Psychiatra sądowa - wykłady

Prof. dr hab. Michał Radochoński

Systemy kwalifikacji zaburzeń psychicznych

Choroba - (w zn. med. ogólnej) proces patologicznych zmian zachodzących w organizmie (w jego tkankach, narządach) czemu towarzyszą określone objawy (symptomy) w ustalonych zespołach (syndromach) o określonym przebiegu i zajściu.

Np. gruźlica

Objaw - kaszel gorączka

Zespół

Przebieg - łagodny lub ostry lub chroniczny (długotrwały)

Remisja - wycofanie się objawów choroby ba jakiś czas. (w przypadku padaczki remisja wynosi 5 lat)

Zejście - 1. całkowite wyleczenie choroby, 2. wyleczenie, ale pozostał trwały ślad w organizmie, 3. zgon

Choroby psychiczne.

Istnieje ok. 300 rozpoznawalnych zaburzeń psychicznych. Pewne próby klasyfikacji zaburzeń psychicznych pojawiły się w starożytności np. w starożytnym Egipcie w 3 tys p.n.e. wyróżniano melancholie i histerie. Hipokrates również wyróżniał melancholie i histerie, ale wyróżniał też zaburzenia lękowe. Na przełomie XVII/XIX w. francuski lekarz PINE dokonał podziału na grupy i wprowadził pojęcie demencji i idiotyzmu. Człowiek z demencją był kiedyś zdrowy, tylko na skutek zmian w jego mózgu spadła jego inteligencja. Idiota to upośledzony od samego urodzenia. Niemiecki psychiatra KRAEPELIN sporządził kilkanaście wydań podręcznik który był podzielony na rozdziały, które zawierały różne zaburzenia psychiczne. Po raz pierwszy opisał on schizofrenię, lecz nie użył tego terminu tylko otępienie przedwczesne. Termin schizofrenia został po raz pierwszy użyty przez BLEULERA.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych:

1. DSM IV - Diagnostic and statistical manual of mental disorders(1994 r.)

2. ICD 10 - International classification of disorders - rozdział V(1987 r.)

DSM IV (podzielona na 17 grup)

1. Zaburzenia rozpoznawane po raz pierwszy w okresie niemowlęcym, dziecięcym lub młodzieńczym.

1. Upośledzenie umysłowe - oligofrenia

4 stopnie:

- lekki - dawna nazwa debilizm

- umiarkowany - imbecylizm I

- znaczny - imbecylizm II

- głęboki stan upośledzenia umysłowego - idiotyzm

2. Zaburzenia w uczeniu się - np. akalkulia - zaburzenia w uczeniu się matematyki, dysleksja - w czytaniu

3. Zaburzenia w mówieniu - np. jąkanie się (kloniczne i toniczne)

4. Autyzm wczesnodziecięcy

5. ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder)- zespół nadpobudliwości psychoruchowych

6. Zaburzenia wydalania

7. Mutyzm wybiórczy - dziecko zdolne jest do mowy ale nie mówi w ogólne

2. Zaburzenia świadomości, otępienie oraz zaburzenia pamięci

1. Otępienie w przebiegu choroby Alzheimera

2. Delirium- wywołana zatruciem środkami psychotropowymi

3. Zaburzenia psychiczne wywołane ogólnym stanem zdrowia

1. Zaburzenia osobowości w chorobie wrzodowej

4. Zaburzenia wywołane nadużywaniem substancji uzależniających

- Alkoholizm

- Heroinizm

- Marihuanizm

5. Schizofrenia i inne zaburzenia psychopatyczne (tzn. mające charakter psychozy)

1. Schizofrenia urojeniowa

2. Schizofrenia patetyczna

6. Zaburzenia nastroju (samopoczucia) zaburzenia afektywne - w ciągu doby nastrój podlega wahaniom, które mają konkretną przyczynę. W przypadku zaburzeń mamy do czynienia z wahaniami ponad normę występującymi bez konkretnej przyczyny

1. Zaburzenia depresyjne

2. Zaburzenia dwubiegunowe

7. Zespoły lękowe (silny lęk)

Strach - ma uzasadnioną przyczynę zewnętrzną

Lęk - występuje wtedy gdy nie mamy do czynienia z realnym zagrożeniem

1. Lęk uogólniony - nie uświadamia sobie uch człowiek

2. Lęk uświadomiony (fobia)

- akrofobia - lęk przed wysokościami

- hipsofobia - przed głębokością

- agorafobia - przez otwartą przestrzenią

- fobia społeczne - przez audytorium

- PTSD (Posttraumatic Stress Disorder) - zespół stresu pourazowego, występuje u ofiar traumatycznych przeżyć

8. Zaburzenia somatopodobne (przypominają choroby somatyczne, ale mają podłoże psychiczne)

1. Zaburzenia konwersyjne - silne napięcia psychiczne ulegają przekształceniu w choroby somatyczne

2. Hipochondria - zdrowy człowiek, któremu się wydaje, że choruje na ciężką chorobę somatyczną

9. Zaburzenia pozorowane (przypominają inne choroby)

1. Z przewagą objawów psychicznych

2. Z przewagą objawów somatycznych (fizycznych)

10. Zaburzenia dysocjacyjne

Dysocjacja - (rozłączanie) stan chwilowy, brak dostępu do określonej części mózgu, np. zapomnienie nazwiska, adresu

1. Amnezja dysocjacyjna - w stanie dysocjacji dana osoba nie może korzystać z zasobów pamięciowych

2. Fuga dysocjacyjna - w stanach dysocjacji pojawia się u jednostki instynkt „wędrowania”

3. Zaburzenia depersonalizacyjne - z dysocjacją wiążą się zaburzenia podwójnej osobowości

11. Zaburzenia seksualne i tożsamości płciowej

1. Dysfunkcje seksualne

- przedwytrysk m

- oziębłość seksualna k

2. Dewiacje seksualne

• Zaburzenia kierunku popędu płciowego

- zoofilia

- narcyzm

• Zaburzenia formy zaspokajania popędu płciowego

- sadyzm - zadaje cierpienie fizyczne lub psychiczne

- masochizm - domaga się cierpienia fizycznego lub psychicznego

- nekrofilia - występuję u mężczyzn ze zdegenerowanym mózgiem

- froteryzm (ocieractwo) - popęd zaspokajany jest przez ocieranie się o ciało nieświadomej kobiety

