FINANSE PUBLICZNE I RYNKI FINANSOWE - WYKŁADY.

Wykład z dnia 23.03.2013 r.

W domu

Wieloletni Plan Finansowy Państwa

Co zawiera ustawa budżetowa

Dział III, rozdział I i II Ustawy o Finansach Publicznych

Procedura budżetowa

Obejmuje cztery zespoły czynności :

• Planowanie budżetu

• Uchwalanie

• Wykonywanie

• Kontrolę wykonania

Dział III , rozdział IV Ustawy o finansach publicznych

Procedura uchwalania budżetu państwa

Musi być zachowana zasada uprzedniości. W procesie uchwalania wyróżnia się cztery etapy :

1. Debata w Sejmie

Projekt budżetu w Sejmie przedstawia rząd. Występuje I czytanie i projekt jest przekazywany do Komisji Finansów Publicznych . Komisja ma dwie możliwości :

• Rekomendacja

Jeśli jest rekomendacja to są dwie możliwości:

• Rekomendujemy ten projekt który otrzymaliśmy , czyli prawie projekt bez zmian

• Komisja wzywa rząd do wniesienia poprawek, takie poprawki nazywają się autopoprawkami rządu i wtedy następuje rekomendacja projektu rządowego

• Projekt własny, czyli przedłożenie projektu własnego

Zgłoszenie projektu własnego ma dwie możliwości

• Na projekt rządowy Komisja nanosi poprawki sama

• Przedstawia całkiem nowy odrębny projekt

Po tych pracach następuje II czytanie , po nim jest dyskusja , po czym projekt może , nie musi , być skierowany do Komisji Finansów Publicznych , potem następuje III czytanie i uchwalenie.

2. Debata w Senacie

Przepisy nie mówią jak długo Sejm może debatować , przepisy mówią natomiast o tym iż rząd ma złożyć projekt do końca września . Senat ma nałożony określony limit a mianowicie 20 dni na zapoznanie się już z ustawą budżetową. Senat ma dwie możliwości:

• Przyjąć ustawę

• Zgłosić poprawki

3. Jeśli są poprawki, to następuje debata w Sejmie

Sejm ma dwie możliwości :

• Przyjąć poprawki Senatu

• Bądź je odrzuca

4. Podpisanie ustawy budżetowej przez prezydenta

Tutaj występuje istotna różnica a mianowicie na podpisanie ustawy budżetowej prawo daje na podpisanie prezydentowi 7 dni zamiast trzech tygodni jak przy innych ustawach.

Wykonywanie budżetu

Można tu przywołać jako motto z tych zasad budżetowych chociażby zasadę zachowania równowagi bieżącej, przy planowaniu - równowaga ogólna. W toku wykonywania budżetu wyróżniamy dwa rodzaje czynności :

• główne

Jest to prowadzenie dochodów, dokonywanie wydatków, zaciąganie długu publicznego, spłacanie długu publicznego .

Przy okazji dokonywania wydatków przywołano pojęcie dysponenta środków budżetowych . Tylko w odniesieniu do budżetu państwa . Jest każda jednostka upoważniona do wydawania środków budżetowych lub przekazywania.

• Dodatkowe

Występują trzy rodzaje czynności dodatkowych:

• Uruchamianie rezerw , planując budżet trzeba zaplanować dwa rodzaje rezerw :

• Rezerwa ogólna, przy budżecie państwa to jest do 0,2% wydatków ,

• Rezerwa celowa, które w sumie mogą wynieść do 3% planowanych wydatków,

• Przeniesienia (przesunięcia) , chodzi tu o przeniesienia czy przesunięcia środków finansowych pomiędzy różnymi kategoriami środków klasyfikacji . Np.: nie można przenieść między działami gospodarki budżetowej, nie można przenieść środków w ten sposób aby zwiększyć wynagrodzenia kosztem wydatków majątkowych . W jednostce samorządu terytorialnego takie przeniesienia łączą się w zmiany w planie dochodów i wydatków,

• Blokowanie wydatków, czyli powstrzymanie wydawania środków z jakiegoś konta czy na jakiś cel . Przepisy podają pięć sytuacji, kiedy powinno nastąpić blokowanie wydatków:

• Niegospodarność

Dysponent rozrzutnie wydawał środki

• Opóźnienie w realizacji zadania

• Nadmiar środków

• Naruszenie zasad gospodarki finansowej (naruszenie dyscypliny budżetowej)

• Zagrożenie realizacji ustawy budżetowej (zagrożenie wykonania budżetu)

Uprawnienia do blokowania:

• W przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej, najszerszy zakres uprawnień ma rząd, który może blokować w obrębie całego budżetu państwa z wyłączeniem subwencji ogólnej dla samorządu terytorialnego. Subwencja jest to wydatek budżetu państwa, dochód każdej jednostki samorządu terytorialnego, transfer z budżetu państwa.

• W sytuacji normalnej, nie kryzysowej uprawnienia najwyższe do blokowania ma minister finansów, który może blokować w całym budżecie państwa, ale bez budżetów jednostek samodzielnych .

• Mają dysponenci główni. Dysponent główny to jest taki szczebel dysponenta, który rządzi częścią budżetową. Czyli minister, wojewoda, kierownik Urzędu Centralnego .

• Na szczeblu samorządu terytorialnego uprawnienia do blokowania ma organ wykonawczy czyli w gminie wójt, w powiecie wojewódzkim - zarząd.

Kontrola wykonania budżetu

Występują tu dwie przesłanki:

1. Władza publiczna gospodaruje pieniędzmi publicznymi

2. Władza publiczna nie ma wyraźnie określonego kryterium działania, a przez to kryterium mocy.

Dyscyplina budżetowa

Obowiązek przestrzegania zasad gospodarki finansowej ( ustawa o odpowiedzialności za naruszenie zasad dyscypliny budżetowej). Oprócz dyscypliny budżetowej jest również odpowiedzialność karna.

Kto może przeprowadzać kontrole ?

1. Organy które budżet uchwaliły

Na szczeblu państwa takie prawo ma Sejm a w jednostce samorządu - rada. Te podmioty mogą przeprowadzać kontrole wedle uznania , natomiast muszą przeprowadzić taką kontrolę po zakończeniu roku budżetowego . Wiąże się to z absolutorium.

2. Najwyższa Izba Kontroli

Ma najszersze uprawnienia. Może kontrolować :

• to co jest nazywane umownie państwem ,

• samorząd terytorialny,

• podmioty spoza sektora finansów publicznych jeżeli te korzystają w jakikolwiek sposób z budżetu lub mienia publicznego

3. Organy Kontroli Skarbowej

Mogą kontrolować wszystkich podatników, płatników, dysponentów środków budżetowych i mienia państwowego oraz również podmioty obce dotowane z budżetu państwa.

Kontrola Skarbowa dotyczy dochodów czy wydatków budżetu państwa, natomiast jeśli chodzi o pieniądze samorządowe mamy wyspecjalizowane jednostki a mianowicie Regionalne Izby Obrachunkowe - są to takie jednostki państwowe powołane po to żeby mieć nadzór, kontrolę nad finansami samorządowymi.

Oprócz tego w jednostkach organizacyjnych publicznych mamy audytorów wewnętrznych którzy mają na celu zapobieganie jakimś niekorzystnym procesom, zdarzeniom, mają wykrywać zanim do rzeczy dojdzie NIK.

Dochody i wydatki budżetu

Rodzaje źródeł dochodów :

1. Podatek

Jest podstawowym źródłem wśród danin publicznych . Jest bardzo starą kategorią ekonomiczną, istnieje od 4000 lat. Do najważniejszej funkcji podatku zalicza się funkcję fiskalną.

Cechy podatku:

• Przymusowy,

• Bezzwrotny,

• Nieodpłatny - nie otrzymuje się nic od państwa bezpośrednio,

• Podatek zapłacony zgodnie z prawem nie podlega zwrotowi,

• Forma pieniężna,

• Jest jednostronnie ustalany,

• Jest przewłaszczeniowy, ponieważ z chwilą zapłacenia podatku pieniądz, który był własnością podatnika staje się własnością władzy publicznej, następuje zmiana własności,

• Ma charakter ustawowy.

