PICO della MIRANDOLA - DE DIGNITATE

Żył lat 31, wg Legendy został otruty na zlecenie swojej rodziny. Arystokrata, rodzina władająca małym księstwem „Mirandola”- na północy . Uważali, że jest niebezpieczny, bo w pełni poświęcał się sferze intelektualnej, wydając na to mnóstwo pieniędzy, a kierował się wizją artystyczną

-Autor „O godności człowieka” (De ho minibus dignitate), jest to oracja, która wygłosił do grupy uczonych, po łacinie, bogata retorycznie. To w założeniu oracja, tekst dla szerokiego grona odbiorców. Ma na celu przekonanie słuchaczy do własnych poglądów - przekonująca argumentacja (do tego postawa, wygląd). Tradycjonaliści nie akceptowali tego, że wiedza ma być przekazana wszystkim, a nie zamkniętej grupie. [cecha dóbr duchowych - im więcej osób dzieli je między sobą, tym mają ich więcej, w przeciwieństwie do dóbr materialnych].

-człowiek jest jednostką, którą Bóg obdarzył godnością, jest w stanie osiągnąć poziom bliski boskiemu

-„każdy jest kowalem swojego losu” - to on to napisał

-Znał kulturę starożytnego wschodu i czerpał z jej filozofii, pomimo jej braku związku z chrześcijaństwem

-Napisał 900 tez > 8 tez z 900 uznano za heretyckie potem mu wybaczono

-Pico uważał, że fakt, iż 3 wielki religie monoteistyczne są skłócone to jakieś wielkie nieporozumienie. Napisał tezy, których przedyskutowanie przez dostojników 3 religii rozwiązałoby konflikt.

-Uważany za człowieka najbardziej wprowadzonego w kulturę i filozofię wschodnią, hebrajską i łacińską

-O szczególnej pozycji człowieka - sam ma być twórcą swojej pozycji, postawy, miejsca w hierarchii, gdyż Bóg tego nie zaplanował > Materia poprzedziła esencje > najpierw człowiek się rodzi a potem dopiero decyduje kim jest

Miejsce człowieka nie jest zdefiniowane, ale jest gdzieś między ziemią a niebem. Nacisk na wolę i czyny człowieka - ma on zadanie do wykonania nałożone przez Boga >odpowiedzialność

-Nawiązanie do hierarchii bytów

-Exempla(głównie średniowieczne) > modne były, nauczanie za pomocą przykładu, te tradycje widać u Pico

Człowiek ma się doskonalić (są stopnie doskonalenia się), by zbliżyć się do kolejnych ciał wyższych, niebiańskich (także w hierarchii >to jeszcze średniowieczna koncepcja)

-Dobór argumentów w mowie jest dostosowany do odbiorcy, aby go przekonać

-Niekonwencjonalny myśliciel, zaprzyjaźniony z Savonarolą

-Prosi przed śmiercią, by pochować go w habicie dominikańskim (takim jaki nosił Savonarola)

-Postrzeganie miejsca człowieka na świecie - nawiązanie do platońskiej hierarchii bytów

- Renesansowy myśliciel przedstawia Boga jako architekta, który kierując się własną mądrością wykreował swe dzieła. Giovanni ukazuję dokonany przez Stwórcę podział na istoty niższe i wyższe oraz stworzenie człowieka i nadanie mu „szczególnego” znaczenia. Najważniejszą cechą (a zarazem darem) według renesansowego filozofa odróżniającą człowieka od innych stworzeń jest jego nieokreślona natura, czyli możliwość dokonywania własnych wyborów i odpowiedzialność, niczym nie skrępowana wolność, wolna wola. Według autora godność ludzka polega na możliwości wyboru pomiędzy dobrem a złem, między degeneracją i staczaniem się do poziomu zwierząt a odradzaniem się i wznoszeniem do rzędu istot boskich

-Miejsce to zależy od człowieka, co należy robić by się wznieść?

-Jaki typ argumentów przytacza Pico, na kogo się powołuje?