- voyeryzm (oglądactwo) - zaspokajanie popędu przez podglądanie kobiet i par w sytuacjach intymnych

• Zaburzenia tożsamości płciowej

- transwestytyzm - dla celów seksualnych przebiera się strój płci przeciwnej

- transseksualizm - sprzeczność pomiędzy płcią biologiczną a psychologiczna

12. Zaburzenia odżywiania

1. Jadłowstręt psychiczny (anoreksja)

- u jednostki kształtuje się silna patologiczna kontrola nad jedzeniem. Wskaźnikiem jest utrata więcej niż 25% wagi poprzedniej

2. Obżarstwo patologiczne (bulimia)

- jednostka traci kontrole nad ilością spożywanego pokarmu

13. Zaburzenia snu

1. Pierwotne zaburzenia snu

2. Wtórne - związane z innymi chorobami, zaburzeniami psychicznymi

3. Dyssomnia

14. Zaburzenia impulsywne - ogólnie jednostka kontroluje swoje zachowanie, jednak nie kontroluje jednego rodzaju zachowania (np. kleptomania, hazard patologiczny, piromania)

15. Zaburzenia przystosowania

- osobowość nie pozwala dostosować siwe do otoczenia.

1. Zaburzenia osobowości

- np. osobowość antyspołeczna, narcystyczna, histrioniczna

2. Inne postacie zaburzeń psychicznych

- zaburzenia związane zażywaniem silnych leków

Klasyfikacja ICD 10 (rozdział 5f zaburzenia psychiczne)

1. Zaburzenia psychiczne organiczne- u ich podłoża tkwi graniczne uszkodzenie mózgu

- uszkodzenie mózgu spowodowane tlenkiem węgla

- otwarte złamanie czaszki

- zaburzenia psychiczne przebiegów zespołów Alzheimera

2. Zaburzenia psychiczne wywoływane używaniem substancji psychotropowych

3. Schizofrenia, stany schizotypowe, zaburzenia typu urojeniowego

4. Zaburzenia nastroju (afektywne)

5. Zaburzenia nerwicowe

- nerwica anankastyczna (zespół natręctw) np. natręctwa ruchowe

- arytmomania - przymus liczenia

- histeria

6. Zespoły behawioralne związane z dysfunkcjami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi i czynnikami fizycznymi (zaburzenia psychiczne związane z ogólnym stanem zdrowia

7. Zaburzenia osobowości i zachowania u dorosłych

8. Upośledzenia umysłowe

- fenyloketomuria występuje u dzieci

- porażenie umysłowe

- zespoł Downa

9. Zaburzenia rozwoju psychicznego

- dysleksja

- dysgrafia

- dyskalkulia

10. Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zazwyczaj w dzieciństwie lub młodości

1. Zaburzenia hiperkinetyczne

- F90.0 ADHD - zespół deficytu uwagi i nadpobudliwości psychoruchowej

- F90.1 - hiperkinetyczne zaburzenia zachowania

2. Zaburzenia kontroli zachowania

- F91.0 - zaburzenia zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego

- F91.1 - zaburzenia zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji

- F91.2 - zaburzenia zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji

3. Mieszane zaburzenia zachowania i emocji

- F92.0 - depresyjne zaburzenia zachowania

4. Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się w dzieciństwie

- F93.0 - lęk separacyjny - dziecko boi się rozstać z matką

- F93.1 - fobie w dzieciństwie

- F90.2 - lęk społeczny w dzieciństwie

(nieśmiałość - zachowanie normatywne; lęk społeczny -patologia)

- F92.3 - zaburzenia zachowania związane z rywalizacją między rodzeństwem

5. Zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się w dzieciństwie

- F94.0 - mutyzm wybiórczy - dziecko poza domem w ogóle nie mówi

- F94.1 - reaktywne utrudnieni zawiązywania relacji społecznych w dzieciństwie

6. Tiki

- F95.0 - tiki przemijające - wynikają z nierównego dojrzewania ośrodków mózgowych

- F95.1 - przewlekłe tiki głosowe i ruchowe

- F95.2 - zespół TOURETTE - zespół przewlekłych tików ruchowych i wokalnych (trudny do wyleczenia)

7. Inne zaburzenia zachowania i emocji

- F98.0 - moczenie samoistne - postać dzienna, nocna i mieszana

- F98.1 - zanieczyszczanie się kałem

- F98.2 - zaburzenia odżywiania we wczesnym dzieciństwie

- F98.3 - PICA - dziecko spożywa substancje niejadalne

- F98.4 - stereotypie ruchowe

- F98.5 - jąkanie się

- F98.6 - mowa bezładna

UZUPEŁNIĆ!!!

Zaburzenia osobowości u dorosłych

Zaburzenie osobowości - zaburzenia struktury, charakteru i sposobu zachowania się, zazwyczaj obejmujące kilka wymiarów osobowości, prawie zawsze związane z dostrzegalnym zaburzeniem funkcjonowania indywidualnego i społecznego

Kryteria ogólne przy diagnozowaniu zaburzeń osobowości:

1. Wyraźne dysharmonijne postawy i zachowania obejmujące zazwyczaj kilka zakresów funkcjonowania (np. pobudliwość, kontrola popędów, sposoby postrzegania innych ludzi)

2. Wzorzec nieprawidłowego zachowania jest długotrwały

3. Zaburzenia zachowania pojawiają się w okresie dzieciństwa lub wczesnej adolescencji, a potem przechodzą do wieku dorosłego

4. Zaburzenia powodują trudności w funkcjonowaniu zawodowym i społecznym j jednostki

Rodzaje zaburzeń:

1. Osobowość paranoiczna

Rozpoznajemy ją na podstawie co najmniej 3 następujących objawów:

- nadmierna wrażliwość na niepowodzenie i odrzucenie przez innych

- tendencja do długotrwałego przeżywania przykrości (np. brak umiejętności wymaczani krzywd)

- nadmierna podejrzliwość i ujmowanie zachowań neutralnych lub przyjaznych jako pogardliwych i wrogich