Budowa podatku

• Podmiot podatku

• Jest to osoba, która ma płacić podatek (podmiot bierny)

• Podmiot, który nakłada podatek , np.: państwo, oraz także podmiot który otrzymuje podatek i w tym przypadku jest to państwo i samorząd

• Przedmiot opodatkowania

Od strony przedmiotu wyróżnia się podatki:

• Dochodowe

• Majątkowe

• Przychodowe

• Konsumpcyjne

• Stawka

Może być kwotowa, procentowa, może być również jedna i może być w skali (progresywnej, degresywnej).

• Podstawa opodatkowania (takie uściślenie przedmiotu żeby można było zastosować stawkę)

Mówiąc o podstawie opodatkowania można wyróżnić dwa jej rodzaje:

• Podstawa opodatkowania

• Podstawa wymiaru podatku

• Ulgi podatkowe

Może dotyczyć stawki, podstawy, kwoty.

• Zwolnienie

• Wyłączenie

• Sposób zapłaty

Podatnik może płacić sam ,ale może i korzystać z pośrednictwa. Płatnik jest pośrednikiem (oblicza, pobiera i odprowadza do Urzędu Skarbowego) jak i również inkasent (ma wszystko wyliczone, tylko pobiera).

• Termin zapłaty

Z uwagi na przerzucalność wyróżniamy podatki:

• Pośrednie

• VAT

• Akcyza

• Bezpośrednie

Ze względu na zdolność płatniczą:

• Podatki rzeczowe

Nie uwzględnia sytuacji życiowej podatnika. Np.: podatek majątkowy.

• Podatki osobiste

Podatek dochodowy jest przykładem podatku osobistego. Uwzględnia sytuację życiową podatnika.

2. Opłaty

Jest to rodzaj źródła dochodów budżetowych.

Naczelną funkcją jaką jej się przypisuje jest pokrycie kosztów obsługi publicznej.

Istotną funkcją jest również funkcja prohibicyjna.

Cechy opłaty:

• Opłata jest odpłatna, wnosząc opłatę coś otrzymujemy.

3. Dopłata

Przypisuje się konkretną funkcję to znaczy udział w kosztach inwestycji publicznych.

Przykładem takiej dopłaty występującej w Polsce jest opłata adiacencka - spełnia funkcję dopłat natomiast tak rozszerzano przedmiot opłaty adiacenckiej że w tej chwili jest to podatek, opłata i dopłata.

4. Cło

Jest to podatek od przekroczenia granicy państwa, lecz tradycyjnie nazywa się to cłem.

Wyróżnia się cło:

• Przywozowe

• Wywozowe

Funkcja:

• Gospodarcza

5. Grzywna

Wszelkiego rodzaju kary nakładane przez uprawnione organy. Np.: grzywny, które nakłada sąd, mandat nałożony przez policjanta czy strażnika miejskiego.

6. Spadek, zapis, darowizna

Występuje jako możliwy dochód budżetu państwa i jednostki samorządu terytorialnego.

7. Dochody z mienia

• Dochody z majątku rzeczowego

• Dochody z kapitału

Mogą być lokowane w akcjach, lokatach bankowych, mogą być przeznaczane na działalność gospodarczą

8. Wpłata

Np.: Wpłata nadwyżki zakładu budżetowego czy wpłata z zysku.

9. Dotacja ze źródeł zagranicznych

Np.: Z Unii Europejskiej, z EFTY. Dotacje z dwóch źródeł funduszy : spójnych, celowych.

Przedstawione powyżej rodzaje źródła dochodów budżetu mogą dotyczyć zarówno budżetu państwa i jednostek samorządowych .

