SZKOŁA ASPIRANTÓW PSP W KRAKOWIE

PRACA ZALICZENIOWA

TEMAT: Sprawozdanie z wizyty w zakładach chemicznych w Oświęcimiu.

Wykładowca: Wykonali:

mł. bryg. mgr inż. Fejklowicz Krzysztof

Kraków 1999

W dniu 27.10.99r zwiedziliśmy zakłady chemiczne w Oświęcimiu. Celem naszej wycieczki było zapoznanie się z procesami technologicznymi wytwarzanych produktów przez zakład. Zakład ten zajmuje około 400 ha powierzchni.

Półprodukty wytwarzane tutaj są rozprowadzane niemalże po terenie całej Polski oraz eksportowane za granicę (np. Niemiec, Austrii ).

Produkcja butadienu.

Butadien jest podstawowym surowcem do produkcji kauczuków syntetycznych. Najbardziej nowoczesną metodą otrzymywania butadienu jest jego wydzielanie z gazów z dużych instalacji pirolizy. Można go też produkować przez katalityczne odwodornienie butanu i butylenu. Potrzebną frakcję butanowo- butylenową (C₄) wydziela się z gazów rafineryjnych i pirolitycznych.

Istnieją dwie metody produkcji butadienu z butanu: dwustopniowa (z pośrednim wyodrębnieniem butylenu ) i jednostopniowa, w której butadien powstaje wprost z butanu, tj. z ominięciem stopnia butylenów.

BUTADIEN 1,3

C₄H₆ CH₂=CHCH=CH₂

_{Numer ONZ: 1010}

Numer EU: 601-013-00-X

Właściwości fizykochemiczne:

• masa cząsteczkowa: 54,092

• Stan skupienia w temp. 20^oC: gaz

• Barwa: bezbarwna

• Zapach: aromatyczny, łagodny

• Temperatura topnienia(1013 hPa): -108,9^oC

• Temperatura wrzenia (1013 hPa): - 4,41^oC

• Gęstość gazu (0⁰C, 1013 h Pa): 2,48 g/dm³

• Gęstość cieczy (-4,5⁰C, 1013 hPa): 0,65 g/cm³

• Gęstość gazu względem powietrza (15,56⁰C, 1013 hPa): 1,87

• Prężność gazu w temperaturze20⁰C: 245 kPa

• Stężenie pary nasyconej: nie dotyczy - gaz

• Rozpuszczalność w wodzie (23,3⁰C, 1013 hPa): 0,05% wag.

• Rozpuszczalność w innych rozpuszczalnikach: słabo rozpuszcza się w metanolu i alkoholu etylowym, dobrze rozpuszcza się w eterze etylowym, benzenie, chloroformie, czterochlorku węgla.

• Temperatura krytyczna: 152⁰C

• Ciśnienie krytyczne: 4,326 MPa

• Współczynnik załamania światła w temp. -25⁰C: 1,4292

• Lepkość(15⁰C, 1013 hPa): 0,0085 mPa*s

• Ciepło właściwe(15,56⁰C, 1013 hPa): C_p=1,429 J/(g*K), C_v=1,275 J/(g*K)

• Ciepło parowania w temp. wrzenia: 417,84 J/g

• Ciepło spalania: 46,74 kJ/g

Właściwości niebezpieczne.

Gaz łatwopalny, drażniący tworzący mieszaniny wybuchowe z powietrzem. W kontakcie z powietrzem lub innymi utleniaczami tworzy wybuchowe nadtlenki. Jest cięższy od powietrza i gromadzi się przy powierzchni ziemi oraz w dolnych partiach pomieszczeń. Łatwo polimeryzuje pod wpływem ogrzewania lub w kontakcie z nadtlenkami, utleniaczami, alkaliami, chlorkami metali. Nie kontrolowana polimeryzacja w zamkniętym zbiorniku może przebiegać wybuchowo. Podczas transportu i magazynowania powinien być inhibitowany. Niebezpiecznie reaguje z fenolem, dwutlenkiem chloru, aldehydem kotonowym, atakuje miedź i jej stopy. Zbiorniki narażone na działanie ognia lub wysokiej temperatury mogą eksplodować.

Zagrożenie pożarem i wybuchem.