-W tamtych czasach nie było jeszcze wojen wewnątrz chrześcijańskich, problemem był konflikt z islamem. --Mirandola powołuje się na Arabów, Chaldejczyków i in. - opierał się na innych autorytetach niż średniowiecze. A podanie autorytetu sprawia, że nie trzeba już nic argumentować (gdy chodzi o teksty dydaktyczne, nie literackie). Nasze zdobywanie wiedzy odbywa się na autorytecie nauczyciela. Dla Mirandoli ludzie wywodzący się z różnych kultur, wyznań, czasów wypowiadali podobne teorie.

-Mirandola spisał listę różnic między wyznaniami chrześcijańskimi i chciał, by doszło do dyskusji o nich tak, by różnice te zatrzeć i by powstała pierwsza prawdziwa religia. Mówi, że Bóg uczynił Adama takim, by był sam sobie twórcą - mógł iść w górę ku boskiej naturze lub w dół ku zwierzętom. Człowiek jest wielością obrazów. M. mówi to po to, by wpoić w człowieka poczucie odpowiedzialności, to od niego samego zależy, kim będzie - wzniesienie się do poziomu anielskiego jest pracą, kontemplacją.

M. zmarł młodo (otruty), nie miał uczniów - ale jest ważną postacią.

CASTIGLIONE - „Dworzanin”

- Łukasz Górnicki dokonał adaptacji > „Dworzanin Polski”. Chęć przybliżenia tekstu włoskiego (studiował w Padwie) polskim czytelnikom. Chęć zastanowienia się jak mogłoby wyglądać idealne życie dworskie w Polsce. W tym celu może wykorzystać już istniejący tekst włoski. We włoskim życiu towarzyskim uczestniczą kobiety, w Polsce nie może być o tym mowy, co Górnicki sam przyznaje

-Wyidealizowany obraz dworu w Urbino (mały, zamożny dwór) ze spojrzeniem w przeszłość, a więc sentymentalnym

-Castiglione - zawodowy dworzanin, dyplomata, pod koniec kariery oceniany negatywnie w tej funkcji Działalność dyplomatyczna głównie w Hiszpanii(mocna, scentralizowana monarchia - a w Italii małe księstewka pokłócone ze sobą)

-Dla Hiszpanii Italia to: Teren ekspansji (południowe Włochy), Państwo kościelne - papiestwo ważne w katolickiej Hiszpanii

CASTIGLIONE ma więc ważne zadanie

-Jego traktat ma być wskazówkami z punktu widzenia profesjonalisty

-Dwór > centrum administracyjne, centrum życia kulturalnego i niekiedy intelektualnego, dworzanie mają mało prywatności. Dwór ma służyć podkreśleniu prestiżu władcy. Ale i daje władcy kontrolę nad tymi, którzy mogliby być niebezpieczni

-WSTĘP > tłumaczy swoje zamiary i warunki w jakich pisze, postanawia opisać co to jest esencja tej „dworzańskości”, misja dworzanina. Elegancko jest pokazywać na zewnątrz, że nam na niczym nie zależy, że do niczego nie przywiązujemy wagi > to też jest we wstępie > „piszę, bo mnie poproszono, choć nie wiem czy warto .. itd.”

-Wspomina idealizując Urbino > opisując dwór pisze z własnych wspomnień, jako ideał, który minął > Nostalgia. Opisuje spotkania i dyskusje otoczenia księżnej (jako najbardziej charakterystyczne dla dworu), czyli elity intelektualnej i społecznej (różne typy elit), ale w spotkaniu wszyscy uczestniczą na tych samych zasadach, hierarchia zostaje zawieszona

-Forma dialogu - ulubiona w renesansie, bo pozwala na dynamiczne przedstawienie różnych opinii, kontrastów i konfliktów. Jest to też ukazanie wspólnego dochodzenia do pewnych poglądów- ideał pedagogiczny odrodzenia. Dwór na swoich spotkaniach często „bawi” się w dyskusję, każdy odgrywa swoją rolę, wybrane poglądy - przypomina to o teatralności dworu i opisuje rzeczywiste dworskie zabawy

