargowa), redukcja personelu, niższy koszt jednostkowy oraz lepsze zarządzanie i lepszego wykorzystanie kanałów dystrybucji.

Przykłady największych fuzji w historii:

• Fuzja firm naftowych Exxon oraz Mobil w 1999r. o wartości 86,355 mld USD

• Fuzja gigantów bankowych Travelers oraz Citicorp w 1998r. o wartości 72,558 mld USD

• Fuzja amerykańskich firm telekomunikacyjnych SBC oraz Ameritech w 1998r. o wartości 72,357 mld USD

• Fuzja firm motoryzacyjnych Deimler-Benz oraz Chrysler w 1998 roku o wartości 39,513 mld USD

10 największych fuzji i przejęć w Polsce w roku 2010

Pozycja	Target	Kupujący/Sprzedający	Pakiet (proc.)	Wart. transakcji (mln PLN)
1	Polska Telefonia Cyfrowa sp. z o.o	Deutsche Telekom/Vivendi, Elektrim	51	5 600
2	Dalkia Polska	Industry Funds Management/Dalkia International	40	1 600
3	Agros Nova	IK Investment/ITR Investment Partners, Rodzina Niewiadomskich	~100	750 - 1000
4	Cadbury Wedel	Lotte Group/Kraft Foods	100	750 - 850
5	Neovision Holding B.V.(n)	Grupa TVN/ITI Media Group	49	730
6	Masterlease	konsorcjum funduszy z Abris Capital Partners na czele	~100	700
7	Ruch SA	Eton Park Capital Management/inwestorzy giełdowi, Skarb Państwa	100	630
8	Formula Systems	Asseco Poland SA/Emblaze Group	50	420
9	Nepentes SA	Sanofi-Aventis SA/Łukasz Butruk, Marek Orłowski, inwestorzy giełdowi	100	420
10	CEDC (dystrybucja alkoholi)	Eurocash SA/CEDC	100	390

http://www.forbes.pl/rankingi/ranking-najwiekszych-przejec-2010,10890

Bibliografia

1. Budnikowski A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Wydanie III zmienione, PWE, Warszawa 2006.

2. Rymarczyk J., Internacjonalizacja i globalizacja przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 2004.

Netografia

1. http://www.newtrader.pl/inwestycje-zagraniczne,659,ekonomia.html (08.03.2011).

2. http://ceo.cxo.pl/artykuly/56544/Najwieksze.fuzje.i.przejecia.firm.html (11.03.2011).

3. http://rubiez.nazwa.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=63 (11.03.2011)

1

---