Zagadnienia

1. Środowisko wychowawcze.

Jest to ta cześć otoczenia człowieka i świata, w jakim on żyje, która tworzy układ czynników ekologicznych oddziałujących w sposób bezpośredni lub pośredni na jednostkę, tak, że zostają osiągnięte określone skutki wychowawcze.

Rodzaje środowisk:

Naturalne - obejmują czynniki geograficzne i biogeograficzne, przyrodnicze. Integracja w śr. przyrodnicze i jego ochrona wpływa na wychowanie.

Społeczne - układ osób, grup ludzi, ról i stosunków społecznych - oddziałuje poprze tradycje i współczesna strukturę

Kulturowe - oddziaływają na jednostkę elementy społ-hist. - dobra kultury materialne i duchowe

Ze względu na kryterium wzajemnych stosunków między ludźmi:

Naturalne - rodzina, grupa rówieśnicza, społeczność lokalna

Intencjonalna - instytucje wychowania bezpośredniego i pośredniego - starają się wywiera wpływ

2. Metody poznawania środowiska wychowawczego.

specyficzne-metody właściwe danej dyscyplinie naukowej:

obserwacja: świadome, planowane i celowe spostrzeganie zachowań człowieka i rejestrowanie przebieg zjawisk, nie ingeruje w przebieg zjawisk. Cechy: celowość(jasny cel obserwacji), systematyczność i planowość, selektywność, obiektywność. Rodzaje: dziennik obserwacji, obserwacja fotograficzna(w danej chwili, momencie), próbki czasowe, próbki zdarzeń, introspekcja.,

eksperyment: zjawisko wywołane, można powtarzać dowolną ilość razy, zbiera się mat badawczy, kreuje się sytuacje eksperymentalną. Rodzaje: laboratoryjny-stosuje się przyrządy do wywołania określonych reakcji, zaprowadzenie dziecka do labol-otoczenie, naturalny: (wywołanie agresji u dziecka),

test: to pewne próby czy zadania które stawiamy przed badanym. Są to próby wystandaryzowane i obiektywne, a wynik ich można ująć liczbowo. Rodzaje: werbalne, wykonania, sprawnościowe2.

niespecyficzne - stosowane dla kilku dyscyplin:

wywiad (może tez być specyficzny) ściśle przygotowane i zaplanowane, staramy się aby osoba badana nie odbiegała od danych pytań, ważne jest umiejętne rejestrowanie, metoda uzupełniająca, rodzaje: anamnestyczny-dotyczy całego dotychczasowego życia, środowiskowy-przeprowadzony w środowisku osoby badanej, kliniczny,

ankieta -do rozpoznania, wstępnie analizująca problem. Niewielki zakres pytań, daje możliwość szerszej odp., niewielka możliwość wiarygodności odp., zbiera szybko, duża ilość materiału do wstępnej analizy, mało diagnostyczna,

kwestionariusz: zbiór pytań albo twierdzeń dużo pytań, pytanie zamknięte (tak, nie), dotyczy bardziej precyzyjnych tematów, metoda znacznie bardziej diagnostyczna.

Metody socjometryczne służą do badania stosunków społecznych w klasie szkolnej. Polega ona na zadawaniu uczniom zależnie od rodzaju zastosowanej techniki , pytania, np. z kim chcieli by lub nie chcieli by nawiązać kontakty w różnych sytuacjach w szkole i poza zajęciami szkolnymi. Przykładowo , z kim chcieli by siedzieć w ławce ,mieszkać na obozie, pojechać na wycieczkę, ,kto jest dobrym organizatorem, kłótliwym chłopcem pomysłową koleżanką , itp.

Dzięki tej metodzie uzyskujemy informacje, które możemy przełożyć na wskaźnik popularności ,sympatii czy obojętności odnośnie do poszczególnych uczniów w klasie.

Ponadto , dla poznania wzajemnych stosunków między uczniami przydatna jest orientacja w dynamicznej strukturze ugrupowań w klasie, tj. analiza zjawiska POLARYZACJI(powiązań dotyczących rozwarstwienia grupy)INTEGRACJI(stopnia zawartości powiązań między uczniami)i WALORYZACJI(procesu wartościowania stosunków między uczniami w układzie hierarchicznym).

Pozycję ucznia w klasie wyznaczają jednak nie tylko jego i osiągnięcia szkolne .Pozycja ta zależy od całego zespołu czynników, wśród których na pierwszy plan wysuwają się stosunki z rówieśnikami, a zwłaszcza zbiór cech tzw. .koleżeńskość, następnie zaś aktywność, przejawianie inicjatywy w grupie, bezpośredni udział w organizowanych wspólnie poczynaniach, w powiązaniu z poczuciem więzi międzyosobniczej i grupowej.

Metody socjometryczne ułatwiają nauczycielowi orientację w strukturze klasy szkolnej. Sporządzając co jakiś czas tabele socjometryczne czy socjogramy można stwierdzić czy praca wychowawcza w zespole klasowym przyniosła oczekiwane efekty ,np. czy nastąpiła poprawa pozycji społecznej uczniów izolowanych czy odrzucanych ,rozbicie czy też integracja małych grup.

Metody te jednak nie informują jednak nauczyciela o przyczynach wytworzenia się w klasie określonego układu stosunków i nie mogą zastąpić systematycznej obserwacji zachowania się uczniów w grupie. Uzupełniają one tylko te obserwacje i stanowią sprawdzian skuteczności sposobów kształtowania społecznych postaw wychowanków oraz stopnia internalizacji przez nich norm współżycia między ludźmi i innych norm moralnych.

