Komunikowanie:
przekaz informacji na odległość związany z mass mediami
przemieszczanie się ludzi/ przedmiotów w przestrzeni
porozumiewanie sie ludzi
Mechanizm komunikowania społecznego
sposób przekazu - pośredni, bezpośredni
narzędzie - przekaźnik
Kreowanie znaczenia - ustalenie co jedna osoba chce powiedzieć drugiej; sytuacja wyznacza znaczenia.
Komunikowanie społeczne - proces porozumiewania się jednostek, grup ludzi, instytucji, itp
Elementy procesu komunikowania:
nadawca - człowiek, instytucja, grupa ludzi
odbiorca
komunikat - przekaz, treść, dyskurs
kanał
kontekst (społeczny, kulturowy, fizyczny, historyczny)
szumy (wewnętrzne (kondycja nadawcy i odbiorcy; np. ból głowy), zewnętrzne (otoczenie; np. syrena policyjna, roboty drogowe), semantyczne (niezrozumienie wypowiedzi, zamierzone/niezamierzone))
sprzężenie zwrotne (bezpośrednie, opóźnione)
Funkcje komunikowania:
konatywna (perswazyjna) - przekaz ma odnieść okr. skutek, wpływ na odbiorcę
informacyjna
socjologiczno-psychologiczna - pakt faktograficzny, chcemy wiedzieć kto z kim rozmawia, kiedy, dlaczego, itp
ekspresji/ emocji
fatyczna - pozwala szybko nawiązać kontakt (jedna z najważniejszych wg. Malinowskiego)
ludyczna - zabawa, rozrywka
edukacyjna
metajęzykowa - językiem o języku
Piramida komunikowania McQuail'a:
masowe - komunikowanie pośrednie (przez urządzenia, podpory techniczne niezbędne do rozpowszechniania info)
instytucjonalne - partia, org. społ., oparte o schematy np. klient-sprzedawca, petent-urzędnik
międzygrupowe
grupowe - okr. społeczności lokalne, subkultury
interpersonalne - bezpośrednie, interaktywne (sprzężenie zwrotne), jedność czasu i przestrzeni, face-to-face, werbalne i niewerbalne, komunikowanie symetryczne lub niesymetryczne
intrapersonalne - z samym sobą
Poziomy komunikowania interpersonalnego:
fatyczny
instrumentalny
afektywny (uczucia)
Komunikacja masowa:
pośrednik - kanał
odbiorca - rzesza
nadawca pierwotny - ktoś może reprezentować instytucję
nadawca wtórny - rozprzestrzenia przekazy
4 władza
nadawca w internecie często jest nieprofesjonalny
Komunikowanie sieciowe; cechy:
interpersonalne
osoby nie muszą się znać
komunikat przez urządzenie techniczne
ogranicza się do zmysłu wzroku i słuchu
zerwanie jedności czasu i przestrzeni
może być opóźnione np. mail
szumy - obniżenie możliwości komunikowania n p. brak intenetu
Komunikowanie; podziały:
jednokierunkowe (opóźnione/brak sprzężenia zwrotnego)/ dwukierunkowe
informacyjne/ perswazyjne
werbalne/ niewerbalne
symetryczne/ niesymetryczne
Poziomy recepcji (odbiór):
percepcja - postrzeganie; zmysły (wzrok, słuch, dotyk, smak, węch)
rozumienie -zgodne z nadawcą, częściowe, niezgodne
interpretacja - zależy od wiedzy, doświadczeń
zapamiętanie - często chwilowe
wykorzystanie (skutek) - co zrobimy z informacją
Modele komunikowania - słowne lub graficzne przedstawienia obrazujące proces komunikowania w schematycznej i uproszczonej formie.