- nastawienie prowokacyjne niewspółmierne do aktualnej sytuacji

- częste nieuzasadnione podejrzenia dotyczące wierności seksualnej partnera

- silnie utrwalona postawa KSOBNA

- nadmierne zajmowanie się spiskowym wyjaśnianiem normalnych zdarzeń

2. Osobowość schizoidalna (4 z 9)

- brak działań służących przyjemności na co dzień

- chłód emocjonalny, wycofywanie się z relacji uczuciowych

- ograniczona zdolność wyrażania uczuć społecznych

- obojętność wobec pochwał i krytyki

- słabe zainteresowanie kontaktami seksualnymi

- stała preferencja do samotnictwa

- występowanie postawy introspekcyjnej (ukierunkowanie do siebie)

- brak bliskich przyjaciół i osób zaufanych

- słaba wrażliwość na normy i konwencje społeczne

3. Osobowość schizotypowa (5 z 9)

- występowanie myśli odnoszących (ksobnych)

- wysterowanie dziwacznych przekonań i myślenie magicznego (np. wiara w jasnowidztwo)

- dziwaczność spostrzeżeń

- dziwaczność w wypowiedział słownych

- nadmierna podejrzliwość

- występowanie nieadekwatnych emocji

- zachowanie i wygląd oceniane jako dziwaczne i ekscentryczne

- brak bliskich przyjaciół i osób zaufanych

- nadmierny lęk społeczny związany z obawą o negatywną ocenę samego siebie

4. Osobowość borderline (pograniczna) - brak stabilności w zakresie samego siebie i relacji interpersonalnych (5 z 9)

- silna obawa przez porzuceniem przez innych

- występowanie niestabilnych choć intensywnych relacji interpersonalnych

- zaburzenia tożsamości wyrażające się niestałością w zakresie obrazu samego siebie i poczucia własnej wartości

- impulsywność w co najmniej z 2 wymienionych obszarów (*nadmierne wydatki; *seks; *nadużywanie substancji odurzających; *przejadanie się; *lekkomyślna jazda samochodem)

- powtarzające się zachowania samobójcze

- niestabilność afektywna (nastrój)

- chroniczne poczucie pustki

- trudności z kontrolowanie gniewu i złości

- występowanie objawów dysocjacyjnych w sytuacjach stresowych

5. Osobowość histrioniczna (5 z 8)

- poczucie dyskomfortu w sytuacjach kiedy dana osoba nie stanowi centrum uwagi innych

- występowanie zachowania uwodzicielskiego i prowokacyjnego też zabarwieniu seksualnym

- występowanie szybko zmieniających się płytkich stanów emocjonalnych

- używanie wyglądu zewnętrznego do zwracania na siebie uwagi

- stosowanie mowy pozbawionej szczegółów

- okazywanie dramatyzmu, teatralności i przesady w wyrażaniu emocji

- nadmierna sugestywność i łatwość ulegania innym ludziom

- traktowanie relacji z innymi na głębsze niż są w rzeczywistości

6. Osobowość narcystyczna (5 z 9) (wyolbrzymiona samoocena przy braku zdolności do empatii)

- obecność wyolbrzymionego poczucia wartości

- nadmierne fantazjowanie o wielkich sukcesach, świetności

- przekonanie, że się jest osobą szczególną, która powinna mieć do czynienia z ludźmi o wysokim statusie społecznym

- nadmierna potrzeba bycia podziwianym

- eksploatowanie innych ludzi

- brak empatii

- zazdroszczenie innym którym się powidło

- okazywanie arogancji i wyniosłość wobec innych

7. Osobowość lękliwa (unikająca) (4 z 7) (silny lęk w relacjach, który powoduje unikanie tych kontaktów)

- unikanie aktywności zawodowej wymagającej bliższej aktywności z ludźmi

- unikanie wchodzenia w bliższe związki dopóki się nie upewni, że jest akceptowany

- unikanie intymnych relacji z obawy przez ośmieszeniem się

- nadmierna obawa przed krytyka i odrzuceniem

- unikanie nowych sytuacji społecznych z powodu poczucia nieudolności

- ocenianie siebie jako osoby mało atrakcyjnej

- okazywanie niechęci do podejmowania ryzyka

8. Brak uzupełnić

9. Osobowość zależna (bluszcz) (5 z 8)

- trudność z podejmowaniem decyzji na co dzień

- opieranie się na innych przy wypełnianiu podstawowych zadać życiowych

- trudności z wyrażaniem odmiennego zdania

- trudności z inicjowaniem własnych pomysłów z powodu braku wiary z swoje umiejętności

- decydowanie się na robienie rzeczy przykrych w obawie przed utratą opieki innej osoby

- przezywanie niepewności bezsilności w sytuacjach zdawania się na samego siebie

- pilne poszukiwanie kolejnej bliskiej relacji po zakończeniu poprzedniej

- lęk przed sytuacją w której dana osoba (bluszcz) jest zdana na własne siły

10. Osobowość anankastyczna (obsesyjno-kompulsyjna) (4 z 7)

Obsesja - myśl natrętna powracająca pomimo, że dana jednostka chce się jej wyprzeć (np. u hipochondryka obsesją jest stałe myślenie ze jest chory)

Kompulsje - czynności natrętne powtarzane przez daną jednostkę pomimo iż nie są już potrzebne (np. przymus liczenia czyli arytmomania)

Istota tej osobowości jest trwała tendencja do zajmowania się porządkiem i dyscypliną z równoczesnym narzucaniem sobie kontroli innym ludziom

- nadmierne zajmowanie się szczegółami, przepisami, porządkiem w stopniu, który powoduje, że zostaje stracony cel działania

- wykazywanie perfekcjonizmu w stopniu który utrudnia osiągnięcie celu

- całkowite poświęcenie się pracy kosztem aktywność reakcyjnej

- nadmierna sumienność i sztywność w sprawach moralności i etyki

- niechęć do zlecania zadań innym ludziom dopóki nie przyjmą sposobu działania danej osoby

- skąpstwo w wydawaniu pieniędzy dla siebie i innych

Zadania biegłego psychiatry sądowego:

- Badanie poczytalność sprawcy

- Drugą formą niepoczytalności jest zmniejszona poczytalność, przy czym, sprawca u którego to orzeczono ponosi odpowiedzialność, lecz sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary

- Niepoczytalność orzekamy w stosunku do osób głębiej upośledzonych umysłowo, cierpiących na psychozy

