Założenia systemu rachunkowości finansowej.
Regulacje prawne

Wykład 1

Rachunkowość może być postrzegana jako:

• dyscyplina naukowa,

• język działalności gospodarczej,

• zbiór unormowań prawnych
  i standardów,

• system pomiaru i ewidencji zdarzeń gospodarczych,

• system informacji gospodarczej.

Współcześnie rachunkowość jest powszechnie postrzegana jako prawnie uwarunkowany, specyficzny system informacyjny oparty na liczbowym zobrazowaniu sytuacji finansowej i dokonań podmiotu gospodarczego

Ustawa nie definiuje wprost pojęcia "rachunkowość", natomiast określa

(art. 4 ust. 3) podstawowe działania

i czynności składające się na nią.

Są to:

• przyjęte zasady (polityka) rachunkowości;

• prowadzenie (na podstawie dowodów księgowych) ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym;

• okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów;

• wycena aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego

• sporządzanie sprawozdań finansowych;

• gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji;

• poddawanie badaniu i ogłoszenie sprawozdań finansowych w przypadkach przewidzianych ustawą.

Normy prawne polskiej rachunkowości

• międzynarodowe i krajowe standardy rachunkowości,

• międzynarodowe standardy rewizji finansowej

• dyrektywy Unii Europejskiej,

• Ustawa o rachunkowości z 29.09.1994 r. (tekst jednolity).

• Rozporządzenia Ministra Finansów

Mianem "polskiego prawa bilansowego" określana jest ustawa o rachunkowości regulująca takie zagadnienia, jak:

• przepisy ogólne,

• prowadzenie ksiąg rachunkowych,

• inwentaryzacja,

• wycena aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego,

• łączenie się spółek,

• sprawozdania finansowe jednostki,

• sprawozdania finansowe jednostek powiązanych,

• badanie i ogłaszanie sprawozdań finansowych,

• ochrona danych,

• odpowiedzialność karna,

• przepisy szczególne i przejściowe,

• zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy końcowe.

• Wzory sprawozdań finansowych zawierają załączniki do ustawy.

Przedmiot rachunkowości:

Przedmiotem rachunkowości są środki gospodarcze (majątek) źródła ich pochodzenia (fundusze - kapitały) oraz procesy gospodarcze (zaopatrzenie, produkcja), a także wyniki finansowe osiągnięte z działalności gospodarczej.

Podmioty objęte ustawą o rachunkowości (art. 2 UoR)

Przepisy ustawy o rachunkowości stosuje się do mających siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:

1) spółek handlowych (osobowych i kapitałowych, w tym również w organizacji) oraz spółek cywilnych,

2) osób fizycznych, spółek cywilnych osób fizycznych, spółek jawnych osób fizycznych oraz spółek partnerskich, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej
1 200 000 EURO,

3) jednostek organizacyjnych działających na podstawie Prawa bankowego, Prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi, przepisów o funduszach inwestycyjnych, przepisów o działalności ubezpieczeniowej lub przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, bez względu na wielkość przychodów,

4) powiatów, województw i ich związków, a także państwowych, gminnych, powiatowych i wojewódzkich:

5) jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej,

6) zagranicznych osób prawnych, zagranicznych jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz zagranicznych osób fizycznych, prowadzących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalność osobiście, przez osobę upoważnioną, przy pomocy pracowników - w odniesieniu do działalności prowadzonej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, bez względu na wielkość przychodów,

7) jednostek niewymienionych w pkt 1-6, jeżeli otrzymują one na realizację zadań zleconych dotacje lub subwencje z budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego lub funduszów celowych - od początku roku obrotowego, w którym dotacje lub subwencje zostały im przyznane.

Osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz spółki partnerskie mogą stosować zasady rachunkowości określone ustawą również od początku następnego roku obrotowego, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy są niższe niż równowartość w walucie polskiej 1 200 000 EURO. W tym przypadku osoby te lub wspólnicy przed rozpoczęciem roku obrotowego są obowiązani do zawiadomienia o tym urzędu skarbowego, właściwego w sprawach opodatkowania podatkiem dochodowym.