Paradygmat:
dominujący - co myśleć, jak robić, wskazówki
instytucjonalny - o czym myśleć, instytucja narzuca nam punkt widzenia
krytyczny - o czym nie myśleć
techniczny - jak myśleć
[???]W zależności od wybranego paradygmatu rozróżnić można modele komunikowania:
m. strukturalne - co w dany proces wchodzi
m. dynamiczne - jak się odbywa sam proces
m. funkcjonalne - relacje pomiędzy poszczególnymi elementami
m. operacyjne - przewidują co się w procesie może stać
M. transmisji - przekazywanie informacji nazywamy: m. efektu bezpośredniego, srebrzystej kuli, zastrzyku podskórnego, bodźca-reakcji
M. przyciągania uwagi (rozgłosu) - występuje ZAWSZE przy reklamie
M. rytuału - związany z symboliką np. święta, 1 listopada, itp
M. rytuału (ekspresyjny):
związany z symbolami
nacisk na okr. psychiczną satysfakcją odbiorcy i nadawcy
powielanie społecznych przekonań
charakter celebracyjny, dekoratywny (np. okres świat, pewne zachowania, ceremonie)
M. Hall'a - recepcji ( kodowania i dekodowania; klocków): ile informacji kodujemy i dekodujemy oraz jak się do tej info ustosunkowujemy:
kodujemy i dekodujemy wszystko
kodujemy i dekodujemy tylko część
nie zgadzamy się i odrzucamy pewne treści
Teoria agenda setting - środki masowego przekazu wywierają wpływ na zakres i hierarchię myślenia. Media tworzą hierarchiczną strukturę informacji przekazywanych publiczność. Mają wpływ na to o czym ludzie myślą. Selekcją info zajmują się gate-keeperzy.
Model procesu agenda-setting:
wydarzenia/sprawy - pierwsza selekcja
wybór newsów
rodzaj medium informacyjnego
rodzaj historii
stopień emocjonalności
zainteresowanie/wiedza
potrzeba orientacji
dostęp do mediów (dostęp do ludzi)
wiedza społeczna
zachowanie społeczne
Cechy news'a:
zdarzenie
krótkotrwały
łatwo zauważalny
jednoznaczny
ważny dla odbiorców
przewidywalny
niespodziewany
powtarzalny
dominacja państw ważnych
dot. elit społecznych
spersonifikowany
Teoria użytkowania i korzyści; założenia:
aktywne audytorium
użytkowanie ma charakter celowy
konkuruje z innymi sposobami zaspokajania potrzeb
wybór jest zawsze uzależniony od audytorium
dla okr. rodzaju korzyści nie wystarczy znajomość przekazu
uzyskanie korzyści
Fazy rozwoju badań nad t. użytkowania i korzyści:
f. opisu - zachowania odbiorcze są świadome, celowe i selektywne
f. operacjonalizacji - co ludzie robią z mediami, obserwacja środowiska
f. wyjaśnień - budowanie samej teorii
f. konstruowania i formułowania/weryfikowania? teorii
Kom. międzykulturowe - porozumiewanie się ludzi różnych kultur; a sama jest aktem rozumienia i bycia rozumianym przez audytorium o innej kulturze.
Wiedza o uczestnikach kom. którzy odpowiadają nadawcom i odbiorcom w komunikowaniu; tu są rozpatrywani jako partnerzy [???]
Celem jest poznanie różnic między charakterem komunikacji ludzi różnych kultur. [???]
Kom. międzykulturowe - kom. o charakterze porównawczym
Kom. interkulturowa - kom. pomiędzy członkami różnych kultur; czynniki grupowego członkowstwa - przekonania, normy, wartości, itp.
Kom. międzykulturowa; kultury niskiego i wysokiego kontekstu:
dystans wobec władzy
kolektywizm/indywidualizm
męskość/żeńskość
unikanie niepewności
Kultury wysokiego kontekstu:
poleganie na kom. niewerbalnej
zbiorowe inicjatywy i podejmowanie decyzji
intuicja i zaufanie
styl niebezpośredniego kontaktu (owijanie w bawełnę)
unikanie chwalenia
myślenie nielinearne (całościowość, losowość tematów)
umowy pisemne nie są aż tak znaczące jak w kult. niskiego kontekstu
Kultury niskiego kontekstu:
bardzo dosłowna komunikacja, jednoznaczność
bezpośredniość
kom. werbalna > kom. niewerbalna
oddzielenie pracy od relacji
oddzielenie życia prywatnego od zawodowego
relacje pracowawca-pracownik; bezosobowość, odgrywanie ról
fakty > intuicja
myślenie linearne (przyczyna-> skutek)
w zgodzie z literą prawa (jak obejść prawo - Polacy, prawo jest żelazne - Francuzi, negocjacje zawsze z prawnikiem - USA)
podpieranie się danymi, statystyką
najważniejszy jest efekt (np. zawarcie umowy)
Kompetencja międzykulturowa; umiejętność:
samodzielnej analizy i refleksji nad kulturą polską i własną (inną)
interpretowania kult. polskiej na tle kult. własnej
postrzegania i analizy własnego nastawienia i przejawów kulturowych form zachowania - postrzeganie siebie i innych w kontekście składników kultury
podejścia do obcości i rozwiązania sytuacji trudnych w różnych praktykach komunikacyjnych
Standardy kulturowe określają i są znakami myślenia, działania, spostrzegania, zachowania. Dotyczą wartości, norm, reguł w kulturze obejmujące praktyki komunikacyjne.