Granice wybuchowości w mieszaninie z powietrzem:

*dolna: 1,1 % obj

• górna:12,5% obj

Granice wybuchowości w mieszaninie z tlenem:

• dolna: 2 % obj

• górna: 73% obj

Temperatura samozapłonu: 415⁰C

Stężenie stechiometryczne: 3,67 % obj

Minimalna energia zapłonu: 0,125 mJ

Klasa temperaturowa: T2

Grupa wybuchowości: II B

Produkty spalania: CO₂, H₂O

Toksyczność.

Próg wyczuwalności zapachu: 0,4-3 mg/m³

Najwyższe dopuszczalne stężenie: 100 mg/m³

LC₅₀(szczur, inhalacja) - 285000 mg/m³ (4h)

TCL₀(człowiek, inhalacja) - 4500 mg/m³ (7h)

Stężenie śmiertelne dla ryb:    71,5 mg/l (24h)

Pozostałe stężenia toksyczne: nie ustalone

Opakowanie, transport.

Grupa opakowań: nie dotyczy

Rodzaj opakowań: butle i inne pojemniki stalowe.

Opakowania muszą mieć aktualne dopuszczenie Urzędu Dozoru Technicznego.

Oznakowanie opakowań.

jednostkowych: etykieta zawierająca następujące znaki i symbole (wg wymagań Wspólnoty Europejskiej )

• znak SKRAJNIE PALNA -F+

• symbole zagrożenia - R : 45-13

• symbole bezpieczeństwa - S:53-9-16-33

transportowych: napis „klasa 2”, nalepka ostrzegawcza

Oznakowanie środków transportu.

pojazdy samochodowe - pomarańczowe, odblaskowe tablice ostrzegawcze

wagony - nalepka ostrzegawcza

cysterny - nalepki ostrzegawcze i pomarańczowe tablice ostrzegawcze z numerami rozpoznawczymi

239

1010

Magazynowanie

Rodzaj magazynu: magazyn gazów z oddzielnym pomieszczeniem dla gazów palnych; ognioodporny, z mechaniczną wentylacją i instalacją elektryczną w wykonaniu przeciwwybuchowym; bez ogrzewania.

Wspólne magazynowanie: poza gazami obojętnymi - wyłącznie z materiałami tej samej klasy niebezpieczeństwa.

Ogólna charakterystyka przebiegu procesu technologicznego .

Przepompowywanie z cystern do zbiorników odbywa się metodą ciśnieniową przez specjalną instalację tłoczenie odbywa się za pomocą odpowiedniego zespołu pomp . Poprzez układ rur pobiera się go do procesów technologicznych.

Charakterystyka obiektów budowlanych .

1. System monitorujący procesy technologiczne (dyżurka ze stałą obsadą).

2. Zespół zbiorników na medium wraz z instalacją zraszaczową .

3. Bocznica kolejowa wraz z instalacją do przepompowywania butadienu.

4. Kurtyna parowa (instalacja zapobiegająca koncentracji środka).

.

Podział obiektu na strefy pożarowe .

1 - strefa - instalacja do przetłaczania medium ( bocznica kolejowa ) ,

2 - strefa - zbiorniki do przechowywania mediów ,

3 - strefa - instalacja do przesyłania mediów do obróbki ,

4 - strefa - miejsce odbywania procesów technologicznych ,

Określenie względnego czasu trwania pożaru .

Zależy od aktualnej ilości butadienu znajdującego się w zbiornikach oraz tego która ze stref jest objęta pożarem , warunków atmosferycznych ( medium to „ściele” się po ziemi ) , czas lokalizacji ( prawie natychmiastowy , ze wzg. na zastosowanie nowoczesnych urządzeń kontroli procesów technologicznych w każdym ich stadium przetwarzania ) . Ze wzg. na wybuchowość czas trwania zależny będzie także od rozmiaru ewentualnych skutków tych explozji .

Wymagania w zakresie ewakuacji.

Ciągi komunikacyjne wew. obiektu są wykonane z blachy stalowej łączonej i uziemionej w celu odprowadzenia energii elektrostatycznej , która powstaje podczas ruchu wózków transportowych . Drogi ewakuacyjne , dojścia oraz przejścia są uwarunkowane specyficznym charakterem rozmieszczenia budynków oddzielnym dla każdego zakładu chemicznego . Rozmiar , maksymalne odległości dróg dojścia szerokości przejść oraz inne wymiary zależne są od postanowień PN budowlanych i postanowień zgodnych z normami europejskich standardów bezpieczeństwa . Wykorzystane są takie rzeczy jak : drzwi ogniotrwałe , pomosty zewnętrzne

Wyposażenie zakładu w urządzenia p.poż.