3. Strategie przetrwania uczniów w szkole i strategie przetrwania nauczycieli.

Strategie przetrwania uczniów w szkole

G Jacksona i Holta całe postępowanie uczniów w szkole to strategie przetrwania

Wyróżniamy 3 strategie dawania sobie rady z władzą:

-poszukiwanie specjalnych względów łącznie z płaszczeniem się, sprawianie dobrego wrażenia, fałszywe komplementy

starać się nie podpaść

-wycofanie - bierność, przystosowanie do reguł, regulaminów i rutyny, --tolerowanie frustracji, akceptowanie planów zwierzchników jeśli nie rozumie się ich sensu

wg Holta bardzo ważną strategią jest:

-umiejętność radzenia sobie ze strachem; strach jest dominującym uczuciem wśród uczniów, niszczy on inteligencję

-strategia odpowiedzi na pytania nauczyciela - znalezienie sposobu na udzielenie odpowiedzi takiej, jakiej nauczyciel oczekuje „szukanie truiku”

w piśmiennictwie brytyjskim strategie uczniowskie dzieli się na 3 grupy:

-strategie kooperay: ze szkoła

-strategie opozycyjne

-strategie nieokreślone; także te które mogą być ukryte w różnych celach

Strategie przetrwania nauczycieli w szkole

Strategie to sposoby osiągania celu. „Strategie przetrwania” Woodsa - poprzez te strategie nauczyciele przystosowują się do sytuacji:

-socjalizacja - zabiegi nauczyciela, aby uczniowie zaakceptowali wzorce lansowane przez szkołę. Inaczej można to nazwać „przystosowaniem” (uczniowie akceptują regulamin)

-dominacja - nauczyciele są silniejsi, mądrzejsi, więksi-wyeksponowanie ucznia ze złośliwym komentarzem często stosują ją nauczyciele, którzy zaczynali pracę ze zbyt idealistycznymi poglądami na naturę dziecka

-negocjacja - używa się próśb, obietnic, pochlebstw, gróźb i przekupstw. Umówienie się z grupą co do pewnych norm postępowania, a uczniowie mają zobligować przez ustalenia.

-fraternizacja - wejście w świat dzieci, zaprzyjaźnić się z nimi, co zlikwiduje ich tendencje do sprawiania kłopotów. Młody nauczyciel to często robi przez wygląd, sposób ubierania, zachowanie, mowę, zainteresowania. Dowcipkowanie w starszych klasach jest również formą fraternizacji (rozmawianie na luzie)

-nieobecność i wycofanie się - jestem nauczycielem od godziny x do 4 a reszta mnie nie obchodzi, ułatwia mu to praca z dziećmi w grupach i indywidualnie

-rytuał i rutyna - rozpoczynanie lekcji np. modlitwą. Rutynowy rozkład godzin, sprawdzanie listy obecności, budowa lekcji itp.

-terapia zajęciowa - robić coś bez względu na to, czy to ma sens- rysowanie map, obrazków itp.; wychowanie przez pracę

-moralizowanie - służy do usprawiedliwienia strategii przetrwania. Nauczyciel wymyśla pedagogiczne uzasadnienie do swoich działań

4. Zagrożenia rozwoju osobowości i rozwoju społecznego uczniów.

Oddziaływania wychowawcze mogą zasadniczo wpłynąć na kształtowanie osobowości człowieka. Zależy to też od tego jak będziemy rozumieć od czczym są wpływy wychowawcze. Dla pedagogów wychowanie to oddziaływanie na psychikę jednostki w sposób świadomy i celowy. Wpływy zarówno zamierzone jak i niezamierzone są niejednorodne i zależne od wieku jednostki, jej doświadczenia indywidualnego, pozycji, jaką zajmuje. Człowiek nie może być nieustannie pouczany i korygowany , należy pozwolić mu na twórczą aktywność własną. Im młodsze dziecko tym wpływy te są bardziej jednorodne, ograniczają się do wychowawczego środowiska rodzinnego.

Niejednokrotnie owe oddziaływania mogą wpływać negatywnie na rozwój osobowości i rozwoju społecznego uczniów.

Rodzina jest pierwszym środowiskiem człowieka ,jej wpływy są w części zamierzone i niezamierzone. Sam fakt wzrastania w rodzinie o określonym klimacie i dziedzictwie kulturowym wpływa na wytworzenie całego szeregu stereotypów zachowań i ustosunkowaniu do siebie i otaczającego świata. Postawy i wzory powstałe w wyniku wychowania w rodzinie tkwią silnie w każdym człowieku.

Problem wypływa wtedy, gdy jedno z rodziców jest toksycznym osobnikiem, styl wychowania oraz postawy rodziców są nieodpowiednie. Często zdarza się że rodzice wynieśli z okresu dzieciństwa i młodości bardzo różne wzory i doświadczenia. Dzieci wychowane w takich rodzinach mają problemy różnego rodzaju, które burzą normalne życie jednostki. Wychowanie w przedszkolu i szkole. Stykając się z tymi instytucjami dziecko jest poddawane ukierunkowanym i zaplanowanym oddziaływaniom wychowawczym. W okresie uczęszczania dziecka do przedszkola i szkoły równocześnie na dziecko oddziałuje także rodzina. Rozbieżność w metodach i celach wychowania między nimi dotyczą różnych norm , zasad i wartości. Jeśli rozbieżność między wzorami zachowania jest zbyt duża, a identyfikacja z rodziną i przedstawicielami społeczności szkolnej niewielka dziecko może albo odrzucić przekonania i ideały, które mu są wpajane, albo też wytworzyć tzw. ,,podwójną moralność,, polegającą na zachowaniu konformistycznym, zawsze takim, jakiego wymaga ktoś mający nad nim przewagę.

Rówieśnicy stanowią dla każdego dziecka ważny punkt odniesienia w kształtowaniu postaw, potrzeb i stosunku do siebie i świata. Od stopnia identyfikacji jednostki z grupą będzie zależało czy jednostka będzie skłonna do internalizacji norm wpajanych przez nauczyciela czy tych, które akceptuje grupa .Oddziaływania rówieśników na kształtowanie osobowości wyraża się w sposobie odnoszenia się do jednostki, a tym samym od pozycji, jaką jednostka osiąga.

5. Dojrzałość szkolna , jej badanie i kształtowanie.

Dziecko dojrzałe do nauki szkolnej to dziecko, które osiągnęło taki stopień rozwoju umysłowego, społeczno-moralnego i fizycznego, jaki umożliwi mu przystosowanie się do wymagań szkoły i kontynuacje z powodzeniem nauki w klasie I. Coraz rzadziej przy ocenianiu stopnia dojrzałości stosuje się testy dojrzałości szkolnej, częściej używa się zestawów różnych prób pomocnych w określeniu poziomu np. grafizm, rozwoju słuchu, zdolności myślenia itp. Wypełnia się arkusz obserwacyjny na podstawie obserwacji. Ważnym przy kształtowani dojrzałości szkolnej jest zabawa, kształtuje się u dziecka właściwości uznawane za potrzebne w uczeniu się: planowa realizacja zamierzeń, koncentracja uwagi, pełnienie określonych ról, sprawność ruchowa, manualna, zdolność obserwacji, mowa dialogów itp.

