Treść slajdów do wykładu z przedmiotu Integracja europejska dla studentów III r. politologii w r. akadem. 2010/2011 (wymiar 30 godz.)

Uwaga!!! Tekst aby był bardziej użyteczny w nauce wymaga uważnego zredagowania.

Egzamin testowy: zgodnie z umową 5 lutego o godz. 16.00 w sali nr 110.

W1 - System polityczny UE

Plan wykładu

• Ogólna charakterystyka systemu UE

• Sic! Monteskiuszowska zasada trójpodziału władzy nigdy nie była zasadą konstrukcyjną WE/UE. Zaprezentowany podział ma charakter analityczny na potrzeby wykładu

• Podsystem władzy wykonawczej

• Podsystem władzy ustawodawczej

• Podsystem władzy sądowniczej

Cechy systemu UE

• unikalny i niekończący się eksperyment państw europejskich

• hybryda systemów: narodowych, międzynarodowych i supranarodowych

• „UE: system polityczny, ale nie państwo”

• cechy demokratycznego systemu politycznego według G. Almonda i D. Eastona:

• stabilny i jasno zdefiniowany układ instytucji służących podejmowaniu decyzji kolektywnych i zestaw reguł określających relacje między instytucjami i ich strukturę wewnętrzną;

• obywatele i grupy społeczne realizują swoje potrzeby polityczne przez system (bezpośrednio lub pośrednio przez grupy nacisku i partie polityczne);

• decyzje kolektywne w systemie mają istotny wpływ na dystrybucję zasobów i alokację wartości w całym systemie;

• istnieje stałe sprzężenie zwrotne między wyjściami systemu politycznego (wynikami procesów politycznych) a nowymi żądaniami wobec niego, nowymi decyzjami itd.

• system UE spełnia te warunki

• Poziom polityki - Poziom obywateli UE i stowarzyszeń pośredniczących (kanały artykulacji):

• wybory narodowe

• wybory europejskie

• członkostwo w partiach i grupach interesu

• akcje prawne przed sądami narodowymi i europejskimi

• opinia publiczna

• trzeba też pamiętać o: NBC, parlamentach, sądach, mediach i inicjatywie obywatelskiej

• organizacje pośredniczące:

• partie polityczne (+ ich organizacje transnarodowe)

• grupy interesu (struktury lobbingu)

• Poziom władz - instytucji UE

• główne: RE, R, K, PE, ETS, TO, EBC

• doradcze: KES, KR

• inne

Poziomy systemu politycznego UE
według S. Hix'a cd.

• Poziom tworzenia polityki

• kształtowanie polityki na szczeblu:

• międzyrządowym i

• ponadnarodowym

• wyjścia systemu - polityki UE

• regulacyjne - np. jednolity rynek wewnętrzny, ochrona środowiska, polityka społeczna, polityka konkurencji

• redystrybucyjne - np. WPR, polityka spójności, B+R

• stabilizacji makroekonomicznej - np. UGW, koordynacja polityk zatrudnienia

• wobec obywateli - np. obywatelstwo UE, polityki: azylowa, imigracyjna, wizowa, współpraca sądowa, współpraca policyjna

• zewnętrzne (globalne) - np. WPZiB, WPH

• Poziom sprzężenia zwrotnego

• Zob.: Simon Hix, The Political System of the European Union, 2nd ed., Palgrave Mcmillan 2005, http://www.palgrave.com/products/title.aspx?PID=263799

Artykuł 10 TUE

1. Podstawą funkcjonowania Unii jest demokracja przedstawicielska.

2. Obywatele są bezpośrednio reprezentowani na poziomie Unii w Parlamencie Europejskim.

Państwa Członkowskie są reprezentowane w Radzie Europejskiej przez swoich szefów państw lub rządów, a w Radzie przez swoje rządy; szefowie państw lub rządów i rządy odpowiadają demokratycznie przed parlamentami narodowymi albo przed swoimi obywatelami.

3. Każdy obywatel ma prawo uczestniczyć w życiu demokratycznym Unii. Decyzje są podejmowane w sposób jak najbardziej otwarty i zbliżony do obywatela.

4. Partie polityczne na poziomie europejskim przyczyniają się do kształtowania europejskiej świadomości politycznej i wyrażania woli obywateli Unii.

Artykuł 11 TUE

1. Za pomocą odpowiednich środków instytucje umożliwiają obywatelom i stowarzyszeniom przedstawicielskim wypowiadanie się i publiczną wymianę poglądów we wszystkich dziedzinach działania Unii.

2. Instytucje utrzymują otwarty, przejrzysty i regularny dialog ze stowarzyszeniami przedstawicielskimi i społeczeństwem obywatelskim.

3. Komisja Europejska prowadzi szerokie konsultacje z zainteresowanymi stronami w celu zapewnienia spójności i przejrzystości działań Unii.

4. Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion, mający obywatelstwo znacznej liczby Państw Członkowskich, mogą podjąć inicjatywę zwrócenia się do Komisji Europejskiej o przedłożenie, w ramach jej uprawnień, odpowiedniego wniosku w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie Traktatów wymaga aktu prawnego Unii.

