Socjologia problemów społecznych inne, Socjologia problemów społecznych


Socjologia problemów społecznych

Wykład

Dr H. Jolanta Grotowska-Leder

Poniedziałek godz. 15:00-16:00, A124

Lektury:

1. „Encyklopedia socjologii”: problemy społeczne, diagnoza społeczna, alkoholizm, narkomania, niepełnosprawność, bezdomność, bezrobocie, ubóstwo, żebractwo

2. K.Czekaj, K. Gorlach, M.Leśniak „Labirynty współczesnego społeczeństwa” r. 2, 5

3. K.Frieske, W.Poławski „Opieka i kontrola. Instytucje wobec problemów społecznych” r. 1

4. K.Frysztacki „Socjologia problemów społecznych” r. 1, 2

5. L.Miś „Problemy społeczne. Teoria. Metodologia. Praktyka” wyd. UJ, 2007r. Str. 19-63

6. J.Pospiszyl „Patologie społeczne” r. 7,8,9

7. Czasopismo „Polityka społeczna”

Wstęp do socjologii problemów społecznych

U.Beck „Społeczne ryzyko” - istnieje kryzys naturalny i kryzys społeczny (dotyczy sfer rodziny, rynku pracy i państwa)

Spadek dzietności rodzin i wydłużający się okres życia oraz przekształcenia w obrębie struktur życia rodziny (rodziny alternatywne) sprzyjają niepokojowi społecznemu. Kryzys zabezpieczającej funkcji rodziny ma też wymiar kulturowy - proces indywidualizacji życia społecznego, polegający na myśleniu w kategorii „ja” niż w kategorii „my” w strukturach, do których należymy, w tym w rodzinie.

Spadek funkcji zabezpieczającej rodziny wiąże się z rynkiem pracy, ponieważ praca jest źródłem zarobku służącemu jej utrzymaniu. Ryzyko bezrobocia wzbudza niepokój u ludzi, którzy też nie zawsze mogą pracować tak, jakby chcieli (w pełnym wymiarze godzin) pomimo chęci i zdolności do tego. Postęp techniczny i komputeryzacja również sprzyjają bezrobociu.

Państwo jako struktura zabezpieczająca podstawowe potrzeby do życia swoich obywateli zaczęła to robić dopiero po I wojnie światowej. Po II wojnie światowej w krajach europy zachodniej (w krajach skandynawskich) zaczęło istnieć tak zwane welfare state - państwo opiekuńcze. Państwo takie realizowało bardzo wiele zadań co do zabezpieczenia egzystencji obywatela przez zasiłki, stypendia, bezpłatne kształcenie itd. Okazało się, że takie obciążenie państwa, gdy rodziny i rynek pracy niedostatecznie zabezpieczają potrzeby obywateli, skutkuje tym, że duża liczba osób potrzebujących pomocy i opieki państwa powoduje kryzys. Taki etap walfare state przeminął, a dziś szuka się nowego rozwiązania - połączenia zasiłku z wysiłkiem zasiłkobiorcy - economic state.

Podstawowa problematyka społeczna

Cel: odpowiedź na pytanie jak jakieś warunki życia społecznego przekształcają się w problem społeczny (jak jakieś zjawisko staje się takim problemem) oraz ustalenie rozwiązań tych problemów społecznych.

Problematyka ta sięga czasów Comte'a, który powiedział, że: „socjologia to metoda badań dzięki której można zlikwidować wszelkie schorzenia” społeczne np. pracę dzieci, bezrobocie.

Myślenie w kategoriach problemów społecznych angażuje takie grupy osób:

- Naukowców, którzy dążą do badania i wyjaśniania rzeczywistości

- Działacze społeczni, którzy wykazują aktywną działalność, próbują usprawnić życie społeczne

- Przedstawicieli władzy, bo niekontrolowane rozszerzanie się problemów może zagrozić władzy, sprawne rządzenie

- Opinia publiczna - powszechne i utrwalone jest zaangażowanie w problematykę społeczną ludzki, którzy żyją w społeczeństwie

Specyfika socjologii problemów społecznych jest ciągle niewystarczająca teoretyczność, niedostatek ten daje o sobie znać, choć od połowy XX wieku rozwój teorii w tym obszarze ma miejsce bardzo wyraźnie, ale ciągle dominuje zainteresowanie empiryczne wobec analiz teoretycznych.

Definicja problemu społecznego, 3 rodzaje ujęć problemu społecznego jako kategorii mającej zastosowanie do opisu rzeczywistości społecznej. Sposoby definiowania problemów społecznych można ująć w 3 rodzajach definicji: analitycznych, wyliczających i mieszanych.

Definicja analityczna - wskazuje co jest istotą problemu społecznego. Standard życia społecznego nie jest równy realnemu stanowi życia społecznego, czyli występuje rozbieżność między tym, co jest (realnym stanem życia społecznego), a tym jak życie społeczne powinno wyglądać np. wszyscy zdolni do pracy nie mogą jej zdobyć - występuje zjawisko bezrobocia.

