Obwodowy układ nerwowy
składa się ze zwojów nerwowych, nerwów czaszkowych i rdzeniowych oraz zakończeń nerwowych odbierających sygnały (receptorów)
zwoje nerwowe w zależności od położenia i funkcji mogą być zwojami czaszkowymi i rdzeniowymi (międzykręgowymi) lub zwojami współczulnymi i przywspółczulnymi
zwoje nerwowe czaszkowe leżą na przebiegu nerwów V, VIII, IX, X, natomiast zwoje nerwowe rdzeniowe na przebiegu korzeni grzbietowych rdzenia kręgowego, ich neurony biorą udział w przewodzeniu impulsów czuciowych, niezależnie od funkcji zwoje mają podobną budowę histologiczną
od zewnątrz zwój jest otoczony torebką zbudowaną z tkanki łącznej właściwej, która jest odpowiednikiem onerwia i nanerwia nerwów rdzeniowych, zrąb stanowi tkanka łączna właściwa luźna, która jest odpowiednikiem śródnerwia nerwów rdzeniowych i otacza komórki nerwowe zwojowe (neurony rzekomo jednobiegunowe), ich ciała komórkowe leżą głównie w części obwodowej zwoju, gdzie tworzą duże skupienia
ciało komórki zwojowej oddaje ku środkowi zwoju jedną wypustkę, która w pewnej odległości od ciała komórki rozgałęzia się na kształt litery T, jedno odgałęzienie - akson podąża jako włókno dośrodkowe do komórek nerwowych tylnego rogu rdzenia kręgowego, a drugie - dendryt podąża jako włókno odśrodkowe ku obwodowi, gdzie jego zakończenia wchodzą w skład receptorów
ciało komórki zwojowej ma wyraźne, pęcherzykowate jądro i otoczone jest komórkami glejowymi, nazywanymi komórkami satelitarnymi
komórki zwojowe duże przewodzą sygnały proprioreceptywne, temperatury i dotyku, średnie - sygnały czuciowe z narządów wewnętrznych, małe - bodźce bólowe
nerwy obwodowe są pęczkami włókien nerwowych, podtrzymywanych i chronionych przez tkankę łączną właściwą, zawierające włókna nerwowe ruchowe nazywają się nerwami ruchowymi, zawierające włókna nerwowe czuciowe - nerwami czuciowymi, a zawierające włókna nerwowe ruchowe, czuciowe oraz włókna układu nerwowego autonomicznego - nerwami mieszanymi
włókna nerwowe ruchowe (odśrodkowe - eferentne) przewodzą impulsy nerwowe od OUN ku komórkom efektorowym np. komórki umiejscowione w tkance mięśniowej, odśrodkowe są również włókna nerwowe układu autonomicznego, przewodzą komórki do komórek gruczołowych
włókna nerwowe czuciowe (dośrodkowe - aferentne) przewodzą impulsy nerwowe od receptorów ku OUN
zrąb nerwów jest zbudowany z tkanki łącznej właściwej otaczającej także cały nerw i poszczególne włókna tkanki nerwowej, otaczająca cały nerw nazywa się nanerwiem, które się łączy z tkanką łączną właściwą okolicy nerwu, nazywaną przynerwiem (stabilizuje przestrzenne położenie nerwu), poszczególne pęczki włókien nerwowych są pokryte otoczką, składającą się z fibroblastów i nazywaną onerwiem (składa się z kilku warstw spłaszczonych fibroblastów oraz nielicznych włókien kolagenowych i sprężystych, fibroblasty są ściśle połączone między sobą i wytwarzają nieprzenikliwą otoczkę, która stanowi barierę krew-nerw), pojedyncze włókna nerwowe są otoczone delikatną tkanką łączną właściwą zawierającą włókna siateczkowe nazywaną śródnerwiem
Autonomiczny układ nerwowy
reguluje wydzielanie wielu gruczołów, skurcze mięśni gładkich (naczyń krwionośnych, przewodu pokarmowego, przewodów oddechowych, macicy itp.) oraz pracę serca, regulując funkcję komórek różnych narządów wewnętrznych wpływa na stan układu oddechowego, trawiennego, wydzielanie hormonów, rozmnażanie i krążenie, zapewnia stan równowagi (homeostazy) czynności wewnętrznych organizmu
składa się z układu współczulnego i przywspółczulnego
budowa komórkowa układu współczulnego i przywspółczulnego jest podobna, z punktu widzenia funkcjonalnego pierwszy neuron (składający się anatomicznie z milionów komórek nerwowych) znajduje się w OUN, jego akson wytwarza synapsy z neuronem drugim, znajdującym się w zwoju obwodowego układu autonomicznego
