Okres dojrzewania - kryzys tożsamości
1. POJECIE TOŻSAMOŚCI
Tożsamość - to wizja własnej osoby, jaką człowiek ma: właściwości wyglądu, psychiki i zachowanie się
z punktu widzenia ich odrębności i niepowtarzalności u innych ludzi.
W psychologii, od czasów pojawienia się teorii E.H. Eriksona, pojęcie tożsamości występuje w kontekście dwu najważniejszych dla człowieka relacji: stosunku do siebie samego i stosunku do innych ludzi, a więc zarazem do kultury i tradycji. Wskazuje ono na szczególny typ związku, jaki łączy podmiot z nim samym - z jednej strony,
z jego własną psychofizyczną i moralną kondycją (self identity) z drugiej zaś - na związek z innymi. Związek ten opiera się na mniej lub bardziej świadomych postawach wobec wyróżnionych wartości, których nosicielem jest zarówno sam podmiot, jak i inni ludzie, kultura.
2.OBSZARY KRYZYSU TOŻSAMOŚCI
Do kryzysu adolescencji doprowadzają zmiany w 3 obszarach:
Obszar biologiczny
Skok pokwitaniowy objawia się zmianami w morfologii ciała: szybkie rośnięcie, zmiany rysów twarzy, sylwetki, rozwój drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych, miesiączka, polucje. Przejściowo pojawia się osłabienie siły mięśni i zaburzenia koordynacji ruchowej. Zmiany te powodują koncentrację na własnym organizmie i jego funkcjonowaniu.
Na ogół wczesne dojrzewanie kojarzy się z dobrą samooceną i dobrym funkcjonowaniem w grupie rówieśniczej, a późne dojrzewanie z gorszą pozycją, z tendencję do zamykania w sobie i pogorszeniem wyników w nauce
(a wiadomości z rozwojowej: wpływ płci?).
Sfera seksualna charakteryzuje się zwiększeniem napięcia seksualnego, które jest rozładowywane metodą prób i błędów.
Wyróżnia się fazy rozwoju psychoseksualnego:
autoerotyczną - koncentracja i eksperymenty na własnym ciele, masturbacja
homoerotyczną - zabarwiona erotycznie i bliska przyjaźń z osobą tej samej płci, wspólne fantazjowanie, rozmowy na tematy seksualne
chaotyczną - kontakty seksualne bez utworzenie stabilnej więzi partnerskiej, przechwalanie się i fantazjowanie o swoich podbojach seksualnych
dojrzałości - tworzenie wszechstronnych, trwałych związków seksualnych, pojawia się zazwyczaj po ukończeniu dojrzewania
Obszar psychologiczny
Zmiana sposobu myślenia i przejście na poziom myślenia abstrakcyjnego prowadzi do rozważań na tematy społeczne, polityczne, miejsca człowieka w świecie, dyskusji, rezonerstwa (chęć przeciwstawiania własnych poglądów innym). Następuje rozwój myślenia spekulatywnego oraz pojawia się potrzeba autoanalizy: Kim jestem? Jaki jestem? Co potrafię? Jaki jest stosunek innych do mnie? Pojawia się kategoria przyszłości, perspektyw. Pojawia się kryzys światopoglądu związany z kryzysem wartości, który może być ciężko przebyty, gdy rodzice nie przekazali dziecku zasad moralnych.
Towarzyszy temu bunt wobec dotychczasowych autorytetów, zwłaszcza rodziców. Proces ten dąży do ukształtowania dojrzałej tożsamości psychologicznej, która pozwalałaby brać pod uwagę sądy, opinie i systemy wartości innych ludzi bez podporządkowywania się lub ich zwalczania.
Obszar społeczny
Następuje wchodzenie w nowe role społeczne, nowe grupy społ., zrywanie dotychczasowych relacji
Kryzys ról społecznych: nastolatek to nie dziecko i nie dorosły
Kryzys indywiduacji|separacji - dążenie do niezależności, samodzielności, udowadnianie ze się jest dorosłym przy jednoczesnym uzależnieniu od rodziny, braku doświadczenia. Separacja jest konieczna.
Konflikt pokoleń, kryzys autorytetów.
Opinie rówieśników uzyskują większe znaczenie niż opinie rodziców. Dążenie do kontaktów z rówieśnikami przy równoczesnej chęci spędzania czasu w samotności.
Zdobywanie doświadczeń społecznych w kontaktach z rówieśnikami: działanie zespołowe, porównywanie się, status w grupie, przywództwo, podporządkowywanie się.
Przynależność do grup młodzieżowych, które charakteryzują się dużą siłą dośrodkową, odgraniczeniem od świata zewnętrznego, podkreślaniem hermetyczności, zewnętrznymi wyróżnikami np. modą, muzyką. Poszukuje się w nich wsparcia, przyjaźni. Bycie we wspólnocie niweluje lęk separacyjny.