Procedury i warunki wymagane w celu przedstawienia takiej inicjatywy określane są zgodnie z art. 24 akapit pierwszy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Władza wykonawcza w systemie UE

• dualizm władzy wykonawczej: Rada + Komisja

• w. wykonawcza (polityczna) (Rada)

• w. wykonawcza (administracyjna) (Komisja)

• problem kontroli dryfu biurokratycznego Komisji przez Radę

• wyjaśnienie podziału władzy wykonawczej między Radę i Komisję

• rządzenie przez Radę i państwa członkowskie

• przywództwo polityczne RE i RUE

• traktaty i reformy traktatów

• fuzja administracji

• rządzenie przez Komisję

• poziomy Komisji (Kolegium, biurokracja, agencje)

• kontrola demokratyczna egzekutywy UE przez Parlament Europejski (i parlamenty narodowe)

• TUE i TFUE szczególną rolę w tym systemie powierza Radzie i Komisji - mają one zapewnić spójność działań UE i realizację jej polityk (art. 7 TFUE i art. 21 ust. 3 TUE)

• Art. 7 TFUE: „Unia zapewnia spójność swoich poszczególnych polityk i działań, uwzględniając wszystkie swoje cele i zgodnie z zasadą przyznania kompetencji.”

• Art. 21 ust. 3 TUE „(…) Unia czuwa nad spójnością różnych dziedzin jej działań zewnętrznych oraz nad ich spójnością z innymi politykami Unii. Rada i Komisja, wspomagane przez wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, zapewniają tę spójność oraz współpracują w tym celu.”

Władza ustawodawcza w systemie UE

• dwuizbowość legislatury UE - RUE i PE

• rozwój procedur / systemu legislacyjnego UE:

• 1958 - procedura konsultacyjna

• 1966 - tzw. kompromis luksemburski

• 1980 - sprawa isoglukozy przed ETS

• 1970 / 1975 - procedura budżetowa

• 1987 - JAE - procedury współpracy i zgody

• 1993 - TUE - procedura współdecydowania

• 1999 - TA - wzmocnienie współdecydowania

• 2003 - TN - rozszerzenie zakresu stosowania współdecydowania

• 2009 - TL - zwykła procedura ustawodawcza (art. 294 TFUE)

Władza ustawodawcza UE (2)

• Polityka legislacyjna wewnątrz Rady

• prezydencja

• rady sektorowe (10)

• komitety i grupy robocze Rady

• głosowanie i polityka koalicyjna

• Polityka legislacyjna wewnątrz Parlamentu

• struktury wewnętrzne

• podziały i struktury polityczne

Władza sądownicza w systemie UE

• Struktura podsystemu

• sądy narodowe,

• Europejski Trybunał Sprawiedliwości

• obejmuje trzy organy sądowe:

• Trybunał Sprawiedliwości,

• Sąd (1988 r.)

• Sąd do spraw Służby Publicznej (2004 r.).

W2 - Teorie i koncepcje integracji europejskiej

Plan wykładu

• uwagi ogólne

• polityczne klasyczne koncepcje integracji

• modele integracji zróżnicowanej (elastycznej)

• podejścia teoretyczne w badaniach nad i.e.

• ekonomiczne koncepcje integracji europejskiej

• modele współczesnych organizacji integracyjnych

• problem definicji „integracji”

• wszystkie definicje mają element wspólny - integracja to proces, który zwiększa intensywność interakcji pomiędzy jego uczestnikami

• nie ma zgody czy integracja jest procesem politycznym czy ekonomicznym

• (pytanie: integracja to działania polityczne państw czy produkt żywiołowości rynku?)

• nie ma intersubiektywnej zgody co jest celem procesu integracji

• zasadniczo definicje mogą być ukierunkowane na:

• cel lub

• formy interakcji i związków.

• nowoczesne ujęcia wyrażają coraz więcej wątpliwości co do realności osiągnięcia pełnej wspólnoty politycznej, wraz z przeniesieniem identyfikacji i lojalności na poziom ponadnarodowy

Kilka definicji

• proces, w którym aktorzy polityczni z kilku struktur narodowych przenoszą swoją lojalność, oczekiwania i aktywność polityczną w stronę nowego centrum, w ramach którego instytucje mają lub dążą do posiadania władzy nad istniejącymi wcześniej państwami narodowymi. Efektem tego procesu jest nowa wspólnota polityczna nałożona na wcześniej istniejące.