aksony (włókna nerwowe) pierwszego neuronu nazywają się włóknami przedzwojowymi, a aksony drugiego neuronu, dochodzące do komórek efektorowych (miocytów gładkich lub komórek gruczołowych, nazywają się włóknami zazwojowymi
acetylocholina jest neurotransmiterem w synapsach przedzwojowych układu współczulnego oraz synapsach zazwojowych układu przywspółczulnego, noradrenalina w synapsach zazwojowych układu współczulnego
układ współczulny zawiera część ośrodkową składającą się z neuronów leżących w części pośredniej istoty szarej całego odcinka piersiowego i w dwóch górnych odcinkach lędźwiowych rdzenia kręgowego, pęczki zmielinizowanych aksonów tych neuronów opuszczają rdzeń kręgowy jako włókna przedzwojowe przez przednie korzenie, nerwy rdzeniowe i gałęzie łączące, dochodzą do zwojów współczulnych, które leżą wzdłuż i po obu stronach kręgosłupa i wchodzą w skład pni współczulnych
zwoje współczulne (położone w pniach) pierwszej grupy są otoczone torebką łącznotkankową, natomiast zwoje drugiej i trzeciej grupy nie mają torebki, tkanka łączna właściwa luźna stanowi zrąb, podtrzymuje komórki zwojowe (mają pęcherzykowate jądro, są komórkami wielobiegunowymi, otoczone są komórkami glejowymi, które nazywane są komórkami satelitarnymi), między nimi leży wiele wypustek komórek nerwowych i synaps dendryt - włókna przedzwojowe (włókna te występują w zgrupowaniach otoczonych swoistym rodzajem hemocytów nazywanych końcowymi komórkami glejowymi)
oprócz komórek zwojowych w zwoju współczulnym znajdują się także komórki nerwowe pająkowate mniejsze niż komórki zwojowe i tylko częściowo otoczone komórkami satelitarnymi, oddają liczne wypustki, tworząc synapsy z innymi komórkami pająkowatymi i z komórkami zwojowymi
układ przywspółczulny zawiera część ośrodkową składającą się z neuronów leżących w pniu mózgowia w jądrach nerwów czaszkowych III, VII, IX i X i jądrach pośrednio - bocznych w odcinku krzyżowym II - IV odcinka rdzenia kręgowego, aksony tych neuronów otoczone osłonką mielinową tworzą włókna nerwowe przedzwojowe biegnące z III, VII i IX nerwem czaszkowym, kierują się do zwojów rzęskowego, podżuchwowego i usznego, włókna nerwowe przedzwojowe biegnące z X nerwem czaszkowym dochodzą do neuronów zwojowych drobnych splotów nerwowych znajdujących się w narządach wewnętrznych
Regeneracja
uszkodzenie (przecięcie, pęknięcie, rozerwanie) nerwu obwodowego prowadzi do początkowej degeneracji jego fragmentów w pobliżu uszkodzenia, a następnie do gojenia i regeneracji, ich warunkiem zachowanie nieuszkodzonego ciała komórki nerwowej, przecięcie nerwu powoduje powstanie jego kikuta bliższego (ciało komórki nerwowej dochodzi w pierwszym tygodniu po uszkodzeniu do pierwotnej - wstępującej degeneracji i rozpadu aksonu oraz jego osłonki mielinowej) i dalszego (dochodzi w drugim tygodniu od uszkodzenia do wtórnej - zstępującej degeneracji aksonu obejmującej także jego wszystkie odgałęzienia i zakończenia oraz osłonki mielinowe - degeneracji Wallera)
w ośrodkowym układzie nerwowym w zasadzie nie zachodzi, uszkodzenia prowadzą do śmierci neuronów, ponieważ po uszkodzeniu komórki powstaje na niej pewnego rodzaju blizna - glejowa, jedynie cienkie włókna nerwowe niezmielinizowane oraz aksony neuronów wydzielniczych podwzgórza mogą regenerować, regeneracja w OUN może w praktyce zachodzić tylko na granicy Redlicha - Obersteinera (na granicy między obwodowym układem nerwowym a OUN)
Budowa zakończeń nerwowych
dwa podstawowe składniki - końcowe odcinki włókien nerwowych, elementy tkanki kończącej włókno nerwowe
zakończenia nerwowe występują w tkance nabłonkowej, łącznej i mięśniowej, ze względu na funkcję można je podzielić na czuciowe (receptory) i ruchowe (efektory) oraz gruczołowe (edektory)