6. Oceń skuteczność nagród i kar w wychowaniu.

Kara i nagroda

Koncepcje wychowania dziecka. Oparte na: Tolerancji i partnerstwie, Wychowaniu, Karze i nagrodzie (rodzaje wzmocnień)

Kara - wzmocnienie negatywne - dziecko powinno wiedzieć za co zostało ukarane, kara bezpośrednio po przewinieniu, nie odwlekać tego, kara musi uczyć, zastosowanie lary zamyka problem raz na zawsze (nie wypominać), zanim zadamy karę wysłuchajmy dziecko, kara cielesna jest wykluczona. Skuteczność kar zależy od: akceptacji przez dziecko normy, z która zostało ukarane, oraz pozytywny stosunek do doby wymierzającej karę. Kara informuje o porażce, prowokuje do skorygowania czynności i zmiany ich programu, choć może zmniejszyć sile dążenia do osiągnięć.-nie można karać, nie uwzględniając całego kontekstu sytuacji, w której wystąpiło niewłaściwe zachowanie, -trzeba przewidywać konsekwencje karania, określić, jakich zmian się oczekuje w zachowaniu dzieci, jakie warunki (z pedagogicznego punktu widzenia) powinny być spełnione, aby kara była skuteczna, -należy mieć świadomość, kto i kiedy ma prawo karania (jaką postawę pedagogiczną prezentuje), -zbiorowość (grupa uczniów, klasa) nie może odpowiadać za przewinienie jednostki (np. za wybryk jednego ucznia). W wychowaniu, w którym jest miejsce na podmiotowe traktowanie dziecka, poszukuje się przyczyn niedopełnienia obowiązków i próbuje wyjaśnić postępowanie wychowanka - stwarza mu możliwości własnej oceny. Przedłuża to samą sytuację, ale czyni ją bardziej wychowującą. Zastosowana wówczas kara stanowi środek, który ma wzmocnić zachowanie pożądane, a osłabić niepożądane. Element namysłu, refleksji pozbawia karę cech odwetu, zemsty, groźby, które występują wtedy, gdy karę stosuje się szybko, natychmiast - jako reakcję na złe zachowanie wychowanka. Kara, która nie budzi w ukaranym refleksji, nie skłania do poprawy, a wprost przeciwnie - budzi uczucia rozgoryczenia, niechęci, apatii, a nieraz i agresji, nie spełnia swej wychowującej roli.

Wychowanie opierające się na karze może pomóc dziecku nauczyć się tylko tego, czego nie powinno robić, nie pomagając mu nauczyć się, co powinno robić

Nagroda - wzmocnienie pozytywne - wychowanie powinno opierać się na nagrodzie, ma być narzędziem wychowania (słowa, gest), wspólny czas jest nagroda, rozszerzyć zakres swobód, uprawnień dziecka, wato podsumować dzień, nagroda informuje o sukcesie, dążenie do odnoszenia dalszych sukcesów wzrasta

Nagroda: umacnia w dziecku wiarę we własne wartości, realizuje potrzebę uznania i sukcesu, zachęca do podejmowania coraz trudniejszych zadań, dostarcza dodatnich uczuć, radości i dobrego samopoczucia, wzmacnia więzi uczuciowe z osobami nagradzającymi, działa dodatnio na tych, którzy są świadkami nagradzania (np. na rodzeństwo), jeżeli nagroda jest rzeczywiście zasłużona.

Aby nagradzanie rzeczywiście pełniło wszystkie te funkcje wpływające pozytywnie na rozwój osobowości, muszą być spełnione pewne warunki.-należy nagradzać tylko osobę, która rzeczywiście na to zasłużyła (nagradzanie za dodatkowy wysiłek), -nagroda powinna wzmacniać pozytywne motywacje do działania (motywy poznawcze, wzmacnianie przejawów empatii itd.), -należy zapobiegać motywacji nastawionej na nagrodę (nagroda nie może być bodźcem do działania, a jedynie środkiem do celu).

7. Kształtowanie potrzeb i postaw w wychowaniu.

Kształtowanie potrzeb: Funkcja wychowania w rozwoju potrzeb polega z jednej strony na ich zaspokajaniu, z drugiej zaś na ich kształtowaniu i rozbudzaniu. Dziecko stopniowo w miarę dorastania zaczyna sobie uświadamiać swe potrzeby. Świadomość ta umożliwia rozpoznanie potrzeby z chwilą jej pojawienia się, i próby adekwatnego zaspokojenia jej.

Udział czynnika wychowawczego w zaspokajaniu potrze przybiera różny charakter: Wychowawca bezpośrednio zaspokaja potrzebę dziecka; Wychowawca stwarza odpowiednie warunki i sytuację sprzyjające zaspokojeniu potrzeb; Wychowawca wpływa pośrednio na zaspokojenie potrzeb regulując poziom stymulacji sensorycznej i społecznej; Wychowawca uczy dziecko zaspokajania potrzeb przez stawianie przed nim zadań i wymagań

Kształtowanie i rozbudzanie potrzeb w procesie wychowania polega na rozwijaniu, przekształcaniu, a także rozbudzaniu nowych potrzeb.

Kształtowanie postaw: Postawy, rozumiane jako ustosunkowanie się do otoczenia, kształtują się pod wpływem różnorodnych oddziaływań wychowawczych. Podobnie jak w odniesieniu do innych składników osobowości, tworzą się one w toku życia jednostki pod wpływem różnego rodzaju sytuacji wychowawczych.

Wiele postaw przyjmuje dziecko od swych rodziców, wiele elementów wpływających na postawę przyswaja w toku życia, gromadząc różnorodne doświadczenia na temat przedmiotu postawy oraz sposobu zachowania się wobec niego w określonej sytuacji.

Rodzaje postaw: Postawy pełne - tworzą się długo; Inne - tworzą się przede wszystkim na podstawie intelektualnej oceny sytuacji; a kształtowanie ich nie jest długotrwałe; Interpersonalne - odnoszące się do współżycia między ludźmi; Intrapersonalne - określające stosunek jednostki do niej samej. Ustosunkowanie się do samego siebie staje się elementem tworzenia obrazu samego siebie.

8. Kształtowanie ról społecznych w procesie wychowania.

Role społeczne - ich pełnienie zależy od wieku, płci, rodzaju aktywności

im człowiek starszy, tym więcej pełni ról. Aby pełnić role w sposób w społeczeństwie akceptowany należy pełnić je zgodnie z regułami obowiązującymi w danym środowisku.