Kryteria wyróżnienia problemu społecznego w definicjach analitycznych:

  1. Rozbieżność między tym co jest, a tym co powinno być - podstawowe kryterium

  2. Określony stan świadomości - pojawiające się i narastające uczucie niepokoju, zagrożenia, sprzeciwu wobec tego zjawiska

  • Reakcja społeczna - w postaci zbiorowych działań, których celem jest ograniczenie/likwidowanie niekorzystnego zjawiska, jego przyczyn i skutków

    • Przykłady:

    Definicje wyliczające - wyliczają zjawiska, które zaliczamy do problemów społecznych

    (…)

    Definicje mieszane - zawierają elementy z obu wymienionych definicji

    Prof. M.Malikowski - problem społeczny to zjawisko, które większa i znacząca część populacji uznaje za odstępstwo od oczekiwanych warunków życia i podejmuje działania w celu przezwyciężania tej rozbieżności. Zjawiska zaliczające się do tak zdefiniowanych dotyczą sytuacji ocenianych negatywnie charakterystycznych dla Polski okresu transformacji (koniec XXw.): przestępczość młodzieży, bezrobocie, ubóstwo, nieprzystosowanie jednostek do aktualnej sytuacji społecznej, problemy ekologiczne, konflikty społeczne (generation gap, warunki życia na wsi i w mieście, producenci i konsumenci) itd.

    Problem społeczny, kwestia społeczna - pojęcia zazwyczaj jednoznaczne, stosowane zamiennie. L.Miś wskazuje różnice w rodowodzie pojęć:

    Kwestia społeczna - stan/proces blokujący w szerokiej skali zaspokajanie podstawowych potrzeb ludzkich

    Problem społeczny → socjologia

    Kwestia społeczna/socjalna → polityka społeczna, psychologia społeczna

    „Leksykon polityki społecznej” pod redakcją B.Rysz-Kowlczyk z 2002r. Wskazuje relacje między pojęciami:

        1. Kwestie społeczne to szczególne problemy w zbiorze problemów (tylko niektóre problemy są kwestiami społecznymi, a o ich wyborze mogą decydować różne kryteria: dotkliwość, natężenie i skala danego zjawiska np. przemoc w rodzinie a dezorganizacja życia społecznego)

        2. Kwestie społeczne to zjawiska ujawniające się przy ocenie funkcjonowania społeczeństwa jako całości, a problem społeczny ujawnia się przy ocenie zachowań ludzi i ich opinii

    Historyczny rozwój socjologicznej refleksji na temat problemów społecznych

    Pierwsze ujęcia prolemu społecznego były ujęciem potocznym, kategoria problem społeczny jako kategoria włączona do języka praktyki i refleksji naukowej datuje się na połowę XIX wieku, a refleksja naukona na przełom XIX i XX wieku. Czasy oświecenia - w języku angielskim pojawiło się z łacińskiego słowo questio - zagadnienie wymagające dyskusji czy rozwiązania. Najwcześniej pojawia się refleksja angielska na temat doświadczania głodu przez część populacji koncentrowana na sytuacji biednych warstw. W polityce i publicyste kategoria problemu społecznego pojawiła się we Francji w połowie XIX wieku, a bardziej uprządkowana refleksja o biedzie i nędzy pojawiła się w rozmyślaniach K.Marksa. W myśli socjologicznej w końcu XIX wieku autor opracowania „Progress and poverty” Henry George spojrzał na zjawisko rozwoju społecznego i doświadczania ubóstwa z perspektywy nierównomiernej dystrybucji bogactwa. W tym opracowaniu problem społeczny zapisywano dużą literą by podkreślić, że to ważny temat.

    Socjologia problemów społecznych ma rodowód europejski, natomiast rozwój tej refleksji jest amerykański, intensyfikacja zainteresowania tym tematem objawia się w latach 90' XIX wieku, gdzie pojawia się wiele publikacji o różnych tematach społecznych. 1889r. „The metodology of social problems” - metodologiczna wykładnia jak należy zjawiska problemów społecznych rozumieć i analizować. W tym opracowaniu dominuje refleksja moralna (z perspektywy niesprawiedliwości, krzywdy) niż sposób naukowy, z dystansem. Rozwój refleksji w Stanach Zjednoczonych na temat problemów społecznych był spowodowany konsekwencjami dwóch procesów: procesu urbanizacji - pojawiania się i kształtowania dużych ośrodków miejskich oraz proces masowej emigracji do Ameryki. Istnieje duże zainteresowanie praktyczne, pomysły reform by niwelować negaywne efekty tych procesów. Intensywnie rozwija się praca socjalna jako sposób obejmujący różnego rodzaju formy oddziaływania na jednostkę, grupę społeczną w celu niweowania negatywnych zjawisk, zachować występujących u ludzi np. John Hopkins University.

    Początek XX wieku daje prace pojawiające się w środowisku socjologów i ekonomistów: ekonomista prof.E.Towne „Social problems - a study of present day social conditions” - po raz pierwszy analiza zjawiska wyzysku klasy robotniczej, dzieci, nadmierna praca niewidomych z wykorzystaniem danych statystycznych po raz pierwszy. Socjolog Ch.Ellwood na trwale wszedł do historii refleksji nad problemami społecznymi z 1910r. „Sociology and modern social problems” i „Social problem - a constractive analysis”.

    W okresie międzywojennym w Stanach Zjednoczonych istnieje porządna bibliografia dotycząca tego tematu, jednak rozwój tej refleksji jest bliższy i bardziej obecny w społeczeństwach demokratycznych, dlatego tam ściśle jest związany z praktyką społeczną.

    4 wojny władzy amerykańskiej po drugiej wojnie światowej w obszarze walki z problemamy społecznymi:

        1. lata 60' prezydent Johnson war of poverty - walka z biedą

        2. lata 70' - war of drugs - walka z narkotykami

        3. lata 80' - war of crime - walka z przestępczością

        4. lata 90' prezydent B.Clinton i war of terror - walka z terroryzmem jako problemem społecznym.