(E. Haas, The Uniting of Europe: Political, Social and Economic Factors 1950-1957, Stanford 1968, s. 18)

• proces osiągania w ramach danej wspólnoty politycznej stanu charakteryzującego się istnieniem centralnych instytucji obdarzonych władzą wydawania wiążących decyzji i mechanizmami kontroli alokacji zasobów na poziomie regionalnym oraz odpowiednich mechanizmów wypracowywania konsensu

(R.J. Harrison, Europe in Question: Theories of Regional International Integration, London 1974, s. 14)

• tworzenie i podtrzymywanie intensywnych i zróżnicowanych wzorów interakcji pomiędzy wcześniej autonomicznymi jednostkami

(W. Wallace, Introduction, [w:] W. Wallace (eds.), The Dynamics of European Integration, London 1990, s. 9)

• proces osiągania na danym terytorium poczucia wspólnoty oraz instytucji i praktyk wystarczająco silnych, by zapewnić w długim okresie pokojowy charakter wszelkich zmian w ramach danej populacji

(K. Deutsch at all, Political Community in the North Atlantic Area, Princeton 1957, s. 5)

• celem integracji jest stworzenie wspólnoty politycznej, która:

• a) w pełni kontroluje środki przymusu,

• b) posiada centrum podejmowania decyzji, które jest w stanie znacząco wpłynąć na alokację zasobów i rozdział korzyści w jej ramach,

• c) jest najważniejszym ośrodkiem identyfikacji dla znacznej większości politycznie świadomych obywateli,

(A. Etzioni, Political Unification: a Comparative Study of Leaders and Forces, New York 1965, s. 4)

• proces, w trakcie którego państwa danego regionu tworzą wspólne mechanizmy i instytucje wyposażone w prerogatywy wykonywania zadań oraz funkcji ekonomicznych i politycznych, jakie wcześniej zastrzeżone były dla kompetencji państw

(E. Haliżak, Integracja europejska, [w:] E.Haliżak, R. Kuźniar (red.), Stosunki międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika, Warszawa 2006, s. 482)

• elementy składowe integracji wg J. Ruszkowskiego

• współpraca

• konwergencja

• harmonizacja

• koordynacja

• instytucjonalizacja

współpraca + konwergencja, harmonizacja, koordynacja + instytucje = integracja

• dodatkowe elementy składowe integracji

• wspólny system wartości (wspólny interes)

• porozumienie się (wzajemna komunikacja)

• Podstawowe problemy do rozstrzygnięcia w teorii:

• kształt polityczny przyszłej zjednoczonej Europy (efekt finalny procesu - superpaństwo o strukturze federalnej czy luźna struktura konfederacyjna)

• kształt społeczny (możliwość zbudowania jednolitego społeczeństwa europejskiego - narodu europejskiego - na podstawie europejskiej tożsamości i poczucia wspólnego interesu)

• kształt ekonomiczny (wolny rynek wzorowany na rozwiązaniach amerykańskich czy „społeczna gospodarka rynkowa”)

• podział kompetencji między państwami a instytucjami wspólnotowymi

• granice materialne i geograficzne integracji europejskiej

• brak jednej ogólnej teorii integracji

• duża liczba teorii cząstkowych

• (zob. Ben Rosamond, Theories of European Integration, Palgrave Macmillan, London 2000)

• główna dychotomia teoretyczna istnieje między

tradycyjnym podejściem stosunków międzynarodowych (integracja motywowana przez kwestie tzw. high politics na poziomie międzynarodowym / międzyrządowym) a podejściem pluralistyczym (integracja motywowana głównie potrzebami / koniecznościami ekonomicznymi; polityka integracyjna jako emanacja wewnątrzpolitycznych presji)

• teorie integracji odwołują się do różnych paradygmatów / teorii SM

• teorii realistycznych / neorealistycznych - skupiają się na sile i władzy państw jako podstawowych zmiennych

• teorii liberalnych i funkcjonalistycznych - skupiają się na interesach i preferencjach różnych aktorów

• teorii konstruktywistycznych - skupiają się na czynnikach poznania (cz. kognitywnych)

• teorie integracji odwołują się do różnych modeli integracji

• modelu federalnego - decyzje jako rezultat złożonego systemu, w którym kompetencje decyzyjne są podzielone między różne poziomy władzy

• modelu międzyrządowego - państwa są głównymi aktorami, a decyzje są efektem międzypaństwowych przetargów

• modelu supranarodowego - instytucje ponadnarodowe działają jak niezależni aktorzy, kształtujący decyzje

Klasyczne koncepcje integracji

• federalistyczna

• konfederacjonalistyczna

• funkcjonalistyczna (D. Mitrany)

• komunikacyjna (transakcjonalistyczna) (K. Deutsch)

• neofunkcjonalistyczna (D. Mitrany, E. Haas, J. Nye)

• Trzy cechy wspólne:

• 1. cel - unikanie wojny; dychotomia - system międzynarodowy państw (wojna) vs. post-narodowe formy organizacji (pokój);

• 2. są raczej normatywne i opisowe, niż wyjaśniające;

• 3. cel integracji raczej globalny niż regionalny

Tabela 1. Główne (klasyczne) koncepcje integracji międzynarodowej

• typologia Pentlanda oparta jest na kryterium „produktu końcowego” procesu integracji

• federaliści i neofunkcjonaliści - model państwa (odpowiednio: państwo federalne i rząd supranarodowy)

• pluraliści i funkcjonaliści - model wspólnoty (odpowiednio: wspólnota państw i sieć administracji odpowiedzialna za realizację potrzeb wspólnych)