- Stany upojenia patologicznego - dochodzi do zwiększonego wpływu alkoholu na zachowanie, sprawca odpowiada za czyn popełniony w stanie nietrzeźwości

- stany ostre psychoz są przesłanka do orzeczenia niepoczytalności

- zaburzenia osobowości + stany towarzyszące są przesłanką do orzeczenia ograniczonej poczytalności

Przebieg badania:

- przeprowadzenie na terenie neutralnym

- psychiatra ma obowiązek powiadomić badanego jaki jest cel badania

- w badaniu nie powinni uczestniczyć np. policjanci, prokuratorzy

- biegłego obowiązuje zasada okazywania szacunku dla badanego

- biegły nie powinien oceniać czynu w kategoriach prawnych lub moralnych

- w przypadku co do wątpliwość stanu zdrowia badanego psychiatra wnosi o powołanie drugiego biegłego

- w sytuacjach gdy u sprawcy występują takie zaburzenia jak: cukrzyca, choroby neurologiczne, zanurzenia wzroku czy słuchu psychiatra wnioskuje o rozszerzenie składu o lekarza specjalności danej dziedziny

- badania wstępne często muszą być uzupełnione o badania laboratoryjne (np. badanie płynu mózgowo rdzeniowego

- w pewnych sytuacjach badanie jednorazowe nie nadje spodziewanych wyników i psychiatra wnioskuje o obserwację szpitalną do 3 tyg.

Forma opinii psychiatrycznej (sprawy karne)

- Pisemna

- zaczyna się od podania sygnatury akt sprawy

- wskazuje zleceniodawcę opinii

- zaczynami opinię ok. krótkiego wyciągu z kat sprawy oraz dane z wcześniejszej dokumentacji lekarskiej

- krotki wywiad uzyskany od badanego lub członków jego rodziny

- wyniki badań

- rozpoznanie na podstawie wyników, ewentualnie określamy cechy osobowości oraz poziom inteligencji

- określenie motywacji czynu przestępnego

- przy padaniu nieletnich musi uczestniczyć psycholog

W sprawach cywilnych orzeczenie ubezwłasnowolnienia powinno zawsze mieć na uwadze dobro chorego

W przypadku przyznania opieki nad dzieckiem biegły psychiatra powinien kierować się obiektywnymi przesłankami i nie postępować automatycznie.

PSYCHOPATIA, SOCJOPATIA, OSOBOWOŚĆ ANTYSPOŁECZNA

W USA przyjmuje się, że ok. 2% populacji ogólnej stanowią osoby z zaburzeniami antyspołecznymi. W przypadku mężczyzn procent ten wynosi 3%, a u kobiet 1%.

Cechy charakteru osób przejawiających tendencje antyspołeczne:

1. obojętność wobec innych ludzi (tzw. znieczulica)

2. tendencja do oszukiwania innych i manipulowania nimi

3. skłonność do przerzucania winy na innych

4. niesumienność

5. brak wyrzutów sumienia - zestawu norm zinterioryzowanych, utrwalonych i uznanych za własne

6. chłód emocjonalny

7. egocentryzm

8. niedotrzymywanie zobowiązań

9. nieodpowiedzialność w relacjach interpersonalnych

Niektóre z tych cech wchodzą w skład osiowych zespołów psychopatii:

1. egocentryzm

2. brak empatii

3. skłonność do oszustwa

4. skłonność do manipulowania innymi

5. brak wyrzutów sumienia

Termin „psychopatia” został wprowadzony w 1935 r. przez Fritcharda. W 1951 r. w DSM-I wycofano ten termin i zastąpiono to określeniem „osobowość socjopatologiczna”. Począwszy od DSM-II (1968 r.) wprowadzono w to miejsce „antyspołeczne zaburzenia osobowości”. W DSM-III i IV ten termin utrzymano. W ostatnich latach obserwujemy renesans terminu „psychopatia”. Psychopata a osobowość antyspołeczna to nie to samo.

Psychopatia

Psychopatia (definicja) - jest to zaburzenie charakteryzujące się brakiem uczuć moralnych, defektem emocjonalnym, obniżonym poczuciem lęku lub winy, w związku z popełnieniem wykroczeń.

Pierwszym, który opisał dokładnie psychopatię był psychiatra Clecley („More of sanity”?) w 1941 r.

Za najważniejsze cechy psychopatii uznał:

1. niezdolność do miłości

2. brak poczucia winy

3. powierzchowny urok osobisty

4. niedotrzymywanie zobowiązań

5. brak korzystania z doświadczeń życiowych

R. Hare w latach 90-tych rozszerzył obraz kliniczny psychopatii o następujące cechy:

6. wąski zakres emocji

7. pasożytniczy tryb życia

8. wyolbrzymione poczucie wartości

9. brak realistycznych planów życiowych

10. aktywność kryminalna

11. trudności z kontrolowaniem impulsów

12. skłonność do patologicznego kłamstwa

W psychopatii nie ma uszkodzenia mózgu.

Typy psychopatów:

1. psychopaci pierwotni - bardzo odporni na oddziaływanie wychowawcze zawierające zarówno elementy kary jak i nagrody

1. brak planowania życia w dłuższym dystansie

2. afazja semantyczna

2. psychopaci wtórni

1. skłonność do ryzyka

3. psychopaci impulsywni

1. łatwe wpadanie w złość, wściekłość

2. silny, niekontrolowany popęd seksualny (gwałciciele, pedofile)

4. psychopaci charyzmatyczni (pot. czarujący oszuści); są to często politycy (np. Hitler), przywódcy sekt religijnych

Skale do mierzenia nasilenia cech psychopatycznych - PCL (Hare'a)

Socjopatia

Socjopatia (definicja) - zaburzenie osobowości charakteryzujące się zakłóconymi nieprzystosowanymi relacjami społecznymi o charakterze otwarcie antyspołecznym.

Różnica między psychopatią a socjopatią polega na dojściu do zaburzeń (socjopatia - bardziej wrodzone; psychopatia - bardziej nabyte).