    Rozpoczyna się praca z badaniami naukowymi dla rozwiązywania problemów społecznych gdzie socjologowie odnajdują się w roli ekspertów. Rozwój socjologii stosowanej w Polsce przypadł później, ale bardzo dynamicznie. Lata 70' to też budowa teorii i metodologii badań empirycznych. Później następuje próba syntetycznego przedstawienia problemów np. w Polsce powstało 4000 publikacji socjologicznych na temat alkoholizmu. W latach 90' ważne staje się pojęcie zagrożenia społecznego, które zaczyna konkurować z innymi teraz, choć towarzyszy ludziom od dawna. Dawniej jednak ryzyko było bardziej postrzegane w kategoriach pewnej odwagi i przygody (wyprawa Kolumba), a dzisiaj zagrożenie, ryzyko społeczne mają pewne swoje charakterystyczne cechy, które powodują, że ta kategoria zaczyna konkurować z pojęciami problem społeczny, kwestia społeczna. Współczesne ryzyko ma wymiar globalny, zwolennicy tej nowej kategorii mówią, że zagrożenie jest uświadamiane w szerokim zakresie lecz nie w wymiarze tradycyjnym jako codziennie doświadczane niebezpieczeństwo czy świadomość takiego zagrożenia, dziś na odwrót - staje się powszechne, jego postrzeganie jest wzmożone za pomocą działania środków masowego przekazu, skala odczucia niebezpieczeństwa wzrosła bo dzisiejsze ryzyko jest elementem przetargu nie tylko w handlu, ale i w polityce (bo nacisnę czerwony guzik). Dzieje się tak, bo świat jest bliższy, jest to też konsekwencja rozwoju cywilizacyjnego. Nie jest już tylko i wyłącznie efektem sił natury, ale coraz częściej to efekt działania człowieka. Ryzyko ma dziś inny wymiar, ponieważ oprócz wymiaru destrukcyjnego niesie szansę, nowe możliwości np. utrata pracy w społeczeństwach gdzie mocno akcentuje się aktywność społeczną to szansa dokształcania się.

    Teoretyczne podstawy analizy problemów społecznych

    C.Case - tekst w amerykańskim czasopiśmie w 1924r. „What is social problem” - pierwsza naukowa refleksja na temat problemów społecznych. Koncepcja ta powstała pod wpływem dorobku metodologicznego F.Znanieckiego i Thomasa. Jest to koncepcja, która w analizie problemów społecznych kładzie nacisk na opinie publiczną. „Problemy społeczne to sytuacje poruszające większą część kompetentnych obserwatorów, którym można zapobiec poprzez podjęcie określonych działań.”

    Dziś mamy dwie podstawowe stanowiska w socjologii problemów społecznych:

        1. Nurt teoretyczny - zajmowanie się tymi zjawiskami poprzez wykorzystywanie ogólnych socjologicznych teorii

        2. Nurt radykalny (prowokacyjny) - jego początki sięgają lat 60' XX wieku, aktywność badaczy zjawisk, które są problemami społecznymi jest osadzona w ogólnospołecznych nurtach wyjaśniania rzeczywistości społecznej. Bardzo krytyczne spojrzenie na rzeczywistość społeczną, które jest jądrem myślenia o interesujących nas zjawiskach. Teza - problemowe są same społeczeństwa, instytucje powołane dla zaspokajania różnorakich potrzeb społecznych (są to twory niedoskonałe, reguły rządzące ich funkcjonowaniem wymagają krytyki i zmiany). Nurt ten nie rozwija się dynamicznie, istnieje na marginesie nurty teoretycznego.

    Osadzenie w głównych paradygmatach wymusza patrzenie całościowo na zjawiska. Ogólny socjologiczny dorobek jest bardzo bogaty.

    Dwie koncepcje porządkujące bogactwo teoretycznego myślenia socjologicznego na temat problemów społecznych:

    1.Koncepcja E.Rubingtona i M.S.Weinberga - typologizowanie perspektyw analizy problemów społecznych

    Perspektywa

    Rozumienie problemów

    Źródła problemów

    Rozwiązanie

    Patologii społecznej

    Problem społeczny=patologia w kategoriach „zdrowia” i „choroby” społeczeństwa (analogia do organizmu ludzkiego). Sfera problemów społecznych to naruszenie norm społecznych w rozumieniu etycznym.

    Wadliwa socjalizacja powodowana:

    - wadami genetycznymi (wrodzona niezdolność do uczenia się właściwych zachowań lub świadome odrzucanie norm moralnych)

    - uczeniem się negatywnych zachowań w trakcie socjalizacji

    Intensywna edukacja

    Dezorganizacji społecznej

    (tradycja chicagowskiej szkoły ekologii społecznej)

    Problem społeczny=dezorganizacja społeczna (procesy gwałtownych zmian społecznych - proces intensyfikacji zmian, wadliwe działanie instytucji regulujących)

    Procesy gwałtownych zmian społecznych; brak diagnozy ich negatywnych konsekwencji → nie podejmuje się stosownych działań

    Intensywna edukacja

    Dewiacji

    Problem społeczny=dewiacja społeczna

    Niewłaściwa socjalizacja głównie w grupach pierwotnych

    Działania resocjalizacyjne - ograniczenie kontaktów ze środowiskami niewłaściwej socjalizacji oraz intensywne działania reedukacyjne

    Krytyczna

    Problem społeczny=zjawiska uruchamiające reakcję instytucji kontroli (policja, sądy, nauczyciele, rodzice) na domniemane naruszenie norm

    Naruszenie norm wskutek wadliwej socjalizacji, brak jednoznaczności norm

    Konfliktu wartości

    Problem społeczny=uświadomiony konflikt wartości i interesów grupowych (np. problem aborcji)