najprostszym typem zakończenia nerwowego w tkance nabłonkowej jest wolne zakończenie nerwowe w nabłonku wielowarstwowym płaskim, włókna nerwowe dochodząc do tego nabłonka tracą osłonkę mielinową i jako nagie włókna wnikają między komórki nabłonkowe, tutaj się rozgałęziają i tworzą bardzo liczną sieć rozgałęzień kończących się kuleczkami, zgrubieniami, ziarenkami
w nabłonku wielowarstwowym zakończenia te nazywamy ciałkami Merkla, biegun synaptyczny nazywany komórką dotykową wraz z siateczką nerwową tworzy ciałko Merkla widoczne jako płytka dotykowa umiejscowiona w warstwie kolczystej nabłonka w postaci kubkowatego tworu, zakończenia nerwowe w tkance nabłonkowej przyjmują bodźce bólowe i cieplne, ciałka dotykowe odbierają bodźce dotykowe
czuciowe zakończenia nerwowe w tkance łącznej - zakończenia wolne, włókna nerwowe dochodzące do tkanki tracą swoją otoczkę mielinową, jako nagie osiowe włókna rozgałęziają się w tkance, występują w tkance łącznej skóry, wsierdziu, nasierdziu, tęczówce oka, okostnej i torebkach stawowych, oprócz wolnych zakończeń w tkance łącznej występują otorbione zakończenia, otorbione receptory czuciowe, korpuskularne, tworzą one zakończenia nerwowe charakteryzujące się obecnością łącznotkankowej torebki, która otacza znajdujące się w niej włókna nerwowe i ich zakończenia, zaliczamy do nich ciałka dotykowe (Meissnera), ciałka blaszkowate (Vatera-Paciniego), ciałka buławkowate i ciałka Ruffiniego
ciałka dotykowe (Meissnera) - twory owalne zbudowane z torebki (kilka warstw onerwia) i części rdzennej (włókno nerwowe), stanowią typ receptora dotyku, występują w skórze nieowłosionej (opuszki palców, stóp, dłoni) oraz w błonie śluzowej czubka języka, ich ilość zmniejsza się wraz z wiekiem
ciałka blaszkowate - owalne twory długości 2 mm, dojrzałe ciałko jest zbudowane z kolbki wewnętrznej, czyli części rdzennej i otoczone systemem blaszek łącznotkankowych (część zewnętrzna, 20 - 60 warstw), kolba wewnętrzna (część rdzenna) zbudowana jest ze spłaszczonych blaszek o przebiegu pionowym, w niej przebiega jedno włókno nerwowe o charakterystycznym kształcie - kończy się buławkowatym zakończeniem, ciałka te są receptorami czucia ucisku, występują w tkance podskórnej dłoni i palców oraz ramion, klatki piersiowej, szyi, powierzchni powierzchniowej stóp oraz w narządach płciowych, ich istnienie jest podłożem powstania nowotworów złośliwych
ciałka buławkowate - mniejsze od blaszkowatych, otoczone torebką, znajdują się w brodawkach błony śluzowej, warg, języka, policzków i prąciu
ciałka Ruffiniego - struktury pałeczkowate położone w głębszych warstwach skóry właściwej, otoczone torebką łącznotkankową, w ich wnętrzach znajdują się pęczki włókien kolagenowych i płyn surowiczy, są receptorami ciepła
zakończenia nerwowe w tkance mięśniowej poprzecznie prążkowanej, szkieletowej - wrzecionka nerwowo - mięśniowe, każde wrzecionko ma długość 2 - 3 mm i składa się z łącznotkankowej torebki, śródwrzecionowatych włókien mięśniowych i czuciowych oraz ruchowych zakończeń nerwowych, torebka jest dwupokładowa (dwuwarstwowa) - I warstwa to fibroblasty połączone ze sobą za pomocą zespoleń ścisłych, II warstwa - blaszka podstawowa, między nimi przestrzeń wypełniona limfą, wrzecionka mają dwa rodzaje zakończeń - pierścieniowato - spiralne (receptory zmiany długości włókien śródwrzecionkowatych), groniaste (powodują zmianę napięcia mięśniowego)
do zakończeń nerwowych w mięśniach poprzecznie prążkowanych szkieletowych należy płytka ruchowa inaczej zwana synapsą nerwowo - mięśniową, posiada dwa bieguny nerwowy (presynaptyczny) i mięśniowy (postsynaptyczny), rozdzielone są między sobą błonami, między nimi znajduje się przestrzeń zwana przestrzenią międzysynaptyczną, płytka ma kształt guzkowaty, wygląd ziarnisty, posiada biegun nerwowy i mięśniowy, płytki znajdują się w mięśniach, które bardzo szybko się kurczą i charakteryzują się bardzo dużą aktywnością
zakończenia nerwowe w tkance mięśniowej gładkiej i w mięśniu sercowym są podobne, występują w postaci obrzmiałych, dużych aksonów i towarzyszących im komórek - lemocytów