Niektóre role pełni się bez możliwości wyboru (związane z wiekiem, płcią) Inne można wybrać samemu. Wiele elementów ról przyswaja dziecko na drodze naśladownictwa, modelowania. Wychowawcy świadomie oddziaływają na kształtowanie pożądanego przez nich sposobu pełnienia roli ucznia, kolegi itp. Pełniona rola może przyczynić się do podwyższenia lub obniżenia pozycji dziecka, jako członka grupy.

9. Poza rodzinne środowiska wychowawcze a zagrożenia rozwoju dziecka.

Rodzaje: Wspomagają rodzinę w wychowaniu - przebywa określoną liczbę godzin (szkoła, przedszkola, żłobki) Lub ja zastępują - opieka stała - jedyne środowisko wychowawcze(domy małego dziecka)

Każda z teorii jest niekorzystna. Problemy to: mechanizm przywiązania, następstwa rozłąki: całkowicie pozbawienie dziecka opieki macierzyńskiej lub częściowe przejecie nad nim opieki przez instytucje (długie rozłąki lub całkowite prowadza do choroby sierocej, depresji analitycznej) fazy reagowania dziecka na rozłąkę: protest, faza rozpaczy, etap zobojętnienia (wyobcowanie)

10. Funkcje rodziny:

Wychowawcza, Zaspokaja podstawowe, biologiczne i psychologiczne potrzeby dziecka (potrzeba zależności, miłości) kształtuje zarazem nowe potrzeby poznawcze, emocjonalne i społeczne: potrzebę życzliwości, uznania, zaspokojenia ciekawości itp. Przekazuje dorobek kulturowy społeczeństwa w nadaniu przez dziecko znaczenia przedmiotom i zjawiskom z otoczenia oraz większości bodźców zew, Dostarczają modeli osobowych i wzorów zachowań w konkretnych sytuacjach, Przekazują określony system wartości i norm społecznych, Rodzina stanowi teren socjalizacji dziecka- współdziałanie w grupie, pełnienie ról społecznych, Jest polem doświadczalnym, na którym wypróbowuje swoje siły i możliwości, znajdują oparcie i punkt odniesienia,Opiekuńcza

11. Style wychowania:

Autokratyczny (autorytatywnym) - ma charakter konserwatywny i jest oparty na tym rodzaju autorytetu zwanym autorytetem przemocy lub pedantyzmu, od dzieci wymaga się bezwzględnej karności i posłuszeństwa, podporządkowania się wszelkim pleceniom i nakazom rodziców, rodzic kontroluje jego postępowanie.

Demokratyczny - zasady partnerskie, razem wspólnie omawiają i dyskutują, planują i organizują sposób spędzenia czasu, rozwiązują problemy, dziecko wypowiada swoje zdanie i przyczynia się do podjęcia określonej decyzji, rozwija własna inicjatywę oraz kształci postawy pro społeczne

Liberalny - dziecku należy pozostawić całkowita swobodę, nie trzeba hamować jego aktywności, wystarczy tylko stworzyć odpowiednie warunki do zabawy, pracy, zaspokoić potrzeby materialne i uczuciowe, a zainteresowanie okazywać w tedy gdy samo tego zażąda. Wpajanie norm i zasad moralnych zaczyna się późno, opóźniony jest proces socjalizacji

12. Postawy rodzicielskie:

Adaptacji i miłości - rodzice zajmują się dzieckiem, akceptują je takim, jakim jest, świadomie wchodzą w role rodzica, okazują uczucia, uczestniczą w jego życiu, stwarzają mu poczucie bezpieczeństwa

Odrzucenia - unikanie kontaktów z dzieckiem, zaniedbują lub traktują surowo i szorstko, powoduje to zahamowanie rozwoju uczuć wyższych, agresywność, prowadzi do wykolejenia

Perfekcjonizmu - zbyt wysokie wymagania, nie aprobują jego zachowania, obwiniają je z błahych powodów, ich ambicja jest wychowanie dziecka na idealnego człowieka

Przesadnej opiekuńczości - rodzic ma potrzebę poświęcania się dla dziecka, tłumią jego objawy samodzielności, wtrącają się do wszystkich spraw, rozpieszczają lub ograniczają.

13. Właściwości rozwojowe dzieci a ich możliwości uczenia się.

-rodzące się dziecko wykazuje już zdolność uczenia się:

reakcje odruchowo - warunkowe - na podłożu bezwarunkowego odruchu pokarmowego; najpierw występuje odruch pokarmowy i obronny, a później orientacyjno - badawczy; pokarmowy - ssanie przy dotknięciu warg; obronny - mrugnięcie jako reakcja na podmuch na rogówkę oka; orientacyjno - badawczy - wodzenie wzrokiem za przedmiotem

Zasadniczą rolę w początkowych okresach uczenia się pełnią reakcje wrodzone, w okresach późniejszych to, co dziecko przyswoiło wcześniej w wyniku własnego doświadczenia. Początkowo bardzo ważne są bodźce dotykowe, później wzrokowe, słuchowe

-odraczanie reakcji - jest drugim przejawem uczenia się - powrót do zabawy po jakimś czasie, reakcja na bodziec słowny „poszukaj piłki” (rozwój systemu słownego); dominuje tu pamięć mimowolna - zapamiętywanie tego, co zwróciło szczególną uwagę, rozpoczyna to pamięciowe uczenie się, niezamierzone, okolicznościowe; oddziaływanie dydaktyczne - zabawa, ogromny wpływ różnorodnych bodźców, naśladowanie, modelowanie

Dzieci przedszkolne:

-pamięć mimowolna - zapamiętywane bodźce, bardzo silne

-uczenie okolicznościowe - proces dydaktyczny, polega na stwarzaniu sytuacji w których dziecko zdobywa pożądane wiadomości i umiejętności

--dzieci przyswajają to, co jest włączone w tok ich działania i co stanowi ważny element tego działania

-myślenie konkretno - wyobrażeniowe - bliższe przedstawienie obrazowe niż słowne, w tym okresie następują ogromne zmiany w zakresie systemu słownego; książeczki duża przewaga obrazu nad tekstem

14 Struktura rodziny a pozycja dziecka w rodzinie.

Struktura rodzicielska - jak zbudowana jest rodzina:

Wielopokoleniowa - dziecko rozumie pokolenie, tradycje itp. Pełna, Niepełna1 dziecko - rodzice interesują się dzieckiem

Od rodziców zależy jak będzie wyglądać struktura rodziny. Rodzice dostają bezwarunkowa miłość dziecka, staja się od początku autorytetem

