1. AL.- HIDŻAZ W PRZEDEDNIU NARODZENIA ISLAMU, STRUKTURA SPOŁĘCZNA, WIERZENIA, KONTAKTY HANDLOWE I KULTURALNE)

• Al.- Hidżaz- góry na wybrzeżu plw. arab, przy morzu czerwonym, przechodzą w płaskowyż Nadżel

• Arub-al. Hali- pusta ćwiartka, wnętrze płw Arabskiego- same pustynie

• Tihama- tereny nadbrzeżne

• Islam narodził się w Mekce i Medynie(wcześniej Jasrib)

• Wadi- wyschnięte koryta rzek- trakty handlowe przez pustynie

• Beduini, badw, badawi- mieszkańcy pustyni, koczownicy80%, reszta w oazach- hadar

• Dżahilijja- okres przed pojawieniem się islamu, okres ciemnoty niewiernych, barbarzyństwa nie wykształcili cywilizacji

• Ghazawat- tradycja napadów rabunkowych, zdobywanie pożywienia i rozrywka, wyładowanie agresji

• Szajch, sajjid- pan władca, starszy człowiek z autorytetem na czele plemienia

• Hakam- arbiter, rozstrzygał spory między klanami

• Cnoty rycerskie- honor nakazywał rozwujać: 1 gościnność 2 szczodrość 3 dzielność 4 elokwencje!!!

• Haram- przestrzeń wokół sanktuarium, nie wolno w niej walczyć polować, wnosić broni, ścinać drzew

• Allach - bóg stwórca, miał 3 corki- al.- Lat , Al.- Uza, Manat

• Huba- bóstwo w Mekce antropomorficzne, czczone z Allachem w czasach przed Islamem.

• Al.- Kaaba- sześcian, sanktuarium

• Kahinowie- w sanktuariach, chronili je, wieszcz, wróżbita, duchowy przywódca plenienia, w satnach ekstatycznych przepowiadali rozwiązanie problemu, przemawiali poetycką prozą w której został spisany Koran

• Tajma, Fadah, Chajbar- # oazy czysto żydowskie

• Islam wykorzystał- Wierzenia arabskie, judaizm. Chrześcijaństwo, zaroastryzm

• Harifowie- ani chrześcijanie ani żydzi, ale monoteiści

2. MAHOMET- PIERWSZA UJMA I KONSTYTUCJA MEDYNEŃSKA

• Źródła apologetyczne- wysławiające Mahometa, dlatego stronnicze i nie wiemy jak naprawdę było

• Ok. 570 Rok słonia- , Mekka- urodziny Mahometa., szybko umarli mu rodzice (Amina, i Abd- Allach), opiekował się nim wuj

• Nazwa plenienia od eponima= przodka, lub od totemu- kurajszyci (plemię Mahometa)kurajsz= mały rekin

• Muhammmad- arab, wysławiany wychwalany.

• Chadidża - pierwsza żona Mahometa.

• Uprawiał medytacje w Grocie Hira, przemówił do niego archanioł Gabriel (czyli Dżibril)

• Islam - to dosłownie poddanie się woli Boga

• muslim - to ten, który się tej woli poddaje

prawo talionu (zemsty)

• Hidżra -emigracja, zmiana miejsca zwolennicy Mahometa udali się z Mekki do Medyny, na końcu on sam i abu- Bakr- był 24.09.622 rok ne -ale ze względu na kalendarz księżycowy cofnięto te datę na 16.07.622 622 AD=1 AH

• Al.-kitab- ludzie księgi, chrześcijanie i żydzi

• muchadżir - to ten, który wywędrował z Mahometem

• ansar - to ten, który ich przyjął, pomocnicy

• umma - to pierwsza gmina muzułmańska wokół Mahometa, oparta na wierze a nie na więzach krwi

• Bilal - 1 muzułmanin, w domu proroka wzywa do modlitwy (razem!)-1 mueszim

• konstytucja medynejska powstała w I roku Hidżry - bo Mahomet musiał ustalić stosunki mekkańsko-medynejskie, konstytucja to ich regulacja