w gruczołach występują zakończenia nerwów pochodzących z układu autonomicznego, za ich pośrednictwem do komórek gruczołowych dochodzą impulsy nerwowe
Narządy zmysłów
struktury tkankowe odbierające sygnały płynące z zewnątrz do organizmu (światło, fale akustyczne, dotyk) lub sygnały wewnętrzne (stężenie CO2, stopień rozciągnięcia ściany jelita)
receptory - wyspecjalizowane komórki zmysłowe, nerwowe oraz zakończenia włókien nerwowych (dendrytów), które mogą przekształcać różne formy energii w energię impulsu nerwowego
przyjmujące sygnały zewnętrzne są nazywane eksteroreceptorami (eksteroceptorami), wewnętrzne - interoreceptorami
przyjmujące sygnały o położeniu względem siebie różnych części ciała oraz o położeniu całego ciała w przestrzeni nazywają się proprioreceptorami
trzy rodzaje receptorów - zakończenia bezosłonkowych dendrytów, wyspecjalizowane neurony (np. komórki pręcikonośne i komórki czopkonośne siatkówki, komórki węchowe), wyspecjalizowane komórki zmysłowe (np. komórki węchowe narządu Cortiego, komórki przyjmujące wrażenia węchowe)
klasyfikacja uwzględniająca położenie receptorów w organizmie i rodzaje sygnałów przez nie przyjmowanych
receptory czucia somatycznego i trzewnego (wrażenia dotyku, nacisku, wibracji, fale akustyczne, zmiany temperatury, ból; występuje głównie na powierzchni ciała, w naskórku, skórze właściwej, w tkance podskórnej, też w narządach wewnętrznych) - proprioreceptory, chemoreceptory i osmoreceptory (zmiany ciśnienia osmotycznego np. komórki zmysłowe kubków smakowych czy komórki węchowe), receptory fal elektromagnetycznych (np. światła)
receptory czucia somatycznego i trzewnego (w naskórku, skórze i tkance podskórnej) - termoreceptory (są receptorami rejestrującymi zimno i ciepło), nocyceptory (są receptorami bólu, nagie, bezosłonkowe zakończenia dendrytów), mechanoreceptory (znajdują się głównie w skórze i w tkance podskórnej, są nagimi dendrytami neuronów czuciowych, ciałka Merkla, ciałka wrażliwe na ucisk, z nabłonka komórek naskórka, przylegają do nabłonka dendrytów)
na pograniczu naskórka i skóry właściwej znajdują się mechanoreceptory C, które są zakończeniami włókien nerwowych, otoczone lemocytami i błoną podstawną naskórka, wrażliwe na bodźce odczuwane jako świąd
chemoreceptory smaku - mechanizm odbierania smaku słonego i kwaśnego polega na biernym przenikaniu do komórek zmysłowych Na+ i H+, smak słodki i gorzki jest odbierany przez wiązanie cząsteczek chemicznych z błonowymi receptorami, którymi są glikoproteiny błon komórek zmysłowych, kubek smakowy znajduje się na powierzchni zewnętrznej błony śluzowej jamy ustnej
chemoreceptory węchu - znajdują się w okolicy węchowej, leżących w częściach szczytowych jam nosa, zajmują powierzchnię około 6 cm2, okolicę węchową wyścieła nabłonek wielorzędowy walcowaty, w którego skład wchodzą 3 rodzaje komórek: węchowe, podporowe i podstawne, znajduje się około 107 komórek węchowych, z których każda jest dwubiegunowym neuronem, na wolnej powierzchni komórki węchowej znajduje się 6-8 długich, nieruchomych witek, powierzchnia podstawna przechodzi w akson i wytwarza nici węchowe, komórki podporowe mają liczne mikrokosmki, na nagiej wolnej powierzchni, podstawne mają zdolność do dzielenia się i różnicowania w komórki nerwowe węchowe (odnowa), liczne gruczoły pęcherzykowo-cewkowe w błonie śluzowej wydzielają śluz i płyn surowiczy (usuwa substancje zapachowe już odebrane), ludzie rozróżniają ponad 10 tysięcy różnych rodzajów woni odebranych przez receptory błonowe
Ucho
narząd przedsionkowo - ślimakowy jest odpowiedzialny za zachowanie równowagi i rejestrację fal akustycznych, jest narządem receptorowym statyczno - akustycznym
ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego, małżowina uszna jest płytką nieregularnego kształtu, której szkielet stanowi chrząstka sprężysta pokryta giętką ochrzęstną, na zewnątrz ochrzęstnej znajduje się skóra, w dolnej części małżowiny zwanej płatkiem skóra małżowiny usznej zawiera włosy, gruczoły łojowe i rzadkie gruczoły potowe
przewód słuchowy zewnętrzny jest kanałem otwartym w swej zewnętrznej części i zamkniętym błoną bębenkową w części środkowej, szkielet zbudowany z chrząstki sprężystej w części zewnętrznej i szkielet zbudowany z kości skroniowej w części wewnętrznej, wysłany cienką skórą leżącą na ochrzęstnej i okostnej, w skórze części chrzęstnej kanału występują liczne włosy, duże gruczoły łojowe oraz gruczoły woskowinowe wydzielające woskowinę (żółtobrązowa substancja o półpłynnej konsystencji), w skórze części kostnej są rzadkie gruczoły i włosy - głównie w górnej ścianie
ucho środkowe jest nieregularną jamą zwaną jamą bębenkową, znajdującą się w kości skroniowej, łączy się od przodu z jamą gardła przez trąbkę słuchową, wewnątrz jamy bębenkowej znajdują się trzy kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko pokryte nabłonkiem jednowarstwowym płaskim i łączą się między sobą za pomocą stawów maziowych, znajdują się ścięgna dwóch małych mięśni szkieletowych, które leżą w obrębie młoteczka i strzemiączka oraz struny bębenkowej (mięśnie niezależne od naszej woli)
błona bębenkowa ma kształt owalnego stożka. Zbudowana jest z zewnętrznej i wewnętrznej warstwy tkanki łącznej właściwej, składającej się z włókien kolagenowych i fibroblastów, fragment błony nie zawiera włókien kolagenowych i wytwarza część wiotką błony
trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) jest kanałem łączącym jamę nosowo - gardłową z jamą bębenkową, wysłana jest błoną śluzową, szkielet stanowi chrząstka sprężysta i kość, wysłana dwurzędowym nabłonkiem walcowatym urzęsionym, w błonie śluzowej trąbki znajdują się gruczoły śluzowe oraz grudki limfatyczne, tworząc migdałek trąbki, trąbka jest stale zamknięta i otwiera się podczas przełykania, ziewania, krzyku - wyrównuje to ciśnienie atmosferyczne
ucho wewnętrzne, błędnik, struktura o skomplikowanej budowie, leżąca na części szklistej kości skroniowej, składa się z jam i kanałów kostnych oraz leżących w nich struktur błoniastych - błędnika błoniastego
Błędnik kostny
składa się z przedsionka, kanałów półkolistych (półksiężycowatych) oraz ślimaka, jama błędnika kontaktuje się z uchem środkowym poprzez otwór owalny, w przedsionku leży łagiewka, woreczek oraz przewód endolimfatyczny, który łączy łagiewkę z woreczkiem i biegnie do worka endolimfatycznego
wewnątrz struktur błędnika kostnego znajduje się płyn - perylimfa (przychłonka), struktury błoniaste wypełnione są płynem, endolimfą (śródchłonką wytwarzaną w przewodzie ślimaka i łagiewce, dużo K+)
łagiewka i woreczek mają ścianę zbudowaną z tkanki łącznej właściwej, ich światło w większości wysłane nabłonkiem jednowarstwowym płaskim, który przechodzi w nabłonek walcowaty (miejsca takie noszą nazwę plamek statycznych)
w skład komórek nabłonka walcowatego plamek wchodzą komórki włoskowate, czyli zmysłowe (mechanoreceptory), oraz komórki podporowe, na wolnej powierzchni komórek włoskowatych znajduje się jedna długa rzęska (kinetocylium) oraz 30-100 mikrokosmków (stereocylia)
powierzchnię plamki statyczne pokrywa warstwa homogennej substancji galaretowatej, zwana błoną kamyczkową, na jej powierzchni liczne kamyczki błędnikowe (soli wapnia)
plamka woreczka znajduje położenie pionowe, plamka łagiewki - poziome
Przewody półkoliste
trzy kostne kanały półkoliste: górny, tylny i boczny, leżą w płaszczyznach prostopadłych do siebie, w kanałach przewody błoniaste półkoliste uchodzące do łagiewki, w pobliżu ich ujść znajdują się rozszerzenia zwane bańkami (ich ograniczone miejsca - grzebienie baniek - bańka z grzebieniami)
swoistą cechą grzebieni jest szczególnie gruba warstwa homogennej substancji galaretowatej nazywanej osklepkiem