Kolejność dzieci - ostatnie często jest maskotką rodziny, pierwsze - nauka rodzicielska. Status społeczny i ekonomiczny rodziny - rodzina jest szanowana wśród. Przy patologii - dziecko cierpi. Wynika z tego system wartości dziecka,

15. Pojęcie trudności wychowawczych

Pojęcie jest nieprecyzyjne i wieloznaczne

Trudne dziecko: swym zachowaniem sprawia kłopoty większe od oczekiwanych w procesie wychowania w danym okresie rozwoju; kryterium trudności wychowawczych komplikuje niejednolitość norm i wymagań stawianych dziecku przez ludzi dorosłych; Czasami „trudności wychowawcze” traktuje się jako „zaburzenia w zachowaniu” i „nieprzystosowanie”. Zaburzenia w zachowaniu- dające się zaobserwować formy i sposoby aktywności dziecka, które w jakiś sposób odbiegają od normy (norma może być rozumiana jako stan zdrowia psychicznego lub jako zespół zachowań mieszczących się w granicach postępowania zgodnego ze zwyczajami, obyczajami i moralnością środowiska, z jego systemem wartości i przepisami dotyczącymi ról społecznych). Nieprzystosowanie- konflikty jednostki z otoczeniem społecznym i niezgodność sposobów jej zachowania się ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku i z wzorcami postępowania aprobowanymi przez grupę, nie ma powszechnie utalonego wzorca zachowań, gdyż każde społeczeństwo i każda grupa ma inne wartości

16. Internalizacja norm społecznych

Internalizacja - uznanie za własne podstawowych, społecznie akceptowanych zasad postępowania. Internalizacja norm może być również niebezpieczna - przyjęcie jako własne idei nieprawdziwych np. totalitarnych koncepcji faszystowskich

Jeśli jednostka je odrzuca, nie mają wpływu na jej postępowanie.

-internalizacja norm jest potężnym środkiem działania

-we wcześniejszych etapach internalizacja nie jest możliwa - trzeba poznać normy by móc je przyjąć za własne

W tym okresie ważną rolę odgrywa naśladownictwo i modelowanie, odgrywanie określonych ról społecznych.

Przy prawidłowo organizowanym wychowaniu jednostka uczy się działać zgodnie z normami.

Niezbędna jest znajomość różnych systemów wartości, by akceptacja określonych norm była dokonywana z pełną świadomością istnienia innych. Wychowanie powinno spełniać dwa cele:

-doprowadzić jednostkę do tego by kierowała się własnymi zasadami

17. Rola matki:

Danie dziecku poczucia bezpieczeństwa, Danie dziecku akceptacji, miłości, uczuć, Jaj akceptacja do roli matki (dojrzałość emocjonalna),Powinna być wzorem osobowym, Powinna dawać wsparcie - matka nie krytykuje, nie ocenia, nie daje negatywnych opinii, powinna zachęcić do naprawiania błędów, ma budować wiarę dziecka, zachęca do aktywności, podejmowania nowych prób, gotowa do pomocy, ma czas, interesuje się, Ułatwia dziecku odejście w samodzielności - pozwala dziecku alby żyło w sposób niekrępujący, traktować problemy jako bardzo ważne, nie można uzależniać go od siebie, Kierowanie się indywidualnością dziecka, poznanie go, jego potrzeb

18. Rola ojca

Inny niż u matki wzorzec osobowy, Role takie jak ma matka, Ojciec jest bardziej racjonalny, logiczny, Powinien wspierać matkę - zapewnić jej spokój, poczucie bezpieczeństwa, Świadome uczestniczenie w życiu dziecka.

19. Problem odpowiedzialności w wychowaniu.

Wychowanie: wywieranie wpływu na psychikę dziecka, na jego zachowanie się i osobowość.

Odpowiedzialność za wychowanie ponoszą przede wszystkim rodzice oraz wychowawcy. Dziecko od nich uczy się wzorców zachowań, przy nich kształtuje swoja osobowość.

20. Warunki dobrego kontaktu wychowawczego z dzieckiem.

Aby mieć dobry kontakt z dzieckiem trzeba je przede wszystkim rozumieć i starać się jak najlepiej poznać. Bardzo ważna jest tutaj empatia czyli wczuwanie się w sytuację dziecka.

Uczenie się i nauczania

1. Uczenie się i nauczanie.

Są to dwa związane ze sobą, ale niezależne procesy. Czasami nauczanie prowadzi do uczenia się, ale nie dzieje się tak zawsze.

Nauczanie to system działań zmierzający do wywołania uczenia się

Uczenie się to proces za którego pośrednictwem następuje modyfikacja czy zmiana zachowania dzięki doświadczeniu lub ćwiczeniu.

2. Cechy nauczyciela, strategie jakie podejmuje z własnym stresem

Cechy:

-zaangażowanie - by dobrze uczyć trzeba zostać zaakceptowanym przez uczniów, aby tak się stało trzeba wyrobić sobie styl kontaktowania się z klasą, by się kontaktować trzeba uczniów rozumieć, by ich rozumieć trzeba ich poznać. Poznanie wymaga sytuacji szkolnych i pozaszkolnych (dom rodzinny). Idealny nauczyciel to taki, który potrafi bez reszty „zanurzyć się w życie szkoły”

-nauczyciel powinien:-pozostać żywym intelektualnie, rozwijać swoje zainteresowania aby uczniowie mieli do czynienia z wielostronnie rozwiniętą osobowością

-izolacja nauczyciela jest szczególną cechą w klasie jest sam zdany na siebie

-ustawiczna gotowość do natychmiastowej reakcji - wiele rzeczy naraz spostrzegać, szybko analizować sytuacje, dawać jednoznaczne komunikaty , zaangażować się w setki interakcji słownych z uczniami

-nauczyciel ma możliwość określenia co jest wiedzą, a co nie jest, ma władzę nad uczniami

-autonomia pracy - poczucie swobody

Nauczyciele są narażenie na stres głównie przez następujące czynniki:

-treść pracy (przeciążenie pracą, presja czasu, nadmiar decyzji), rola w organizacji (odpowiedzialność za ludzi, konflikt roli),

-rozwój zawodowy (obawa przed zwolnieniem, brak pewności siebie, niedowartościowanie),

-klimat organizacyjny (polityka przedsiębiorstwa, brak konsultacji i partycypacji),

-stosunki interpersonalne pomiędzy członkami organizacji.