Czujniki zamontowane w całym zakładzie , tryskacze zamontowane na zbiornikach ( na zew. powierzchni całego zbiornika ) , system monitoringu komputerowego wraz z instalacją alarmową . Podręczny sprzęt gaśniczy oraz sieć hydrantowa wew. zakładu .

Wymagania dla dróg pożarowych .

Na teren zakładu magazynowanego o powirzchni pow. 10 ha doprowadza się co najmniej dwa wjazdy z dróg publicznych . Drogi wew. projektuje się w ten sposób , aby możliwy był przejazd samochodów pożarniczych o ciężarze 30 T . Drogi te dzieli się na główne boczne i przciwpożarowe. Sieć dróg powinna tworzyć na ogół obwód zamknięty zapewniający dostęp jednostkom straży pożarnej najkrótszą drogą i bez przeszkód do wszystkich obiektów . Jeżeli drogi są w układzie zamkniętym , na końcach odgałęzień projektuje się place manewrowe ./ niezbędne do zawracania pojazdów ratowniczych o wym. min. 12 na 12 m. / . Szerokość utwardzonych dróg głównych równa się 6-7 m. , dróg bocznych i p.poż powyżej 3,5 m. Wszystkie drogi wew. oznacza się znakami oświetlonymi.

Zagrożenia występujące w zakładach chemicznych "Oświęcim":

1. Toksyczne

2. Pożarowe

3. Wybuchowe

Na wyżej wymienione zagrożenia mają duży wpływ wytwarzane związki chemiczne a przede wszystkim ich procesy technologiczne wytwarzania:

- acetylenu,

- chloru,

- chlorku winylu,

- ługi,

- kwasy,

- butadien,

- amoniak,

- nadtlenki,

- itp.

Każdy proces technologiczny zabezpieczony jest odpowiednimi instalacjami przeciw pożarowymi. Najczęściej stosowana do zabezpieczeń jest instalacja parowa, służy ona do zabezpieczania i ochrony obiektów w których przetwarza się media których pary są cięższe od powietrza, a oprócz pary wodnej stosuje się jeszcze instalacje na azot (N2) i dwutlenek węgla (CO2).

Nasza wycieczka skoncentrowana była na poznaniu procesu produkcji kauczuku i magazynowaniu butadienu.

Osoby przedstawiające nam zakład zapoznały nas dokładniej z trzema wydziałami znajdującymi się na terenie zakładu. Wydziałem produkcji karbidu, butadienu i kauczuku. Szczególne zainteresowanie wywarła na nas produkcja kauczuku i jego magazynowanie, w zwiazku z tym chcielibyśmy zająć się charakterystyką procesu technologicznego i związanymi z nim problemami. Ogólnie kauczuk można podzielić na naturalny otrzymywany z lateksu i syntetyczny (polimery butadienu lub jego kopolimery ze związkami nienasyconymi ). Kauczuk charakteryzuje się dużą elastycznością oraz dużą odpornością na ścieranie. Przejawia jednak swoje cenne cechy tylko w temperaturze od 10 do 60oC. Zakład ten można uznać za obiekt historyczny, gdyż został wybudowany za czasów okupacji hitlerowskiej przez więźniów z pobliskiego obozu. W związku z tym jego obiekty nie zostały w pełni wykończone. Wszystkie nimalże budynki wykonane zostały z cegły palonej pełnej i są nieotynkowane z zewnątrz.

Magazynowanie butdienu.

Produktem wyjściowym do produkcji kauczuku jest butadien magazynowany w zbiornikach stalowych o pjemności 600m3 znajdujących się w oddzielnym wydziale zakładu. Na cele produkcji kauczuku transportowany on jest za pomocą specjalnych rurociągów. W zbiornikach przechowywany jest w postaci ciekłej pod ciśnieniem około 0,5 MPa. W wyniku zwiększenia temperatury jego ciśnienie wzrasta, w związku z tym nadmiar gazu upuszczany jest zaworami bezpieczeństwa. Zbiorniki dodatkowo chronione są kurtyną parową na wypadek ich rozszczelnienia. Para spełnia rolę gazu rozcińczającego unoszącego butadien w atmosferę. Butadien jest gazem bardzo wybuchowym to też wszystkie części elektryczne na terenie wydziału wykonane były w obudowach przeciw- wybuchowych.