Ideologie mogą być zbyt szybko przyjęte, co może zawęzić światopogląd, spowodować sztywność w przyjętym wzorcu funkcjonowania, sposobie myślenia.
Wybór szkoły, zawodu.
Kryzys aktywizowania nowych emocji, uczuć np. poczucia winy (co może się objawić zespołem dysforycznym - wybuchowością, niecierpliwością, agresywnością).
Wg Culberga wyróżniamy kryzysy:
Przemiany
Sytuacyjne
Chroniczne
Kryzys wieku dorastania może być postrzegany jako:
Kryzys normatywny, czyli stanowiący normę rozwojową. Psychoanalitycy twierdzą, że w tym okresie jest szansa na rozwiązanie problemów i kryzysów, których nie udało się wcześniej pokonać. Załamanie psychiczne i zmiana zachowania są nieuniknione w tym okresie. Brak takich zmian i bycie ,,dobrym dzieckiem” to wyraz zahamowań w rozwoju. Utrzymywanie się równowagi w tym okresie jest nienormalne.
Przejaw dysfunkcji rodzinno-środowiskowej. Zwolennicy normalnego rozwoju wskazują na możliwość istnienia łagodnego, harmonijnego przebiegu adolescencji, bez walki z autorytetami rodziców. Z badań D. Orffera wynika, że można wyróżnić wśród młodziezy grupy:
Harmonijnego rozwoju (23% badanych nastolatków)
Falującego rozwoju (35%)
Burzliwego rozwoju (21%)
NEGATYWNA TOŻSAMOŚĆ
Jest to przejęcie negatywnych wzorców zachowania, przeciwstawienie się ideałom, regułom, oczekiwaniom świata dorosłych.
Wg Eriksona na wybór tożsamości negatywnej składa się wiele przyczyn, zawsze jednak jest on wyrazem sprzeciwu wobec afirmowanych w danej kulturze norm i wartości, odsłaniając jednocześnie bezradność młodego człowieka w próbach pozytywnego zdefiniowania siebie. Dorastający woli często być nikim niż pełną sprzeczności wiązką fragmentów tożsamości. Bycie potępianym, odrzucanym i wyśmiewanym oznacza zawsze już jakieś bycie kimś, kimś na kogo się reaguje, kogo się zauważa i przyznaje się status kogoś odrębnego, kto dokonał wyboru własnej drogi.
ACTING OUT
Acting-out - rodzaj zachowań, w których poprzez działanie wyrażane są bezpośrednio nieuświadomione impulsy. Dzięki temu można uniknąć uświadomienia sobie towarzyszących zwykle tym impulsom emocji. Acting-out jest jednym z mechanizmów obronnych, często prowadzącym do działań aspołecznych.
Przykłady:Osoba uzależniona od gier hazardowych grająca kompulsywnie w pokera , osoba uzależniona od seksu kompulsywnie masturbuje się
Zysk psychologiczny agresora: wyładowanie się, poczucie wszechmocy, wzrost poczucia pewności siebie, rozładowanie emocjonalnych problemów. Nieplanowanie tej agresji i szybkie znalezienie dla niej ujścia pozwala na uniknięcie niepewności, strachu i innych towarzyszących zwykle aspołecznym działaniom uczuć.
Czasami zachowania typu acting-out (utrata kontroli na pewnymi zachowaniami) przeplatane są zachowaniami typu acting-in (próby kontroli zachowań niebezpiecznych i impulsywnych). Np. ktoś zaczyna się zachowywać się przesadnie grzecznie, przestaje się masturbować lub kompletnie unika jakichkolwiek sytuacji seksualnych. W zamian - osoba będąca w fazie acting-in - może się np. przesadnie często modlić lub poddawać się intensywnym religijnym rutułałom.
RODZAJE ZABURZEŃ W OKRESIE DORASTANIA
Zaburzenia zachowania
Zaburzenia odżywiania
Agresja
Autoagresja
Depresja młodzieńcza
Zamachy samobójcze
Zaburzenia psychiczne
Problemy związane z rozwojem popędu seksualnego
Zaburzenia zachowania
wszelkie rodzaje zachowań naruszające porządek społeczny. Wśród nich wyróżniamy zachowania:
Aspołeczne = niedostosowanie społeczne np. wagary, ucieczki z domu, wałęsanie się.
Antyspołeczne = wykolejenie społeczne np. kradzieże, czyny agresywne przeciw osobom i przedmiotom.
