inteligencja emocjonalna

NARZĘDZIA

1. Skala Inteligencji Emocjonalnej - twarze SIE-T [Matczak, Piekarska, Studniarek]

2. Popularny Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej [Jaworowska, A., Matczak]

3. Kwestionariusz inteligencji emocjonalnej INTE [Schutte, Malouff, Hall, Haggerty, Cooper, Gloden, Dornheim]

LEKTURA

1. Matczak, A., Jaworowska, A. (2001). Podręcznik do Kwestionariusza INTE. Warszawa: PTP PT

2. Jaworowska, A., Matczak, A. (2005). Popularny Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej (PKIE). Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego

3. Matczak, M, Piearska, J., Studniarek, E. (2005). Skala Inteligencji Emocjonalnej - Twarze (Sie-T). Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego

4. Salovey, P., Sluyter, D. (1999). Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.

5. Goleman, D. (1997). Inteligencja emocjonalna. Poznań: Media Rodzina

TEORIA

Inteligencja emocjonalna to: zbiór zdolności warunkujących wykorzystywanie emocji przy rozwiązywaniu problemów, zwłaszcza w sytuacjach społecznych. Można też nawiązując do definicji inteligencji ogólnej przyjmowanych we współczesnej psychologii poznawczej uznawać inteligencję emocjonalną za ogół zdolności warunkujących efektywność przetwarzania informacji emocjonalnych.

Inteligencja emocjonalna w koncepcji Saloveya i Mayera - 1990 rok.

Inteligencja emocjonalna - została uznana za podzakres inteligencji społecznej i zdefiniowana jako zdolność człowieka do śledzenia własnych i cudzych uczuć i emocji, różnicowania ich oraz wykorzystywania na tej drodze informacji w kierowaniu swoim myśleniem i działaniem.

W strukturze inteligencji emocjonalnej Salovey i Mayer wyróżnili trzy główne komponenty:

1. obejmuje cztery bardziej szczegółowe zdolności: dwie związane z oceną i ekspresją emocji własnych: na poziomie werbalnym i niewerbalnym, oraz dwie związane z oceną emocji innych ludzi: wyrażanych werbalnie i niewerbalnie (ta ostatnia zdolność została nazwana empatią)

2. druga grupa komponentów to dwie zdolności: do regulowania emocji własnych (np. świadomego angażowania się w nie lub „odłączania” od nich i do regulowania emocji innych ludzi.

3. Na grupę trzecią składają się: zdolności do wykorzystywania emocji jako czynników ułatwiających elastyczność, twórcze myślenie, giętkość uwagi i motywowanie się do działania.

W zmodyfikowanej wersji model Saloveya i Mayera uwzględnia nie trzy, lecz cztery główne grupy zdolności składające się na inteligencję emocjonalną - uwzględniony aspekt rozwojowy.

1. zdolność do spostrzegania i wyrażania emocji

• we własnych stanach fizjologicznych, doznaniach i myślach;

• rozpoznawanie emocji u innych ludzi (na podstawie wyglądu, tonu głosu, zachowania) i w dziełach sztuki

• zdolność do wiernego wyrażania emocji i związanych z nimi potrzeb

• różnicowanie między adekwatnymi i nieadekwatnymi oraz szczerymi i nieszczerymi wyrazami uczuć.

2. zdolności do emocjonalnego wspomagania myślenia (zdolności do asymilowania emocji w przebieg procesów poznawczych)

• zdolność do emocjonalnego sterowania uwagą (ukierunkowanie jej na ważne informacje)

• zdolność do wywoływania w sobie określonych emocji w celu zrozumienia przeszłej, aktualnej lub przyszłej sytuacji;

• zdolność do przyjmowania różnych punktów widzenia (odpowiadających zmieniającym się nastrojom)

• zdolność do stosowania przy rozwiązywaniu problemów różnych sposobów podejścia - korespondujących z odmiennymi stanami emocjonalnymi.