Strategie:

dystansowanie się do pracy, minimalizowanie włąsnych obowiązków,

odreagowanie swojego napięcia na uczniów, niechęć okazawyana w sposób werbalny, niewerbalny, podejmowanie działań likwiduyjący stres, pstawa aktywna. Nauczyciel musi wiedzieć, że tylko harmonia wewnętrzna, wzajemne zrozumienie, spokój, współpraca ze szkołą rodziców, wyjaśnienia, pozwolą na spokojną pracę prowadzącą do dobrych wyników. Jeżeli już poddaliśmy się stresowi, musimy zmodyfikować nasze relacje na niego, aby nie był problem. Szukajmy pomocy psychologów, stosujmy techniki relaksacyjne - spacery, słuchanie muzyki, dobrą książkę, spokojny sport.

3. Klasa jako grupa społeczna:

Klasa szkolna jest w pewnym sensie grupą hierarchiczną. Na jej czele stoi formalny przywódca- Nauczyciel, posiadający odpowiednie kwalifikacje (wykształcenie). Jest on znacznie starszy od członków grupy. Między uczniami, którzy wchodzą w skład grupy, nawiązują się różnego rodzaju interakcje formalne i nieformalne. Rodzaje stosunków zachodzących, wyznaczają spójność grupy. W grupach, których działalność oparta jest na współpracy a nie na rywalizacji wyst. takie zjawiska jak: wspólnota grupowa, wzajemne zrozumienie, dobre samopoczucie, lepsza organizacja i koordynacja zajęć. Dochodzi do więzi emocjonalnych pomiędzy uczniami. W obrębie klas tworzą się mniej lub bardziej liczne małe grupki, złożone z dzieci wchodzących ze sobą w stałe i pozytywne kontakty interpersonalne. W młodszych klasach- grupy chłopców i dziewcząt osobno.

W każdej niemal grupie społecznej znajdują się tacy członkowie którzy są i nie są na terenie grupy popularni. Wiele czynników wpływa na popularność w klasie i jej brak. Większą popularność zdobywają dzieci inteligentne atrakcyjnie zewnętrznie. Brak popularności jest spowodowany np. innym sposobem zachowania, ,inteligencja, wyglądem zewnętrznym. Takie dzieci są nieśmiałe, słabsze fizycznie, często agresywne.

4. Style kierowania klasą

Stl autokratyczny: sprawowanie władzy i podejmowanie decyzji jest jednoosobowe, należy do nauczyciela. Stosuje on różnego rodzaju środki przymusu dla osiągnięcia pożądanego efektu.

Styl demokratyczny: sprawowanie władzy i podejmowanie decyzji odbywa się zespołowo, a efekt wychowawczy uzyskuje się przez ustalenie norm grupowych, przestrzeganych nie pod przymusem, a z uwagi na ich akceptację przez grupę.

Styl pośredni: można w nim odnaleźć elementy obu w.w. stylów kierowania.

5. Rodzaje relacji nauczyciel- uczeń

Relacje stymulatywne: nauczyciel traktuje uczniów jak partnerów, darzy ich życzliwością i zaufaniem. Częściej nagradza nić karze; nawiązuje bliskie, lecz nie poufałe stosunki z wychowankami, ,stara się podwyższyć samoocenę i wiarę w siebie uczniów

-Relacje rzeczowe: nauczyciel wykonuje poprawnie swe obowiązki dydaktyczne i wychowawcze. Sprawiedliwie ocenia uczniów. Stosunki oficjalne, nie nawiązuje z uczniami bliższych kontaktów.

-Relacje obojętne: n. Nie interesuje się wynikami pracy uczniów ani ich problemami, nie troszczy się o rozwój umysłowy czy społ. Uczniów

-Relacje konfliktowe: miedzy nauczycielem a uczniami trwa wieczna walka. N. Narzuca klasie decyzje i poglądy, stosuje surowe sankcje, kary dominują nad nagrodami. Uczniowie są bezustannie zagrożeni.

6. Wychowanie przez kontakt społeczny.

Naśladownictwo - małe dzieci - dzieli się na bezpośrednie: jesteśmy przy dziecko, odroczone: nie jesteśmy przy nim a i tak dziecko zachowuje się tak jak my. Dążenie do zgodności - powtarzanie ruchu, dopóki nie będzie zgodny z modelem - naśladownictwo odruchowe(ziewanie, uśmiech w odpowiedzi na uśmiech) dzięki naśladowaniu dziecko nawiązuje pierwsze kontakty społeczne

Modelowanie - dziecko już rozumie więcej, rozumie zasadnicze różnice. Wyróżniamy dwie fazy modelowania: przyswojenie czyli rozumienie sensu dlaczego tak trzeba lub nie wolno, zapamiętanie tego oraz wykonanie czyli wprowadzenie w życie tej zasady. Na skuteczność modelowania wpływa wiele czynników, wśród których wyróżniamy:

Właściwości podmiotu - podatność na modelowanie, poziom sprawności dziecka, umiejętności, rozwoju umysłowego, cechy procesów motywacyjnych, Cechy czynności - bodźce - organizacja czynności, strategia wychowawcza, polegająca na stopniowym komplikowaniu czynności i zachować, Właściwości modela - kompetencja, wysoka pozycja społeczna, czynny udział w procesie wychowania i nagradzania, pozytywne nastawienie do dziecka, uzasadnienie zasad, opieka, udzielanie pomocy itp.

Identyfikacja - tendencja, przeważnie podświadoma do bycia takim samym, jak ktoś kot jest przedmiotem dodatnich uczuć o dużym nasileniu, ideałem, wzorcem postępowania. Identyfikacja dotyczy zarówno postaci żywych jak i bohaterów filmowych itp. Dziecko identyfikując się z kimś poznaje siebie odpowiada na pytania kim jest i kim chciałby być

7. Cechy uczenia się.

Planowość (ciągłość, wew. spoistość poszczególnych czynności), Systematyczność, Aktywność uczącego się przedmiotu, osoby uczącej się, „Ukierunkowanie na wynik”- dążenie do uzyskania wyniku

8. Na jakie pytanie powinien odpowiedzieć sobie nauczyciel przed wprowadzeniem komputera do pracy z dziećmi.

Jaką rolę powinien pełnić komputer w szkole?

W czym może on pomóc uczniom i samemu nauczycielowi?

Jakie miejsce zajmuje komputer w procesie kształcenie?