Klasyfikacja DSM-IV ujęto zaburzenia zachowania w 2 grupy:
Zaburzenia zachowania (conduct disorder CD)
CD - występowanie powtarzających się i utrzymujących sposobów postępowania, które prowadzą do pogwałcenia praw innych, norm społecznych. Kryteria rozpoznawcze ujęto w cztery grupy: agresja wobec ludzi
i zwierząt, niszczenie własności, oszustwo lub kradzież, poważne naruszenie obowiązujących zasad np. wagary, ucieczki z domu.
Współwystępują z: ADHD (50-75%), zaburzeniami typu lękowego lub depresyjnego, próbami samouszkodzeń, nadużywaniem sub. uzależniających. Uzyskują niższe wyniki w II. Często pochodzą z dużych miejskich rodzin,
z jednym z rodziców, o niskich dochodach. Rodzice mają często również antyspołeczne cechy osobowości, stosują przemoc w domu. Można wyróżnić podgrupy COT - zaburzenia mające początek w okresie dziecięcym oraz AOT - mające początek w okresie adolescencji.
zaburzenia opozycyjno-buntownicze (oppositional defiant disorder ODD).
ODD - zespół negatywistycznego, wrogiego i buntowniczego zachowania utrzymujący się co najmniej 6 mies. W czasie których występują co najmniej 4 z następujących cech:
Częste: wpadanie w złość, kłótnie z dorosłymi, buntowanie się, umyślne dokuczanie innym, obwinianie innych za swoje błędy, przewrażliwienie, złość i uraza, złośliwość i mściwość.
Pierwsze oznaki ODD pojawiają się w wieku przedszkolnym, następnie mogą ustać lub utrzymywać się utrudniając funkcjonowanie dziecka. W ogólnej populacji dzieci występują przeciętnie u 5,7 %. Występują częściej u chłopców niż u dziewcząt i współwystępują często z: CD, ADHD, zaburzeniami typu lękowego, skłonnością do kłamstwa. Częściej u dzieci pochodzących z niższych warstw społecznych.
Wśród czynników patogennych można wyróżnić:
a) czynniki środowiskowe.
Do zaburzeń prowadzi: wychowanie wahadłowe - nagłe przejścia miedzy stylem autorytarnym a pobłażająco-rozpieszczającym, przy ubogim stosunku emocjonalnym do dziecka, z materialnym rekompensowaniem tego, przewlekłe zaniedbywanie dzieci i stały brak nadzoru we wczesnym dzieciństwie, częste pobyty w domach dziecka, stałe zmiany opiekunów, zła sytuacja materialna rodziny, przewlekłe choroby, uzależnienia rodziców. Przyczyn można też szukać w braku obdarzania dziecka uczuciem, braku akceptacji, nieszczęśliwym małżeństwie rodziców, braku zdolności pedagogicznych rodziców, zwłaszcza ujawniające się w 2,3 r.ż. ,,fazie przekory”, kiedy utrwalona może zostać reakcja gniewu i manipulowanie otoczeniem dla własnych korzyści.
b) możliwość następstw osobowościowych i charakterologicznych organicznego uszkodzenia mózgu.
Organicznie uwarunkowane zaburzenia charakterologiczne nazywamy: charakteropatią, egzogennym wczesnodziecięcym zespołem psychoorganicznym, lekką encefalopatią.
Najczęstszą postacią lekkiej encefalopatii jest zespół hiperkinetyczny, gdzie dominującym objawem jest wzmożenie napędu psychoruchowego (jedna z form ADHD - zaburzenia z deficytem uwagi i nadruchliwością). Mimo nieraz dobrych wyników II dzieci te maja znaczne niepowodzenia w nauce za sprawą: łatwego nużenia się praca umysłową, niezdolności do dłuższego wysiłku umysłowego (uwaga), niedokładnej i mało pojemnej pamięci, zmiennych zainteresowań, zwolnionego tempa pracy, braku wytrwałości, skłonności do myślenia stereotypowego. Sprawę często pogarsza istnienie dysleksji, dysortografii, dyskalkulii.
Pourazowe lub poencefalityczne uszkodzenie mózgu występuje po ukończeniu 1 r.ż. Może wywołać takie same uszkodzenia jak uszkodzenie wczesne, jednak bywają one trwalsze, poważniejsze i gorzej rokują, a defekt psychiczny jest bardziej uchwytny. Są one zubożałe uczuciowo, nie odczuwają wstydu, skruchy, są agresywne, nie mają ambicji, więc nie działają na nie pochwały, nagany, perswazje. U dzieci stwierdzić można tzw. mikrosymptomy neurologiczne, cechy niedojrzałości w zapisie EEG, zmiany zanikowe w obrębie istoty białej w korze mózgu.
c) czynnik indywidualnej predyspozycji genetycznej.