    Zróżnicowanie społeczne i kulturowe

    Osiąganie konsensusu w procesie negocjacyjnym, wyegzekwowanie siłą

    Konfliktu

    Problem społeczny=wyzysk(spowodowany nierównością dostępu do dóbr: sfera posiadania, władzy - dominacji, prestiżu - uznania i autorytetu)

    Nierówności społeczne i dominacja jednej z klas społecznych

    Głębokie reformy znoszące napięcia wynikające z występujących w społeczeństwie nierówności lub rewolucja (przewartościowanie całego systemu społecznego)

    2.Koncepcja R.Marisa

    Perspektywa

    Źródła problemów

    Sposoby rozwiązywania

    Wymiany społecznej

    1.Utrata właściwości nagradzających przez wzory instytucjonalne

    2.Brak/nierównoważenie się wzajemne korzyści w wyniku wymiany społecznej

    1.Nakłanianie ludzi do utrzymywania wzajemnych stosunków

    2.Ograniczenie przejawów nierównowagi

    Strukturalna

    Zróżnicowana nierówność, heterogeniczność i wielkość grup

    Zwiększanie heterogeniczności populacji niwelujące grupowe różnicowanie się

    Symbolicznego interakcjonizmu

    1.Definiowanie i naznaczanie pewnych warunków/pewnych zachowań jako problematycznych

    2.Definiowanie problemów przez autorytety moralne

    3.Problemy powstają na skutek publicznej reakcji na naruszenie standardów społecznych

    1.Zmiana definicji problematycznych warunków/zachowań

    2.Ostrożne traktowanie reakcji publicznych

    3.Redukowanie korzyści płynących z naznaczenia pewnych zachowań jako problematycznych

    Socjobiologiczna

    1.Zewnętrzne różnice biologiczne/fizyczne w obrębie populacji, które prowadzą do zachowań agresywnych

    2.Stawianie pytań - kto zasługuje na zapewnienie gatunkowi godnego życia

    1.Minimalizowanie biologicznych niedostatków

    2.Izolowanie/eliminowanie tych, którzy są postrzegani jako niepożądani

    3.Finansowanie badań w zakresie nauk przyrodniczych

    Oba wywodzą się z USA, są to typologie perspektyw analiz problemów społecznych, są stosunkowo nowe (koniec lat 80').

    W polskiej literaturze przedmiotu również można spotkać próby porządkowania bogactwa teoretycznego myślenia socjologicznego na temat problemów społecznych np. z 1996r. „Labirynty współczesności” (Gorlach, Czekaj,M. Leśniak).

    Koncepcja R.Mertona - przedstawiciela strukturalizmu, którego koncepcja należy do nurtu obiektywistycznego (podkreślał znaczenie czynnika obiektywnego - warunków w jakich ludzie żyją).

    Stanowisko pozytywistyczne, tradycyjnej teorii socjologicznej - problemy socjologiczne można określić w obiektywnych terminach warunków życia , Opisy problemów poprzez zespół obiektywnych danych.

    Podstawowe tezy:

        1. Głównym kryterium problemu społecznego jest wyraźna rozbieżność między obowiązującymi w społeczeństwie standardami a realnością, faktycznym stanem rzeczy

        2. Problem społeczny ma społeczne pochodzenie, tzn. wynika z działalności człowieka i kontaktów międzyludzkich

        3. Problem społeczny jest definiowany przez ludzi - podejście obiektywistyczne i subiektywistyczne (Herbert Blumer - w ujawnianiu i definiowaniu problemów społecznych kładzie się akcent na przekonania ludzi, subiektywną analizę) - problemy społeczne obiektywnie istnieją i są takie jak ludzie o nich myślą, ludzie w zależności od usytuowania w strukturze społecznej inaczej o problemie myślą

        4. Problemy społeczne są jawne i ukryte (społeczeństwa aktywistyczne/fatalistyczna) - są zjawiska, które spełniają kryteria problemów społecznych i są ujawnione oraz istnieją takie w ukryciu.

    Społeczeństwa aktywistyczne - taki typ organizacji życia społecznego w perspektywie makrostrukturalnej, że refleksja na temat życia społecznego jest osadzona w myśleniu, że wszystko to co jest w życiu społecznym jest efektem ludzkiego działania, w tym typie społeczeństwa ludzie wierzą w skuteczność ludzkiego działania, dostrzegają nieprawidłowe strony życia społecznego i podejmują wobec nich działania

    Społeczeństwa fatalistyczne - są zdominowane przez myślenie w kategoriach zrządzenia losu, fatum, dominuje tu przekonanie, że wszystko to co w życiu społecznym jest stanowi zrządzeniem losu, w swoim funkcjonowaniu członkowie takich społeczeństw poddają się losowi i istnieje u nich postawa rezygnacji, tu problemy społeczne istnieją jako nieujawnione, są bo są, nie może być inaczej

        1. Problemy społeczne są społecznie postrzegane - to jak ludzie postrzegają, jaki mają stosunek do czegoś nie zawsze jest właściwe, jest często zdeformowane, owe deformacje pozwalają na ujawnianie w szerszym zakresie przyczyn danego zjawiska, pozwalają także jak gdyby wyeliminować te uwarunkowania zjawiska, które w analizie wydają się nieadekwatne bo są postrzegane przez środowiska postrzegające je w sposób nieprawidłowy

        2. Jest przekonanie, że istnieje metoda rozwiązania problemu społecznego (klimat moralny/etyka odpowiedzialności) - możliwe jest w określonym typie społeczeństwa gdzie istnieje odpowiedni klimat moralny, istnieje etyka odpowiedzialności za to jak życie społeczne wygląda, kształtują się tam motywy, a w konsekwencji działania usprawniania życia społecznego

    Subiektywistyczna koncepcja analizy problemów społecznych Herberta Blumera z 1971r.