• teorie używają różnych typów zmiennych niezależnych do wyjaśnienia procesu zmian

• federaliści i pluraliści - koncentrują się na procesach bezpośrednich i zmiennych politycznych

• funkcjonaliści i neofunkcjonaliści - skupiają się na procesach pośrednich i zmiennych socjoekonomicznych

• teorie te nie wykluczają się wzajemnie - należy je widzieć jako uzupełniające się i stosować w zależności od tego jaki aspekt i fazę integracji badamy

• pluraliści - lepiej wyjaśniają fazę początkową integracji regionalnej, ale są nieskuteczni w wyjaśnianiu samego procesu i fazy końcowej

• funkcjonaliści i neofunkcjonaliści - mniej uwagi poświęcają fazie początkowej i końcowej, ale koncentrują się na dynamice i rozszerzaniu procesu

• federaliści - zainteresowani są najbardziej fazą końcową i produktem końcowym integracji

Federalizm

• rozwinął się i uzyskał silne poparcie bezpośrednio po zakończeniu drugiej wojny światowej

• dwa nurty:

• f. ewolucyjny - paktu federalnego między rządami (H. Brugmans, J. Monnet)

• f. radykalny - metoda konstytuanty (A. Spinelli, G. Heraud)

• czołowi przedstawiciele: K. Adenauer, W. Hallstein, J. Monnet i R. Schumann

• silnie promowana przez ugrupowania federalistyczne (m.in. Europejską Unię Federalistów oraz Europejski Ruch Federalistyczny), które postulowały utworzenie Federacji Europejskiej lub Stanów Zjednoczonych Europy

• zakłada docelowo utworzenie federalnego państwa związkowego (systemu ponadnarodowe-go w postaci federacji)

• w skład federacji wchodziłyby poszczególne państwa europejskie, które przekazałyby część swoich suwerennych uprawnień na rzecz instytucji ponadnarodowych stojących na czele federacji i spełniających funkcje analogiczne do tych, jakie spełniają władze w państwach suwerennych (m.in. funkcję rządu federalnego, odpowiedzialnego przed ponadnarodowym parlamentem, powoływanym w drodze powszechnych i bezpośrednich wyborów)

• prymat integracji politycznej nad integracją gospodarczą

• zakładano m.in. że w ramach federacji będzie funkcjonował jednolity rynek wewnętrzny, w obiegu będzie jedna wspólna waluta, a wspólnotowa polityka pieniężna będzie realizowana przez ponadnarodowy bank centralny (b. emisyjny).

• opowiada się za ponadnarodowym i atlantyckim - w sojuszu z USA - charakterem integracji europejskiej

Konfederalizm

• koncepcja zdecydowanie przeciwstawna idei federalizmu

• główni przedstawiciele: Ch. de Gaulle i F. J. Strauss

• zakłada utworzenie systemu międzynarodowego w formie konfederacji

• w skład konfederacji wchodziłyby poszczególne państwa europejskie, które zachowałyby całkowitą niezależność, samodzielność oraz suwerenność narodową (uważaną za niezbywalną)

• uznaje państwa narodowe za kluczowe podmioty w stosunkach międzynarodowych, a oparcie integracji europejskiej na współpracy pomiędzy nimi za jedyne realne i możliwe do zastosowania w praktyce (stąd nazwy "Europa ojczyzn", "Europa narodów" czy "Europa państw")

• akcentuje narodowy wymiar integracji europejskiej, neguje jednocześnie jej wymiar ponadnarodowy, uważając go za oderwany od rzeczywistości; (w szczególności dotyczy to instytucji ponadnarodowych, którym praktycznie odmawia racji bytu, uznając że nie reprezentowałyby one interesów poszczególnych narodów, lecz bliżej nieokreślone interesy wspólnotowe, przez co z pewnością nie zyskałyby poparcia społecznego)

• Istnienie instytucji ponadnarodowych dopuszcza wyłącznie pod warunkiem, że byłyby one swoistym przedłużeniem suwerennych rządów narodowych, a ponadto posiadałyby bardzo ograniczone kompetencje (np. koordynacyjne, konsultacyjne, doradcze), nie mając absolutnie żadnych uprawnień do podejmowania decyzji, które byłyby wiążące dla państw członkowskich.

• podobnie jak federalizm, uznaje pierwszeństwo integracji politycznej nad gospodarczą, dowodząc, że sama współpraca gospodarcza między państwami nie doprowadzi do rzeczywistej współpracy politycznej między nimi.

• w sprawach gospodarczych, podobnie jak w politycznych, konfederalizm odrzuca wszystko co mogłoby naruszyć lub ograniczyć suwerenność narodową poszczególnych państw (nie przewiduje więc np. rezygnacji z walut narodowych na rzecz wspólnej waluty).

• ważną kwestią, która wyraźnie różniła federalizm i konfederalizm, było podejście do stosunków europejsko-amerykańskich. Federaliści opowiadali się bowiem za ponadnarodowym i atlantyckim - w sojuszu z USA - charakterem integracji europejskiej, natomiast w opinii konfederalistów zjednoczona Europa ma stanowić niezależną i równoważną siłę z USA.