Chińskie standardy kulturowe:
zachowanie twarzy
socjalna harmonia
biurokracja
etykieta i takt
sprawy rodzinne i praca
sieć znajomości i powiązań (Guanxi)
humor
Niemieckie standardy kulturowe:
interpersonalny dystans
inicjatywa
bezpośredniość w kontaktach interpersonalnych (np. dyskusja naukowa)
reguły w zachowaniu i działaniu
autorytety
potrzeba porządku i organizacji
bliskość cielesna (bezpośredniość)
prywatność
osobista własność
poczucie obowiązku
role społeczne (mężczyzna, kobieta)
Polskie standardy kulturowe:
grzeczność i gościnność
reguły w zachowaniu i działaniu uzależnione od sytuacji konwencjonalnych i niekonwencjonalnych (np. zwyczaje, obyczaje)
autorytety
religijność
praca i potrzeba improwizacji w sytuacjach krytycznych
tabu (np. seksualne)
prywatność
osobista własność
role społeczne (mężczyzna, kobieta)
humor
honor i ojczyzna
zachowania niewerbalne
Kom. polityczne - dwukierunkowe; zachodzi między sys. politycznym, społecznym, mediami i kulturowym
Polityka - proces stanowienia, kreowania; wyłania się w postaci problemu i szukania odpowiedzi:
politic - formalne ustawienia
polis - zawartość polityki
polity - proces polityczny
Proces uzewnętrzniania, prezentowania
Natura dwojakiego rodzaju:
politologia
dziedzina życia społecznego - komunikowanie jako synonim propagandy politycznej i marketingu
Media - mogą występować w różnych fazach; krytykują, oceniają, kreują i ustosunkowują się.
Saturacja społeczna - nasycenia okr. zachowaniami społecznymi:
mediatyzacja polityki
polityzacja mediów
Propaganda - jednokierunkowa, przedstawienie okr. idei
Public Relations - dwukierunkowy - wewnątrz partii lub na zewnątrz (np. okres wyborów)
Reklama - jednokierunkowy; spoty, bilboardy, plakaty
Wszystkie 3 - marketing polityczny - wspiera efektywność procesu komunikacyjnego
propaganda - totalitaryzm, demokracja [???]
PR; czarny PR - pojawia się przed wyborami, skandal, obrzucanie się błotem :P
reklama - oddziałuje na odbiorcę
Zakres i charakter kom. społ. - zmienny:
klasyczny - przywódcy polityczni, stosunek media - rząd; władza, pojęcie aktora politycznego
Badania; podejście:
behawioralne: ważny efekt komunikacji - zmiana zachowania odbiorcy, praca nad odbiorcą: propaganda, analizy wyborcze, stosunek między mediami, władzą i opinią społeczną [?]