Kolejne rodzaje źródeł są typowe dla samorządu terytorialnego a są to:

• Dotacje z budżetu państwa

• Dotacje celowe, musi być wydana zgodnie z przeznaczeniem,

• Subwencja ogólna (nie jest związana z konkretnym przeznaczeniem)

• Udział w podatku stanowiącym dochód budżetu państwa

• Samo opodatkowanie mieszkańców

Wydatki budżetowe

• Ze względu na przeznaczenie

• Wydatki ostateczne

Czyli w wyniku poniesienia takiego wydatku jakaś potrzeba zostaje zaspokojona

• Wydatki transferowe (dotacje, subwencje)

• Ze względu na rodzaj

• Wydatki bieżące

• Wydatki majątkowe

• Ze względu na konieczność

• Wydatki konieczne

Zalicza się tu takie wydatki jak: wydatki na bezpieczeństwo, czy administrację publiczną.

• Wydatki pożyteczne

Wydatki na oświatę czy ochronę zdrowia.

• Ze względu na zadania

• Wydatki gospodarcze

• Wydatki niezbędne dla funkcjonowania państwa

• Wydatki socjalno - kulturalne

• Ze względu na regularność

• Wydatki zwyczajne

• Wydatki nadzwyczajne

W domu

Rodzaje i ważniejsze wydatki budżetu państwa według działów - rodzaje art. 124 Ustawy o Finansach Publicznych, ważniejsze wydatki w danych GUS-u.

Przykład

Dochody	1998	1999	2009
VAT	34%	39%	36%
Akcyza	17%	20%	20%
PIT	27%	18%	13%
CIT	12%	12%	9%
Cło	5%	4%	1%
UE	-	-	12%

istotna zmiana reformy ubezpieczeniowej

Wydatki	1998	1999	2009
Dotacje i subwencje	38%	53%	45%
Wydatki bieżące jednostek budżetowych państwowych	33%	19%	17%
Obsługa długu publicznego	13%	14%	11%
Świadczenia dla osób fizycznych	9%	9%	7%
Wydatki majątkowe	6%	5%	5%
Wydatki na UE	-	-	5%
Projekty z udziałem UE	-	-	11%

zmiana administracyjna, powstały województwa i powiaty samorządowe

Ważniejsze źródła dochodów budżetu państwa

Przedmiotem VAT-u są:

• Sprzedaż

• Eksport

• Import

• Obrót wewnątrz unijny

Podstawą jest wartość dodana.

Stawki w Vacie:

• 23%

• 18%

• 7%

Stawka ulgowa 8% np.: od prasy, usługi komunalne

Stawka ulgowa 5% np.: książki, żywność

Stawka ulgowa 4% np.: usługi taksówkarskie

Stawka preferencyjna 0% np.: produkty na eksport

Zwolnienia z VAT-u:

• Usługi medyczne

• Studia

• Poczta Polska

Podatek akcyzowy

Przedmiotem jest produkcja, wprowadzenie, wyprowadzenie ze składu importowego.

Tytoń, wyroby tytoniowe, alkohole, wyroby energetyczne, paliwa, samochody osobowe.

Zwolnienia:

• Podmiotowe

• Ubytki losowe

• Przedmiotowe

• Prąd ze źródeł odnawialnych, energia elektryczna z wiatraków

Stawki:

• Procentowe

Stosuje się do ceny towaru pomniejszonej o VAT i akcyzę wcześniej naliczone czyli wartości netto towaru [(cena - (VAT + akcyza)]. Przy imporcie do wartości celnej powiększonej o cło.

• Kwotowe

Stosowane są do jednostki wyrobu.

• Łączone

Stosuje się do jednostki wyrobu i maksymalnej ceny detalicznej.

Przykład (wielkości za rok 2011)

• Samochody osobowe do pojemności silnika do 2 litrów (tj. od jednostki wyrobu 3,1% podstawy opodatkowania),

• Wino - 158 zł za hektolitr,

• Energia elektryczna - 20 zł za megawatogodzinę,

• Papierosy - 1000 sztuk, są tu łączone stawki 146,83 zł + 31,41% od maksymalnej ceny detalicznej, ale nie mniej niż 271,68 zł.

Podatek dochodowy od osób fizycznych

Płacony jest na zasadach ogólnych lub na zasadach zryczałtowanych.

Przedmiotem jest dochód, przychody muszą być brane pod uwagę te które są podane w ustawie.