-Idealny dworzanin: Szlacheckiego pochodzenia, Zdolny w czynach zbrojnych, wojskowości, Dobry administrator, Musi umieć rozweselić władcę, być dobrym towarzyszem, Powinien dbać o moralność władcy, napominać go (w przeciwieństwie do tego co mówi mentalność mieszczańska - Machiavelli i Guicarrdini) - jest to wyidealizowane spojrzenie, choć musi to robić tak aby się nie narzucić

-Wdzięk, gracja, sprezzatura, luksus

-Droga kobiet do uczestnictwa w życiu dworskim (w pewnym momencie mogły o nim decydować np. Madonna de Pompadore)

-Rola mężczyzny i kobiety na dworze jest zupełnie inna > kobieta w sposób grzeczny i dystyngowany musiała umieć postawić na swoim > jej łagodność, uroda, wdzięk - ozdobą dworu

-Dwór: Proces emancypacji kobiet postępował dużo szybciej, Nie liczy się to jakim się jest, lecz to jakim się wydaje, Brak stabilizacji - dworzanin mógł stracić łaskę w każdym momencie, konkurencja między dworzanami itd., Wszyscy coś udają, są dla siebie grzeczni i wytworni, Zamknięte środowisko, Sieć powiązań między dworami (kontakty polityczne, pokrewieństwo)

Profesjonalna służba, Francuski - wspólnym językiem dworu, Dworzanie - śmietanka, kosmopolityczna elita, Świat pozorów i elegancji > interesy ścierają się

-Traktat Castiglione zyskuje sobie od razu sławę w dużej części Europy, ze względu na : ITALIANIZM >modę na włoskość

-Castiglione - ideał uniwersalnego dworzanina

-przedstawia dwór w Urbino, małym państewku i miasteczku, średni zamożnym, z pełnym przepychu pałacem książęcym (dla nas zachwianie proporcji, ale nie dla ludzi z tamtych czasów). Jest to opis wspomnień z pobytu na tym dworze, zapewne koloryzowanych. Przedstawiona jest wartość kultury opartej na dialogu. Sam tekst ma formę dialogu, tekst ma być odzwierciedleniem dwornej rozmowy, która jest kwintesencją życia kulturalnego. Rozmówcom w Urbino przewodzi kobieta, bo ona jest ośrodkiem życia kulturowego. Być może kobiety tak naprawdę nie miały nic we Włoszech do powiedzenia, tylko „animowały” rozmowy, zachęcały do niej, ale same się nie wypowiadały. W każdym razie kobiety były ważnymi uczestniczkami tego życia. Rozmowa w Dworzaninie toczy się o świecie dworskim - tego świata nie interesuje nic poza nim samym; w tym świecie teoretycznie wszyscy są sobie równi i mogą się wypowiedzieć, ale równocześnie wiedzą, że to gra (np. nie można żartować z ważnych ludzi). Dwór to społeczność idealna - każdy zna się na wszystkim co wypada i przebywa w pięknym środowisku.

- to pochwała wszechstronnej edukacji, dobrych manier, poczucia humoru i galanterii wobec dam.

-Jego bohater (rzecz jasna dobrze urodzony i starannie wychowany) zna sztukę szermierczą, włada językami obcymi, potrafi jeździć konno. Cechuje go ogłada, wdzięk, poczucie humoru, galanteria wobec dam. Umie godzić namiętności, z dobrymi radami rozumu. Ceni sobie sztukę, którą utożsamia zresztą z naśladowaniem natury. Szczególnym szacunkiem otacza kulturę antycznej Grecji i Rzymu.

U Macchiavellego dwór to miejsce, gdzie panoszy się władca, któremu zależy tylko na utrzymaniu władzy, więc posuwa się do morderstw, wykorzystywania innych, upokorzeń, by tę władzę zachować. Wg M. takie postępowanie wynika z tego, że ludzie są podli. A dworzanie są równi podli, kierują się tylko własnym interesem. Za typowego władcę M. bierze Cezara Borgię, syna papieża, opierając się na autorze antyborgiowskim. Dwór staje się siedliskiem fałszu, przemocy i zła.