strukturalno - funkcjonalne: procesy interakcyjne między sys. politycznym i otoczeniem
interakcyjne: komunikacja jest formą i zbiorem [?]; ważny jest obywatel (atom społeczny), zwraca uwagę na konfrontację wydarzeń
dialogowe: opiera się na konsensusie wypracowanym podczas debaty politycznej
rynkowe-marketingowe: aktor polityczny jako produkt - tanio wykreować i sprzedać; komunikaty wyborcze np. spotkania, badanie percepcji przekazów
Proces polityczny - relacja między władzą, partią, mediami i społeczeństwem
perspektywa medioznawcza: stosunki między mediami a aktorami politycznymi; sposób przedstawiania informacji (czy politycy każą przedstawiać się w konkretny sposób? czy rządzą mediami czy odwrotnie?), działania perswazyjne
Złoty trójkąt komunikacji:
lider
media
obywatel
Uczestnicy procesów komunikowania:
aktor polityczny - przedstawiciel partii, rządu; po drugiej stronie jest obywatel
model adwersarza - model zgody: media muszą postępować polityków jako przeciwników - są wobec nich nieufni
model wymiany: dzielenie się informacjami, media i politycy wzajemnie żywią się sobą (media - temat, politycy - rozgłos)
relacja symetryczna - b. silna władza i media: m. adwersarza i m. wymiany
relacja niesymetryczna - słaba władza i silne media, słabe media i silna władza; wysoki poziom kontroli
media masowe - politycy, dziennikarze, właściciele stacji, komitet ds. radia i TV, technicy; w sys. demokratycznym pełnią funkcje: informacyjną, demokracyjną [?], funkcja wynikająca z debaty politycznej, kontrolna, promocyjna, orędownicza, adwokacka
Cechy wyborcy:
podmiot polityczny - świadome decyzje w wyborach
przedmiot działań politycznych - od niego zależy kto kogo pokona w walce o rządzenie
element systemu politycznego - oddaje głos, decyduje
klient rynku politycznego - kupuje i bywa kupowany; kiełbasa wyborcza
Typy wyborców:
elity decyzyjne (kandydaci i wyborcy)
zdecydowani - aktywiści, działacze, stały i silny elektorat, jednostki o stosunkowo wysokiej pozycji społecznej; środowiska opiniotwórcze
niestabilni - niezdecydowani, średnie zaangażowanie, wybierają miedzy 2-3 grupami politycznymi, wrażliwi na sondaże
bierni -apolityczni, obojętni, idą i głosują na kogokolwiek lub nie głosują wcale
nieuczestniczący - nie biorą udziału w wyborach
Podział wyborców wg. Pietrasa:
pozytywni - mają kandydata, partię i sympatię
negatywni - głosują, aby ich przeciwnik nie został wybrany
programowi - racjonalni, na decyzję wpływa oferta programowa, zainteresowani kampanią
aksjologiczni - wyborcy zwracają uwagę na poglądy religijne, polityczne, itp
partyjni - świadome wybory
grupowi - np. grupa zawodowa, mniejszość narodowa, grupa religijna
niezależni - niestabilni, nieprzewidywalni; o nich się walczy w wyborach, głosują, ale często nie wiedzą do ostatniej chwili na kogo
wyalienowani - nie zajmują się polityką, nie chodzą na wybory
Bez marketingu i reklamy życie polityczne nie miałoby miejsca.
Metasystemy komunikacji ludzkiej:
sys. kom. werbalnej
sys. kom. słuchowej
sys. kom. wizualnej; podsystemy:
kinezyjny
proksemiczny
komunikowanie poprzez przedmioty (otoczenie, to co posiadamy, ubiór, wygląd, itp)
sys. kom. pozawzrokowej; podsystemy:
dotykowy
węchowy
wzrokowy??? (może miał być słuchowy???)
Zachowania niewerbalne:
komunikowanie intencjonalne (w danej chwili, zmienne, zamierzone)
informacyjne
obejmują osoby kodujące i dekodujące
zawierają symbole i znaki; mają formę np. jest Kozakiewicz i treść
Sygnały niewerbalne spełniają funkcje komunikacyjne:
przekazują info
regulują interakcje
wyrażają emocje
tworzą metakomunikację - wyprzedzają zachowania werbalne
kontrolują sytuację społeczną
służą kształtowaniu i kierowaniu wrażeniem (i tworzeniem wizerunku)
Klasyfikacja Ekmana i Friesena:
emblematy - sygnały cielesne, system gestykulacyjny np. puszczanie buziaków, znak V, mrugnięcie okiem; można je zastąpić terminem werbalnym
ilustratory - ruchy deiktyczne (wskazania na rzeczy), rytmiczne, piktogramy; zwięszają jasność ekspresji werbalnej; komentarz do słów, wizualizacja zagadnienia (taaaka ryba)
wskaźniki emocji - usztywnione ciało, odchylenie głowy, niewerbalne okazywanie uczuć
regulatory - towarzyszą wypowiedzi (np. podanie ręki)
adaptatory - pomagają przystosować się do sytuacji (np. opanować emocje, zaspokojenie potrzeb - poprawianie okularów, drapanie się po karku, itp)
Komunikacja proksemiczna:
przestrzeń, dystans, terytorium:
intymny: 0 - 45cm
osobisty: 0 - 1.2m
społeczny: 1.2 - 3.6m
publiczny: 3.6 - 7.5m
kulturowe uwarunkowania dystansu
Proksemika:
terytorium - obszar kontrolowany przez jednostkę, grupę; fakt posiadania - moje, prywatne
zatłoczenie - poczucie subiektywne, z reguły wzrasta niepokój i stres
prywatność - niedostępność fizyczna, psychologiczna; przestrzeń prywatna np. łazienka, sypialnia (zamknięte drzwi)
Modele zachowań niewerbalnych - równanie intymności Argyle'a:
POZIOM INTYMNOŚCI = LICZBA UŚMIECHÓW + DŁUGOŚĆ SPOJRZEŃ + DYSTANS FIZYCZNY + INTYMNOŚĆ TEMATU
Interakcja - dotyczy połączenia zwrotnego między nadawcą i odbiorcą
cele nadawcy odkodowane przez odbiorcę
charakter symboliczny - bierzemy pod uwagę język
charakter niesymboliczny - spojrzenia
chęć porozumiewania się - wymiar językowy i niejęzykowy
Elementy:
zdarzenia
zachowanie nadawców i odbiorców
działania - charakter symboliczny i niesymboliczny
interakcja - wymaga sprzężenia zwrotnego; typ interakcji zależy od komunikacji - inna bezpośrednia, inna masowa.