Nosiciele podłoża genetycznego - rodzice kształtują jednocześnie środowisko wychowawcze dziecka, więc trudno odróżnić to, co jest odziedziczone, od tego, co wtórnie ukształtowane wskutek niewłaściwych wzorów do identyfikacji. Niektóre dzieci łatwo ulegają demoralizacji, inne są na nią odporne. Z badań bliźniąt jednojajowych wynika, że wpływ czynników dziedzicznych warunkujących skłonności przestępcze jest istotny statystycznie (zgodność u bliz. jednojaj. - 66%, dwujaj. - 37 %).
Leczenie. Skuteczność leczenia rośnie, gdy otoczenie dziecka, zwłaszcza rodzice są zdolni do pozytywnej przemiany, chcą skorygować patogenny system rodzinny np. poprzez tzw. trening rodziców.. Stosuje się psychoterapię, gdy zaburzenia są wynikiem wadliwego wychowania, a mechanizmy powstania są neurotyczne. Gdy w genezie dominuje czynnik organiczny w grę wchodzą metody pedagogiki specjalnej lub postępowanie behawioralne. U dzieci z zespołem hiperkinetycznym stosuje się psychoterapię i psychofarmakoterapię. U wychowanków zakładów poprawczych metody resocjalizacyjne. W rokowaniu czynnikami niepomyślnymi są: późne podjęcie leczenia, chłód emocjonalny dziecka, wczesne pojawienie się zaburzeń, pochodzenie z patologicznej rodziny. Pozytywnie oddziaływują uzdolnienia i zainteresowania samorealizacją, konstruktywna rola matki.
2) Zaburzenia odżywiania
jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa)
Jest to zespół występujący w wieku młodzieńczym, polegający na świadomym ograniczaniu przyjmowania pokarmów w celu osiągnięcia szczupłej sylwetki ciała, co doprowadza do znacznego ubytku masy, a nawet skrajnego wyniszczenia, przy zachowanym dobrym samopoczuciu, sprawności i aktywności. Zapadalność na te chorobę w ostatnich czasach wzrasta. Wyróżnia się dwa typy choroby:
jadłowstręt reaktywny - jego objawy i skutki są podobne do jadł. właś. ale łatwiej poddaje się on terapii, a rodzina chętniej współpracuje. Powstaje ona na gruncie presji społecznej - mody, telewizji, czasopism. Chęć dorównania prezentowanym modelom doprowadza do godzenia się, a efekty dają chorej poczucie zadowolenia z siebie i sprawiają, że nie dostrzega ona zagrożenia życia. Po przekroczeniu punktu granicznego powrót do zdrowia wymaga pomocy lekarza i psychologa oraz współpracy rodziny.
jadłowstręt właściwy - wśród objawów wyróżnia się: duży ubytek masy ciała, nieprawidłowe i sztywne postawy dotyczące odżywiania się (uporczywe odmawianie jedzenia, zadowolenie z wychudzenia, zaprzeczanie chorobie), objawy somatyczne: brak miesiączki, puszyste owłosienie lanugo, obniżona temperatura ciała, bradykardia, wymioty, okresy wzmożonego łaknienia, zasinienie kończyn, wypadanie włosów, Najczęściej występuje on u dziewcząt w okresie dojrzewania, które unikają jedzenia za pomocą przemyślnych kłamstw, prowokowania wymiotów. Odznaczają się pracowitością, sumiennością, aktywnością życiową, perfekcjonizmem, nie przejawiają zainteresowania płcią przeciwną, koncentrują się na nauce. Odrzucają potrzebę leczenia. Chłopcy stanowią 5-15 % chorych. Przebieg choroby jest u nich cięższy. Stwierdza się brak integracji z płcią, lek przed podjęciem roli męskiej, lek przed seksualizmem, ukryte tendencje homoseksualne. Rokowanie jest gorsze, częściej zdarzają się utrwalenia nieprawidłowych zainteresowań sprawami żywienia, narastanie cech schizotymii.
Przyczyny:
Nieprawidłowe związki w rodzinie oddziaływujące na osobowość dziecka: nadmierna kontrola, nadopiekuńczość jednoczesnym odrzuceniem dziecka i ograniczeniem związanego z wiekiem dążenia do samodzielności i samostanowienia. Minuchin sądzi, że objawy choroby to regulator systemu rodzinnego, który maskuje konflikt pomiędzy rodzicami przenosząc zainteresowanie na dziecko. Wyróżnia on rodziny: nadopiekuńcze (wysoki poziom lęku, brak autonomii dzieci), zasznurowane (nieprawidłowo zdefiniowane role, dominująca matka, podporządkowanie), sztywne (niechęć do zmian, maskowanie konfliktów).
W świetle teorii psychoanalitycznej Lorand wyróżnia przyczyny:
Odrzucenie jedzenie, które ma ukryta wartość zadowolenia oralnego i seksualnego, więc wywołuje poczucie winy. Jako symbol opieki matki jedzenie może być narzędziem kary lub nagrody.