Proces technologiczny wytwarzania kauczuku.

W procesie technologicznym wytwarzany jest kauczuk syntetyczny, powstaje on w wyniku łączenia polimerów butadienu ze związkami nienasyconymi: styrenem, akrylonitrylem. Produktem jest masa która, w zależności od rodzaju odznacza się większą lub mniejszą elastycznością. Przebieg procesu technologicznego kauczuku odbywa się następująco: butadien wprowadzony jest do mieszalnika 1a w którym miesza się go z wodą oraz innymi dodatkami pozwalającymi uzyskać właściwy stopień polimeryzacji. Otrzymaną emulsję spuszcza się do mieszalnika 1b w którym miesza się ją ze styrenem po czym tłoczy pompą 2 do autoklawów 3. W tych autoklawach prowadzona jest kopolimeryzacja pod ciśnieniem kilku atmosfer w temperaturze 50oC. Po około 30 godzinach odbiera się z ostatniego autoklawu lateks kopolimeru (żywicowy sok stanowiący emulsję kauczuku ), który tłoczy się do kolumny próżniowej 4. Z jej szczytu oddestylowują nieprzereagowane monomery, które są zawracane do mieszalnika 1b (przerywana linia ). Lateks kieruje się do mieszalnika 1c. Dodanie kwasu octowego i soli powoduje koagulację lateksu, czyli wytrącanie się kauczuków kopolimeru. Powstała zawiesina wylewa się na przenośnik wykonany z gęstej siatki metalowej. Ciecz (woda ) zostaje odsączona przez jej oczka, a polimer formuje się we wstęgę która na przenośniku zostaje przemyta wodą z licznych natrysków. Przechodząc pomiędzy walcami ze wstęgi wyciskany jest nadmiar wody. Końcowe suszenie następuje w komorze 5. Po pudrowaniu talkiem podaje się ją do zgniatarki walcowej 6, a następnie nawija na odpowiedni rdzeń. Powstają 75 kg. bele które, pakowane w folie wysyła się do zakładów przemysłu gumowego.

Właściwości fizykochemiczne surowców do produkcji kauczuku.

Butyl - erytren, biwinyl, dawniej dwuwinyl, CH2=CH-CH=CH2, najprostszy węglowodór nienasycony z grupy dienów, bezbarwny, palny gaz, temperatura wrzenia -2,6 0C, ulega polimeryzacji i kopolimeryzacji, występuje w gazie węglowym, otrzymywany głównie z acetylenu albo przez katalityczne odwodornienie butenu lub mieszanin butenu z butanem.

Styren - winylobenzen - C6H5-CH=CH2 najprostszy związek aromatyczny z alkenowym łańcuchem bocznym, bezbarwna ciecz o słodkim zapachu, nierozpuszczalna w wodzie, rozpuszczalna w rozpuszczalnikach organicznych, temperatura wrzenia 145,20C, otrzymywany przez katalityczne odwodornienie etylobenzenu, ulega polimeryzacji, stosowany do otrzymywania polistyrenu i kauczuku oraz w syntezie organicznej

Ogólne zasady magazynowania produktów chemicznych.

Materiały stałe składuje się w budynkach na składowiskach zadaszonych i placach otwartych. Na otwartej przestrzeni pod zadaszeniem względnie bez niego umieszczać można tylko te materiały, które nie ulegają zmianom fizycznym i chemicznym pod wpływem działania czynników atmosferycznych. Materiały stałe składa się w stosy a wysokość stosu dobiera się tak aby nie występowało trwałe odkształcenie, względnie uszkodzenie wyrobu. W zależności od własności fizykochemicznych materiały opakowuje się w: papier, tektury, karton, tkaniny, folie, blachę. W omawianym magazynie powierzchnia magazynowa nie powinna przekraczać 60% ogólnej [powierzchni budynku, a szerokość dróg głównych powinna wynosić 2 m. Wyroby kauczukowe ustawia się w stosy o długości 25 m i szerokości 10 m, odległości między stosami powyżej 1,1 m a od ścian i grzejników 0,5 m. Należy uważać aby wyroby kauczukowe nie leżały w pobliżu tłuszczów olejów i smarów. W magazynie tym przechowywane jest 2000 ton.