MACHIAVELLI- Rozważania, Książę

-Początek XVI wieku - rozkwit renesansu, XV/XVI wiek - trudne czasy dla Medyceuszy, raz są a raz muszą uciekać. Machiavelli jest wysokim urzędnikiem i jego los był zależny od tej władzy. Pojawia się Savonarola a potem upada. Jako polityk jest przeciwnikiem Medyceuszy. Koniec jego kariery politycznej wraz z powrotem Medyceuszy.

-Wiele uwagi poświęca starożytności, która dla nie go w dużej mierze pozostaje uniwersalna

-„Książę” > de facto nie książę, a władca brzmi tytuł >bo nie ma on pochodzenia arystokratycznego

-Dedykowane Lorenzo Magnifico (ale nie temu sławnemu)

-Jako lew ale i jako lis, bo działa w obronie państwa > Machiavelli może pisać takie rzeczy, bo to nie traktat filozoficzny ale podręcznik dla władcy, opisuje fakty jak utrzymać państwo, ale nazywa rzeczy po imieniu” zdradę zdradą, zło złem

-Machiavelli - ironia czy nie? Ironia > wypowiedzenie zdania, które ma przekazać coś dokładnie innego niż de facto znaczy

Ironia tragiczna > bohater ucieka przed tym, do czego nieświadomie dąży, zawsze zmierza ku katastrofie. Jest zabawką w rękach losu.

-Postać MAKIAVELICZNA > osoba, która pogardza innymi i jej wyższość nad innymi uważa za przyzwolenie na manipulowanie nimi

-Machiavellizm > na podstawie przesadzonej interpretacji myśli Machiavellego

-Polityka jest dziedziną życia, w której obowiązują zasady walki, trzeba być na to gotowym

-Machiavelli przyznaje, że mówi tylko o księstwie niespokojnym z nowym władcą

-Dlaczego musi tak postępować? Bo dookoła czyhają wrogowie, Bo wszyscy chcą go wyeliminować, Bo nie chcą sami z siebie współpracować > Jak uzyskać posłuch? > albo przez miłość albo przez strach > jednak strach jest silniejszy, działa mocnej a o rzeczach pozytywnych łatwo zapomnieć >Machiavelli raczej nie ceni ludu wysoko, uważa, że są nikczemnikami, są małostkowi, samolubni, tchórzliwi > łatwiej jest więc kierować nimi strachem, niż uczuciami pozytywnymi

-Wizerunek > Machiavelli jest nowatorski, zauważa jego siłę oddziaływania >np. rezydencje, które przedtem miały być groźne, obronne - teraz stają się wspaniałe, imponujące, „robią wrażenie”, np. Urbino, ale zdystansowane do reszty miasta

Przed wybraniem strategii, władca musi się zorientować w sytuacji, musi odznaczać się cnotą - ale nie w rozumieniu chrześcijańskim-pokornym >jest to bardziej CHWAŁA, skuteczność działania, siła przebicia, śmiałość >miarą tej cnoty jest to jak się wykorzystuje okazję

-Machiavelli dużo mówi o Fortunie(antycznej nie chrześcijańskiej). Fortuna stwarza sytuację, w których trzeba dostrzec okazję.

-„Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza” > w tym dziele zdeklarował się jako zwolennik ustroju republikańskiego. Liwiusz- autorytet historyka, od którego chce się czegoś nauczyć, chce poszerzyć swoją wiedzę za jego pomocą. Doświadczenia starożytnych chciał odnieść do swojej własnej rzeczywistości, do swojej sytuacji. Widzi różnicę między różnymi społeczeństwami

-Książę - Zadedykowany wnukowi i imiennikowi Wawrzyńca Wspaniałego, Lorenzo de' Medici była poniekąd próbą wkupienia się w łaski Medyceuszy po upadku Republiki Florenckiej Pietra Soderiniego, w której Machiavelli odgrywał ważną rolę. W zamyśle autora służyć miała jako przewodnik i zbiór wskazówek dla księcia (władcy), który podjąłby próbę zjednoczenia rozbitych ówcześnie na kilkanaście małych księstw renesansowych Włoch. Machiavelli nie spodziewał się, że zawarte w niej tezy wywołają takie poruszenie, a ukuty od jego nazwiska termin makiawelizm stanie się synonimem politycznego cynizmu i wiarołomstwa. Machiavelli udziela swemu adresatowi dość szokującej lekcji obłudy.. Okrucieństwo, a nawet podstęp i złamanie danego słowa mogą przynieść państwu niemały pożytek (zgodnie z zasadą „cel uświęca środki”). Najlepszym sposobem zapewnienia sobie popularności w społeczeństwie są - o czym wiedzieli już Rzymianie - „igrzyska”, elity będą natomiast szanować władcę-mecenasa. Idealny władca powinien być również doskonałym wodzem, dbającym o poparcie armii, gotowym do podjęcia w każdej chwili wojny.