Jednostki sporządzające sprawozdania finansowe zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości, Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej oraz związanymi z nimi interpretacjami ogłoszonymi w formie rozporządzeń Komisji Europejskiej, stosują przepisy ustawy oraz przepisy wykonawcze wydane na jej podstawie, w zakresie nieuregulowanym przez MSR.

Zasady (reguły, postulaty, koncepcje) rachunkowości

Zbiór obowiązujących reguł, procedur i norm, które znajdują zastosowanie w praktyce gospodarczej w celu dostarczenia pełnych, rzetelnych, jasnych i użytecznych informacji o sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa o jego działalności gosp. i osiąganych wynikach finansowych

Zasady rachunkowości
- kryteria podziału

ZAKRES SZCZEGÓŁOWOŚCI: zasady uniwersalne, zasady ogólne (nadrzędne, fundamentalne, podstawowe) i zasady szczegółowe (podrzędne)

OBOWIĄZEK STOSOWANIA: bezwzględnie obowiązujące i zasady pozostawione do wyboru jednostki

PODMIOTY ZAINTERESOWANIA: zasady wyceny bilansowej i pomiaru wyn. fin. oraz zasady prezentacji informacji

SPOSÓB UNORMOWANIA: skodyfikowane w prawie rachunkowości i zasady zwyczajowe

Zasady rachunkowości- uniwersalne

Zasady uniwersalne to takie reguły, które są powszechnie stosowane w rachunkowości we wszystkich krajach bez względu na ich ustrój polityczny czy system gospodarczy np.:

• Zasada podwójnego zapisu każdej operacji gospodarczej

• Zasada periodyzacji czyli okresowych sprawozdań finansowych (oznacza ona ujmowanie działalności jednostek w wyznaczonych jednostkach czasu, np. rok obrotowy czy okres sprawozdawczy)

Zasady rachunkowości- nadrzędne (podstawowe) i szczegółowe

zasady podstawowe i szczegółowe są określane i wprowadzane do praktyki w zależności od przyjętych rozwiązań w regulacjach prawnych danego kraju lub poprzez stosowanie międzynarodowych rozwiązań (np. Międzynarodowych Standardów Rachunkowości)

Zasady rachunkowości nadrzędne (podstawowe)

• zasadę kontynuacji (ciągłości) działania (art. 5 ust.2) ,

• zasadę memoriałową (art. 6 ust. 1) :

zasadę kasową,

zasadę współmierności przychodów i kosztów ich uzyskania (art. 6 ust. 2);

• zasadę ciągłości (art. 5 ust. 1), (art. 8 ust. 2)

• zasadę ostrożnej wyceny (art. 7 ust.1i2) ,

• zasadę przewagi treści nad formą (art. 4 ust 2)

• zasadę istotności (art. 4 ust 4) , (art. 8 ust. 1)

• zasadę prawdziwego i rzetelnego obrazu (art. 4 ust 1i2)

• Zasada kompensaty (art. 7 ust. 3)

Zasady rachunkowości szczegółowe (podrzędne)

• zasadę porównywalności sprawozdań,

• zasadę terminowości i aktualności,

• zasadę wiarygodności,

• zasadę dokumentacji,

• zasadę kompletności,

• zasadę jasności (zrozumiałości lub przejrzystości),

• zasadę wyceny majątku w oparciu o "koszt historyczny".

Kierunki zmian w zakresie nadrzędnych zasad rachunkowości

Nadrzędne zasady rachunkowości nie mają charakteru trwałego
i podlegają ewolucji

W świetle dokonujących się zmian w rachunkowości trudno uznać za fundamentalne:

• Zasadę współmierności,

• Zasadę ostrożności,

• Zasadę kosztu historycznego

Ich znaczenie w rachunkowości się zmniejsza co oznacza, że zakres ich stosowania jest mniej lub bardziej ograniczany

Przyczyny:

• Nacisk na pomiar wartości przedsiębiorstwa a nie na pomiar wyniku finansowego

• Nacisk na przyszłość a nie przeszłość przedsiębiorstwa

• Miarą coraz częściej stosowaną w wycenie jest wartość godziwa (co często stoi w sprzeczności z zasadą ostrożności)

Rachunkowość jako proces informacyjny (system informacyjny rachunkowości)

Funkcje rachunkowości

INFORMACYJNA - rachunkowość dostarcza informacje, potrzebne do podejmowania decyzji w procesie zarządzania jednostką (zaspokajając tym samym potrzeby wewnętrzne) oraz informacje dla organów zewnętrznych (głównie poprzez sprawozdania finansowe).