Typy socjopatii:

1. socjopaci pospolici

1. niski poziom świadomości społecznej

2. słaby wgląd w motywy swego postępowania

3. przyjemność w łamaniu przepisów

4. aktywne choć nieuporządkowane życie seksualne

5. mogą podejmować krótkotrwałe, sezonowe prace, które szybko porzucają

2. socjopaci wyalienowani

1. płytkość emocjonalna, brak umiejętności wchodzenia w stałe związki

2. kłótliwość

3. socjopaci agresywni

1. kochają bójki, awantury, lubią innych krzywdzić

2. sprawia im satysfakcję narzucenie swojej woli

4. socjopaci dyssocjalni

1. uległość wobec norm w grupach niesformalizowanych

2. łamanie norm formalnych

Antyspołeczne zaburzenie osobowości (osobowość antyspołeczna)

Diagnozę osobowości antyspołecznej stawiamy powyżej 18 roku życia. Zaburzenia antyspołeczne muszą się rozpocząć przez 15 rokiem życia.

Kryteria diagnostyczne osobowości antyspołecznej:

1. bezwzględne nieliczenie się z uczuciami innych

2. silna i utrwalona postawa lekceważenia norm i reguł społecznych

3. bardzo niska tolerancja frustracji i niski próg wyzwalania agresji

4. niezdolność przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń

5. wyraźna skłonność do obwiniania innych oraz racjonalizacji zachowania będącego przyczyną konfliktu z otoczeniem

ANALIZA PROCESU SOCJALIZACJI

Na proces socjalizacji składają się 4 elementy:

1. wiedza społeczna

2. sposoby przekazu wiedzy społecznej (mechanizmy socjalizacji)

3. nadawcy treści społecznych

4. odbiorcy wiedzy społecznej

Ad 1)

Na wiedzę społeczną składają się przede wszystkim wartości społeczne, normy społeczne oraz postawy społeczne jakie jednostka przyswaja w ciągu życia.

Wartości społeczne można traktować jako zjawiska psychiczne o charakterze normatywnym. U dziecka, w miarę rozwoju, te wartości przyjmują postać stałych przekonań jak należy postępować. Z chwilą dojrzałości stają się składowymi elementami osobowości. W literaturze psychologicznej spotykamy się z różnymi podziałami wartości. Rokeach wyróżnił:

1. wartości instrumentalne (także moralne), np. miłość, uczciwość, opiekuńczość

2. wartości kompetencyjne, np. ambicja, sprawność intelektualna, zdolności twórcze

3. wartości ostateczne, np. zbawienie, harmonia wewnętrzna,

4. wartości społeczne, np. równość, pokój

Na wiedzę społeczną składają się też postawy. Każda postawa posiada 3 komponenty:

1. poznawczy - nasza wiedza o przedmiocie postawy

2. emocjonalny - przeżywanie stanów emocjonalnych związanych np. z daną religią

3. behawioralny (wykonawczy) - przejawia się w zachowaniu zgodnym z przekonaniami np. religijnymi

Najlepiej jest, gdy te trzy elementy są w pełni rozwinięte - wtedy mówimy o pełnej postawie.

Ad 2)

Wiedza społeczna jest przekazywana w kontaktach międzyludzkich.

W ramach tego mechanizmu wyróżniamy mechanizmy szczegółowe:

1. mechanizm nacisku zewnętrznego - występuje w relacjach między osobami starszymi a dziećmi. Celem tego mechanizmu jest dostosowanie zachowania małego człowieka do wymagań społecznych. W ramach tego mechanizmu stosujemy kary i nagrody. Istota kary polega na hamowaniu tendencji do powtarzania się danych zachowań. Istota nagrody polega na stosowaniu bodźców zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia jakiegoś zachowania.

Przeciwnicy kary twierdzą, że są one nieskuteczne, bo jedynie tłumią reakcje niepożądane, a nawet mogą być szkodliwe, gdyż wywołują frustracje i prowadzą do nerwic. W związku z tym najwięcej zwolenników posiada podejście zakładające odpowiedni układ nagród i kar. Najbardziej trwałe pożądane zmiany osiąga się przy stosowaniu silnych nagród i słabych kar. Natomiast kary silne prowadzą do krótkotrwałych zmian korzystnych.

2. mechanizm naśladownictwa - występuje na początku w relacjach między małym dzieckiem a matką. Wytwarza się bowiem silna więź emocjonalna („pępowina emocjonalna”) i dlatego dziecko jest podatne na wpływy wychowawcze. W ramach mechanizmu naśladownictwa występuje proces identyfikacji, czyli utożsamiania się z osobą znaczącą. Dlatego też dziecko przyswaja sobie podobne wzorce zachowania. Ten sam mechanizm wpływa na wchodzenie dziecka w role społeczne (uczenie się ról społecznych)

Role społeczne związane z płcią są bardzo ważne. Wpływa na nie szereg czynników biologicznych jak i społeczno-kulturowych (np. stereotyp roli kobiecej lub męskiej funkcjonujący w danej kulturze). Zdarza się, że błędy wychowawcze popełnione przez rodziców utrudniają, a nawet zaburzają przyswajanie roli wynikającej z płci dziecka.

3. mechanizm nacisku wewnętrznego - chodzi tu głównie o proces internalizacji norm i zasad postępowania. Normy, wartości i role społeczne utrwalone w wyniku internalizacji stają się wytycznymi postępowania, tworząc tzw. sumienie. Tacy ludzie mogą później nie podlegać naciskowi zewnętrznemu.

Ad 3)

Są to osoby, które wywierają wpływ na proces socjalizacji jednostki, takie jak: rodzice, opiekunowie, nauczyciele i wychowawcy, rówieśnicy i koledzy, ale też środki masowego przekazu.

Wpływ nadawcy zależy od:

1. stopnia władzy

2. atrakcyjności nadawcy dla odbiorcy

3. wiarygodności nadawcy

4. styl kierowania; wyróżniamy:

1. autokratyczny, autorytarny - przełożony sam decyduje jak mamy postępować, nie konsultuje swoich decyzji, częściej stosuje kary niż nagrody. Skutki: prowadzi do zahamowania samodzielności, powoduje bierny opór, sprzyja zachowaniom agresywnym oraz autoagresywnym

2. demokratyczny - dopuszcza daną jednostkę do podejmowania decyzji, przyzwala na samodzielność oraz preferuje stosowanie nagród. Skutki: rozwój autonomii, umiejętność podejmowania decyzji, zapobiega postawie lękowej.