- Dla Machiavellego jest oczywiste, że polityka oderwała się od etyki, a człowiek, który w każdym swym postępku zdecydowany jest przestrzegać zasad dobra, musi nieuchronnie zginąć wśród tylu, którzy nie są dobrymi.
Stąd rady praktyczne dla władcy: *każdą niegodziwość można uzasadnić prawnie, gdy chodzi o władzę *zło, choćby wielkie, należy wymierzać jednorazowo, dobro należy dawkować *danego słowa można nie dotrzymać, jeśli ma się po temu wystarczające powody *zaniechań politycznych nie można uzasadniać tym, że dane posunięcie byłoby niemoralne

-polityka nie ma nic wspólnego z moralnością, a podstęp i przemoc często bywają najskuteczniejszymi instrumentami władzy.

Pietro Pomponazzi - O nieśmiertelności duszy

-Herald nowoczesności, Filozof rozjaśniający mroki średniowiecza

-Głosi śmiertelność duszy

-Znany profesor filozofii, w Padwie(zasada konkurencji), był pokłócony ze wszystkimi ->Objął katedrę filozofii w Bolonii > zachowały się notatki studenckie - można na tej podstawie tłumaczyć niezrozumiałe miejsca w traktatach

-Opowiadał dużo anegdot

-Swój traktat pisze po chorobie, podczas której odwiedzali go jego uczniowie. W czasie dyskusji późniejszej, jeden z uczniów pyta: -Co sądzisz o nieśmiertelności duszy w granicach filozofii przyrody? - w ten sposób odpowiada Pomponazzi, nie za pomocą argumentów przyrodniczych/filozoficznych a wiarą w Boga i jego słowa

-Tworzy to w okresie debat nad związkiem między filozofią a teologią. Przemieszanie tych dwóch kwestii. Pomponazzi zarzuca św. Tomaszowi z Akwinu

-Drugie pytanie ucznia to: - jaka byłaby odpowiedź Arystotelesa? > jest to odpowiedź historyka filozofii i odnosi się do debat i „filozoficznej” atmosfery czasów

-Dzieło nie jednoznaczne

-Osadzony w filozofii scholastycznej, w Arystotelesie

GUICCIARDINI - „Uwagi”

Pochodził z dobrego rodu, ceniony u Medyceuszy, szczególnie cenili go papieże (np. Leon X), był gubernatorem Romanii

Zna się i lubi z Machiavellim

Pisze historię Włoch> pierwszy raz pomyślaną jako całość

Pisze też „Ricordanze” > takie refleksje wynikające z przeżyć

W tym czasie RELIGIA oznacza nie tylko wiarę, ale i wręcz prawo - w tym sensie Guicciardini to komentuje

W tym czasie religii nie można zmieniać

Wiele rzeczy z innych sfer życia także było uwikłanych w religię

Guicciardini ma krytyczny stosunek do kościoła

Rozumienie człowieka jest kluczem do człowieka i używana jest do tego uniwersalna kategoria człowieka

Ogólne wskazówki jak postępować

MONTAIGNE - „Próby” (po fr. Eseje)

-Dały początek nowemu gatunkowi literackiemu

-Interesuje go , jego indywidualny świat, zajmuje się sobą > bardzo wyraźnie obserwuje siebie samego > na tej podstawie wnioski dotyczące wszystkich

-Obraz świata w którym wszystko jest zmienne, relatywne, subiektywne

Autor zwraca się do czytelnika > że to książka pisana w dobrej wierze > to ma być podstawą wiarygodności - mówi szczerze, nie chce oszukiwać