KONTROLNA- rachunkowość pomaga w ochronie i zabezpieczeniu mienia, pełniąc funkcję kontrolną. Sprawny system pozwala na wychwycenie nadużyć, pozwala na racjonalne wykorzystanie posiadanych zasobów.

ANALITYCZNA - rachunkowość - poprzez interpretację danych liczbowych - pozwala na ocenę działalności danej jednostki.

SPRAWOZDAWCZA

STATYSTYCZNA

Rachunkowość jako proces informacyjny - cd… 

1. Polityka rachunkowości
   2. Prowadzenie ksiąg rachunkowych

Wykład 2

Według art. 10 ust. 1 jednostka powinna posiadać dokumentację opisującą w języku polskim przyjętą przez nią politykę rachunkowości.

Należy podkreślić , iż kształtując tę politykę podmiot musi mieć na uwadze nadrzędne zasady rachunkowości, a w szczególności reguły istotności i ciągłości.

Na dokumentację przyjętej polityki rachunkowości składają się w szczególności:

1) określenie roku obrotowego i wchodzących w jego skład okresów sprawozdawczych,

2) wskazanie metod wyceny aktywów i pasywów oraz procedury ustalania wyniku finansowego,

3) opis sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych,

4) prezentacja systemu ochrony danych.

Rok obrotowy

Rozumie się przez to rok kalendarzowy lub inny okres trwający 12 kolejnych pełnych miesięcy kalendarzowych, stosowany również do celów podatkowych. Rok obrotowy lub jego zmiany określa statut lub umowa, na podstawie której utworzono jednostkę. Jeżeli jednostka rozpoczęła działalność w drugiej połowie przyjętego roku obrotowego, to można księgi rachunkowe i sprawozdanie finansowe za ten okres połączyć z księgami rachunkowymi i sprawozdaniem finansowym za rok następny. W przypadku zmiany roku obrotowego pierwszy po zmianie rok obrotowy powinien być dłuższy niż 12 kolejnych miesięcy.

Zagadnienia prowadzenia ksiąg rachunkowych regulują :

Rozdział 2 UoR - „Prowadzenie ksiąg rachunkowych” (art. 9 - 25),

rozdział 8 UoR - „Ochrona danych” (art. 71 - 76),

polityka rachunkowości jednostki.

Otwarcie i zamknięcie ksiąg rachunkowych

W myśl art. 12 ustawy o rachunkowości księgi rachunkowe otwiera się:

• na dzień rozpoczęcia działalności,

• na początek każdego następnego roku obrotowego,

• na dzień zmiany formy prawnej, połączenia lub podziału jednostek powodującego powstanie nowej jednostki,

• na dzień rozpoczęcia likwidacji lub postępowania upadłościowego w ciągu 15 dni od dnia tych zdarzeń.

Księgi rachunkowe zamyka się:

• na dzień kończący rok obrotowy,

• na dzień zakończenia działalności, w tym również sprzedaży i zakończenia likwidacji lub postępowania upadłościowego,

• na dzień poprzedzający zmianę formy prawnej, postawienia w stan likwidacji lub upadłości,

• nie później niż w ciągu trzech miesięcy od dnia tych zdarzeń.

W myśl art. 12 ust. 4 ustawy o rachunkowości ostateczne zamknięcie i otwarcie ksiąg rachunkowych jednostki kontynuującej działalność powinno nastąpić najpóźniej w ciągu 15 dni od dnia zatwierdzenia sprawozdania finansowego za rok obrotowy.