    Obiektywne warunki życia są wtórne. Pierwotne dla ujawnienia problemów społecznych jest to w jaki sposób członkowie uznają pewien stan rzeczy jako problem.

    „Problem społeczny jest zawsze ogniskową rozbieżnych i konfliktowych interesów, intencji i celów”

    Podstawowe elementy składowe problemu społecznego to:

    Proces uzgadniania stanu rzeczywistości społecznej w kategoriach problemu społecznego obejmuje kilka faz:

        1. Wyłanianie się problemu społecznego - to co wydaje się problemem społecznym nie zawsze jest tak postrzegane. W rozpoznawaniu problemów społecznych zaangażowane są ideologie, grupy interesów, środki masowego przekazu. To ważny obszar badawczy - w jaki sposób sytuacje społeczne są definiowane jako problem społeczny

        2. Uzyskanie wiarygodności przez znaczące podmioty sceny publicznej: Kościół, szkoły, środki masowego przekazu (silny walor opiniotwórczy i socjalizacyjny), organizacje obywatelskie, instytucje prawne. Uzgodnienie, uprawomocnienie opinii o danym fragmencie rzeczywistości w kategoriach problemu społecznego, uprawomocnianie pewnego zjawiska w kategorii problemu społecznego, uwiarygodnianie poglądów w interesach grupowych

        3. Mobilizacja do działania - wskazana kwestia staje się przedmiotem dyskusji, debat, emocji, spotkań, opracowań - w toku tych debat nierzadko następuje zmiana definicji problemu społecznego

        4. Tworzenie oficjalnego planu działania - powstaje w wyniku prezentacji stanowisk, dyskusja z udziałem grup i ekspertów; efekt kompromisów, negocjacji. Każda ze stron proponuje własną definicję problemu: eksperci, grupy bezpośrednio zainteresowane, władze

        5. Praktyczne działanie - wprowadzenie ustalonego planu w życie - także możliwe zmiany w rozumieniu problemów

    Koncepcja Blumera dotyczy procesu zbiorowego tworzenia definicji problemu społecznego w toku działań różnych członków społeczności.

    Wielowariancyjna koncepcja Amitai Etzioniego

    Sformułowana prawie równoległe z koncepcją Blumera, została wyłożona w pracy z 1974r. „Social problems”. Sam autor jest Amerykaninem, jego prawdziwe nazwisko to Werner Falk. Jego koncepcja to synteza podejścia do problemów społecznych socjologii organizacji z jednej strony, z drugiej socjoekonomii. Ojciec intelektualny, twórca ważnego nurtu w refleksji nad życiem współczesnych społeczeństw - komunitaryzmu. Nurty bardzo popularny w USA, ma swoich przedstawicieli na Columbia University i Washington University, autor był doradcą prezydenta Cartera w Białym Domu.

    To nie jest podejście deterministyczne, raczej syntetyzowanie refleksji, ale to nie jest także podejście eklektyczne. Sam autor i komentatorzy tej koncepcji widzą ją jako podejście obiektywistyczne.

    Zdaniem autora problemy społeczne to są zjawiska społeczne i polityczne, to powinien być obszar zainteresowania socjologów i politologów jednocześnie. Jądrem tego podejścia poza faktem, że charakteryzuje je wielowymiarowa, całościowa analiza tych zjawisk czyli szukanie różnych aspektów, cech, przyczyn, skutków, to jądrem tej koncepcji jest kategoria zarządzania. Od tego autora w refleksji nad rzeczywistością społeczną pojawia się obok diagnozy problemów społecznych potrzeba zarządzania tą rzeczywistością społeczną. Dlaczego autor sprowadza te zjawiska do zjawisk społeczno-politycznych: uważa, że rola politologów w badaniach refleksji nad badaniami społecznymi dotyczy tego, że oni potrafią, mają instrumentarium do analizy tych zjawisk z zastosowaniem takich zmiennych jak systemy prawne. W zarządzaniu problemami społecznymi ważne jest to, że politologom zawdzięczamy refleksję na temat podejmowania decyzji, natomiast socjologia ma instrumentarium dzięki któremu można ujawniać wszystkie ograniczenia, które występują w procesie rozwiązywania problemów społecznych ponieważ to socjologia pozwala na uruchamianie takich zmiennych w analizach jak integracja, wartość, szanse, status społeczno-ekonomiczny, czyli te kategorie analizy życia społecznego, w których niejednokrotnie tkwią bariery dla podejmowania działań.

    W tej koncepcji bardzo ważne z jednej strony jest kategoria potrzeb (autor odnosi problemy społeczne do kategorii hierarchii potrzeb Maslowa - niezaspokojenie potrzeb w ramach społeczeństwa), a z drugiej autor lokuje przyczyny problemów społecznych w wadliwie działających instytucjach społecznych.

    Trzecim ważnym elementem w tej koncepcji jest wiedza, ponieważ żyjemy w społeczeństwie opartym na wiedzy. Dla rozwiązywania problemów społecznych ważne jest ich właściwe rozpoznawanie, które możliwe jest poprzez uruchamianie wiedzy z różnych możliwych stron, gromadzenia wiedzy, przetwarzania jej tak, by była ona tym instrumentem, mechanizmem w podejmowaniu działań.