Funkcjonalizm

• twórca: David Mitrany (A working Peace System, London 1946)

• geneza: poszukiwanie sposobu przeciwdziałania konfliktom między narodami oraz sposobów współdziałania międzynarodowego; krytyka federalizmu; nie powstał jako teoria integrowania Europy

• propozycja: instytucje i przedsięwzięcia, spełniające wszystkie funkcje państw narodowych (sposób zarządzania adekwatny do funkcji - funkcja determinuje instrument wykonawczy)

• skoncentrowanie na zadaniu i wykluczenie wszelkich zbędnych elementów ideologii

• sfera polityczna jest zamknięta do konkretnego kraju a sfera niepolityczna (gospodarcza) jest z natury międzynarodowa

• główną siłą napędową procesu integracji jest nieustanny postęp technologiczny, który powoduje zmiany w gospodarce, a to z kolei pociąga za sobą konieczność odpowiednich dostosowań w systemach prawnych i politycznych

• zakładał kumulacyjny charakter i całkowity automatyzm procesu integracyjnego, tj. automatyczne rozwijanie integracji w kolejnej (trudniejszej) dziedzinie jako konsekwencję wcześniejszej integracji w innej (łatwiejszej) dziedzinie.

• założenie, że proces integracji pomiędzy państwami rozwija się na zasadzie rozprzestrzeniania się (spill-over), tzn. jeżeli współpraca zostanie rozpoczęta w określonej dziedzinie, to następnie - z uwagi na wzajemne funkcjonalne zależności i powiązania zagadnień gospodarczych, społecznych, politycznych, itd. stworzy to konieczność rozszerzenia tej współpracy również na inne dziedziny.

• założenie: istnienia determinacji gospodarczej poprzez efekt rozlewania spill over

• dwa etapy spill over: 1. zmiana postaw społecznych (edukacyjny efekt integracji); 2. zmiany w poglądach polityków (scedowanie na rzecz wspólnych organizacji problematyki bezpieczeństwa narodowego, polityki obronnej i zagranicznej)

• idealistyczne założenie, że elity polityczne same z siebie wybiorą racjonalną opcję współpracy i integracji w interesie dobrobytu społeczeństw („gdyby rządy same z siebie zdolne były do współpracy, zniknąłby problem zbudowania porządku światowego, jeśli zaś nie są zdolne do współpracy, to jak można oczekiwać, że dobrowolnie uznają swoją zbędność i anachroniczność”, S. Konopacki)

Neofunkcjonalizm

• poł. lat 50. XX w., główni twórcy to: Ernst Haas (The Uniting of Europe, Political, Social and Economical Forces 1950-1957, London 1958) i Leon Lindberg (The Political Dynamisc of European Economic Integration, Stanford 1963)

• założenie: stabilność polityczna wynika z homogeniczności społeczeństwa a podstawą stabilności jest skuteczne rozstrzyganie konfliktów

• proces integracji jest efektem ścierania się interesów sił politycznych, grup nacisku, partii, związków zawodowych - grupy dla zrealizowania swoich celów zawierają kompromisy i nawiązują współpracę, która z czasem może się instytucjonalizować

• założenie stopniowego przekazywania uprawnień państwa narodowego na rzecz instytucji ponadnarodowych

• w przeciwieństwie do funkcjonalizmu, neofunkcjonalizm zakładał częściowy automatyzm procesu integracyjnego, twierdząc że zjawisko rozprzestrzeniania się procesu integracyjnego ma swoje ograniczenia, gdyż w pewnym momencie żaden realny postęp w kierunku integracji politycznej nie może być osiągnięty, jeżeli nie zostaną podjęte odpowiednie decyzje polityczne.

• podobnie jak federalizm, kładł nacisk na tworzenie instytucji ponadnarodowych, zarówno w celu wspólnego podejmowania decyzji, jak też stymulowania procesu integracyjnego; instytucje te miałyby w szczególności odgrywać aktywną rolę wówczas, gdy automatyzm procesu integracyjnego okazałby się niewystarczający. (ponadto, instytucje ponadnarodowe postrzegano jako zalążek przyszłych organów Federacji Europejskiej)

• efekt spill over (wg Haasa)

• spill over funkcjonalny (rozlewanie się integracji z jednej dziedziny na drugą na skutek ciśnienia integracyjnego, katalizatorem procesu są współzależności gospodarki światowej)

• spill over polityczny (kiedy w wyniku powołania instytucji ponadnarodowych następuje przenoszenie na te instytucje kompetencji państw narodowych)

• Leon Lindberg (ostrożniejszy w definiowaniu skutków politycznych integracji): wspólne podejmowanie decyzji niekoniecznie musi doprowadzić do wspólnoty politycznej, a istotą integracji politycznej jest powstanie mieszanego systemu, w którym instytucje ponadnarodowe i narodowe współdziałają ze sobą i wzajemnie się uzupełniają)