Infantylizm, odmowa bycia dorosłą, gdy wzorzec matki jest nieakceptowany. Pozostając dzieckiem nie musi się brać odpowiedzialności za siebie i innych.
Wyniszczanie organizmu jako autoagresja. Skierowanie na siebie nieświadomego pragnienia unicestwienia tego z rodziców, na którym chorej najbardziej zależy.
Brak miesiączki daje możliwość pozbycia się problemów seksualnych, stosunków seksualnych, ciąży.
Poczucie winy i chęć pokuty jako wyraz potrzeby samokarania się, dostarczania przyjemności (masochizm moralny), zwrócenia na siebie uwagi.
Głodząc się chora dostarcza sobie wzmocnień: skupia uwagę, budzi poczucie winy w rodzicach, manipuluje otoczeniem, ma poczucie władzy nad sobą, unika odpowiedzialności za swoje postępowanie, unika wejścia w świt dorosłych i seksualizmu.
Leczenie.
Najistotniejsze i najtrudniejsze jest uzyskanie motywacji do terapii. Leczenie często w izolacji od rodziny z podawaniem pożywienia, czasem leków przeciwdepresyjnych. Jednocześnie odbywa się psychoterapia pacjenta i jego rodziny, aby móc uzyskać w przyszłości prawidłową komunikację pomiędzy nimi. Skuteczne techniki to: psychodrama z zamianą ról, techniki paradoksalne, Programowanie Neurolingwistyczne.
Pozytywnie rokuje: krótki czas trwania choroby, gdy choroba rozpoczyna się przed 16 r.ż. z zaznaczonymi cechami reaktywnymi. Perfekcjonizm, egocentryzm i schizotymia to cechy rokujące niepomyślnie. Śmiertelność wynosi 5-10%.
Bulimia.
Nawracające okresy żarłoczności, szczególnie w godzinach nocnych i w tajemnicy przed rodziną, kończące się prowokowanymi wymiotami, zażywaniem środków przeczyszczających. Towarzysz temu silne poczucie winy, wstydu i obrzydzenia do samej siebie. Niekiedy objawy przeplatają się z anoreksją. Chore na ogół utrzymują masę ciała w normie. Wiele chorych używa leków psychotropowych, narkotyków, alkoholu.
Objawy to: bóle i zawroty głowy, uczucie stałego zmęczenia, arytmia serca, powiększenie węzłów szyjnych, stany zapalne dziąseł (z powodu wymiotów), zaburzona równowaga elektrolitowa. Chore zdają sobie sprawę z choroby, czują osamotnienie, zmienność nastrojów. Mają niska samoocenę, tendencje samobójcze z powodu poczucia utraty kontroli. Choroba często jest nie dostrzegana przez otoczenie.
Przyczyna to głownie patologia rodziny. Rodziny: rozbite, z jawnymi konfliktami, wzajemną agresją, nie dające wsparcia. Rodzice surowi, rygorystyczni, co kształtuje u dzieci obniżone poczucie własnej wartości, brak samoakceptacji, zaburzony obraz Ja, małą odporność na stres, co łączy się z potrzebą sukcesu i perfekcjonizmem.
Leczenie.
Psychoterapia chorej oraz jej rodziny z naciskiem na wzajemne wspieranie się i kompromisami. Aby poprawić obraz własnego ciała stosuje się terapię grupową oraz Programowanie Neurolingwistyczne.
Żarłoczność
Kompulsywne objadanie się. W odróżnieniu od bulimii chore nie stosują środków przeczyszczających i wywoływania wymiotów. Większość chorych (90%) to kobiety.
Objawy
Chore pochłaniają olbrzymie ilości jedzenie nie zwracając uwagi na jego jakość, świeżość. Postawy wobec siebie są sprzeczne. Demonstrują obojętność wobec swojej tuszy jednocześnie odczuwając swoją odmienność, odrzucenie. Stosują diety, którym nie mogą sprostać, co wywołuje poczucie winy. Objadanie się redukuje u nich niepokój, istotę swoich niepowodzeń upatrują w nadwadze.
Przyczyny
Tkwią w dzieciństwie. W ich rodzinach manipulowano jedzeniem , nadając mu wartość nagradzającą, kojącą. Spożywanie jedzenia traktowane jako wyraz miłości do rodziców. Występuje często żarłoczność pokoleniowa.
Modele leczenia zaburzeń odżywiania
połączenie leczenia somatycznego z elementami treningu behawioralnego, psychoanalityczną terapia indywidualną pacjenta (aby przezwyciężyć trudności w indywiduacji, kształtować tożsamość psychoseksualną) i z drugiej strony terapią rodziny. Popularne w latach 60, 70.