przewody są wysłane jednowarstwowym nabłonkiem płaskim, na grzebieniach baniek - walcowatym
Ślimak
jest zwiniętym kanałem kostnym o całkowitej długości około 3 cm, zwija się 2,5 razy dookoła wrzecionka, u którego podstawy kończy się przewód słuchowy wewnętrzny, na całej długości podzielony blaszką spiralną kostną na część górną i dolną
blaszka spiralna w części przyśrodkowej zbudowana jest z kości gąbczastej i stanowi fragment wrzecionka, w części obwodowej składa się z blaszki spiralnej - błoniastej (czyli błony podstawnej, na której leży narząd recepcyjny słuchu - narząd Cortiego) w części kostnej leży zwój spiralny
w części górnej przewodu ślimakowego znajduje się błona przedsionkowa (błona Deisnera), która dzieli ją na schody przedsionka i schody środkowe, oprócz tego znajdują się schody bębenka, schody środkowe są właściwym przewodem ślimakowym wypełnionym endolimfą, gdzie się znajdują komórki zmysłowe słuchu (narząd spiralny), boczna ściana przewodu ślimakowego jest wysłana dwuwarstwowym nabłonkiem sześciennym (ta część nazywa się prążkiem naczyniowym i jest miejscem wytwarzania endolimfy, na jego nabłonku istnieją dwa rodzaje komórek - podstawne i brzegowe)
narząd spiralny Cortiego - na błonie podstawnej znajduje się właściwy aparat receptorowy słuchu, czyli narząd spiralny, składa się z nabłonkowych komórek podporowych i komórek włoskowatych (zmysłowych), wierzchołkowe części tych komórek przylegają do siebie w sposób ciągły wytwarzając błonę siatkowatą
wśród komórek podporowych wyróżnia się filarowe zewnętrzne i wewnętrzne, falangowe zewnętrzne (3-4 warstwy komórek) i wewnętrzne (tworzą jedną warstwę komórek)
filarowe mają szeroką podstawę, opartą na błonie podstawnej, ich szeregi wytwarzają filary, między którymi jest wolna przestrzeń zwana tunelem wewnętrznym (komórki podporowe Hansena, Klaudiusza, Bottechera)
włoskowate wewnętrzne mają kształt kubków i są osadzone na komórkach falangowych - w narządzie spiralnym jest ich około 4 tys., zewnętrzne mają kształt walców i są osadzone na komórkach falangowych zewnętrznych - jest ich około 12 tys.
Oko
jest narządem wzroku, za którego pomocą można odebrać fale elektromagnetyczne z zakresu widma światła widzialnego tj. długości fali 380-800 nm, składa się z gałki ocznej oraz narządów dodatkowych leżących w pobliżu
gałka oczna dzięki swym częściom składowym - rogówce i soczewce może załamywać i skupiać promienie światła w ognisku, w siatkówce, ilość wchodzącego światła jest regulowana przez zmianę wielkości źrenicy
komórki receptorowe zmieniają energię fal elektromagnetycznych światła widzialnego na energię potencjału czynnościowego, który przemieszcza się do mózgu za pośrednictwem włókien nerwowych w mózgu, następuje przetwarzanie i analiza impulsów nerwowych - otrzymanie obrazu otaczającego świata
Budowa gałki ocznej
ma kształt kuli o średnicy około 24 mm, ściana składa się z trzech warstw - twardówki (przechodzącej ku przodowi w rogówkę), błony naczyniowej (przechodzącej ku przodowi w ciałko rzęskowe i tęczówkę), siatkówki receptorowej (przechodzącej ku przodowi w siatkówkę niereceptorową pokrywającą ciało rzęskowe i wewnętrzną powierzchnię tęczówki)
Twardówka tworzy najbardziej zewnętrzną warstwę ściany gałki ocznej, na 5/6 jej powierzchni. Składa się z leżącej na zewnątrz blaszki nadtwardówkowej oraz leżącej bardziej wewnętrznie Tenona. Obie warstwy są zbudowane z tkanki łącznej właściwej z licznymi włóknami kolagenowymi. (twardówka = blaszka nadtwardówkowa + torebka Tenona = tkanka łączna właściwa, przestrzeń Tenona wypełniona tkanką łączną właściwą luźną. Między obiema warstwami twardówki znajduje się przestrzeń Tenona. Z zewnętrzną powierzchnią twardówki zrasta się blaszka brunatna, czyli blaszka nadnaczyniówkowa. W tylnej części gałki ocznej twardówka zrasta się z oponą twardą, ta część nazywa się blaszką sitową.