    Wielowariancyjna koncepcja - dla rozwiązywania problemów społecznych ważna jest poprawa systemów socjalizacji i kontroli dla poprawy funkcjonowania instytucji oraz poprawa funkcjonowania systemu społecznego poprzez regulacje.

    Kategoria charakterystyczna dla autora - sterowanie społeczne - powód ostrej krytyki tej koncepcji. Zdaniem Etzioniego konieczne jest sterowanie społeczne bo jest drogą do rozwiązywania problemów społecznych, im bardziej elastyczne z jednej strony społeczeństwo tym większa szansa na sterowanie jego i rozwiązywanie problemów społecznych. W tym sterowaniu społecznym jest bardzo ważna rola państwa, jest zwolennikiem silnego państwa, bo w społeczeństwie aktywnym (nastawionym na działanie) powinna być silna władza centralna, która ma funkcje kontrolne i która z jednej strony ma bardzo elastyczne możliwości działania i pełni role sterujące. Mówiąc o zarządzaniu problemami społecznymi konieczne jest wypracowanie schematy radzenia sobie z problemami. Z drugiej strony stworzenie tego mechanizmu silnego państwa niezwykle ważne jest działanie w kierunku integrowania struktur istotnych dla działania w danej sferze, ma to mieć wymiar zarówno budowania wiedzy na temat tego zjawiska jak i ustaleń dotyczących strategicznego działania poprzez aktywizowanie różnego rodzaju instytucji jak i stwarzania warunków dla przeprowadzania reform jak i poszerzanie obszarów partycypacji społecznej i konsensusu - ma zastosowanie, więc ma charakter uniwersalny.

    ...07.11.12r.

    14.11.12r.

    Wykluczenie społeczne

    Postrzegane przynajmniej dwojako: jako koncepcja służąca opisowi istniejących problemów społecznych oraz jako problem społeczny. Pojęcie pochodzi z lat 70' z Francji, użyto go na określenie sytuacji osób niepełnosprawnych.

    Korzenie debaty i polityki wobec wykluczenia:

        1. Koncepcja underclass (podklasy) - wykluczenie jako funkcjonowanie poza struktura społeczeństwa; łączy wymiar kulturowy (stosuje się dla określenia segmentu społeczeństwa o określonych, wspólnych cechach np. bierni, bezradni, bezrobotni) i strukturalny ubóstwa (polega na tym, że ten segment społeczeństwa istnieje na marginesie)

        2. Słabość obywatelstwa - wykluczenie to brak warunków, praw obywatelskich lub ich nierespektowanie (np. dyskryminacja), w polityce stosowana koncepcja empowerment (upodmiotowienie) czyli uświadamianie praw i obowiązków jakie mają odbiorcy usług polityki społecznej, coś niezawinionego, niespowodowanego

        3. Słabość więzi społecznych - wykluczenie jako mały kapitał społeczny (odnosi się do grupy społecznej jako całości) kształtujący ład społeczny oraz chroniący obywateli w czasach kryzysowych

        4. Zmiana struktury społecznej w wyniku przejścia od społeczeństwa industrialnego do postindustrialnego - wpływ rewolucji informacyjnej i globalizacji na nowe podziały społeczne i warunki życia

        5. Życie bez pracy - długookresowe bezrobocie i brak wzorów dla młodych pokoleń sprzyja tworzeniu się środowisk wykluczonych

        6. Wielowymiarowe ubóstwo

    Relacje między wykluczeniem a ubóstwem na poziomie konceptualnym:

    Porównanie kategorii ubóstwa i wykluczenia społecznego:

    Cechy

    Ubóstwo

    Wykluczenie społeczne

    Podobieństwa

    Deprywacja materialna

    Deprywacja materialna; jako przyczyna i jego skutek, często współwystępują

    Różnice

    Sytuacja (zjawisko statyczne) ograniczonych zasobów i możliwości; stan

    Proces, który prowadzi do kumulacji niekorzystnych czynników i w konsekwencji do wykluczenia;

    Na ten proces wpływają wykluczające działania instytucji oraz innych jednostek lub grup;

    Skutkiem jest nieuczestniczenie w życiu społecznym, izolacja

    Rozumienie „wykluczenia społecznego”

    Wykluczenie społeczne można analizować w różnych kontekstach: partycypacji w życiu społecznym, dostępu do dóbr i zasobów oraz praw społecznych i ich realizacji

        1. Stanowisko partycypacyjne - wykluczenie to ograniczenie lub brak uczestnictwa w ważnych sferach życia społecznego

        2. Stanowisko dystrybucyjne - wykluczenie to brak dostępu (i brak możliwości dostępu) do zasobów, usług, instytucji, systemów społecznych

        3. Kontekst praw społecznych - wykluczenie to niepełny zakres praw społecznych bądź nieskuteczne ich realizowanie; brak warunku (prawnego, moralnie przysługującego każdemu_ do zaistnienia możliwości korzystania i uczestniczenia (w tym doświadczanie dyskryminacji i naznaczania społecznego)

    Bez względu na kontekst, w jakim zjawisko ekskluzji jest analizowane, „jej istotą jest jakiś rodzaj ograniczenia dla jednostek i grup w określonym porządku społecznym, ich gorsza pozycja w stosunku do dominującej struktury”.

    Wykluczenie społeczne jest zazwyczaj rozumiane jako sytuacja niezawiniona przez jednostkę.