3. liberalny - brak konsekwencji, pozostawia nianie nadmiernej swobody, brak kontroli nad zachowaniem oraz brak związku między karaniem i wynagradzaniem za zachowaniem. Skutki: prowadzi do poczucia niesprawiedliwości, krzywdy oraz utrudnia przyswojenie norm społecznych.

Ad 4)

Pierwszą grupą młodzieży, której proces socjalizacji jest utrudniony lub ulega zaburzeniu są osoby psychotyczne, np. młody schizofrenik.

U osób psychotycznych występują zaburzenia emocjonalne, np. stępienie uczuciowe, co powoduje, że wpływ wychowawczy jest utrudniony. Część osób psychotycznych wykazuje lęk przed ludźmi oraz nadmierną podejrzliwość, Są to również cechy, które utrudniają proces socjalizacji. Proces socjalizacji będzie zaburzony u młodzieży wykazującej cechy psychopatyczne. Psychopaci charakteryzują się takimi cechami jak egocentryzm i narcyzm, skłonności manipulacyjne, brak poczucia winy, krótkie kontakty społeczne.

Trzecia grupa to osoby upośledzone umysłowo (oligofrenicy).

GŁÓWNE INSTYTUCJE SOCJALIZACYJNE

Rodzina

Rodzina jest zarówno grupą formalną jak i nieformalną. Bardzo duży wpływ wywiera sposób wywiązywania się przez rodzinę ze swoich funkcji:

1. funkcja prokreacyjna

W rodzinach małoletnich występuje większa stymulacja intelektualna dziecka. W rodzinach wielodzietnych obserwuje się częste występowanie nieprawidłowych postaw wychowawczych ze strony rodziców np. częstsze stosowanie kar, rzadsze okazywanie pozytywnych uczuć, brak czasu na okazanie dzieciom zainteresowania.

Z rozwojem dziecka w rodzinie wielodzietnej wiążą się też pewne pozytywy: generalnie proces socjalizacji przebiega prawidłowo, gdyż dzieci uczą się współpracy

2. funkcja opiekuńczo-bytowa - odnosi się do zaspokajania przez rodzinę potrzeb bytowych. Poziom spełnienia tej funkcji zależy od warunków materialnych

3. funkcja psychohigieniczna - polega na tym, że rodzina sprzyja utrzymaniu zdrowia psychicznego swoich członków poprzez zaspokajanie ich potrzeb psychologicznych, np. potrzeba kontaktu społecznego, potrzeba kontaktu emocjonalnego (np. potrzeba miłości), potrzeba bezpieczeństwa, potrzeba przynależności, potrzeba uznania, potrzeba szacunku

4. funkcja socjalizacyjna - wyraża się w takich aspektach jak zapoznanie dziecka z językiem ojczystym, podstawowymi wzorami zachowania jakie obowiązują w danej społeczności, świat wartości moralnych i kulturalnych, oczekiwania związane z pełnieniem ról społecznych

W pierwszym okresie rozwoju rodzice kładą nacisk na fizyczne i biologiczne aspekty opieki (np. przewijanie). Bardzo ważne znaczenie posiada nauka kontrolowanie relacji emocjonalnych.

Szkoła

Struktura społeczna klasy szkolnej - klasa nie jest tworem jednolitym (struktura socjometryczna), w obrębie klasy występują podgrupy. W młodszych klasach: chłopcy oddzielnie, dziewczynki oddzielnie. Na strukturę socjometryczną składają się też podgrupy na zasadzie więzów emocjonalnych - przyjaźń, niechęć. Osoby cieszące się popularnością w danej grupie - gwiazda socjometryczna. W klasie mogą być podgrupy zwalczające się nawzajem.

Grupa rówieśnicza

Grupy nieformalne lub formalne. Grupy nieformalne organizują się na zasadzie … osobistych ewentualnie interesów. Wpływ rodziców maleje, gdy na znaczeniu zyskuje grupa rówieśnicza.

ZABURZENIA PROCESU SOCJALIZACJI

Wyróżniamy dwie podstawowe formy zaburzeń procesu socjalizacji:

1. trudności wychowawcze

2. niedostosowanie społeczne (nieprzystosowanie społeczne)

Ad 1)

Dzieci w wieku preadolescencji charakteryzują złość, upór, bójki, kłamstwa, próby oszustwa a nawet kradzieży.

Trudności wychowawcze występują u osób, które w ostrzejszy sposób przechodzą ten okres w życiu człowieka.

Część dzieci jest nadmiernie lękliwych, zahamowanych, nieśmiałych, skrytych, z tego względu sprawiają trudności wychowawcze.

Ad 2)

Jest to kategoria późniejsza. Osoby niedostosowane w okresie dorastania mają większe szanse zostać przestępcami. Na czoło wysuwają się agresywność i wrogość w relacjach społecznych. U niektórych młodocianych niedostosowanie społeczne może być wynikiem zaburzeń osobowości.

Teoria rozwoju psychicznego Erikssona wyróżnia kilka faz rozwoju człowieka i zwraca uwagę na możliwości zaburzeń związane z każdą formą:

1. wiek niemowlęcy - dziecko w 1 roku życia uczy się ufności wobec innych ludzi, uczy się kształtowania trwałych więzi. U dziecka rozwijają się nieufność, lęk i podejrzliwość

2. 2 i 3 rok życia (wiek poniemowlęcy) - powstają takie nieprawidłowości jak: brak samodzielności, brak panowania nad swoim zachowaniem

3. 4 i 5 rok życia (początek wieku przedszkolnego) - rodzice uczą brania odpowiedzialności i poczucia winy

4. 6-11 rok życia (młodszy wiek szkolny) - kształtują się poczucie obowiązku, pracowitość

5. 12-18 rok życia - zdaniem Erikssona najważniejsze stadium; charakteryzuje się tym, że młodzież internalizuje normy społeczne.

--------------------------------------

Choroba sieroca:

1. faza protestu

2. faza rozpaczy

3. faza zobojętnienia (alienacji)

---------------------------------------

Wpływ czynników biologicznych

W latach 50-tych wybitny polski neuropsychiatra Jan Mazurkiewicz wystąpił z koncepcją popędu syn… Podkreślał on znaczenie biologicznego wyposażenia człowieka. W okresie ewolucji doszło do ustalenia tzw. popędu stadnego (człowiek wykazuje tendencje do zrzeszania się) i w związku z tym ludzie muszą ze sobą współżyć, przez co wytwarzają się pewne formy współżycia. W związku z tym przyczyną zaburzeń są nie tylko błędy wychowawcze, ale i aberracje chromosomowe (np. psychopatia - wg Mazurkiewicza tzw. moral insantiy).