-Nikomu nie dedykuje tej książki

-Rodzaj portretu intelektualnego > chce się przedstawić takim jakim jest naprawdę > chce się pokazać zwykle, zwyczajnie > to znaczy, że nie wstydzi się tej zwyczajności > dla mnie samego ja sam jestem najciekawszy > sam też jest błahy i nieważny dla świata/w obliczu świata >choć dla siebie samego jest najważniejszy

-„O nieśmiertelności naszych postępków”: Mówi o tym, że człowiek tak w życiu postępuje, że trudno wyznaczyć jedną linię

Dużo przykładów z lektur klasycznych, z drugiej strony przykłady siebie i ludzi mu współczesnych. Jak na nas wpływają uczucia, emocje > do tego dorabia się interpretację. Jesteśmy miotani wolą przypadku

-Ciekawy sposób cytowania autorów starożytnych > to cytaty z pamięci, robione dość swobodnie

-Nikt nie czyni planu całego życia

-Stawia się w pozycji obserwatora

-Swojego rodzaju stoicyzm

-Człowiek wykształcony, który zna filozofię, choć nie zajmuje się nią profesjonalnie

-Esej „O broni palnej” : Mówi o sztuce wojennej, zasadach walki, o obyczajach rycerskich, Rewolucja uzbrojenia wpłynęła także np. na architekturę

-Interesuje się właściwie wszystkim, interesują go bardzo różne rzeczy. To dywagacja na tematy, które go interesują - nawet najbardziej błahe. Wiele odniesień w stylu plotkarskim, wiele rzeczy które są zasłyszane np. kraje orientalne, kultura wiejska

-„O rozmowie”: Apologia ku czci konwersacji > także o sztuce argumentacji, Jednocześnie porusza wątek głupoty, która w rozmowie się ujawnia, Swobodna, wolna od gniewu, Powinna prowadzić do nie wymuszonych wniosków

Esej Motaigne'a to wypowiedź osobista, próba mówienia we własnym imieniu na dowolny temat, bez troski o ścisłą kompozycji, bez nadziei na wyczerpanie tematu. Taka formuła pisarstwa zakłada absolutną szczerość. Jej celem ma być również jak najdalej idące poznanie samego siebie.

- każdy esej o czymś innym (kanibalizm, strach, spanie, Cyceron) - wyciszony, zajmuje się swoimi odczuciami, sam nie jest pewien tego, co czuje. Pisze nie po to, by zdobyć sławę (niezgodne z duchem renesansu), ale dla krewnych i przyjaciół, by po jego i śmierci coś po nim zostało. Chce opisać też swoje braki w wychowaniu dzieci - wiele wspólnych idei z Rabelaisem. Wychowywanie ma być pchnięciem rozwoju na tej drodze, do której zostało się stworzonym. Nie uczy się dla zysku, ale dla bogactwa wewnętrznego. W nauczycielu ważniejsze zacność i rozum niż nauka.

DRUK

Nie byłoby renesansowego rozwoju Europy bez wprowadzenia druku (za pomocą ruchomej czcionki). Pierwsze drukarnie we Włoszech powstają zaraz po drukarni w Moguncji (do Włoch przybywali czeladnicy niemieccy - rzemieślnicy wędrowali po Europie, jak Wit Stwosz). Rewolucja druku - efekt śnieżnej kuli - stopniowe zmiany, przyjmowane z pewną ostrożnością jako tani sposób przekazywania nieeleganckich treści. Eleganckie jest to, co ręcznie robione - pierwszy krój liter przypominał więc rękopis, ale szybko zrezygnowano z tego rozwiązania. Wymyślenia druku doprowadziło do znacznego uproszczenia kroju liter. Uproszczenie pisma przyczyniło się do upowszechnienia go - więcej ludzi mogło nauczyć się czytać. Teksty stawały się tańsze i łatwiej dostępne. Do tej pory wystarczało, by coś było na piśmie, żeby miało wartość, ale od czasu wynalazku druku sam tekst nie miał wielkiej wartości.