    Cechy wykluczenia społecznego:

        1. Wieloaspektowość - wykluczenie to zjawisko wieloaspektowe, bieda i jej skutki dotykają wielu ważnych obszarów życia

        2. Wielowymiarowość - wykluczenie społeczne jest zjawiskiem wielowymiarowym i wielopłaszczyznowym, odnosi się nie tylko do niedostatku ekonomicznego, ale również do pozamaterialnych aspektów „pełnego obywatelstwa”: praw, zaangażowania, partycypacji, solidarności, uprawnień, więzi społecznych

        3. Procesualność - wykluczenie m.in. jako proces, w którym można wyodrębnić wzajemnie ze sobą powiązane etapy i fazy

        4. Stopniowalność - każdy kolejny etap to większe uzależnienie, coraz mniejsze uczestnictwo, czyli głębsze wykluczenie (continuum wykluczenia)

        5. Kumulatywność - wykluczenie społeczne może obejmować różne obszary i różną ich liczbę oraz różną głębokość w każdym z nich, zazwyczaj mamy do czynienia ze współwystępowaniem mechanizmów marginalizacji na różnych jej etapach

    C.d. Sposoby rozwiązywania problemów społecznych

    Typy problemów społecznych według stopnia ich rozpoznania (R.Merton):

    Kto ocenia?

    Eksperci

    „Zwykli ludzie”

    Tak

    Nie

    Tak

    Jawny problem społeczny

    Fałszywy problem społeczny

    Nie

    Ukryty problem społeczny

    Normalny stan społeczeństwa

    Postawy wobec problemów społecznych według Paula B.Hortona i Gerarga R.Leslie

    1. Postawa indyferentna - obojętność, brak zainteresowania problemami społecznymi, ten rodzaj postawy może być pochodną braku wiedzy czy rozeznania, a niekoniecznie jego nastawienia, cech charakteru, człowiek może być też uwikłany w nadmiar własnych problemów i dystansuje się od tego co społecznie nas otacza

    2. Postawa fatalistyczna - myślenie w kategoriach nieuchronności zdarzeń, „nic nie można zrobić”, jesteśmy zainteresowani otaczającym nas światem, ale mamy pogląd, że tak musi być przez działanie sił nadprzyrodzonych, zdarzenia są nieuchronne, ma swoje źródło w światopoglądzie, ludzie są zwolnieni od działań bo wszystko dzieje się poza nimi

    3. Postawa religijna - ład społeczny to pochodna działania sił ponadnaturalnych, które mogą go zmienić doraźnie nagradzając lub karząc ludzi za ich uczynki czy działania, aktywność jednostek i grup na rzecz zmiany losu istnieje w dwojaki sposób: poprzez podejmowanie działań, przez które można uzyskać nagrodę lub działania planowo oddziałujące na decyzję owej siły nadprzyrodzonej (modlitwa o deszcz)

    4. Postawa cyniczna - ludzi trudno zachęcić do zbiorowego działania, bo kierują się tylko własnym interesem oraz niskimi pobudkami, zachęcenie do działania na rzecz zbiorowości nie jest łatwe, rzeczywistość jest definiowana jednoznacznie i postrzegana w kategoriach negatywnych skłonności człowieka np. problem szarej strefy w gospodarce - ludzie są sprytni i nie rejestrują działalności by nie płacić podatków - definicja dostrzegalnego zjawiska jest inna, cynik kieruje się niskimi pobudkami

    5. Postawa sentymentalna - pełne współczucia zaangażowanie charakterystyczne dla utopistów i moralizatorów, brak obojętności wobec problemu społecznemu, jest raczej ono wręcz żarliwe, ale oparte na pewnym błędnym założeniu, że aktywność ludzka jest kierowana na objawy problemu społecznego, a nie na jego istotę i przyczynę, działania te są więc ważne, ale powierzchowne i nie prowadzą do rozwiązania owej trudnej sytuacji problemu społecznego

    6. Postawa naukowa - naukowe podejście do zjawisk:

    J.Sztumski wskazuje następujące dodatkowe postawy:

    1. Postawa konformistyczna - ocena sytuacji zgodna ze stanowiskiem większości, albo ludzi sprawujących władzę. Unikanie własnego zdania, problemy społeczne widzi się tak, jak należy je widzieć, a nie jak wyglądają z punktu widzenia nasilenia i skutków np. stosunek do aborcji

    2. Postawa oportunistyczna - nie tylko bierność, ale nadto wykorzystywanie sytuacji w związku z problemem społecznym dla własnych możliwości

    3. Postawa heroiczna - przeciwieństwo postawy konformistycznej i oportunistycznej, zajmowanie się problemami społecznymi nawet jeśli związane jest z tym niebezpieczeństwo

    Identyfikacja problemów społecznych nie jest łatwa, sprzyja jej postawa naukowa

    Diagnoza społeczna - rozpoznawanie zdarzeń i sytuacji społecznych ze względu na ich dotkliwość i potrzebę zmian

    Socjologia problemów społecznych skupia się bardziej na kreacji problemów społecznych, przyczynach problematycznych sytuacji społecznych i reakcji na te sytuacje, a mniej uwagi poświęca się na przezwyciężanie tych zjawisk, choć wymaga to zdiagnozowania sytuacji

    Trzy znaczenia według kryterium przedmiotowego (B. Szatur-Jaworska „Leksykon Polityki Społecznej”)

    1. Szerokie - badanie stanu społeczeństwa i przebiegających w nim procesów

    2. Wąskie - rozpoznanie poprzez: obserwację, opis i klasyfikację, zjawisk wywołujących społeczne zaniepokojenie, które mogą być źródłami, przejawami problemów społecznych