Inna koncepcja - Eysencka - twierdzi, że rozwój prawidłowej albo zaburzonej osobowości zależy od wrodzonych czynników, które determinują …… osobowości (ekstrawersja, introwersja, neurotyzm - równowaga emocjonalna). Osoby, które są na biegunie introwersji wykazują większą skłonność do internalizacji norm społecznych i prawnych. Wysoki poziom neurotyzmu wiąże się z nadpobudliwością emocjonalną, w związku z tym te osoby są nadmiernie pobudzone, agresywne i złośliwe, z kolei na biegunie równowagi emocjonalnej są osoby spokojne, kierujące swoim zachowaniem, mające lepsze kontakty z innymi ludźmi.

Proces społecznego wykolejenia się

Na początku tego procesu występują drobne naruszenia norm społecznych, natomiast w miarę trwania tego procesu są coraz większe („od grzebyczka do koniczka”). Jest to proces długotrwały. Kilka postaci zaburzonego zachowania się na początku: wagarowanie, kontakt z alkoholem, narkotyki, ucieczka z domu, drobne kradzieże, poważne przestępstwa.

Wagarowanie

Dwa typy:

1. uczniowie przebywają poza szkołą i poza domem z grupą rówieśników

2. uczeń przebywa poza szkołą i zostaje w domu

Ucieczka z domu

Jest zjawiskiem niebezpiecznym. Świadczy o patologii w rodzinie lub rozwijających się zaburzeniach, złej sytuacji szkolnej.

Zachowania agresywne

Różne podziały:

1. agresja słowna

2. agresja fizyczna

Czynniki sprzyjające:

• tolerancja agresji

Przestępność nieletnich

Przestępcami nikt się nie rodzi.

Dwie formy (stadia) rozwoju zachowań przestęnych:

1. stadium reaktywne - przestępczość jest reakcją na jakiś bodziec

2. stadium autonomiczne - zaczyna się od 17 roku życia wzwyż; zachowania przestępne zaczynają się utrwalać i wchodzić do osobowości danej jednostki

Czynniki podmiotowe (związane z jednostką):

• niski poziom umysłowy

• zaburzenia osobowości, np. obniżona samoocena

• niestabilność emocjonalna

• agresywność

• cechy psychopatyczne

• negatywne postawy wobec społeczeństwa oraz norm społecznych

Czynniki przedmiotowe (poza jednostką):

• związki z grupami młodzieży wykolejonej

• negatywne wzorce zachowania powielane przez środki przekazu (kino, telewizja, internet)

• błędy wychowawcze rodziców i szkoły

METODY DIAGNOSTYCZNE W PSYCHOLOGII I PSYCHIATRII

Aby diagnoza była trafna i rzetelna musi być oparta na metodach badawczych.

1. metody specyficzne - występują na gruncie jednej nauki

2. metody niespecyficzne - występują na gruncie wielu nauk

Ad 2

1. obserwacja zachowania - dostarcza następujących danych dotyczących pacjenta:

1. ocena nastroju badanego

2. stosunek do badania

3. sposób zachowania się w trakcie badania

Cechy dobrej obserwacji:

• celowość

• systematyczność

• obiektywność

• osoba obserwowana nie powinna wiedzieć, że jej zachowanie jest przedmiotem badania

2. wywiad - dwa znaczenia:

1. wywiad w sensie zbierania informacji o badanym od innych osób, które go dobrze znają, np. rodziców, wychowawcy

2. wywiad jako bezpośrednia rozmowa z osobą badaną (tzw. rozmowa psychologiczna) - polega na wyszukiwaniu informacji od osoby badanej z bezpośrednim kontaktem z nią.

Warunkiem uzyskania wiarygodnych informacji jest stworzenie atmosfery zaufania.

Tematy podejmowane w czasie rozmowy psychologicznej:

• życie rodzinne i relacje wewnątrz rodziny

• indywidualna historia chorób i wypadków

• okres pobytu w szkole

• relacje z rówieśnikami

• rozwój psychoseksualny

Techniki a i b się uzupełniają.

3. eksperyment - dwa rodzaje:

1. eksperyment naturalny - przeprowadzany w warunkach naturalnych dla danej osoby, np. w rodzinie, w przedszkolu

2. eksperyment laboratoryjny

Ad 1

1. metoda testowa - podgrupy testów

1. testy inteligencji

• test Ravena - składa się z figur geometrycznych, nie daje ilorazu inteligencji

• test Wechslera

2. testy osobowości - liczna grupa testów, która bada cechy osobowości jednostki, np. postawy, relacje; przykłady:

• test (inwentarz osobowości) Eysencka - mierzy introwersję i ekstrawersję

• test MMPI - bada skłonność do zaburzeń psychicznych

• test NEO FFI - mierzy kilka wymiarów: neurotyzm, ekstrawersja, otwartość na doświadczenie, ugodowość, sumienność

Niektóre teorie psychologiczne doprowadziły do wyłonienia kilkudziesięciu wymiarów osobowości. W związku z tym w ostatnich latach wyszła tendencja do uproszczenia. W tym kierunku poszli autorzy testu.

PSYCHOLOGICZNE ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE WIĘŹNIÓW

Społeczność więźniów jest bardzo różnorodna, na co składają się ich cechy osobowości, rodzaje popełnionych przestępstw, motywacja leżąca u podstaw leżąca u podstaw tych przestępstw, możliwości resocjalizacji oraz szereg innych czynników.