Koszty uzyskania dochodów:

• Zryczałtowane

• Rzeczywiste (ukazujące celowy związek dochodów z przychodem)

20% od umowy zlecenia, od usług adwokackich

50% od umowy o dzieło

40% od pośrednictwa

90% od budownictwa i transportu

95% - handel

80% - inne działalności nie wymienione

Stawki:

• Skala progresywna (18 i 32%)

Próg - 85 528 zł

Kwota wolna 3081 zł

Przychody z wygranych są opodatkowane stawką 10%

Dochody z odsetek 19%

Z działalności rozrywkowej do podmiotów zagranicznych 20%

Dwie stawki karne: od dochodów zaniżonych 50% , a od nich nie ujawnionych 75%

Formy zryczałtowane podatku dochodowego od osób fizycznych

1. Od przychodów ewidencjonowanych

Stawki: 3%, 5,5% , 8,5%, 17%, 20 %. Np.: handel detaliczny - 3%, roboty budowlane - 5,5%, Kolporter prasy - 8,5%, usługi hotelowe - 17%, wolne zawody - 20%.

2. Od przychodów osób duchownych

Stawki są uzależnione od liczby mieszkańców parafii . Np.: proboszcz parafii liczącej do 1 tys. mieszkańców - 384 zł / kwartał. Duża parafia powyżej 20 tys. mieszkańców - 1374 zł /kwartał. Wikarzy płacą odpowiednio mniej niż proboszcz.

3. Karta podatkowa

Jest dochodem gminy, a nie państwa.

Podatek dochodowy od osób prawnych

Główną istotą jest dochód firmy , z tym że tutaj są wszystkie przychody firmy z wyjątkami podanymi w ustawie.

Przeważają koszty uzyskania dochodów rzeczywistych, oprócz tego są koszty uzyskania zryczałtowane identyczne jak w przypadku PIT-u na zasadach ogólnych. Od dochodu można korzystać z odliczeń czyli korzystać z ulg .

Stawki procentowe:

• Podstawowa - 19%

• Dla innych dochodów i przychodów :

• Od dywidend - 19%

• Od podmiotów zagranicznych z tytułu praw autorskich , doradztwa, odsetek - 20%

• Niektóre usługi transportowe - 10%

• Dochody zaniżone - 50%.

Dług publiczny

Bierze się z:

• Finansowania deficytu (niedoboru budżetowego). Możemy równoważyć:

• Z nadwyżki

• Z prywatyzacji

• Zapewnienie niezbędnych środków niezależnym jednostkom sektora finansów publicznych

W jaki sposób zaciąga się kredyt ?

Jest to emisja obligacji , obligacje komunalne, kredyty i pożyczki w bankach krajowych i zagranicznych oraz w instytucjach finansowych.

Centralizacja

Na potrzeby budżetu państwa wyłącznie minister finansów może zadłużać.

W przypadku jednostek samorządu - gminy - wójt.

Muszą mieć zarówno minister finansów jak i wójt uprzednią zgodę stanowiącego czyli zgodę Sejmu - minister, zgodę Rady - wójt .

Zwykle taka zgoda jest zawarta w ustawie budżetowej bądź uchwale budżetowej.

Państwowy Dług Publiczny (PDB)

Oznacza on ogólnokrajowy czyli państwo i samorząd. To suma zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych z tytułu obligacji, zaciągniętych kredytów, pożyczek, przyjętych depozytów oraz wymagalnych zobowiązań z tytułu ustaw, wyborów sądowych, ostatecznych decyzji administracyjnych i uznanych za bezsporne po redukcji zobowiązań wzajemnych.

Relacja Państwo : Samorząd terytorialny

94% : 6%

Ograniczenia, zadłużania się

Kadencyjność władzy publicznej

W Konstytucji są trzy zakazy:

1. Nie wolno zaciągać pożyczek kolejnych ani udzielać gwarancji i poręczeń w wyniku których PDB przekroczyłby 3/5 PKB

2. Nie wolno wykorzystywać NBP do pokrywania deficytu

3. Sejm nie może uchwalić deficytu większego niż w projekcie ustawy budżetowej

---