Metoda treningu behawioralnego polega na rygorystycznym stosowaniu kar i nagród za przybieranie na wadze. Zawiązuje się umowa z pacjentem i za osiągnięcia może on zdobyć przywileje np. spotkanie z rodzicami. Wskazana jest integracja z terapią rodziny.
Model leczenia systemowego to strukturalno-systemowa terapia rodzin w celu uruchomienia procesu koewolucji rodziny. Zaletą jest próba sięgania do podstaw zaburzenia.
3) Agresja
Może się objawiać w formie bezpośredniej (zranienia, gwałty), pośredniej (kłamstwo, perfidia, wrogie izolowanie się, ironie, cynizm, uparte milczenie). Agresja stłumiona może się ujawniać w postaci czynności zastępczych: obgryzanie paznokci, nerwice, schorzenia psychosomatyczne.
Brak zgodności w poglądach dotyczących przyczyn, najpowszechniejsze teorie to:
Teoria frustracji-agresji - agresja jest zawsze następstwem frustracji,
Teoria agresji jako popędu wywodząca się od Freuda
Naśladowanie jako wyuczanie się agresji.
Rolę mogą tez pełnić systemy rodzinne, gdzie dziecko jest ,,kozłem ofiarnym”, na którego rodzice rzutują się negatywne aspekty siebie. Dziecko staje się ich zastępcą i ponosi karę
4) Autoagresja
Szczególnie ciężka postać stłumionej agresji np. wyrywanie włosów, okaleczanie się, połykanie ciał obcych próby smobójcze.
5) Depresja młodzieńcza
Gdy dochodzi do konfrontacji wcześniejszych wyobrażeń o sobie z rzeczywistą sytuacją życiową może powstać niekorzystny obraz siebie. Rodzi się uczucie nieadekwatności, niekompetencji, niemożność odpowiedzi na pytanie o sens życia, co może powodować wycofanie się z wszelkiej aktywności. Konflikty z rodzicami i negatywne uczucia do nich mogą powodować poczucie winy i agresja w formie buntu kierowana na rodziców przechyla się w stronę jednostki. Wyróżnia się depresję:
Młodzieńczą czysta - obniżenie nastroju, napędu, nieokreślony lek, lęk przed przyszłością
Młodzieńczą z rezygnacją - j.w., niewydolność w nauce, poczucie bezsensu życia, myśli tendencje i próby samobójcze
Młodzieńczą z niepokojem - j.w., zmienność nastroju, autodestrukcyjne zachowania
Młodzieńczą hipochondryczną - j.w., somatyczne manifestacje lęku, koncentracja na ciele
6) Zamachy samobójcze
7) Zaburzenia psychiczne
Zaburzenia występujące w tym okresie nie są swoiste. Wyróżniamy:
Trudności wychowawcze
To czynniki wewnętrzne i zewnętrzne utrudniające prawidłowe zachowanie się. Doprowadzają do zachowań niezgodnych z norami społecznymi. Trudności w tym okresie należy analizować w świetle dotychczasowego rozwoju dziecka, z drugiej strony sam okres dojrzewania może stanowić źródło trudności psychologicznych.
Przyczyny mogą tkwić w:
Rodzinie- błędy wychowawcze, zbytni rygoryzm, wymagania, które uniemożliwiają spełnianie zadań tego okresu. Brak zaspokajania potrzeb psychicznych głównie potrzeby uznania i pomocy, który uruchamia mechanizmy neurotyczne. Rodzice jako wzorce zachowań aspołecznych.
Szkole - gdy stale jest nie zaspokajana potrzeba uznania i sukcesu, konflikty z rówieśnikami lub nauczycielem. Źródłem może być całkowite podporządkowanie się normom grupy rówieśniczej.
Warunki społ.-kulturowe
Leczenie
W zależności od przyczyn będzie to rozmowa z rodzicami, psychoterapia w celu zaspokojenia potrzeb emocjonalnych, nawiązanie kontaktu ze szkołą, włączenie do kół zainteresowań, klubu sportowego.
Zamachy samobójcze
Stanowią duży problem społeczny, gdyż ich liczba wzrasta. Zamachy samobójcze są częściej podejmowane przez dziewczęta, ale do zgonu z tego powodu dochodzi częściej u chłopców.
Mechanizm jest złożony i wieloczynnikowy. Wskazuje się na wagę:
wzorców społecznych (samobójstwo w rodzinie)
niekorzystna sytuacja rodzinna (zespół braku autorytetu - niemożność uznania autorytetu najbliższych, co wyraża się niepewnością, brakiem zasad etycznych, niedojrzałością emocjonalną, nieświadomy przekaz od rodziców, ze dziecko jest dla nich ciężarem, odczucie braku miłości).