Przynależne nadawcy:
komunikacja językowa - wymaga kompetencji, potrzebna wiedza np. gramatyka
kompetencje socjokulturowe - nabywane w trakcie wychowania, uczenia; kulturowe - przestrzeń w której się znajdujemy, religia
kompetencje wynikające z wiedzy o świecie np. syzyfowa praca - osoba, która nie zna mitologii nie wie o co chodzi
kompetencja związana z dyskursem (teksty i zdarzenia przypisane do wydarzenia)
Te kompetencje dotyczą również odbiorcy.
Interakcja - wymiana i negocjacja znaczenia między dwoma lub więcej uczestnikami wydarzenia społecznego. Nie wszystkie info dochodzą do odbiorcy - 15% zostaje po chwili, a po tygodniu 0%. Użytkownicy interakcji kładą nacisk na kod - język. Im większa uwaga odbiorcy tym więcej info przyjmie.
Symbolizm interakcjonistyczny - zachowania kulturowe i zjawiska społeczne; bazą jest interakcja.
Teoria Meada:
hasło interakcja (1937) [???], interakcja kształtuje nadawców i odbiorców
badania:
wzajemne zachowania jednostek w kategoriach społecznych
jednostka przez interakcję i interpretację budowała jaźń (Mead)
zaczyna badania od kom. niewerbalnej - małe dziecko porozumiewa się za pomocą gestu i krzyku; wzajemne uczenie się jednostek
znaczenie istnieje obiektywnie - proces między nadawcą i odbiorcą - przystosowawcze zachowania odbiorców
gesty są oznakami, potem powstaje świadomość, autorefleksja, bawienie się w role - mają nauczyć zachowań, które będą istotne w okr. sytuacjach społecznych; następuje wyposażanie człowieka (proces socjalizacji) jednostka - społeczeństwo
jednostka buduje okr. stany świadomości - podpowiedzi jak w okr. sytuacjach się zachować
kod:
kod ograniczony (np. patologia - pozostanie ograniczony jeśli się tobą nie interesuję, KE?!)