rogówka zajmuje przednie 1/6 powierzchni gałki ocznej, jest przezroczystą i bezbarwną błoną o grubości około 1 mm, na jej przekroju 5 warstw - nabłonek przedni rogówki (nabłonek wielowarstwowy płaski składający się z 5-6 warstw komórek, nabłonek ten ma duże zdolności odnowy po uszkodzeniach), blaszka graniczna przednia (składa się z regularnie ułożonych włókien kolagenowych), istota właściwa rogówki (zajmuje 9/10 grubości rogówki, zbudowana z pęczek włókien kolagenowych, nie zawiera naczyń krwionośnych, odżywianie odbywa się przez dyfuzję), blaszka graniczna tylna (zbudowana z kolagenu), nabłonek tylny rogówki (czyli śródbłonek, jest jednowarstwowym nabłonkiem płaskim), rogówka jako całość bardzo dobrze przepuszcza światło, brak naczyń krwionośnych czyni z niej narząd, który można z powodzeniem przeszczepić w układach allogenicznych z człowieka na człowieka
rąbek to zagłębienie pierścieniowate (połączenie twardówkowo - rogówkowe), jest miejscem w którym twardówka łączy się z rogówką, jest widoczny od strony zewnętrznej jako zagłębienie, zwane bruzdą zewnętrzną twardówki, od strony wewnętrznej ma charakter zagłębienia nazywanego bruzdą wewnętrzną twardówki, między nimi kanał naczyniowy, zwany zatoką żylną twardówki (kanał Schlemma) wysłany śródbłonkiem z nieciągłą błoną podstawną
zatoki żylne są miejscem odprowadzania płynu komór oka do układu żylnego
błona naczyniowa stanowi środkową warstwę ściany gałki ocznej, składa się z naczyniówki, ciałka rzęskowego i tęczówki, w skład naczyniówki wchodzą liczne tętnice i żyły (w warstwie zewnętrznej) oraz liczne naczynia włosowate (w warstwie wewnętrznej), oddzielona od twardówki blaszką nadnaczyniówkową, od strony wewnętrznej jest oddzielona od nabłonka barwnikowego siatkówki blaszką podstawną (blaszką Brucha)
ciało rzęskowe ma kształt pierścienia, leżącego w przedniej części oka, wzdłuż brzegu soczewki, składa się z 3 części - wieńca rzęskowego, około 70 wyrostków rzęskowych oraz obrączki wieńcowej, jego główną masę tworzy gładki mięsień rzęskowy, komórki mięśniowe mają przebieg południkowy w części podtwardówkowej, przebieg promienisty w części pośredniej i przebieg skośny w części powierzchniowej, skurcz tego mięśnia zwiększa krzywiznę soczewki i nosi nazwę akomodacji oka
ciało rzęskowe pokryte jest siatkówką niereceptorową składającą się z dwóch jednowarstwowych nabłonków przylegających do siebie, na powierzchni jednowarstwowy nabłonek walcowaty bezbarwnikowy, poniżej jednowarstwowy sześcienny barwnikowy siatkówki
tęczówka jest przedłużeniem naczyniówki, leżącym ku przodowi od soczewki oka, ma kształt płaskiego pierścienia, z otworem, źrenicą w środku, na jej przedniej powierzchni znajdują się liczne fałdy, tylna powierzchnia jest gładka
na przekroju poprzecznym widoczne są - nabłonek przedni tęczówki - jednowarstwowy płaski, warstwa graniczna zewnętrzna - zbudowana z tkanki łącznej właściwej, zrąb tęczówki - zbudowany z tkanki łącznej właściwej luźnej, znajduje się tu dużo melanoforów, melanocytów i fibroblastów
liczba melanocytów oraz ziarenek melaniny określają kolor oczu, w zrębie znajdują się dwa mięśnie gładkie - zwieracz i rozwieracz źrenicy
zmodyfikowana siatkówka składa się z dwóch zmodyfikowanych nabłonków jednowarstwowych, które przylegają do siebie i przechodzą na tylną powierzchnię tęczówki z ciała rzęskowego
soczewka jest przejrzystym, dwuwypukłym krążkiem o średnicy ok. 1 cm mającym dużą sprężystość, równik soczewki łączy się z ciałem rzęskowym za pomocą promienistych włókienek, które wytwarzają obwódkę rzęskowym (więzadełko soczewkowe), soczewka pokryta jest bezkomórkową torebką soczewki, wnętrze zbudowane jest ze swoistych komórek, zwanych włóknami soczewki
ciałko szkliste wypełnia całą komorę szklistą gałki ocznej, która znajduje się między soczewką a siatkówką, ma konsystencję żelu i zawiera 95% wody, od tylnej powierzchni soczewki ku prążkowi nerwu wzrokowego biegnie przez nie kanał ciała szklistego (Clogeta) wypełniony płynem wodnym