Niekorzystna sytuacja szkolna (niepewność, frustracja)
Cechy osobowości: niedojrzałość, drażliwość, wybuchowość, skłonność do agresji, postawy antyspołeczne, wysokie wymagania stawiane innych, brak wiary w siebie, brak tolerancji, tłumiona agresja.
Psychosocjalny proces związany z zamachem samob.:
Faza prodromalna - niepokój, zaburzenia snu, buntowniczość
Faza rekonwalescencji - po nieudanym zamachu, próby mogą być ponawiane.
Zamach może być: ukaraniem rodziców, próba wywarcia presji na otoczeniu - brak spostrzegania innej możliwości porozumienia, wołaniem o pomoc. Stan poprzedzający dokonanie zamachu to zespół presuicydalny, który charakteryzuje się ograniczeniem życia psychicznego, kierowaniem agresji ku sobie, wyobrażeniami o śmierci.
Przy leczeniu konieczne jest podjęcie interwencji środowiskowej wśród rodziny, szkoły, włączenie dorastającego do grupy rówieśniczej. Leczenie farmakologiczne głównie wtedy, kiedy u podstaw zamachu leżał zespół depresyjny, nerwica.
Uzależnienie lekowe od alkoholu, narkotyków (środków uzależniających)
Wyróżnia się uzależnienie:
Fizyczne, które jest wynikiem włączenia środka w cykl przemian ustrojowych, w wyniku czego staje się on niezbędny do zachowania homeostazy organizmu. Nagłe odstawienie powoduje objawy abstynencyjne.
Środowiskowe, które polega na psych. potrzebie okresowego wprowadzenia środka w celu zaspokojenia określonych potrzeb emocjonalnych, zwłaszcza w sytuacjach trudnych. Brak środka powoduje napięcie, złe samopoczucie.
Społeczne, które jest wyrazem uzależnienia od grupy, z którą chory zażywa środek, co wiąże się z podporządkowaniem się jej normom.
Powstanie uzależnienia lekowego to wpływ intrakcji 3 czynników:
cech osobowości: niedojrzaość emocjonalna, biernośc, niska tolerancja na frustrcje i lę, brak prawidłowych mechanizmów obronnych, duże wymagania w stosunku do otoczenia, łatwe zniechęcanie się i wobec trudności i rozwijanie się wówczas postawy zaczepnej, agresywnej lub wycofującej się,
warunków społeczno-kulturowych typowych dla krajów uprzemysłowionych, gdzie sa trudności z zaspokojeniem potrzeb znaczenia, samorealizacji,
farmakologicznych właściwości środka, wielkości dawki i częstości jedo stosowania.
Klasyfikacja środków uzależniających
Typ pochodnych makowca: morfina, kodeina, heroina. Przyjmowanie prowadzi do rozwoju zespołu charakteropatyczno-otępiennego - bark środka powoduje złe samopoczucie, osłabienie, łzawienie, potliwość, jadłowstręt, drżenia mięśniowe, bóle, wymioty, niepokój, biegunkę. Wykazywanie tendencji niszczycielskich i samobójczych.
Typ barbituranów: leki przeciwlękowe
Typ amfetaminy
Typ konopii indyjskich: marihuana
Typ halucynogenów: LSD
Leczenie
Jest trudne i złożone, zwłaszcza z braku motywacji do leczenia u chorego. Powinny w nim wystąpić 3 etapy:
Ma na celu przerwanie stosowania środków uzależniających i zwalczanie ostrych i przewlekłych powikłań. Postępowanie odtruwające, podawanie środków wzmacniających, odżywczych.
Ma na celu zlikwidowanie przyczyn uzależnienia, wyrównanie zaburzeń osobowości, leczenie nerwicy i psychozy za pomocą psychoterapii indywidualnej lub grupowej. Równoległa terapia rodzinna.
Udzielenie pomocy w ukończeniu szkoły, znalezieniu pracy, mieszkania itp.
Alkohol daje uzależnienie fizyczne, psychiczne i społeczne z występowaniem zespołu abstynencyjnego. Przyczyny j.w. Alkohol przede wszystkim ułatwia rozładowanie stanów napięć, niepokoju, lęku. Skutki zażywania to: zwiększona męczliwość, zmniejszona aktywność umysłowa, ograniczenie zainteresowań, obniżenie nastroju, przy okresowej chęci do brawury. Z czasem pojawia się otępienie, spłycenie uczuć, nasilenie egoizmu i egocentryzmu, wybuchy złości i agresji.
8) Problemy związane z rozwojem popędu seksualnego
Popęd seksualny składa się z 2 zasadniczych komponentów: potrzeby więzi i potrzeby rozładowania napięcia seksualnego.