kod rozwinięty - MiddleClass, mówi zdaniami złożonymi podrzędnie, ma większe słownictwo, zajęcia dodatkowe
W szkole dziecko z kodu ograniczonego może szybko nadrobić zaległości
Teoria autokoncepcji:
ze strony nadawcy - chce sprzedać empatię, zewnętrzność, żeby odbiorca odebrał to na takim samym poziomie
przyjmowanie innej roli, jeśli ta pierwsza nie odnosi skutku np. nie chłopak a przyjaciel
zależy od uogólnienia, możliwości postrzegania zachowań jednostek
konwersacja najistotniejsza - proces grupowego uczenia
Teoria grupy odniesienia:
jednostka + grupa
żeby istniała grupa musi być system zależności
grupa - zespół jednostek emocjonalnie powiązanych
grupa decyduje jak się zachowujesz w społeczeństwie jakim zachowania się przyjmuje
poznanie cały czas się modyfikuje
które oceny są ważne -od osób z grupy, jednej osoby, rodziców, a czasem ważne jest jak ocenia cię grupa - wpływ na socjalizację
wyznacza perspektywę świata i wartościowania
grupy mogą się zmieniać np. kiedyś rodzina, obecnie znajomi, itp
Teoria Goffmana:
relacja jednostka - grupa
badał kontakty społeczne przez mniejsze grupy społeczne
teoria dramaturgicznej koncepcji życia społecznego
człowiek w teatrze dnia codziennego
interakcjonizm symboliczny
cały świat to teatr
interakcja jako wzajemny wpływ jednostek
występ - działalność uczestnika interakcji - autora
widownia - publiczność, obserwatorzy
rola - porozumiewanie się
odbywa się na scenie np. sala wykładowa
kulisy - działania jakie aktor chciałby odnieść
interakcje:
model dramaturgiczny - codzienne życie
m. rytuału interakcyjnego - normy wg. których trzeba się zachować
m. interakcji strategicznej - stosujemy podstęp, żeby przekonać
m. analizy ramowej - wybór, stosowanie odpowiedniej strategii
obecność innych jednostek przekształca sytuację w występ
każdy z partnerów stara się wywrzeć wrażenie
Komunikowanie publiczne:
oficjalność; wyznaczniki: przekaz jednokierunkowy, kom. instytucjonalna/grupowa
słownictwo wspólnoodmianowe - nie nacechowane ekspresją
kontakt językowy: ogólnonarodowy, lokalny, indywidualny (różnica roli i rangi społecznej)
oficjalność uwarunkowana historią i polityką - dawniej okr. reguły, normy i zasady, schemat działania, co można pisać, a co nie, jak pisać, itp)
Model dyskursu publicznego (1. 1980-81, jak SLD; 2. 1989, nowy rząd, zmiana ukształtowania politycznego):
utrata wiarygodności dawnego schematu (elita i głupi tłum)
zmuszenie elit do mówienia językiem ludzi
zmniejszenie dystansu między tymi grupami
powstanie mediów prywatnych - zaspokajanie potrzeb przeciętnego odbiorcy
lata 70 - wypowiedź publiczna dla wszystkich
dziś - wypowiedź publiczna za siebie i od siebie
nowe media, web 2.0 - interaktywność
transparentność informacji - żądanie od odbiorcy
manipulowanie
odwrócenie potrzeb piramidy Maslowa (bóg, etyka, moralność, hedonizm)
personalizacja (jeden człowiek mówiący do siebie)
konsumpcja i rynek - dyktuje co i jak pokazywać, jak karmić tłum
Teoria dyskursu publicznego - konotuje znaczenia i emocje przynależne jednostce; to nie masy odbiorców są manipulowane, ale mass media przez odbiorców (masy żądają, masy dostają); słupki oglądalności decydują co oglądamy, a co będzie zdjęte z anteny
masy - mówią
media - patrzą i słuchają
Konsekwencje dyskursu publicznego:
komercjalizacja i urynkowienie np. wzrost znaczenia kiczu
fragmentaryczność
zapping
kończą się elity symboliczne - teraz liczy się wizerunek, twarz
wojaryzm podglądania i ekshibicjonizm - obnażanie
Kultura codzienności
prywatność, osobistość, intymność - kiedyś: skierowane na najbliższe otoczenie
codzienność do lat 90 - nuda, rutyna, powtarzalność, zagęszczenie procesów związanych z codziennością -> przejście do niecodzienności, niespodzianek
potoczność - antropocentryczność, wartościowanie dobre/złe; generalizacja prostych doświadczeń - stereotypy, generalizowanie np. myj ręce, ubierz się ciepło
zasada typizacji - typowy polski wróbel, typowy polski porządek, itp
zasada abstrakcji - np. o miłości jako o drodze - oni się rozchodzą, powodzenia na nowej drodze życia, itp
zmiana pojęcia czasu:
kiedyś - przeszłość, teraźniejszość, przyszłość
dziś: stosunek do przeszłości obojętny, liczy się teraźniejszość, niepewna przyszłość
stosunek do przestrzeni, otoczenia:
kiedyś: dom, praca, miasto
dziś: maksymalna mobilność, rzeczywistość świata wirtualnego
stosunek do ubioru, akcesoriów, gadżety dnia codziennego (laptop, telefon, tablet, itp)
charakter interakcji i zachowań społecznych
konsumpcja, globalizacja, rynek
rodzina