• 624 (II AH, miesiąc ramadan)- bitwa pod Badr -Mahomet wygrał

• Zydzi nie walczyli więc ich wygnał, I doszło do zmiany kierunku modlitwy, nie w stronę Jerozolimy, a Mekki - a liczba modlitw urosła od 3 do 5 dziennie. Zmienił się czas postu, czyli ramadan

• 625, 3 r hidżry - II bitwa, Mekka (3 tys osób) na Medynę, doszli do wzgórza Ułud, muzułmanie przegrali, bo ktoś krzyknął że Mahomet nie żyje

• 627 III bitwa decydująca, Mahomet wygrał „bitwa rowu”

• 628- al. Hadajbijja- pakt o nieagresji, mekkańczycy opuszczą na 3 dni miasto w 629, żeby muzułmanie mogli iść na pielgrzymkę do Kaaby, potyczki plemienne,

• 630- Mahomet wkracza do Mekki

• 632- ostatnia pielgrzymka Mahometa- „pożegnanie” ustalono rytuały pielgrzymki

• 8 czerwca 632 Mahomet umiera w Medynie przy boku aiszy(corka Abu- bakra) 632 (11 AH) Mahomet umarł, rozłam na szyitów(zwolennicy Alego), sunnici Abu- Bakra- początek ery kalifów, 4 prawowiernych, wybieranych

3. KORAN I SUNNA PROROKA

• KORAN - św księga, Słowo Boga objawione przez Archanioła Dżibrila Źródło prawa, ideologii życia, doktryn religijnych, wpływ na rozwój sztuki, nauk teologicznych, prawniczych, filologicznych

• Al.-Quran - po arabsku - to recytowania, czytanie, potem odnosiło się już tylko do św księgi, a na tamte czynności znaleziono nowe słowo, al.- karim- szlachetny

• Al. Kitab -księga, jedna konkretna księga

• Mushaf - to zgromadzony i spisany, znany przez ludzi tekst koraniczny, niedoskonały, bo pamięć ludzka zawodzi, tekst nie da się odtworzyć. Umm al. Kitab - „istota, matka księgi” - archetyp znajduje się w niebiosach

• Purquana -to wybawienie, ratunek /aramejski/ , potem al.- furqan, „rozdzielenie” odzielenie prawdy od fałszu- ludowa etymologia arabskiego

• Hafiz - ten, który nauczył się tekstu Koranu na pamięć

• Koran jest przeznaczony do recytacji- jest 14 szkól recytacji- 3 tempa- Są 3 rodzaje recytacji: wolna (tartil), średnia (tadvil), szybka (chadr)

• sahaba - najbliższe otoczenie proroka, towarzysze

• abu- Bakr zainicjował spisywanie Koranu- na początku b yły 3 wersje w Damaszku , kufie, i Basrze,

• ok. 650- jedna wersja Usmańska(Usman- 3 kalif prawowierny)- obowiazujaca

• Treść: przepisy dotyczące

• wiary - praktyk religijnych, eschatologii,etyka opowiadań o prorokach

• życia codziennego - dieta, ubiór

• prawa - karne, społeczne- wszystko aluzyjnie

• 1924 pierwszy druk Koranu, ale w meczetach stosuje się raczej ręczne

• XII - pierwsze tłumaczenie na łaciński, biskup Rajmund z Toledo

• Na francuski XIX w- Wojciech Kazimirski

• Mirza Tarak Buczacki - na potrzeby Tatarów ale chyba polskich, bo na polski przetłumaczył.