9. Cechy i właściwości procesu uczenia się i nauczania, czynniki, uwarunkowania.

Uczenie się: czynność zmierzająca do przyswojenia wiedzy lub opanowania umiejętności lub proces wewnętrzny prowadzący do bardziej lub mniej trwałych zmian w zachowaniu człowieka;

Cechy: im czynności prostsze, tym bardziej człowiek osiąga w nich poziom maksymalny , w uczeniu się bardziej złożonym pułap osiągany jest w latach późniejszych, starsi mają bardziej rozległą wiedzę i doświadczenie, a młodsi szybciej uczą się czynności nowych, w sytuacjach, gdzie trudno wykorzystać poprzednio zdobyte wiadomości i umiejętności

uczenie się może być okolicznościowe (zewnętrzne i wewnętrzne), w toku działania,

Nauczanie: kierowanie zamierzonym i niezamierzonym uczeniem się innych osób, odbywa się na wszystkich szczeblach rozwoju, nauczanie systematyczne(organizowane i realizowane według ustalonego z góry planu) przeciwstawia się uczeniu okolicznościowemu

10. Metody poznania ucznia.

Obserwacja planowe świadome i celowe spostrzeganie zachowań się jednostki i na rejestrowaniu przebiegu zjawisk i wydarzeń. Wydaje się być metodą łatwą, jednak poprawny opis zachowania jest b. trudny Obserwacja powinna być: przeprowadzona wielokrotnie, w różnych sytuacjach i przez długi okres, a oceny jednostki należy dokonywać porównując je z zachowaniem innych członków grupy. Na podstawie obserwacji stawiamy hipotezy, a następnie przeprowadzamy wywiady z rodzicami, ustalając zależność między obserwowanymi faktami, a przebiegiem procesów fizjologicznych i poziomem czynności umysłowych dziecka.

11. Lęk w procesie uczenia się i nauczania.

Badania wykazały, że dla niektórych uczniów niewielki poziom lęku jest korzystny i może ułatwić im uczenie się. Jeżeli wierzysz w siebie i wiesz, że jesteś przygotowany do egzaminu, słaby lęk może posłużyć jako motywacja do osiągnięcia wysokiego wyniku. Jeżeli jednak poziom lęku jest wysoki, może mieć dla osiągnięć bardzo złe skutki. Uczniowie bardzo różnią się pod względem rodzaju i poziomu lęku,. U niektórych występuje uogólniony lęk przed wszystkimi sytuacjami szkolnymi, a inni boją się tylko niektórych „elementów szkoły” - nauczycieli, rówieśników, jakiegoś przedmiotu czy sprawdzianów. W przypadkach krańcowych (jak w fobii szkolnej) lęk jest tak silny, że dziecko może odmówić uczęszczania do szkoły. Niektóre przedmioty szkolne wywołują silniejszy lęk niż pozostałe.

Lęk egzaminacyjny - lęk egzaminacyjny stanowi specyficzny rodzaj lęku szkolnego. Stanowi on jeden z najważniejszych aspektów negatywnej motywacji ni ma bezpośredni destrukcyjny wpływ na osiągnięcia szkolne. Badania prowadzone w ostatnich latach dotyczyły względnej niezależności dwóch wymiarów lęku - negatywne przekonania, niepokojące myśli i nieprawidłowe decyzje. Emocjonalność odnosi się do nieprzyjemnych reakcji afektywnych, tj. Napięcie i nerwowość. Chociaż oba wymiary mogą mieć destrukcyjny wpływ na uczniów niepokój jest silniej negatywnie powiązany z osiągnięciami szkolnymi niż emocjonalność.

Jednym z powodów jest fakt, iż emocjonalność ma tendencję do obniżania się po rozpoczęciu przez ucznia egzaminu i mogą być przeżywane na długo przed nim,. Ponadto niepokój obniża osiągnięcia dlatego, że zajmuje uwagę wtedy, gdy uczniowie powinni przypominać sobie, czyli odzyskiwać z pamięci to, czego się nauczyli.

3etapy lęku: Ocenianie; Przygotowanie się; Zdawanie.

12. Uwarunkowania procesu nauczania (przedmiotowe i podmiotowe, zew., wew.)

uczenie się zewnętrzne: uczenie się podczas różnych zjawisk i zdarzeń, jakie dziecko w danej chwili zauważa i spostrzega lub jakimi się interesuje, a które jednocześnie skłaniają dorosłych do udzielenia różnych informacji i wyjaśnień

uczenie się wewnętrzne: „procesy i stany umysłu dziecka, na tle których uświadamia sobie ono albo brak swojej wiedzy w jakiejś dziedzinie, albo też niemożność wyjaśnienia sobie jakichś zagadnień”

podmiotowe uczenie się : bierze pod uwagę rozwojowe cechy ucznia, indywidualne cechy ucznia, inteligencję, zdolności specjalne, zainteresowania, nastawienie, styl poznawczy, poziom aspiracji, motywy uczenia się

wyznaczniki przedmiotowe: czynniki sytuacyjne, sytuacja poprzedzająca uczenie się ogólna aktywność ucznia, uczenie się innych treści, transfer pozytywny i negatywny, uczy się jak uczyć, sytuacja w trakcie uczenia: warunki zewnętrzne, sposoby odnoszenia się do nowych treści i zapoznanie się z nimi, sposoby przyswajania nowych treści i utrwalania, sytuacja następująca po uczeniu: ogólna aktywność ucznia, uczenie się innych treści

13. Rodzaje i przyczyny niepowodzeń szkolnych uczniów.

Niepowodzenia szkolne mogą być obiektywne, gdy braki szkolne są faktem, stwierdzonym przez osoby bezstronnie oceniające poziom osiągnięć szkolnych dziecka. Niepowodzenie szkolne nie zawsze jednak oznacza rzeczywiste braki w opanowaniu wiedzy i umiejętności szkolnych. Czasami te niepowodzenia mogą mieć charakter subiektywny. Bywa tak wtedy, gdy dopuszczające, dostateczne lub dobre oceny nie zadowalają samego dziecka albo jego rodziców. Przyczyną subiektywnie odczuwanych niepowodzeń szkolnych są często zbyt wygórowane w stosunku do możliwości dziecka ambicje rodziców.

Pierwszym czynnikiem wpływającym na powodzenia szkolne są warunki społeczne, a przede wszystkim środowisko rodzinne dziecka: sytuacja materialna rodziny, praca ucznia w gospodarstwie domowym, warunki odrabiania prac domowych, liczebność rodzeństwa, atmosfera domowa, poziom świadomości wychowawczej rodziców, pijaństwo, rozbicie rodziny, dbałość o dziecko i jego wychowanie, współpraca rodziców lub opiekunów dziecka ze szkołą, poziom kulturalny i moralny życia domowego, ujemne lub dodatnie wpływy otoczenia.