3. zdolność do rozumienia i analizowania emocji oraz wykorzystywania wiedzy emocjonalnej

• zdolność do nazywania emocji i rozumienia relacji między słowami a oznaczonymi przez nie treściami emocjonalnymi;

• zdolność do interpretowania znaczenia emocji - ich związku z określonymi relacjami międzyludzkimi (np. związku smutku ze stratą)

• zdolność do rozumienia uczuć złożonych (np. miłości połączonej z nienawiścią) czy stanów będących kombinacją kilku prostszych emocji (np. strachu i zdziwienia)

• zdolność do rozumienia i przewidywania zmian w przebiegu emocji (np. przechodzenia od złości do wstydu).

4. zdolność do kontrolowania i regulowania emocji własnych i cudzych.

• zdolność do „otwierania się” na emocje, zarówno w przyjemne jak przykre;

• zdolność do świadomego angażowania się w emocje lub separowania od nich, odpowiednio do oceny ich wartości informacyjnej czy użyteczności

• zdolność do śledzenia emocji i oceniania ich (pod względem wyraźności, typowości, adekwatności, siły wywieranego przez nie wpływu

• zdolność do kierowania emocjami własnymi i cudzymi - łagodzenie emocji negatywnych i wzmocnienie pozytywnych (bez jednoczesnego ignorowania lub wyolbrzymiania niesionych przez nie informacji)

• dwie ostatnie zdolności autorzy określają jako zdolności do „metadoświadczania” emocji - dokonywania ich meta oceny i metaregulacji.

NARZĘDZIA

1. SKALA INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ - TWARZE (SIE-T)
Anna Matczak, Joanna Piekarska, Elżbieta Studniarek

Test służy do pomiaru zdolności do rozpoznawania ekspresji mimicznej; zdolność ta traktowana jest jako jeden z podstawowych komponentów inteligencji emocjonalnej.

Kwestionariusz INTE jest oparty o pierwszą wersję koncepcji Saloveya i Mayera.

Wiek: młodzież od 16. roku życia i dorośli

Procedura: badania grupowe lub indywidualne, bez ograniczenia czasu; przeciętnie 15 - 20 minut.

Opis: Materiał testowy stanowi 18 fotografii twarzy (na połowie widnieje mężczyzna, na połowie kobieta). Poszczególnym fotografiom przypisane są zestawy sześciu nazw emocji. Badany ma każdorazowo zdecydować, czy widoczna na fotografii twarz wyraża wymienione emocje. Łączna liczba pozycji testowych wynosi 108 (18 fotografii x 6 emocji).

Rzetelność: zadowalająca zgodność wewnętrzna.

Trafność: za trafnością teoretyczną przemawiają głównie stwierdzone w badaniach walidacyjnych związki wyników SIE-T ze zdolnościami wchodzącymi w skład inteligencji emocjonalnej, mierzonymi innymi testami, z inteligencją ogólną, cechami temperamentu oraz pewnymi właściwościami wychowania w rodzinie.

Normy: opracowano normy stenowe dla uczniów szkół średnich, studentów oraz nie studiujących osób dorosłych.

Zastosowanie: w badaniach naukowych oraz - jako narzędzie pomocnicze - w praktyce diagnostycznej (poradnictwo, doradztwo, selekcja).

2. Popularny Kwestionariusz Inteligencji Emocjonalnej - PKIE (Jaworowska, A., Matczak, A.) 2005 rok, Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

Konstruując PKIE, oparto się na modelu Saloveya i Mayera, który uwzględnia cztery główne komponenty inteligencji emocjonalnej. Jednak w świetle danych empirycznych wskazujących na stosunkową odrębność zdolności do rozpoznawania emocji własnych i cudzych oraz zdolności do rozpoznawania i wyrażania emocji, uznano za wskazane osobne potraktowanie bardziej szczegółowych składników wyróżnionej we wspomnianym modelu grupy pierwszej (dotyczącej spostrzegania własnych i cudzych emocji oraz wyrażania emocji). W konsekwencji wiec, tworząc pytania kwestionariusza, brano pod uwagę sześć hipotetycznych zdolności:

1. zdolność do uświadamiania sobie własnych emocji i doceniania ich znaczenia;

2) zdolność do adekwatnego wyrażania emocji;

3) zdolność do rozpoznawania emocji u innych ludzi;

4) zdolność do rozumienia emocji - ich przyczyn i konsekwencji

5) zdolność do emocjonalnego wspomagania myślenia (emocjonalnego sterowania uwagą, wywoływania w sobie emocji, które mogą sprzyjać rozwiązywaniu określonych problemów, wykorzystywania nastrojów usposabiających do wykonania określonych zadań

6) zdolność do kontrolowania i regulowania emocji

Opis narzędzia

Kwestionariusz, stworzony przez Annę Matczak, Aleksandrę Jaworowską, Annę Ciechanowicz, Joannę Stańczak i Ewę Zalewską, składa się z 94 pozycji, które mają charakter stwierdzeń sformułowanych w pierwszej osobie liczby pojedynczej np. Czasem nie wiem, dlaczego jest mi smutno. Badany każdorazowo ocenia stopień, w jakim zgadza się z tym, że dane stwierdzenie odnosi się do jego osoby:

Cztery skale:

1. AKC: akceptowanie, wyrażanie i wykorzystywanie własnych emocji w działaniu; (15 pozycji);

2. EMP: empatia, czyli rozumienie i rozpoznawanie emocji innych ludzi (18 pozycji);

3. KON: kontrola, także poznawcza, nad własnymi emocjami (11 pozycji)

4. ROZ: rozumienie i uświadamianie sobie własnych emocji (10 pozycji)

Wynik ogólny: na wynik ogólny PKIE składają się wszystkie pozycje wchodzące w skład kwestionariusza: jest to więc suma wyników w czterech skalach oraz w 40 pozycjach, które nie wchodzą w skład żadnej ze skal.

Kwestionariusz ma dwie formy: komputerową (na płycie CD) i papierową. Wersja komputerowa przeznaczona jest do samobadania.

Wiek: normy opracowano dla uczniów oraz osób dorosłych, oddzielnie dla kobiet i mężczyzn ze względu na stwierdzone różnice w wynikach między osobami obu płci. Obie próby, uczniów i dorosłych miały charakter incydentalny i nie można ich traktować jako prób reprezentatywnych dla odpowiednich populacji.

Nakazana ostrożność w wykorzystaniu norm przy ocenie wyników osób uczących się w szkołach zasadniczych oraz osób z wykształceniem niższym niż zasadnicze.

Procedura badania:

1. dla wersji komputerowej

- samobadanie po dokonaniu instalacji programu;

2. dla wersji papierowej

- badanie za pomocą wersji papierowej PKIE przeprowadza się grupowo

Rzetelność - oszacowano zgodność wewnętrzną (współczynniki alfa Cronbacha) poszczególnych skal oraz wyniku ogólnego PKIE dla kobiet i mężczyzn w każdej próbie oddzielnie. Rzetelność wyniku ogólnego PKIE jest bardzo wysoka - we wszystkich grupach (uczniów, dorosłych zróżnicowanych płciowo) osiąga lub przekracza wartość 0,90. Rzetelność poszczególnych skal jest niższa; w grupie uczniów większość współczynników oscyluje wokół wartości 0,70, natomiast u dorosłych - wokół 0,80.

Trafność

Najlepszym wskaźnikiem inteligencji emocjonalnej mierzonej przez PKIE jest wynik ogólny, na co wskazują wysokie współczynniki korelacji z wynikami Kwestionariusza Inteligencji Emocjonalnej INTE

Analiza skupień - profile:

WIE - wysoka inteligencja emocjonalna: we wszytskich czterech skalach wyniki są wysokie, na ogół na podobnym poziomie (powyżej 6 stena);

PIE - przeciętna inteligencja emocjonalna: we wszystkich czterech skalach wyniki są na podobnym poziomie i oscyluja wokół 4. - 5 stena;

DOŚW - wysokie wyniki w skalach odpowiadających „doświadczeniowej” inteligencji emocjonalnej, a więc w AKC i EMP, przy dużo niższych wynikach w skalach KON i ROZ;

STR - wysokie wyniki w skalach odpowiadających „strategicznej” inteligencji emocjonalnej, a wiec KON i ROZ, przy dużo niższych wynikach w skalach AKC i EMP.

Zastosowanie:

PKIE przeznaczony jest dla osób w różnym wieku - uczniów gimnazjów i szkół średnich oraz osób dorosłych.

Można rekomendować jego wykorzystanie w badaniach naukowych nad naturą inteligencji emocjonalnej. Pozwala bowiem na określenie nie tylko ogólnego poziomu inteligencji emocjonalnej, ale także pozwala uchwycić zakres poszczególnych zdolności wchodzących w jej skład.

Profil: uzyskany w badaniu profil zdolności mierzonych przez PKIE pozwala określić mocne i słabe strony badanego.

Do diagnozy indywidualnej także może być wykorzystany; doradztwo zawodowe, wybór kierunku kształcenia.

3. KWESTIONARIUSZ INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ INTE

N.S. Schutte, J.M. Malouff, L.E. Hall, D.J. Haggerty, J.T.

Cooper, Ch.J. Gloden, L. Dornheim

Kwestionariusz służy do pomiaru inteligencji emocjonalnej, rozumianej jako zdolność do rozpoznawania, rozumienia i kontrolowania własnych oraz cudzych emocji, a także zdolność do efektywnego wykorzystywania emocji w kierowaniu własnym oraz cudzym działaniem.

Polska adaptacja: Anna Ciechanowicz, Aleksandra Jaworowska, Anna Matczak (2000)

Wiek: młodzież, dorośli.

Procedura: badanie grupowe lub indywidualne; bez ograniczenia czasu; przeciętnie 10 minut.

Opis: INTE składa się 33 pozycji o charakterze samoopisowym, których prawdziwość w stosunku do własnej osoby badany ocenia na pięciostopniowej skali.

Rzetelność: zadowalająca zgodność wewnętrzna oraz stabilność bezwzględna.

Trafność: wykazana na podstawie analizy różnic międzygrupowych oraz na podstawie korelacji wyników INTE i innych narzędzi do pomiaru inteligencji, osobowości oraz kompetencji społecznych.

Normy: dla uczniów szkół średnich w wieku 15-19 lat oraz dla dorosłych w wieku 20-54 lata (próby ogólnopolskie).

Zastosowanie: przede wszystkim do celów badawczych.

Dodatek

IE by MAYER& SALOVEY (1989-90)

Inteligencja emocjonalna - podzakres inteligencji społecznej - zdolność do rozpoznawania i kierowania własnymi emocjami i uczuciami, zdolność do dostrzegania i kierowania emocjami i uczuciami innych, znajomość różnorodnych stanów emocjonalnych i wykorzystywanie tych umiejętności w kierowaniu własnymi działaniami i motywami oraz zdolność do nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z innymi.

Procesy psychiczne z nią związane:

• Ocena i ekspresja emocji związanych z podmiotem i dotyczących innych ludzi

• Regulacja procesów emocjonalnych przeżywanych w związku z samym podmiotem, jak i przeżywanych w kontaktach z innymi

• Wykorzystanie emocji jako istotnych wskaźników w procesie szeroko rozumianej adaptacji

Różnice indywidualne przejawiają się w stylach przetwarzania oraz w poziomie umiejętności, z jakimi dana osoba potrafi wykorzystać różne aspekty inteligencji emocjonalnej.

Inteligencja emocjonalna zawiera więc:

• Zdolność do trafnej percepcji, oceny i ekspresji emocji

• Zdolność do uzyskiwania dostępu do procesów emocjonalnych i/czy generowania ich wówczas, gdy ułatwiają one proces myślenia

• Zdolność do rozumienia emocji i wiedzy o emocjach

• Zdolność do takiej regulacji emocji i kontroli emocjonalnej, która zapewnia rozwój emocjonalny i intelektualny

INTELIGENCJA EMOCJONALNA

świadoma regulacja emocji w celu ułatwienia rozwoju intelektualnego

rozumienie i analiza emocji, włączenie wiedzy o emocjach

emocjonalność wspomagająca myślenie

percepcja, ocena i ekspresja emocji

KOMPETENCJA EMOCJONALNA by C. SAARNI

Jako kategorie wspomagające w wyjaśnianiu mechanizmów progresywnego procesu rozwoju kompetencji emocjonalnej wykorzystuje takie kategorie, jak: poczucie własnej wartości (self-esteem), skuteczności (self-efficacy) oraz potocznej teorii emocji.