• Andrew Moravcsik: - słabością neofunkcjonalizmu był brak zainteresowania teologią i teleologią integracji (brak zainteresowania wartościami, celami i środkami)

Teoria komunikacyjna

• twórca: Karl Deutsch (Political Community and the North Atlantic Area, New York 1957)

• próbował określić nowy paradygmat integracji i stosunków międzynarodowych

• podkreślał, że najistotniejszym celem integracji między państwami jest tworzenie przestrzeni bezpieczeństwa i wyeliminowanie wojny

• trzyczęściowy socjoprzyczynowy model integracji - trzy płaszczyzny integracji:

• międzyrządowo-dyplomatycznej (system kolektywnego podejmowania decyzji)

• społecznej (powiązań społecznych)

• jednostkowej (psychologiczny wymiar tożsamości)

• „integracja” wg Deutscha to: osiągnięcie w obrębie danego terytorium poczucia wspólnoty, czyli powstanie instytucji i praktyk dostatecznie sprawnych i powszechnych, aby zapewnić w dłuższym czasie pokojowy charakter wszelkich zmian dotyczących danej społeczności

• „poczucie wspólnoty” to wiara osób tworzących grupę w osiągnięcie wspólnego porozumienia, przynajmniej co do tego, że pojawiające się problemy muszą i mogą być rozwiązane w drodze „przemian pokojowych”, czyli przez odwołanie się do procedur instytucji bez uciekania się do użycia siły

• akcent na rolę komunikacji społecznej w procesie integracji

Intergovernmentalizm

• koncepcja integracji europejskiej wyrosła wokół sporu o miejsce państwa w procesie integracji (lata 60. XX w. Ch. de Gaulle vs. W. Hallstein)

• główny przedstawiciel Stanley Hoffmann

• WE jako szczególna forma reżimu międzynarodowego

• zał.:państwo narodowe, jako centralny aktor stosunków międzynarodowych, może angażować się w proces integracji tylko przez uczestnictwo w pracach instytucji międzypaństwowych

• odrzucenie automatyzmu spill over

• dopuszcza spill back

• w l. 90. XX w. koncepcja odnowiona przez Andrew Moravcsika (The Choice for Europe Social Purpose and State Power from Messina to Maastricht, London 1999)

• integracja to efekt gry interesów państw członkowskich, ograniczonej kolegialnym podejmowaniem wspólnych decyzji

• podstawowa teza: cały proces negocjacyjny między członkami UE i jego ostateczny rezultat jest przede wszystkim wynikiem zbieżności interesów najsilniejszych państw w UE i pozyskiwania poparcia dla proponowanych rozwiązań w drodze różnorodnych kompromisów

• teza o dwuetapowości rozwoju integracji europejskiej: 1. p. czł. w formule międzyrządowej podejmują decyzję o włączeniu określonego zakresu kompetencji do systemu WE/UE; 2. obszary te są „zagospodarowywane” przez supranarodowe instytucje, które doprowadzają do ich funkcjonalnego rozprzestrzenienia się (spill over)

• wg Moravcsika każdy etap integracyjny w UE poprzedzony był trzema kolejnymi fazami:

• zdefiniowanie przez p. czł. własnych interesów narodowych

• sformułowanie tych interesów w trakcie negocjacji (każde państwo ma prawo weta)

• instytucjonalizacja przyjętych rozwiązań, akceptacja systemu nadzoru i wykonywania przyjętych zobowiązań

• i. krytykowany jest za: marginalizowanie roli instytucji ponadnarodowych; założenie a priori racjonalności dokonywanych wyborów przez decydentów politycznych

Liberalny intergovernmentalizm

• główny reprezentant to A. Moravcsik (The Choice for Europe, 1998)

• synteza międzyrządowego instytucjonalizmu i teorii liberalizmu

• koncepcja oparta na krytyce neofunkcjonalizmu

• odpowiedź na zmiany integracji europejskiej w latach 90. XX w. (utworzenie UE, międzyrządowe filary WPZiB i WSiSW, rewizje traktatów i akcesje)

• UE potraktowana jako system polityczny o charakterze transnarodowym (a state-like non state)

• integracja to system interakcji pomiędzy stanem (konfiguracją) narodowych preferencji a negocjacjami międzyrządowymi

• najważniejsze zmienne (elementy): 1. stan narodowych preferencji; 2. międzypaństwowy przetarg interesów (bargaining); 3. wybór instytucjonalny (institutional mix)

• współpraca europejska to stałe konfrontowanie własnych preferencji z preferencjami innych państw, a zadaniem integracji jest tworzenie instytucjonalnych ram umożliwiających prowadzenie międzyrządowych przetargów i koordynację narodowych działań

• najważniejsze instytucje to Rada Europejska i Prezydencja (Urząd Przewodniczącego UE)

Instytucjonalizm

• pierwotna i istotna rola państwa w kształtowaniu procesu integracji

• instytucje są zmiennymi niezależnymi wpływającymi na końcowy wynik procesu politycznego

• główne nurty w badaniach integracji europejskiej:

• instytucjonalizm racjonalnego wyboru

• instytucjonalizm historyczny

Konstruktywizm

• nie jest sensu stricto teorią integracji

• to raczej rozbudowane podejście metodologiczne wywodzące się z socjologii, a stosowane do analizy wszystkich aspektów życia społecznego, w tym rzeczywistości międzynarodowej

Koncepcja „splatania polityki”

• zaproponowana przez F.W. Scharpfa

• zał.: instytucjonalna struktura WE rozwija się według niemieckiego modelu federalizmu (a nie amerykańskiego)

• m. f. niemieckiego:

• zasada splotu kompetencji instytucji centralnych oraz państw - uczestników systemu sfederalizowanego, co jest wyrazem federalizmu nazywanego kooperatywnym

• wąski zakres autonomii kompetencyjnej obu instancji - naturalna podstawa zbliżania się ich do siebie (model amerykański - dualistyczny podział kompetencji i ich wyraźne rozdzielenie - federalizm dualistyczny)

• splot kompetencji opiera się na wymieszaniu w jednym systemie kompetencji UE/WE i państw członkowskich

Teoria wielopoziomowego zarządzania (multi-level governance)

• zał.: UE jest systemem politycznym opartym na wielości obszarów (poziomów, płaszczyzn, sfer) interakcji zachodzących między jego elementami

• cechy systemu:

• szczególne powiazanie supranarodowych i międzyrzadowych elementów procesu decyzyjnego

• zmiana podmiotów w następujących po sobie fazach procesu politycznego

• podział kompetencji władczych pomiędzy instytucje operujące w w systemie, dysponujące wystarczającą autonomią decyzyjną, ale zależnych od siebie

• zarządzaniu kompetencjami w skali europejskiej

• interakcje miedzy aktorami transnarodowymi, supranarodowymi i państwowymi

Teoria fuzji

• twórca Wolfgang Wessels

• odwołanie do paradygmatu neofunkcjonalnego

• integracji europejskiej zawsze towarzyszył mechanizm spill-back

• teza: w procesie integracji europejskiej mamy do czynienia ze wzrostem, ale opartym na cyklach wzmacniających i osłabiających wytworzony system (ruch sinusoidalny i wznoszący się)

• cykl wzmocnienia - instytucjonalizacja obszarów pozostawionych do tej pory współpracy międzyrządowej

• cykl osłabienia - zbyt krótki okres implementacji zmian lub przekraczanie przez instytucje UE nadanych im kompetencji

• połączenie intergovernmentalnej formuły bargaining z neofunkcjonalnym aparatem package deals

• fuzja metod i instrumentów integracyjnych

• fuzja dwu źródeł legitymizacji władzy integracyjnej (narodowego i wspólnotowego)

Inne podejścia

• UE jako system polityczny (Simon Hix, zob. wykład 1)

• sieciowe (a policy network approach) (John Peterson, Elizabeth Blomberg)

Koncepcje integracji zróżnicowanej (elastycznej)

• za Alexandrem C.-G. Stubbem - trzy kryteria:

• 1. czasu (przystąpienie do realizacji projektu nie odbywa się jednocześnie):

• podstawowe określenie: integracja wielu prędkości (multi-speed)

• założenie: wspólne cele organizacji w pierwszej kolejności wprowadzane są w życie przez państwa, które zarówno sa w stanie, jak też przejawiają chęć przejścia do kolejnego, wyższego etapu integracji; państwa, które pozostają poza procesem, dołączą w przyszłości

• Europy zmiennych prędkości (L. Tindemans i W. Brandt)

• inne: two-speed (dwie prędkości), step-by-step (krok po kroku), graduated integration (stopniowa integracja), differentiation (zróżnicowanie), hrad core (twardy rdzeń), variable speed (zmienna prędkość), flying geese (lecące gęsi), orchestring Europe (europejska orkiestra)

2. przestrzeni (projekty integracyjne wprowadzane są na określonym terytorium):

• podstawowe określenie: integracja zmiennej geometrii

• założenie: istnieją niemożliwe do przezwyciężenie różnice między państwami, stąd permanentny podział na grupę państw twardego rdzenia oraz te o mniejszym stopniu zintegrowania

• Europy o zmiennej geometrii - model koncentrycznych kręgów (F. Mitterrand, K. Lamers, W. Schäuble)

• inne: opt-in (zasada możliwości uczestnictwa), opt-out (zasada możliwości nieuczestniczenia), two/multi tier (dwa/wiele rzędów), two/multi level (dwa/wiele poziomów), variable diferentiation (zmienna różnorodność), swing wing (integracja „ruchome skrzydło”), circles of solidarity (solidarne kręgi), many circles (integracja wielu kręgów), imperial circles (integracja „kręgów imperialnych”), restrained differentiation (zróżnicowanie umiarkowane), two/multi-track (integracja dwu/wielotorowa), two/multi-floor (integracja dwu/wileopiętrowa), structural variability (zróżnicowanie strukturalne)

• 3. materii / przedmiotu integracji (poszczególne aspekty integracji wybierane dowolnie przez uczestników)