Do ksiąg rachunkowych miesiąca należy wprowadzić każdą operację gospodarczą, która nastąpiła w danym miesiącu.

Elementy ksiąg rachunkowych

Art. 13 ust. 1. UoR

Księgi rachunkowe obejmują zbiory zapisów księgowych, obrotów (sum zapisów) i sald, które tworzą:

• dziennik,

• księgę główną,

• księgi pomocnicze,

• zestawienia: obrotów i sald kont księgi głównej oraz sald kont ksiąg pomocniczych,

• wykaz składników aktywów i pasywów (inwentarz).

Podstawę zapisów w księgach rachunkowych stanowią dowody księgowe.

Każdy dowód powinien zawierać co najmniej (art. 21 ust. 1):

1) określenie rodzaju dowodu (np. kasowy, bankowy, obrotu materia- łowego) i jego numeru identyfikacyjnego,

2) określenie stron (nazwy, adresy) dokonujących operacji gospodarczej,

3) opis operacji oraz jej wartość , jeżeli to możliwe, określoną tak że w jednostkach naturalnych,

4) datę dokonania operacji, a gdy dowód został sporządzony pod inną datą - także datę sporządzenia dowodu,

5) podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki aktywów,

6) stwierdzenie sprawdzenia i zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach rachunkowych przez wskazanie miesiąca oraz sposobu ujęcia dowodu w księgach rachunkowych (dekretacja), podpis osoby odpowiedzialnej za te wskazania.

Księgi rachunkowe prowadzone przy użyciu komputera

(Art. 13 ust. 2. i 3. UoR)

Przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera za równoważne z nimi uważa się odpowiednio zasoby informacyjne rachunkowości, zorganizowane w formie oddzielnych komputerowych zbiorów danych, bazy danych lub wyodrębnionych jej części, bez względu na miejsce ich powstania i przechowywania.

Warunkiem utrzymywania zasobów informacyjnych systemu rachunkowości w formie określonej w ust. 2 jest posiadanie przez jednostkę oprogramowania umożliwiającego uzyskiwanie czytelnych informacji w odniesieniu do zapisów dokonanych w księgach rachunkowych, poprzez ich wydrukowanie lub przeniesienie na inny komputerowy nośnik danych.

Art. 13 ust. 6. UoR

Księgi rachunkowe należy wydrukować nie później niż na koniec roku obrotowego. Za równoważne z wydrukiem uznaje się przeniesienie treści ksiąg rachunkowych na inny komputerowy nośnik danych, zapewniający trwałość zapisu informacji, przez czas nie krótszy od wymaganego dla przechowywania ksiąg rachunkowych.

Cechy jakościowe ksiąg rachunkowych

Art. 24 ust. 1 UoR

Księgi rachunkowe powinny być prowadzone:

• rzetelnie,

• bezbłędnie,

• sprawdzalnie,

• bieżąco.

Dowody księgowe

1) zewnętrzne obce - otrzymane od kontrahentów,

2) zewnętrzne własne - przekazywane w oryginale kontrahentom,

3) wewnętrzne - dotyczące operacji wewnątrz jednostki.

Ochrona danych

Art. 71 UoR

Księgi rachunkowe, dowody księgowe, dokumenty inwentaryzacyjne i sprawozdania finansowe, należy przechowywać w należyty sposób i chronić przed niedozwolonymi zmianami, nieupoważnionym rozpowszechnianiem, uszkodzeniem lub zniszczeniem.

Przy prowadzeniu ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera ochrona danych polega na:

• stosowaniu odpornych na zagrożenia nośników danych,

• systematycznym tworzeniu rezerwowych kopii zbiorów danych zapisanych na nośnikach komputerowych, zapewniających trwałość zapisu informacji systemu rachunkowości przez czas nie krótszy od wymaganego do przechowywania ksiąg rachunkowych,

• zapewnieniu ochrony programów komputerowych i baz danych systemu informatycznego rachunkowości poprzez stosowanie odpowiednich rozwiązań programowych, chroniących przed nieupoważnionym dostępem lub zniszczeniem,

• doborze stosownych środków ochrony techniczno-organizacyjnej.

---