• A tłumaczenie Józefa Bielawskiego jest uznawane w kręgach arabskichlata 80

• TAFSIR - objaśnianie, komentarz, dostarczanie swiadectwa

• pierwszy powstał pod koniec VII w, Ibn Al. Abbas - brat stryjeczny Mahometa się tym zajmował - głównie aspekt filologiczny

• Al. -Makki - pierwszy zachowany tafsir

• Bardzo znany - 30 tomowy tafsir At Tabari, IX-X w, komentarz kursoryczny, wers po wersie, bada wszystkie aspekty

• Teraz każde ugrupowanie ma swoje komentarze

• Ajat- werset koraniczny, znaczy cud, znak boga

• Tytuł sury nawiązuje albo do pierwszego słowa lub kluczowy temat, można je zmieniać bo nie SA objawione.

• Koran poukładany od najkrótszej sury do najdłuższej

• Mamy sury

1. Mekkańskie- wcześniejsze, objawione religia i eschatologia

2. Medyńskie- państwowe, organizacja, prawo, co i jak robić, tematy związane z życiem proroka bo uprawomocniał objawieniami swoje decyzje.

• Sirat Muhammad, czyli biografia Mahometa - powstała w VIII w w Ibn Ishak, nie zachowała się, ale zachowała się w redakcji Ibn Hiszama

SUNNA-(ścieżka, droga)

• zbiór postwa, wzorowanych na postawach proroka

• hadisy -opowiadania o proroku

• w Asz -Szafii (zm 820) zaproponował, że może by tak zebrać materiały, że regulacje prawne powinny nawiązywać do proroka. Jeźdżił po świecie, gromadził hadisy, opracowywał je

• hadis ma 2 części

• ismad -wparcie, podpora, łańcuch tradentów - kto co komu powiedział - wazniejszy!

• Matn (grzbiet) - czyli treść

• Ustaliły się 3 typy hadisów

1. Zdrowe - sahih - bez zastrzeżeń

2. Dobre - hasan - małe wątpliwości

3. Słabe - daif - duże wątpliwości co do łańcucha przekazicieli

• sunna Al.-Buchariego, Muslima i 4 innych, czyli w sumie 6 - kanon to sa te najbardziej cenione

ale ze były niezrozumiałe - powstały komentarze

4. MUZUŁMAŃSKA KONCEPCJA PŁW ARABSKIEGO I MAHOMETA czy Abrahama??? W DZIEJACH MONOTEIZMU(Z TEKSTOW)

• Ad i Samud- dwa staroarabskie plemiona, bogate i wpływowe, zapomniały o bogu, ten wysłał do Adytów Huda do samudów saliha, posłańców którym nie uwierzyli więc ich zgładził.

• Półwysep Arabski wybrany przez boga

• Munzirowie- głosiciele przestróg, wysłannicy boga, głoszą jego posłannictwo, ich obecność mówi o monoteizmie w Arabii. Mahomet kontynuator tej linii, tyle że jego posłuchali a innych nie, Mahomet= pieczęć proroków

• Hanif- muzułmański monoteista, Abraham jest uważany za Hania, czysty monoteizm

• Zamian- Ismail wygrzebał źródełko, gdy wygnany z Hagar na pustynię

• Ismailici- arabowie potomkowie Ismaila.

• Makaam Ibrahim- miejsce Abrahama.

• Abraham hanifem, ismail ważniejszy bo wybrany na ofiarę prze boga, Abraham wprowadza monoteizm, Mahomet przywraca. Adam to pierwszy prorok. A+ Ismael budują Kazbę, i ustanawiają rytuały pielgrzymki.

5. OBOWIĄZKI MUZUŁMANINA (ARKANA)

1. shahada- Wyznanie wiary- nie ma boga prócz Allacha a Mahomet jest jego prorokiem

2. salat MODLITWA KANONICZA 5 razy dziennie, w piątek wspólna przewodzi imam. Szyici 3 modlitwy,

kierunek na Mekkę- kibla, w meczecie taki rowek z kierunkiem- mihrab.

Muezin- wzywa, Alan-modlitwa,

raka -=cykl modlitewny, modlitwa otwierająca- al.-fatiha

Allach akbar!!bog jest wielki,

turba- u szyitów- taki krążek, oddzielający od ziemi, zrobiony z ziemi z Karbali, ikr- modlitwa rytualna, modlitwa +recytacja Koranu???????