Wydawcy wybierali teksty, które spodobałyby się wielu ludziom i drukowali je w wielu egzemplarzach. Nie zawsze udawało się wcelować w potrzeby czytelników, splajtował np. wydawca z Antwerpii, który wydał Biblię w 6 językach. Pismo Święte wydawali głównie protestanci. We Włoszech wydaje się najczęściej książeczki do nabożeństwa, poza tym poradniki, literaturę (ale nie piękną, raczej romanse).

Literatura naukowa i fantastyczna - czytelnicy są elitą, ale takie książki sprzedają się całej Europie, tak jest np. z książkami greckimi. Pojawiają się komentarze, opracowania do literatury antycznej.

Książki to kanał, którym włoskie propozycje kulturowe rozchodzą się po całej Europie. Książki zmieniają też życie intelektualne i literackie: tanie docierają w wiele miejsc; książka drukowana powiela dokładnie ten sam tekst, nie ma różnic między egzemplarzami tego samego tekstu), można ją nosić wszędzie (tzw. kieszonkowe wydania). Upowszechnia się cicha i osobista lektura.

Powstanie druku pociągało w konsekwencji specyficzną komunikację (schemat Jacobsona: komunikat, kod, kontakt…) - komunikat dociera pod postacią tekstu. Odbiorca odbiera go, gdy zna kod. Dziś mówimy, że nadawca tekstu drukowanego wyobraża sobie odbiorcę i jeśli w niego „trafi”, tekst jest popularny. Poza tym nie zawsze jest proste odczytać komunikat, nie zawsze zna się wszystkie kody artystyczne. Nie zawsze wnioski, które wysuwamy, zgadzają się z zamierzeniami autora.

Zmiany, które wprowadził druk:

- autor - wcześniej autor zajmował się publikacją swoich tekstów. Kiedy np. poeta napisał wiersz, przekazywał go komuś i ten wiersz szedł dalej po ludziach - dystrybucja była bardzo ważna. Autor często pisał dla mecenasa, by jemu się spodobało. Reszta go nie obchodziła.

- przepisywanie książek łączyło się z różnymi zmianami dokonywanymi w tekście - drukowane wszystkie książki miały taką samą treść

- zaczęła się ochrona, wyłączność tekstu - tylko dana drukarnia ma prawo do dystrybucji danej książki

- przestało liczyć się zdanie autorytetów na rzecz zdania tłumu czytelników

- upowszechnia się ciche czytanie w przeciwieństwie do słuchania w grupie

- rozwijają się długie formy narracji - bo lekturę można przerywać; literatura renesansowa i barokowa to długie, kilkutomowe teksty, literatura dla osób, które nudzą się i lubią taką literaturę.

>Manuzio - wydawca, publikował autorów antycznych, bo wiedział, jakie są potrzeby i co może interesować czytelników. Wymyślił czcionkę Antiqua, bo gotykiem wg niego nie powinno się drukować. Wydawał teksty greckie, znalazł krój liter greckich odpowiedni do druku. Wymyślił format kieszonkowych książeczek. Uznał, że teksty klasyczne łączą erudytów z całej Europy i wysyłał je do innych państw. Aldo Manunzio > ten, który wprowadza delfina z kotwicą, wraz z napisem „Śpiesz się powoli” , „aldyny” -jego książki. Z zawodu nauczyciel. Aby uniknąć kryzysu i odbić się od dna zrozumiał, że trzeba się zwrócić do ludzi czytających (aspirujących), ale nie bardzo zamożnych. Większość pierwszych książek miało wygląd wyjątkowo pospolity, bo ładna oprawa była bardzo droga. Napisał tylko jedną gramatykę. Postanowił zmniejszyć format na „In octaro”, bo papier był najdroższy. Dotychczas tylko książki dewocyjne w tym formacie, a teraz zarówno teksty łacińskie jak i greckie!

Skonstruował więc czcionkę grecką, poprosił papieża o bulle na 10 lat drukowania po grecku. Wprowadził nowoczesną interpunkcje - kropkę

1501 - rewolucyjny tomik „Cansoniere” Petrarki bez żadnych komentarzy i przypisów, zaufanie od czytelnika

Kursywa znów oszczędzała miejsce

Florencka „Giunta” długo opierała się tym zmianom

Petro Aretino - zwracał się do możnych ludzi, by mu zapłacili, bo inaczej coś na nich napisze - i płacili, bo słowo rozchodziło się bardzo szybko i obawiali się tego.