    3. Najwęższe - w pracy socjalnej i społeczno-wychowawczej rozpoznanie sytuacji osób, rodzin i środowisk, będące wstępnym etapem wprowadzania pożądanych zmian. Pierwszy etap terapii

    Wyróżniki diagnozy społecznej

    Elementy, które w postępowaniu diagnostycznym należy wziąć pod uwagę aby diagnoza ta została dokonana w sposób właściwy

    1. Koncentracja na zmiennych podatnych na zmianę, tzn. na wpływ określonych grup, instytucji i środków (w naukach teoretycznych - na relacjach i zależnościach między zmiennymi

    2. Odniesienie do określonego modelu - pożądanego stanu społecznego (w naukach medycznych - stan zdrowia, w naukach społecznych - dyskusja wokół wartości)

    3. Cel diagnozy - poszukiwanie ujawnianie takich:

  • Postępowanie celowe, tzn. określony, uznany metodologiczny schemat postępowania

    • Wymagane jest krytyczne podejście co do danych.

    Dobre społeczeństwo charakteryzuje się większą równością społeczną, odpowiednim standardem życia obywateli (relatywizacja w związku z tym w jakiej części globu ziemskiego mieszka obywatel, jaki ma status itd.) oraz odpowiednim zabezpieczeniem socjalnym członków społeczeństwa. Dodatkowo można wyróżnić właściwe warunki ekologiczne.

    Dziś istnieją już pewne syntetyczne wskaźniki, które są punktem odniesienia dla poszukiwania odpowiedzi na pytanie o poziom życia jaki społeczeństwa powinny osiągać.

    Syntetyczne wskaźniki społeczne (social indicators):

    1. Human Development Index (HDI) - Wskaźnik Rozwoju Społecznego/Ludzkiego, jego celem jest ocena poziomu społecznego. Mierzy zarówno stan społeczeństwa, regionu w odniesieniu do poziomu rozwoju ekonomicznego, gospodarczego jak i szerzej - społecznego. Został opracowany przez Amalteia Sena oraz van Hucka. Trzy cechy są istotne dla oceny kondycji stanu społeczeństwa, czyli HDI obejmuje trzy składowe elementy:

      1. Trwanie ludzkiego życia - przeciętnie trwanie dalszego życia

      2. Poziom osiągnięć edukacyjnych - wskaźnik skolaryzacji, alfabetyzmu, im wyższy jest ten poziom, tym większa demokratyzacja kraju

      3. Poziom dochodów - PKB w dolarach na 1 mieszkańca (według parytetu siły nabywczej waluty)

    Od 2010 roku wskaźnik ten się zmienił.

    Wartość tego wskaźnika typologizuje kraje na: bardzo wysoko rozwinięte, wysoko rozwinięte, średnio rozwinięte i nisko rozwinięte

    Wskaźnik HDI ocenia kraje na trzech płaszczyznach:

      1. „Długie i zdrowie życie” (long and healthy life)

      2. „Wiedza” (knowledge)

      3. „Dostatni standard życia” (decent standard of living)

    Do ich pomiaru służą następujące wskaźniki:

      1. Oczekiwana długość życia

      2. Średnia liczba lat edukacji otrzymanej przez mieszkańców w wieku 25 lat i starszych

      3. Oczekiwana liczba lat edukacji dla dzieci rozpoczynających proces kształcenia

      4. Dochód narodowy per capita w USD, liczony według parytetu nabywczego waluty

    2. Human Poverty Index (HPI) - Indeks Ubóstwa Społecznego, który służy ocenie zasięgu ubóstwa.

    Obejmuje trzy wymairy (mierniki):

      1. Trwanie ludzkiego życia - odsetek nie dożywających 40 lat

      2. Poziom wykształcenia - odsetek analfabetów wśród dorosłych

      3. Poziom życia - obejmuje trzy zmienne:

        • Odsetek ludności nie mającej dostępu do wody pitnej

        • Odsetek ludności nie mającej dostępu do usług zdrowotnych

        • Odsetek dzieci niedożywionych w wieku do 5 lat

  • 0x08 graphic
    Sustainable Human Development - Wskaźnik Rozwoju Zrównoważonego. Jego idea zawiera się w tym, że prawidłowy rozwój społeczeństwa przejawia się następująco:

    • 0x08 graphic
    0x08 graphic

    0x08 graphic
    0x08 graphic

    Jakiekolwiek działania w życiu społecznym powinny mieć uwagę na ten zrównoważony układ.

    Wskaźniki te zostały poszerzone w publikacji: „Wskaźniki zrównoważonego rozwoju Polski” Katowice 2011r. GUS

    Wszystkie wskaźniki stanowią opozycję do dotychczas stosowanego wskaźnika kondycji społeczeństwa - produkt globalny na przeciętnego obywatela. Dziś uważa się, że wskaźnik ten nie ujawnia wszystkich ważnych obszarów życia społecznego, które należy poddać analizie by diagnozować życie społeczne na poziomie makro i nie tylko.

    Diagnozy społeczne nie są łatwe dla dzisiejszych złożonych społeczeństw dlatego powstaje wiele mierników i sposobów badań.

    Modele diagnozy społecznej (socjotechniki):

    1. Model klasyczny - „ekspert sługa pana” - akceptacja założeń, poznawczych, systemy wartości i oczekiwać zleceniodawcy diagnozy

    2. Model kliniczny - „ekspert doradca pana” - ekspert samodzielnie definiuje problemy, założenia i źródła napięć jako elementy diagnozy

  • Model interwencyjny - „ekspert niezależny” - brak zleceniodawcy: