Połaniec w czasie II wojny światowej

1 września 1939 roku do godzin popołudniowych nie wiedziano jeszcze w wybuchu wojny . Przywieziono tę informacje wieczorem ze Staszowa. Po otrzymaniu tej wiadomości mieszkańcy Połańca trwali w niepokoju, ale byli pewni, że Niemcy nie zdołają się dostać do centrum Polski . Wierzono, że Anglia i Francja przyjdą nad z pomocą na wypadek wojny.

W piątek 1 września, wczesnym rankiem na niebie nad Połańcem pojawiły się niemiecki samoloty. Leciały z zachodu na wschód w stronę Mielca. Wielu młodych mężczyzn otrzymywało karty mobilizacyjne nakazujące wstąpienia w szeregi wojsk. Armie zostały zaopatrzone w najlepsze konie i wozy w mieście. W Połańcu nastąpiła atmosfera grozy, strachu i przygnębienia .

Z 4 na 5 września 1939 wyjechała z Połańca policja i poczta, natomiast 7 września przestał funkcjonować Urząd Miasta i Gminy w Połańcu . Przez Połaniec cofała się dwudziesta trzecia dywizja piechoty generała Sadowskiego , kawaleria dywizyjna , pięć taborów strzelców podhalańskiej pułkownika Woźniakowskiego i gros artylerii .

Wszyscy zmierzali przez Wisłę.

10 września 1939 w niedzielę przez kilka godzin sunęły samochody osobowe, wojskowe i cywilne. Na czele tej kolumny przejeżdżał prze Połaniec chwilowo się zatrzymując :

Generał Sadowski, generał Szyling i podpułkownik Władysław Stewik .

73 pułk 23 dywizji piechoty okopał od południa Tursko Małe a 75 pułk okopał Rudniki i Okrągłą , 11 pułk Stróżki od strony Wisły.

Polacy mieli jeszcze nadzieję na uratowanie Polski , lecz 17 września 1939 roku wraz z wkroczeniem Armii Czerwonej na ziemie kresowe nadzieja zamarła . Podczas przemarszu wojsk polskich prze Połaniec jednego żołnierza koło przysiółka Żapniów , rozstrzelano ponieważ podejrzany był o szpiegostwo. Na podwórku szkolnym w górce, ul. Ruszczańska zginął żołnierz rozsadzony własnym granatem przy nabieraniu wody ze studni. To tylko niektóre z tragicznych przypadków śmierci młodych i niewinnych osób, które zginęły w naszej miejscowości.

Budynki Połańca nie zostały zburzone natomiast Niemcy zbombardowali most w Baranowie Sandomierskim i stacje kolejową w Tarnobrzegu.

Ludzie z Połańca i okolic zaczęli emigrować na zachód. Ludzie nieśli ze sobą dramatyczne nowiny. Rósł strach, który sprawiał ,że ludzie opuszczali swoje domy, myśląc, że wojna ich ominie.

Mieszkańcy spakowali swój dorobek życia i najczęściej wozami w kilka rodzin odjeżdżali z miejsca pobytu. Niektórzy młodzi, waleczni mężczyźni postanawiali na własna rękę poszukać jednostek polskiego wojska , by podjąć służbę i wziąć udział w walce obronnej .

Ludzie uciekali zatłoczonymi ulicami w wielkiej panice i lęku przed pociskami i bombami Hitlerowskich samolotów, które ostrzeliwały zatłoczone drogi. Wędrówka stawała się coraz bardziej niebezpieczna. Najczęściej podróżowali nocą a w dzień odpoczywali w zacisznych terenach leśnych.

Wśród uciekinierów szerzyły się zakaźne choroby. Ich ofiarą podały głównie dzieci. Czas ten był dla niektórych rodzin szczególnie tragiczny. Dzieci umierały im na rekach z głodu i wyczerpania.