Początkowym czynnościom płciowym towarzysz prawo pierwszych połączeń (styl przebiegu pierwszego kontaktu seksualnego ma skłonność do utrwalania się) i prawo generalizacji (zwykle aktowi płciowemu towarzysz odpowiedni klimat psychiczny i nastawienie, które rzutuje na późniejszy stosunek do płci przeciwnej).
Masturbacja
Jest najprostszym i najczęstszym sposobem rozładowania napięcia bez udziału drugiej osoby. Fakt, iż spotyka się ona z potępieniem może skutkować pojawieniem się poczucia winy. Masturbacja patologiczna przybiera natężenia zakłócające funkcjonowanie społeczne i indywidualne jednostki. Wymaga ona oddziaływania terapeutycznego.
Skłonności dewiacyjne, jakie przejawia młodzież mogą być przejściowe. Jeśli pierwszy akt płciowy odbędzie się w okolicznościach sprzyjających powstaniu perwersji to może stać się źródłem takiego nastawienie na całe życie (fetyszyzm).
Dewiacje seksualne: transwestytyzm, transseksualizm, pedofilia, zoofilia, oglądactwo, ekshibicjonizm, ocieractwo, sadyzm, masochizm.
Problem HIV, AIDS
Problem normy i patologii
Zachowania niepokojące możemy też uznać za normatywne, przystosowawcze dla danego okresu np. zachowania typu acting out. Mogą one przeminąć, jeśli wynikają z fazy dojrzewania i są adolescencyjną reakcją przystosowawczą. Nie należy ich jednak utrwalać.
Kryteria odróżniające kryzys od zaburzeń psychicznych:
Liczba sytuacji, w których człowiek nie radzi sobie ze zwykłymi zadaniami życiowymi.
Stopień nasilenia lęku, depresji, autoagresji, agresji.
Jakość reakcji osób dorosłych z rodziny i szkoły.
Należy zauważyć, ze niektóre objawy patologiczne u dorosłych mogą być u dorastających normatywnym symptomem kryzysu.
To zjawiska to: uczucia ambiwalentne wobec osób znaczących i poczucie winy w związku z nimi, potrzeba samotności, egocentryzm, zmienność nastrojów.
Rodzina w okresie adolescencji
Dojrzewania dzieci dla rodziców wiąże się z innymi trudnymi momentami: dokonywaniem bilansu życia, perspektywą ,,pustego gniazda” i rekonstrukcji związku małżeńskiego, ożywieniu ich własnych problemów związanych z okresem dojrzewania. Adolescencja może stanowić pretekst do definitywnego odrzucenia dziecka lub prób wiązania go, które może przebiegać w płaszczyźnie dziecka:
Popędowo-uczuciowej - (wiązanie przez id) rozbudzanie życzeń u dziecka, zaspokajanie jego kaprysów, infantylizowanie go.
Poznawczej - (wiązanie przez ego) deprecjonowanie widzenia rzeczywistości, zdolności samodzielnego myślenia u dziecka.
Lojalności - (wiązanie przez superego) wmawianie dziecku poczucia winy, wyrzutów sumienia gdy chce się ono oddalić od rodziny.
Wg Stierlina rodzic może dać dziecku swobodę oddalenia się od rodziny, ale wyposażyć go w delegację rodzicielską. Jest to według niego proces świadomy lub nieświadomy oraz uniwersalny, sprzyjający ciągłości kultury. Delegacje mogą zaspokajać różne życzenia rodziców, będąc niekiedy zjawiskiem patogennym. Można je podzielić na delegacje zaspokajające potrzeby:
Popędowo-afektywne rodzica (id): zadaniem dziecka jest dostarczanie podniet i emocji, często takich, których rodzic nie mógł zaznać we własnym życiu, np. śledzenie procesu zażywania narkotyków, które dostarcza ekscytujących wrażeń w szarym życiu rodzica.
Poznawcze (ego): polecenia pomocy lub wsparcia, polecenia walki (np. wspieranie w konflikcie z drugim rodzicem), polecenia dostarczające doświadczeń i informacji (np. zdobycie określonego zawodu), polecenie złożonego stabilizowania słabego ego rodzica (np. dziecko realizuje negatywne tendencje rodzica, pozwala się karać, dzięki czemu rodzic pozostaje w przekonaniu, że panuje nad swoimi impulsami).
Lojalności (superego): służące wzmacnianiu obrazu idealnego ja rodzica (realizowanie nie spełnionych ambicji), polecenia na usługach funkcji samoobserwacyjnej rodzica (np. dziecko ucieleśniające zło rodzica, które dzięki temu sam w sobie spostrzega), służące odciążeniu sumienia rodzica (np. dziecko ma odpokutować wypieraną winę rodzica).
8