siatkówka jest wewnętrzną warstwą ściany gałki ocznej, składa się z części wzrokowej (receptorowej) i dwóch części niereceptorowych - rzęskowej i tęczówkowej, granica między tymi częściami przebiega wzdłuż rąbka zębatego
siatkówka receptorowa (część wzrokowa) składa się z 3 neuronów - komórki wzrokowe pręcikonośne i czopkonośne (I neuron), nerwowe dwubiegunowe, poziome i amakrynowe (II neuron), nerwowe zwojowe (neuron III)
na prawie całej szerokości siatkówki rozciągają się duże komórki glejowe podporowe (komórki Mullera), na przekroju poprzecznym wyróżnia się 10 warstw
barwnikowa - składa się z nabłonka barwnikowego
pręcików i czopków - zawiera wewnętrzne i zewnętrzne odcinki receptorowych komórek pręcikonośnych i czopkonośnych
graniczna zewnętrzna - w której w skład wchodzą zewnętrzne zakończenia komórek glejowych podporowych Mullera
ziarnista (jądrowa) zewnętrzna - jądra komórek pręcikonośnych i czopkonośnych
splotowata zewnętrzna - aksony komórek pręcikonośnych i czopkonośnych, synapsy i dendryty komórek dwubiegunowych, amakrynowych i poziomych
ziarnista (jądrowa) wewnętrzna - ciała komórkowe i jądra komórek dwubiegunowych, amakrynowych i poziomych
splotowata wewnętrzna - aksony komórek dwubiegunowych i poziomych, synapsy oraz dendryty komórek zwojowych
komórek zwojowych - zawiera ciała komórkowe i jądra komórek zwojowych
włókien nerwowych - zawiera aksony komórek zwojowych
graniczna wewnętrzna - z wewnętrznych zakończeń komórek glejowych podporowych Mullera
Narządy dodatkowe oka
powieka górna i dolna są ruchomymi fałdami tkanek ochraniającymi od przodu gałkę oczną, od strony zewnętrznej pokryte skórą, tkanka podskórna jest luźną tkanką łączną właściwą
wolny brzeg powieki ma krawędź przednią (na niej znajdują się w 3-4 rzędach włosy zwane rzęsami wymieniane około co pół roku), szkielet powiek tworzy tarczka o grubości około 1 mm i długości około 2 cm, zbudowana z tkanki łącznej właściwej zbitej, zawierającej liczne włókna sprężyste i gruczoły tarczkowe, w tarczce górnej powieki znajduje się 25, a tarczce dolnej powieki - 20 gruczołów tarczkowych - łojowych (gruczoły Meibona), w powiece znajdują się także gruczoły łojowe (Zeissa) oraz potowe (Molla)
na krawędzi powieki daje się wyróżnić linia szara oddzielająca przednią warstwę powieki (składającą się ze skóry i mięśnia okrężnego oka) od warstwy tylnej (składającej się z tarczki, spojówki i w powiece górnej - mięśnia dźwigacza powieki)
spojówka pokrywa tylną powierzchnię powieki, poczynając od jej brzegu, zagina się w sklepieniu górnym i dolnym, przechodzi na twardówkę i kończy się na rąbku rogówki, przestrzeń ograniczona przez powierzchnię pokryte spojówką nazywa się workiem spojówkowym, spojówka zrasta się ściśle tylko z tarczkami, natomiast wobec innych części powieki i gałki ocznej jest przesuwalna tworząc spojówkę ruchomą, jest rodzajem błony śluzowej składającej się z łącznotkankowej blaszki właściwej pokrytej nabłonkiem (w okolicy brzegu powieki i rąbka spojówki nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący, pozostała powierzchnia spojówki pokryta nabłonkiem wielowarstwowym walcowatym), w kąciku nosowym worka spojówki znajduje się zdwojenie spojówki, tworzące fałd półksiężycowaty
narząd łzowy oka składa się z gruczołów łzowych oka, dodatkowych gruczołów łzowych spojówki i dróg odprowadzających łzy
gruczoł łzowy oka leży w boczno - górnej części oczodołu, nad gałką oczną, składa się z 6 - 12 płacików, od których odchodzą przewody łzowe odprowadzające, gruczoł pęcherzykowo - cewkowy, wydziela łzy (przezroczysty płyn, zawierający wodę, NaCl i nieco białek, enzym lizozym trawiący ściany komórek bakteryjnych oraz defenzyny)
łzy zaczynają być wydzielane pod koniec pierwszego miesiąca życia, ich nadmiar przedostaje się przez otwory do kanalika łzowego górnego i dolnego, skąd spływa do woreczka łzowego, który przechodzi w przewód nosowo - łzowy (uchodzi do jamy nosowej, pod dolną małżowiną nosa), odpływ łez odbywa się dzięki siłom włoskowatości i grawitacji, skurczom mięśni okrężnych oka
zatkanie kanału łzowego skutkuje wypychaniem gałki ocznej, łzy zwilżają powierzchnię spojówki i rogówki