Tahara- czystość rytualna, aby przystąpić do modlitwy

• Zwykłe wudu

• Gushl- całkowita ablucja- po seksie, menstruacji

• Zakat- jałmużna przepisowa, oblicza się jakoś procentowo, druga forma zakat-al.-fitr- wiemy już sadaqa- jałmużna dowolna

• Siyam-Ramadan- post obowiązkowy

• Hajj- Pielgrzymka do Mekki- raz w życiu, jest warunkowa!!!więc nie bezwzględny obowiązek

• Ihram- stan sakralizacji, uświęcenia, pełne mycie, obcięcie włosów i paznokci.

• Makam ibrahim- mała kapliczka

• Multazam- uświęcona przestrzeń między narożnikiem a drzwiami

• Kiswa ten ładny czarny wyszywany złotem jedwab na makam ibrahim.

• Tawaf- 7* boso spacerek wokół, i dotykają kamienia

• Safa i Maura- rytualny bieg, upamiętnienie

• Wukuf- ceremoniał postoju na górze Arafat, z rękami skierowanymi do gory- i mówią Talbijję- „oto jestem przed Toba, jestem twój” Oto stoję

6. dogmatyka

1. wiara w jednego boga- tauhid- absolutny monoteizm- shirk= przypisywanie bogu wspolników- największy grzech

2. wiara w proroków i wysłanników Boga (ci którzy dotarli na Płw arab. - ci z ST są uznawani

3. wiara w święte pisma

4. wiara w anioły (Nakir i Munkar- sprawdzian grobowy, Izrael(israil) -anioł śmierci, Mikail(Michał)równy Gabrielowi- siły natury, Ibis- szatan

5. wiara w dzień Sądu ostatecznego(kijama)

• al.- Araf -czyściec

• Sirat- most nad przestrzenią piekielną

6. i życie przyszłe

7. modlitwa nieobowiązkowa

• podczas pielgrzymki-ramadan, prośba o deszcz , za zmarłych

• w różnych intencjach, przebłagalne, o siłę - indywidualne!

• Modlitwa na różańcu (subha, misbaha)- 99 imion takbir- bog jest wielki, tahmit- bogu niech będą dzięki - 99 lub 33 paciorki, po 11 - bo 99 pieknych imion ma Allach, do tej pory modlą się tak sufi

• Modlitwy za proroków, ale tylko jako proroka

• Wahabizm- purytański ruch który chce wrocić do korzeni, fundamentaliści się na nich wzorują

• Zagharit- dźwięki, kobiety bardzo szybko machają jezykiem

8. POWSTANIE KALIFATU, ROZPRZESTRZENIANIE SIĘ Islamu (KALIFOWIE PRAWOWIERNI,UMAJJADZI NA WSCH I W HISZP., ABBASYDZI, DECENTRALIZACJA WŁADZY I ROZBICIE IMPRIUM)

• Mahomet umarł bez potomka i następcy - więc powstały spory, kto ma rządzić, powstały 4 ugrupowania:

• 1 Muhadżirowie - z jego rodu, oni jako pierwsi przyjęli islam

• 2 Ansarowie -dzięki nim prorok został przyjęty do Medyny, 1+2= Sahara- TOWARZYSZE PROROKA

• 3 arystokracja - Kurajszyci w Mekce, religijnie obojętni, przyjęli islam bez przekonania

• 4 legitymiści - twierdzili, że musi być następca, ze Bóg przewidział następcę - Alego, jako męża jedynej żyjącej córki Mahometa, Fatimy