Wymagania dla urządzeń techniczno użytkowych.

▪Instalacja grzewcza - urządzenia do ogrzewania powinny mieć wysoką sprawność energetyczną potwierdzoną atestem. Poszczególne części instalacji CO powinny być wyposażone w zawory umożliwiające zamknięcie dopływu ciepła do nich i opróżnienie z czynnika grzejnego bez konieczności przerywania działania pozostałej części instalacji. Instalacje te powinny być zaopatrzone w odpowiednią aparaturę kontrolno- pomiarową zapewniającą sprawne i bezpieczne ich użytkowanie. W zależności od zapotrzebowania na ciepło lub sposób użytkowania instalacja ta powinna być odpowiednio podzielona na niezależne gałęzie. W składach magazynów stosuje się centralne ogrzewanie powietrzne, wodne lub gazowe. Powierzchnie przewodów i urządzeń ogrzewczych oraz ich izolacja w obrębie pomieszczeń, w których dopuszczone jest nagrzewanie powierzchni zewnętrznych powyżej 100oC zabezpiecza się przed możliwością stykania się z materiałami palnymi i ewentualnego poparzenia pracujących ludzi (zastosowanie osłon ).

▪Instalacja wentylacyjna we wszystkich pomieszczeniach magazynu nizależnie od przeznaczenia stosuje się wentylację. Pomieszczenia przeznaczone na pobyt ludzi muszą mieć wentylację naturalną bądź sztuczną. Ponieważ nasz budynek zaliczaliśmy do IV KNP, toteż nie musi być on wyposażony w agregaty wentylacyjne (agregaty wentylacyjne stosuje się do I i II KNP ). Instalacja odgromowa spełnia ważną rolę w zabezpieczeniach przeciwpożarowych w magazynach. Wszystkie obiekty chronione są za pomocą zwodów poziomych lub pionowych. Zwody pionowe powinny mieć taką wysokość, aby przy kącie ochronnym 300 była chroniona przestrzeń do wysokości co najmniej 1,5m, powyżej przewodów wentylacyjnych. Zwody pionowe należy połączyć ze zwodami poziomymi ułożonymi na dachu. Magazyn kauczuku zabezpieczono zwodami poziomymi niskimi o oporności od 10 do 50 Ohmów.

▪Instalacja energoenergetyczna, zgodnie z normami w pomieszczeniach magazynowych powinno być stosowane oświetlenie awaryjne. Magazyn posiadał na pewno instalację do napędu urządzeń pakujących kauczuk oraz oświetlenia obiektu.

▪Instalacja odgromowa

Ochrona odgromowa jest bardzo ważnym elementem zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektów i budynków przemysłu chemicznego. Obiekt jest wyposażony w ochronę odgromową zgodnie z normami.

▪Instalacja ściekowo-kanalizacyjna

Zakład posiada własną oczyszczalnię ścieków, która zapobiega przedostaniu się do wód gruntowych i komunalnych niebezpiecznych związków chemicznych. Woda opuszczająca oczyszczalnię jest o jedną klasę wyższa niż woda pobierana przez zakład.

Urządzenia zabezpieczające.

Do zabezpieczenia magazynu stosuje się w szerokim zakresie urządzenia przeciwpożarowe zraszaczowe i tryskaczowe wodne, zasłony wodne, urządzenia piany lekkiej, średniej i ciężkiej.

Urządzenia zraszaczowe - zraszacze należy tak umieszczać aby równomiernie pokrywały wodą składowane w magazynach materiały na paletach, regałach lub ułożone luzem. Magazyn ten nie wyposażono w zraszacze.

Urządzenia tryskaczowe - stosuje się na ogół do ochrony magazynów o dużym obciążeniu ogniowym. Ciśnienie wody na najdalej i najwyżej położonym tryskaczu powinna wynosić co najmniej 0,5 atm. Jeden tryskacz powinien chronić powierzchnię 6 do 9 m2. Magazyn w którym byliśmy posiadał taką instalację wykonaną zgodnie z normami. Urządzenia pianowe - w obiektach magazynowych w zależności od składowanych wyrobów chemicznych stosuje się stałe lub półstałe urządzenia piany lekkiej, średniej lub ciężkiej. Półstałe urządzenia pianowe stosuje się na ogół do zabezpieczenia przeciwpożarowego pompowni, tac zbiorników z cieczami palnymi itp. Magazyn nie był wyposażony w urządzenia pianowe.