Często książki fałszowano - np. zmieniano datę na starszą lub miejsce wydania, by obejść cenzurę. Cenzura kościelna zakładała kontrolę książki przed wydaniem, ten rodzaj cenzury zapewnia, że ludzie w ogóle nie dowiedzą się o tekście, który został odrzucony.

Autocenzura - cenzura autora na swoich tekstach, bo określony fragment komuś by się nie spodobał.

Niektóre miasta włoskie stają się ośrodkami życia wydawniczego, a przez to także literackiego i kulturalnego, intelektualnego. Np. Wenecja (mniej: Rzym i Florencja; w Europie - Bazylea, Antwerpia, Lyon). Przyjeżdżali tam wydawcy z całej Europy (np. Martino Polacco), by w Wenecji zakładać swoje wydawnictwa. Wydawanie książek stało się przemysłem ważnym dla całego miasta. „Dynastie wydawnicze” - syn przejmował zawód ojca, trwały wiele pokoleń. Wenecja stała się stolicą literacką Włoch ze względu na duży ruch wydawniczy. W XIV w. nie było życia kulturalnego w Rzymie (być może dlatego, że nie było tam wtedy papieża - „niewola awiniońska”). Zmieniło się to w XVI w., gdy papieżami zostawali ludzie opiekujący się literatami i artystami. Założono Bibliotekę Watykańską - była to pierwsza taka biblioteka w Europie.

Drukarze wywodzili się z rzemieślników (złotników itd.) a więc z warstw niższych. Stąd potrzeba uwiarygodnienia własnej pozycji za pomocą tych znaków drukarskich

Wiek XVI, po raz pierwszy staje się towarem literatura, z której drukarze muszą się utrzymać

Subiaco - pierwszy ośrodek skrybów

Pierwsi drukarze przybyli z Niemiec i osiedlili się w klasztorach, bo stamtąd pierwotnie pochodziły książki

Książka na początku znajduje się w kryzysie

Inkunabuły - książki od Gutenberga do 1501 r.

Utrzymywanie warsztatu drukarskiego było bardzo trudne, zazwyczaj udawało się przetrwać 1-2 lata, zazwyczaj były to przedsiębiorstwa rodzinne. Ci, którym udało się przetrwać przekazywali przedsiębiorstwo z ojca na syna.

Kobiety mogły wydawać pod własnym nazwiskiem

Drukarstwo włoskie - Wenecja

Watykański dom wydawniczy - gdy Kuria Rzymska zrozumiała wagę książki

Wenecja

góry/czysta woda potrzebna do druku.

Materiały/surowce

Handel/ośrodek kultury/handlu

Bogata

Nie bała się o swój język

Zaczęła ściągać ludzi, którzy mieli się książkami zajmować

Polityka wydawnicza Wenecji:

Literatura piękna

Historyczne

Prawnicze itp.

Giovanni Golito

Sygnet feniksa (zmartwychwstanie, odradzanie się)

W doborze dzieł dbał o to, by sobie wychować czytelników, ułatwiał im zrozumienie i właściwy odbiór dzieł np. Historia Grecka - Kwiat historyków Greckich - seria

Duża waga korektorów

Wydawał tylko literaturę w valgare po włosku

Twórca petrarelismu - czytelnicy inspirowali się i zaczynali pisać sami, a więc wydawać

Wiele dzieł drukowanych było w celu nauki języka

Ok. 1000 wydań

Świadomość misji

Szlachectwo tego zawodu - umieli sprzedawać sztukę z zyskiem

Marcolini

Wydrukował 1 i 2 bibliotekę co było ironiczne wobec zalewu książkami w poł. XVI w.

Po soborze trydenckim został zmieniony profil wydawniczy w drukarniach > kluczowy moment kontrreformacji, przeciągnięcie drukarzy na swoją stronę

Giunta i Gialto miały filię za granicą

---