Drugim czynnikiem, od którego zależą wyniki pracy dydaktycznej, jest sam uczeń, jego stan zdrowia, zadatki dziedziczne w postaci funkcjonowania zmysłów, zdolności, określony temperament oraz jego rozwój ogólny, na który składa się zdobyta wiedza, doświadczenie, życie uczuciowe, cechy charakteru, rozwój aktywności, samodzielności, dociekliwości, wytrwałości w dążeniu do celu, odpowiednich zainteresowań i zamiłowań oraz tendencji samokształceniowych:defekty wzroku, słuchu oraz wszelkie choroby i urazy pogarszające stan zdrowia dziecka, wypadki i inne zdarzenia losowe, obniżona sprawność intelektualna dziecka, obniżony poziom inteligencji, zaburzenia w funkcjonowaniu receptorów i narządów ruchu, opóźnienie rozwoju procesów umysłowych, różne zakłócenia w rozwoju uczuciowości, motywacji i postaw, a także związane z nimi zaburzenia funkcjonowania społecznego.

Trzecim czynnikiem, od którego zależą powodzenia szkolne, jest nauczyciel i narzędzia jego działalności oraz szkoła:

przygotowania pedagogicznego i dydaktycznego (lepszego lub gorszego),  doświadczeń życiowych (skromnych lub bogatych), zdolności (mniejszych lub większych), charakteru, postawy (społecznej lub egoistycznej), zamiłowania do pracy nauczycielskiej, niechęci do niej.

Oprócz czynników wewnętrznych nauczyciela określony wpływ na powodzenia szkolne mają również czynniki zewnętrzne, np.:pozycja społeczna nauczyciela, jego autorytet,  warunki materialne, warunki życia osobistego na tle środowiska, szczególnie fakt czy to życie jest mniej lub bardziej szczęśliwe.

Narzędzia pracy nauczyciela to programy nauczania i podręczniki, które bardzo często są niedoskonałe. Źródłem słabych wyników w nauce są zwykle pewne błędy w doborze treści i metod nauczania. Jeżeli zadania stawiane dziecku są zbyt trudne albo zbyt łatwe, proces uczenia się może ulec zakłóceniom.

Poważnym źródłem niepowodzeń szkolnych może być sama szkoła, jej warunki lokalowe i wyposażenie w pomoce naukowe, atmosfera szkoły - współżycie i współdziałanie grona nauczycielskiego, organizacja życia szkolnego, organizacje uczniowskie, praca pozalekcyjna w szkole, kontakty między uczniami oraz oddziaływanie rówieśników.

14. Zasady oceniania.

Założenia: -ocena odzwierciedla poziom wiedzy ucznia

-nie powinna być motywem, dziecko nie powinno się uczyć dla oceny, -ale aby dowiedzieć się czegoś więcej

-ocena powinna być informacją dla nauczyciela, ucznia, rodzica:

Nauczyciel-- na ile dziecko daje sobie rade z tym co robiłem-postęp najważniejszy, czy ocena jest rosnąca czy malejąca, analiza względem ucznia

-Czego ocena dotyczy, jakie budzą zastrzeżenia i czemu są takie oceny a nie inne, co można przerobić, powtórzyć

-Wziąć pod uwagę wkład pracy dziecka

-Analiza tego jaka forma sprawdzenia była brana pod uwagę, na podstawie czego oceniłem poziom dziecka

Uczeń: ocena jest informacją dla dziecka kiedy jest opisowa, co umie czy nie, co powinien poprawić, wskazówki jak to zrobić, co jest dobre, powinno wiedzieć gdzie jest poprawa a gdzie pogorszenie

Rodzice:- informacja o tym gdzie jest problem czy czegoś nie rozumie, pod jakim kryterium jest oceniane

-Wziąć pod uwagę zainteresowania dziecka , ma prawo wyboru, mogą czymś się nie interesować

-Porozmawiać z nauczycielem

-Pomagać dziecku

-Nie mówić o ocenach, ocena jest stopniem wymiernym

15. Program nauczania (ukryte programy, zasady doboru treści, konstrukcji itp.)

Zasady doboru treści;

-zasada użyteczności bezpośredniej: dobieranie takich treści programowych, jakie powodują przyswojenie wiadomości i umiejętności bezpośrednio przydatnych w różnych sytuacjach

-zasada kształcenia formalnego: opiera się na założeniu istnienia pewnych treści, które mają znaczenie ogólne, wpływają przede wszystkim na rozwój jednostki sprawiając, że jej działalność może być bardziej wartościowa

Konstrukcja:

-stopniowanie trudności: rozpoczynać od tego co łatwe i powoli zwiększać trudności

-wykorzystywanie transferu: ważna jest taka kolejność treści, by przyswajanie jednych ułatwiło uczenie się następnych

-unikanie negatywnej retroakcji: istotną rolę odgrywa podobieństwo elementów kolejno przyswajanych treści

--efekt pozycji w informacji: im wyżej znajduje się informacja i im więcej informacji jest jej podporządkowanych tym większe są szanse na jej przyswojenie

-efekt pierwszeństwa i świeżości: lepiej przyswajane jest to, co występuje na początku i na końcu

Ukryte programy: twórcą tego określenia jest Filip Jackson. Rozumiał to jako to co szkoła czyni, wpaja, uczy, mimo że wcale nie zostało zaplanowane. Ukryty program to pozadydaktyczne lecz wychowawczo ważne konsekwancje uczęszczania do szkoły, które nie są zawarte w celach. Dotyczą najczęściej wychowania moralnego:

-program ukryty za podręcznikami: podręczniki stwarzają okazję do rozważań na temat dobra i zła

-program ukryty za codziennością: każdy uczeń musi dać sobie radę z 3 właściwościami klasy: tłok- umiejętność czekania, które jest podporządkowane regułom, ocenianie, władza: nauczyciela nad uczniem

16. Efekty uczenia się i nauczania.

-Zaspokojenie potrzeb poznawczych

-Nabywanie przez uczącego się pewnych wiadomości, umiejętności i nawyków jako podstawa modyfikacji dotychczasowych form zachowania lub ukształtowania form nowych

-Zapobieganie błędom mogącym wystąpić w procesie poznania rzeczywistości lub ich likwidowaniu

---