Instalacje sygnalizacyjno - alarmowe.

Elektryczna sygnalizacja pożarowa znajduje się w:

- we wszystkich budynkach magazynowych zaliczanych do I, II, III KNP o powierzchni użytkowej 300m2,

- we wszystkich placach składowych otwartych i zadaszonych zaliczanych do I, II, III KNP o powierzchni użytkowej powyżej 500m2,

• we wszystkich obiektach składowych (budynkach składowych otwartych i zamkniętych) zaliczanych do IV KNP o powierzchni użytkowej powyżej 500m2.

W magazynach stosuje się dwa rodzaje ostrzegaczy:

- samoczynne czujniki,

- niesamoczynne - przyciski pożarowe.

Jedną czujkę temperaturową umieszcza się na powierzchni około 10m2, przyciski pożarowe barwy czerwonej umieszcza się w odległości około 50m. W obiektach III, IV, V KNP przyciski lokalizuje się wewnątrz, natomiast w obiektach I i II KNP poza strefami zagrożenia wybuchem i strefą ochronną 3-5m. Przyciski pożarowe należy umieszczać w miejscach widocznych i łatwo dostępnych. Zwiedzony obiekt magazynowy posiadał wyżej opisywaną instalację sygnalizacyjno - alarmową.

Podręczny sprzę gaśniczy.

Obiekt ten wyposażono również w podręczny sprzęt gaśniczy. Były to gaśnice śniegowe o masie środka gaśniczego 6 kg w ilości czterech sztuk na każdej kondygnacji. Do zewnętrznego gaszenia pożarów służyły hydranty zewnętrzne wyposażone w trzy nasady (2 x 75, 1 x 110), odpowiednio rozmieszczone na terenie całego zakładu.

Zaopatrzenie wodne.

Na terenie zakładu znajduje się odrębna instalacja hydrantowa, która umożliwia szybkie i skuteczne zaopatrzenie w wodę jednostek straży.

Dla ochrony zbiorników z butadienem zainstalowano własną pompownie wody.

Drogi wewnętrzne pożarowe wykonuje się w ten sposób aby możliwy był przejazd samochodów pożarowych o ciężarze do 30 ton. Drogi pożarowe o utwardzonej i odpowiednio wytrzymałej nawierzchni powinny być doprowadzone do:

- budynków produkcyjno - magazynowych i usługowych urządzeń technologicznych, placów składowych, wiat o powierzchni ponad 1000m2 w których występują materiały palne, z wyjątkiem obiektów o obciążeniu ogniowym nie przekraczającym 500 MJ/m2,

- naturalnych i sztucznych zbiorników oraz ujęć wodnych służących celom przeciwpożarowym.

Minimalna szerokość dróg pożarowych do budynku na całej długości obiektu oraz na odcinku 10 m przed i poza budynkiem powinna wynosić 4 m. Droga pożarowa powinna umożliwić przejazd pojazdu bez zawracania. Drogę pożarową bez możliwości przejazdu należy zakończyć placem manewrowym o wymiarach co najmniej 20 x 20 m, objazdem pętlicowym lub innym rozwiązaniem równorzędnym. Najmniejszy promień łuków zewnętrznych drogi powinien wynosić przynajmniej 11 m. Wiadukty, estakady, przejścia i inne podobne urządzenia, usytuowane ponad drogami pożarowymi powinny mieć prześwit o szerokości co najmniej 4,5 m, i wysokości w świetle 4,5 m. Na teren ogrodzony o powierzchni przekraczającej 5 ha na którym znajdują się place targowe i wystawowe oraz obiekty magazynowe należy zapewnić co najmniej dwa wjazdy odległe od siebie nie mniej niż 75 m. Dojazd jednostek straży pożarnej do składu magazynowego powinien być przynajmniej z jednej strony bezkolizyjny tj. nie przecięty linią kolejową i innymi przeszkodami naturalnymi lub sztucznymi. Wszystkie drogi wewnętrzne oznacza się znakami drogowymi oświetlanymi w porze nocy.

Cała powierzchnia zakładu podzielona była na strefy oznaczone literowo i cyfrowo w celu łatwiejszego zlokalizowania szukanego obiektu przez zakładową straż pożarną lub inne służby istniejące na terenie zakładu.

---