KALIFOWIE PARWOWIERNI- (632-661) Medyna Kufa

1. ABU- BAKR

2. Umar Ibn al.- Chattab

3. Usman ibn Afgan

4. Ali Ibn Abu Talib-ten Ali, miał dwóch synow- Husajna i Hasana

Ridda- wojny secesyjne

• Kalifowie Umajjadzcy (661-750) Damaszek, ostatni kalif Mawan II

• Kalifowie Abbasydzcy (750- 1258- Hulagu , Mongoł, zdobywa Bagdad )

Fu stad- Kair

Charydżyci- Ci którzy odeszli, odwrócili się z Muawijja

Abd- al.- Malik- dokonał reformy kalifatu

9. interpretacja snów

ibn- Sarin- ojciec interpretatorów

10. poezja arabska

• kasyda-poemat celowy, najdoskonalsza forma poezji arabskiej

• mudżum- w literatura łamiąca obyczajowe tabu, zwłaszcza sex

• makamy- spotkanie, miejsce spotkań, lub same opowiadania, proza rymowana, typ literatury rozrywkowej- Al.- Hamadan(Hamadani)

• banu-sasan- synowie sasana- wlóczędzy-łotrzyki, ale inteligentni.

• Opowieści pikaryjskie- łotrzykowskie

• Suk- targ i z jedzeniem

• Isa-ibn- Hiszan- gł postać, i narrator powieści, opowiada autorowi.

11. IKONOKLAZM, ORNAMENTYKA, ARCHITEKTURA SAKRALNA I SWIECKA

• Meczet to „miejsce, gdzie bije się pokłony” - duuuży dziedziniec, na początku spełniał funkcje obronne (więc miał grube ściany)

• Minaret- wieżyczka z której muezin woła na modlitwę, wcześniej stali na podwyższeniach

• Architektura

• mamelucka - używano macicy perłowej, monumentalne, kamienne okna

• seldżucka - sklepienie komórkowe - mukarnas

• Hagia Sofia - VI wiek, Bizancjum, potem Turcy Osmańscy dobudowali 4 minarety (cienkie - „ołówkowe”) - i zrobili z tego meczet

• Madrasa - to szkoła religijna, za Seldżuków - tylko miejsce na naukę, czasem był tez w niej meczet, od Nizama al.-muka- nazywano nizamije, szkoły Nizama .

• Horreo vacui -strach przed pustką

• arabeska -pismo, roślinki i geometryczne wzory, wzór rozlewa się po całej powierzchni

• motywy roślinne już istniały, arabowie przejeli je i przekształcili

• ejwany/iwany - czasem jako portyk, ozdobne wejście, takie ażurowe powierzchnie - dają cień, ale też powietrze - to w nich odbywaja się nauki pisma, są w madrasach, meczetach, szpitalach

• meczet - to nie budowla, ale miejsce, gdzie bije się pokłony - składa się z dziedzińca, sali modlitw, minaretu

• do XI w nauczanie miało miejsce w meczetach, ale Turcy seldżuccy zainicjowali powstanie szkół, bo chcieli chronić sunnizm (Nizam alMulbe, to chyba nazwisko ich szefa, stąd zwane nizamijami)

• mauzolea - z inspiracji szyizmu i sunnizmu, sanktuaria, najbogatsze w pn Indiach (biały piaskowiec + marmur), a w środku pustko, jest tylko cenotaf, też pusty, bo szczątki delikwenta sa pod ziemią. Budowane dla imamów, potem tez dla władców

• karawanseraje - na szlakach karawanowych, składały się z pokoju dla kupców i meczetu, zadaszony lub tez nie, rozwijały się pod wpływem handlu

12. Islamizacja i arabizacja

• arabizacja- arabizowanie przez arabów narodów podbitych, proces odśrodkowy

• islamizacja- zarabizowane narody swoje elementy kultury implantowały, proces dośrodkowy

• cywilizacja arabsko(islam+ jezyk)- muzułmańska(reszta, wkład cywilizacyjny)