Komponenty kompetencji emocjonalnej są wynikiem szeroko rozumianego uczenia.

• Świadomość stanów emocjonalnych, od prostych aż po złożone emocje oraz świadoma akceptacja tego, iż przebieg emocji ma swoją dynamikę i elementy niedostępne świadomości - powstaje na bazie wrodzonych wzorców ekspresji, lecz jej warunkiem jest uprzedni rozwój Ja.

• Umiejętność różnicowania emocji innych na podstawie wskaźników sytuacyjnych oraz ekspresji mimicznej.

• Zdolność do używania określeń werbalnych do opisu emocji, w tym ekspresji za pomocą określeń wspólnych kulturowo.

• Umiejętność empatycznego wnikania w przeżycia emocjonalne innych - dwa etapy: wcześniejszy rozwojowo - sytuacyjny, drugi - wiąże się z emocjonalnym współodczuwaniem bez obserwacji sytuacji emocjogennej

• Umiejętność różnicowania stanów emocjonalnych korespondujących ze spójną ekspresją mimiczną od stanów jej pozbawionych - różne formy takie jak: przesadna ekspresja, minimalizacja ekspresji, neutralizowanie emocji i substytucja emocji.

• Znajomość kulturowych reguł i norm emocjonalnych

• Umiejętność wykorzystania wiedzy o partnerze interakcji w celu wnioskowania o przeżywanych emocjach

• Zdolność do akceptacji perspektywy interakcyjnej w relacjach interpersonalnych emocjonalnie angażujących - świadomość wykorzystywania strategii autoprezentacyjnych

• Zdolność do adaptacyjnego radzenia sobie z emocjami negatywnymi przy pomocy zróżnicowanych strategii - kontrola i regulacja tych emocji

• Wiedza na temat tego, że struktura czy natura relacji interpersonalnych jest wyznaczana przez bezpośrednią relację emocjonalną oraz przez wzajemność czy symetryczność istniejącą między uczestnikami interpretacji.

• Zdolność do emocjonalnej samowystarczalności - jednostka postrzega siebie jako trafnie odczuwającą.

Emocje i motywacje/ćwiczenia/IE [skrypt by jolarosińska&marekjaros2007] 8/8

emocje i motywacje/ćwiczenia

Emocje generowane jako pomoc w ocenie czy pamięci związanej z emocjami

Wahania nastroju zmieniają perspektywę postrzegania - uwzględnienie wielu perspektyw w danej sytuacji

Zdolność do rozpoznawania emocji na podstawie korelatów fizjologicznych oraz myśli

Stany emocjonalne w różny sposób modelują metody rozwiązywania problemów - np. radość ułatwia myślenie indukcyjne

Zdolność do rozpoznawania prawdopodobnych sekwencji emocji - od złości do wstydu

Zdolność do rozumienia złożonych emocji lub kombinacji emocji

Zdolność do interpretacji znaczenia jakie niosą emocje w kontekście relacji w jakich występują

Zdolność do nazywania emocji i rozpoznawania związków między etykietami a treściami

Zdolność do identyfikacji emocji innych - wygląd, ton głosu, etc.

Zdolność do rozróżnienia adekwatnych i nieadekwatnych lub prawdziwych i fałszywych niewerbalnych przekazów

Zdolność do refleksyjnej kontroli emocji bez ignorowania ich wartości informacyjnej

Zdolność do świadomej kontroli emocji w relacji ze sobą i innymi

Zdolność do świadomego włączania emocji w zależności od oceny ich wartości

Emocje wspomagają myślenie - kierowanie uwagi na istotne informacje

Umiejętność adekwatnego wyrażania emocji oraz potrzeb z nimi związanych

Zdolność do otwarcia się na emocje tak przyjemne, jak i nieprzyjemne

niewerbalna percepcja

empatia

poziom niewerbalny

poziom werbalny

myślenie

uwaga

motywacja

elastyczność

inni

ja

inni

ja

wykorzystanie emocji

regulacja emocji

ocena i ekspresja emocji

inteligencja emocjonalna

---