Sposoby klasyfikowania więźniów:

1. kryteria fenomenologiczne - służą do wyodrębnienia typów przestępców w zależności od sposobu ich zachowania, np. przestępcy brutalni, przestępcy podstępni, przestępcy okolicznościowi

2. kryteria motywacyjne - chodzi o motywację leżącą u podłoża przestępstw np. popełniający przestępstwa z chęci zysku, dla rozładowania napięcia, dla zaspokojenia popędu seksualnego

3. kryteria etiologiczne - chodzi o przyczyny popełniania przestępstw, np. czynniki wrodzone, zaburzona osobowość, szkodliwe wpływy środowiska rodzinnego

Rosyjski uczony Poznyszew wyróżnił 2 typy przestępne:

1. typ endogenny - pochodzący od wewnątrz, predyspozycje do przestępstw mają charakter wrodzony - jednostka rodzi się z takim typem układu nerwowego, który jest mało podatny na oddziaływanie

2. typ egzogenny - przestępcy, którzy stali się tacy pod wpływem oddziaływań środowiska zewnętrznego

Francuski kryminolog Pinatel w swoim podziale wyróżnił:

1. przestępcy pseudospołeczni - cechuje ich wysoka zdolność popełniania przestępstw, łatwa adaptacja do zmiennych warunków życia, dwulicowość; mimo silnych tendencji przestępnych rzadko trafiają do więzienia, gdyż potrafią się kamuflować albo stwarzać pozory normalności. W literaturze anglosaskiej określa się ich jako przestępców w białych kołnierzykach.

2. przestępcy antyspołeczni - cechuje ich wysoka zdolność do popełniania przestępstw, ale słabe zdolności adaptacyjne do zmiennych warunków życia. Należą tu przestępcy zawodowi.

3. przestępcy aspołeczni - są to osoby o słabszej zdolności do popełniania przestępstw i słabszej zdolności adaptacji do zmiennych warunków życia. Pochodzą zwykle z patologicznych rodzin, wielu z nich przejawia zaburzenia psychiczne; cechuje ich obniżony poziom inteligencji

4. przestępcy prospołeczni - są to ludzie o małej zdolności do popełniania przestępstw i wysokiej zdolności adaptacji do zmiennych warunków życia; najczęściej są to przestępcy okolicznościowi, świetnie się resocjalizują

Istnieją też podziały przestępców, które powstały na bazie obowiązujących kodeksów karnych, np.:

1. KK z 1932 r. wyróżniał:

1. nieletni

2. recydywiści

3. chorzy psychicznie

4. niedorozwinięci umysłowo

5. alkoholicy

6. narkomani

7. przestępcy zawodowi

8. przestępcy z nawyknienia

9. przestępcy niepoprawni

10. przestępcy przejawiający wstręt do pracy

2. KK z 1969 r. wyróżnił:

1. nieletni

2. młodociani

3. recydywiści

4. chorzy psychicznie

5. niedorozwinięci umysłowo

6. alkoholicy

7. narkomani

Więźniowie niepełnosprawni psychicznie

Do chorych psychicznie zaliczamy psychotyków, alkoholików, narkomanów i lżej upośledzonych psychicznie. Tworzono dla nich specjalne ośrodki i oddziały w więzieniach dla takich skazanych. Miało to na celu stworzenie lepszej opieki specjalistycznej oraz podejście indywidualne. Do tych oddziałów kierowali głównie lekarze psychiatrzy.

Na tych oddziałach stosuje się też oddziaływanie terapeutyczne, mianowicie w ostatnich latach coraz większy nacisk kładzie się na psychoterapię, a mniejszy nacisk na farmakoterapię.

Więźniowie psychopaci

Są to osoby z trwałymi zaburzeniami osobowości, które cechuje skłonność do kłamstwa, nieuzasadnionych donosów, agresja, brak sumienia.

Psychopata a charakteropata

Pod względem zewnętrznych symptomów zachowania charakteropaci przypominają psychopatów, natomiast różnica odnosi się do etiologii (pochodzenia) tych zaburzeń. W przypadku psychopatów nie stwierdzamy wyraźnego uszkodzenia mózgu, natomiast znaczne organiczne uszkodzenie mózgu jest powodem charakteropatii.

Podział psychopatów:

1. hipertymiczni

2. depresyjni

3. niepewni siebie

4. fanatyczni - cechą charakterystyczną jest to, że ich zachowanie poddane jest jakiejś idei nadwartościowej, która zmusza ich do działania

5. żądni uznania i znaczenia - (dawniej psychopaci histeryczni) charakteryzuje ich teatralność w zachowaniu się, skłonność do zwracania uwagi otoczenia, np. przez samookaleczanie się; należą tu osoby, które fantazjują i wymyślają jakieś kłamstwa po to, by zwrócić na siebie uwagę

6. o chwiejnym nastroju

7. wybuchowi - są to osoby pozbawione uczuć wyższych, bezwzględne w działaniu, brutalne, nie przejawiające litości, brak poczucia wstydu i sumienia, np. zawodowi zabójcy, recydywiści

8. chłodni uczuciowo - traktują ludzi w sposób przedmiotowy, sfera moralna jest niedorozwinięta i nie mają wyrzutów sumienia (w literaturze angielskiej nazwane moral insanity); często ludzie o wysokim intelekcie

9. bezwolni

10. asteniczni

Więźniowie upośledzeni umysłowo

Chodzi tu o osoby ociężałe umysłowo oraz lekko upośledzone umysłowo. Defekt intelektualny obejmuje kilka sfer np. węższy zakres spostrzegania, słabiej rozwinięta pamięć, trudności z zapamiętywaniem i odtwarzaniem faktów, zaburzenia pamięci logiczniej przy często dobrze rozwiniętej pamięci mechanicznej.

Lekkie upośledzenie umysłowe sprzyja przestępczości, gdyż są to ludzie niedojrzali (ciało 18 lat, psychika 5-latka)

nie mówić „testy na inteligencję”

wzór na iloraz: wynik umysłowy / wiek życia x 100; progi:

• 131-140 inteligencja bardzo wysoka - 0,5% społeczeństwa

• 121-130 inteligencja wysoka - 3-4% społeczeństwa

• 111-120 inteligencja ponadprzeciętna - 15% społeczeństwa

• 91-110 normalny - 53% społeczeństwa

• 81-91 inteligencja poniżej przeciętnej

• 71-80 pogranicze upośledzenia umysłowego

• 53-70 upośledzenie umysłowe stopnia lekkiego (debilizm)

• 36-52 upośledzenie umysłowe stopnia umiarkowanego (imbecylizm II)

• 20-35 upośledzenie umysłowe stopnia znacznego (imbecylizm I)

• 0-19 upośledzenie umysłowe stopnia głębokiego (idiotyzm)

---