13. SUFIZM

• BARAKA- ŁASKA BOŻA

• Salih wali(awlija)- święty, przyjaciel boga

• Marabut- pustelnicy i wszystko co z nimi związane, mieszkaniec rabatu

• Zawlija- kąt-określenie na pomieszczenie gdzie siedzi bractwo sufickie

• Sufi- suf, wełna na włosiennice kt nosili asceci, lub mądrość

• Shaih na czele

• Fakir (arab), derwisz(perskie)kalandar- nędzarz, żebrak, wędrowiec utrzymujący się z jałmużny

• Summa- koncerty duchowe

• zIkr- wypowiadanie imion boga

• makamy- stacje na mistycznej ścieżce

• wacht- ekstaza, nirwana, odnajdywanie boga, na koncu ścieżki

• qutb- os , axis, na szcycie stoi, miał pod sobą innych świętych

14. Pismo arabskie, rozwój kaligrafii, sztuka książki, biblioteki- nie ma słówek

15. Nauka w islamie

• IX-XIIw - rozkwit, rozwijała się gdy Abbasydzi byli na tronie (Harrum Arrashid, Al.- Makmum

• IX w to poczatek okresu klasycznego w islamie

• Podział nauk:

• Nauki szarijjackie (szarijja=prawo) - teologia, prawo, język arabski

• Nauki adżamijskie - (adża=obcokrajowiec) - przejęte z zewnątrz-fizyka, chemia, matma i takie tam, nauki świeckie, przyrodnicze

• Etapy rozwoju nauki:

1. VII-VIIIw - zetknięcie się z tradycja nauki antycznej(nestorianie w Gondesza pur- ośrodek nauki założony przez perskich sasanidów)

2. VIII-IX- okres tłumaczeń- Al.- Mamum powołał Bajt- al. Hikma- dom mądrości, Hunajn Ibn Ishak- Joannitus Syryjczyk- nestorianin- kierownik domu mądrości w Bagdadzie, tłumacz z greki na syr.

Sabejczycy w horanie druga grupa tłumaczy, poganie, czciciele gwiazd

3. X do początku XII (na wschodzie) , do XII na zachodzie (arabska Hiszpania) - okres oryginalnej twórczości, największego rozkwitu, złoty wiek

• Al.-Chuwarizmi z CHorezu (Uzbekistan) - upowszechnił w islamie metodę liczenia z Indii(cyfry 0-9) - bo one nie sa tak na prawdę arabskie, tylko indyjskie. Powstały 2 rodzaje”

• optyka - Ibnal Hajam (łac Alhazen

• Geber (Dżabr ibn Hajjan) - prowadził duzo badań nad chemia praktyczna, odkrył utlenianie i spalanie

• Ar - Razi (łac Razes)- stworzył 20 tomów, spisał cała wiedze medyczną i stworzył pierwszy opis choroby, oraz Ibn -Sina (łac Awicenna) - napisał „kanon medycyny” i bardzo stawiał na higienę

• Muchtasib - to był urzędnik, który utrzymywał porządek społeczny, sprawdzał praktyki medyczne (np. wyposażenie)

4. XII - dekadencja

• Dar-al.-ir dom wiedzy

5. Do europy przenoszenie

• Biskup Raymond w Toledo- zainicjował stworzenie biura tłumaczeń

• Gerard z kremony tłumaczył z arabsk na łacine

• Adelajd z Bath- tłumaczył przedmioty ścisłe

16. edukacja -model edukacji

• Kuttab- szkólka KORANICZNA nauka czyt i pisania na Koranie i sunnie

• Kultura adobowa- elitarny 3 stopień edukacji, związany z dworem, nadawali temat i ton rozmowy przy jedzeniu, wiedza z wielu dziedzin ale nie dogłębna

17. szyizm- nie chce mis ie tego pisac……….:(

18. miasto

• muhtasib- był już

• kadi- sędzia, tylko dla muzułmanów

• takty, czy łakty(nie wiem)- pobożne fundacje

• mufdi- teoretyk prawa, uczony w prawie i teologii islamskiej, nie tworzą prawa, wydają ---

• fatły- opinie

---