W czasie postojów kobiety zajmowały się gotowaniem ubogich zup przyrządzanych najczęściej z wykopanych w polu Zimniaków, jarzyn lub ewentualnie przy wyjątkowym szczęściu rosół ze zdobytej kury. W wielu wsiach jeszcze dziś możemy wejść do podziemnych piwnic, w których niegdyś ukrywali się Polacy przed hitlerowcami. Są one bardzo trwale skonstruowane, zabezpieczone przed zawaleniem.

Bilans wojny obronnej w 1939 dla gminy Połaniec przedstawia się następująco :

• 11 zabitych żołnierzy

• 6 ciężko rannych

• 28 w niewoli niemieckiej

• 3 w niewoli w Związku radzickim

• 2 internowanych na Węgrzech - Jan Łowicki, Franciszek Cieślikowski.

2 policjantów zabrało NKWD do niewoli radzieckiej , do Katynia i tam ich zamordowano .

Już od połowy września 1939 r. na terenie południowo-zachodniej Polski dogasała kampania wrześniowa. Uchodźcy wracali do swoich domów w śród nich polscy żołnierze . Powoli życie zaczęło się stabilizować .

Pozorną ciszę na tym terenie w godzinach popołudniowych zakłócały samoloty niemieckie, wracające nad Wisła z walczące Warszawy w stronę Krakowa od 22 września 1939.

Gmina Połaniec należała do powiatu sandomierskiego, gdzie władzę objął oficer niemiecki z siedzibą w Opatowie .

Wiosną 1940 roku przez około 2 tygodnie oddziały żandarmerii stacjonowały w Połańcu , w Domu Ludowym i w szkole na Zamościu, przy ul. Staszowskiej.

Miejscowi Żydzi musieli wyposażyć żandarmów we wszystko: żywność, pościele, łóżka, opał, a nawet skóry na buty. Niemcy wyśmiewali Żydów, często zmuszano ich do śpiewu, np.:

„Śmigły Rydz nie nauczył Żydów nic, Hitler złoty nauczył Żydów roboty”.

Wojsko Polskie przegrało bitwę w 1939 r. lecz nie przegrało wojny , która nadal trwała. Od początku planowano walkę konspiracyjną z okupantem. W Połańcu i jego okolicy przystąpiono do organizowania podziemia.

W marcu 1940 roku kapitan wojsk polskich PS. „Sucha Rzeczka” zgromadził wokół siebie oficerów z terenu i wspólnie powołano improwizowaną kampanie. Dowódca kampanii został porucznik Jan Bień- nauczyciel z Połańca, natomiast dowódcami plutonów zostali : por. Dalmata Józef z Kraśnika , Kazimierz Wałcerz i Czesław Kubik. 1941 r. złapany przez Niemców, torturowany nie zdradził tajemnicy.

Do czasu pobytu Żydów w Połańcu, Polacy mieli jeszcze życie ulgowe. Niemcy od czasu do czasu przyjeżdżali tu , aby ściągnąć kontrybucje od Żydów w postaci : skór na buty, futer, ciepłej odzieży, niklu, miedzi.

Wszystko było im potrzebne.

Prawo zamieszkiwania Żydom w Połańcu nadał przywilejem król Władysław IV Waza 12 stycznia 1647 roku , chociaż w Połańcu Żydzi byli już wcześniej. Krów Władysław IV poręczył bezpieczeństwo posiadania domów i placów, zapewnił wolność handlu , prawo posiadania kramów i jatek . Liczba Żydów wzrosła w początkowym okresie okupacji.

18 i 19 października 1942 dziewięciu Niemców przy pomocy żydowskiego Judenratu spędziło wszystkich Żydów na rynek. Tu dokonano segregacji zdolnych do transportu , a pozostałych głównie dzieci starców i kalekich zaczęto rozstrzeliwać . Zwłoki przewieziono później na cmentarz żydowski - kirkut - zlokalizowany również przy dzisiejszej ul. Partyzantów. Zdolni do transportu o ile nie zbiegli w drodze trafili do obozów zagłady .

W 1943 r. Niemcy nakazali rozbiórkę drewnianej, modrzewiowej synagogi .

Trochę później zdewastowany został cmentarz Żydowski .

Wykonała:

xxxxxxxx

5

---