• podstawowe określenie: integracja ŕ la carte

• założenie: każde państwo członkowskie dowolnie wybiera polityki, w których partycypację uważa za zgodną ze swoim przekonaniem; dowolność ograniczona byłaby niezbędnym minimum materii obowiązującej wszystkich członków wspólnoty

• Europa ŕ la carte (R. Dahrendorf)

• inne: pick-and-choose (metoda „sprawdź i wybierz”), overlapping circles (integracja „nakładających się kręgów”), opt-out (zasdada możliwości nieuczestniczenia), opt-down (zasada możliwości odrzucenia),bits-and-pieces (zasada „kawałkii części”), ad libitum integration (integracja „w dowolnej ilości”)

ekonomiczne koncepcje integracji europejskiej

• uniwersalizm

• regionalizm

• koncepcja B. Balassy - etapy integracji:

• strefa wolnego handlu,

• unia celna,

• rynek wewnętrzny,

• unia gospodarcza i walutowa,

• unia polityczna

modele współczesnych organizacji integracyjnych

• model europejski (paradygmat UE, filozofia integracji postępującej - dynamika pogłębiania i poszerzania, rozbudowana struktura organizacyjna i rozwinięty system decyzyjny oraz prawny, duży zakres suwerenności państw przekazany organizacji, państwa kanalizują swoją aktywność przez organizację integracyjną, działają kolektywnie - wspólnie czerpią korzyści i ponoszą koszty oraz odpowiedzialność)

• model amerykański (model wolnego handlu - logika strefy wolnego handlu np. NAFTA, dość statyczny charakter, struktura wewnętrzna spłaszczona, system instytucjonalny, decyzyjny i prawny słabo rozwinięty, zachowana suwerenność państw nawet w sferach objętych integracją)

W3 - System instytucjonalny i proces decyzyjny w UE

Plan wykładu

• Ewolucja procesu politycznego i decyzyjnego w UE według H. Wallace

• Ramy instytucjonalne UE

• Rozwój systemu instytucjonalnego UE

• Poziomy decydowania w UE

• Fazy decydowania

• Miękkie metody decydowania w UE

Ewolucja procesu politycznego i decyzyjnego w UE wg H. Wallace (1999 i 2005)

• 1999

• metoda wspólnotowa - Monnetowska metoda partnerstwa (1952/1958 -

• Gaullistowska metoda negocjacji (1966 -

• metoda segmentacji polityki (~ l. 70-te -

• metoda kooptacji (~ l. 80-te -

• metoda współdecydowania (1993 -

• 2005

• tradycyjna metoda wspólnotowa

oraz wynikające z m. wspólnotowej

metoda regulacyjna

metoda dystrybucyjna

• koordynacja polityki

• intensywna transrządowość (transgovernmentlism)

• Sic! wszystkie wymienione metody współistnieją a przykłady znajdujemy w różnych politykach UE

Trzy epoki w historii integracji w kontekście relacji międzyinstytucjonalnych - G. Tsebelis, G. Garrett

• I epoka (1958-1987) - okres kompromisu luksemburskiego

• Szerokie stosowanie prawa weta w Radzie

• Stosunkowo niewielka liczba uchwalanych aktów prawnych

• Mniejsza aktywność Komisji

• Zwiększona rola Trybunału Sprawiedliwości w funkcji interpretatora prawa europejskiego

• II epoka (1987-1993) - okres Jednolitego Aktu Europejskiego

• Szerokie stosowanie zasady QMV w Radzie

• Zwiększona ilość uchwalanych aktów prawnych

• Wzrost roli Komisji w funkcji inicjatora i wykonawcy

• Osłabienie roli Trybunału Sprawiedliwości

• III epoka (1993- ) - okres po Traktacie o UE

• Wzmocniona rola Parlamentu Europejskiego

• Niewielkie osłabienie roli Komisji i Trybunału Sprawiedliwości

• Główne organy pozostają ze sobą w równowadze

• ? można dopisać IV epokę (2009- ) - okres po Traktacie z Lizbony

• Rada Europejska - staje się instytucją główną

• nowe instytucje - Przewodniczący Rady Europejskiej oraz Wysoki Przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa

• wzmocniona rola Parlamentu Europejskiego

• i in.

Ramy instytucjonalne UE

• Mechanizm UE w płaszczyźnie instytucjonalnej funkcjonuje w oparciu o jednolite ramy instytucjonalne (art. 13 TUE)

Artykuł 13

1. Unia dysponuje ramami instytucjonalnymi, które mają na celu propagowanie jej wartości, realizację jej celów, służenie jej interesom, interesom jej obywateli oraz interesom Państw Członkowskich, jak również zapewnianie spójności, skuteczności i ciągłości jej polityk oraz działań. Instytucjami Unii są:

— Parlament Europejski,

— Rada Europejska,

— Rada,

— Komisja Europejska (zwana dalej „Komisją”),

— Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej,

— Europejski Bank Centralny,

— Trybunał Obrachunkowy.

2. Każda instytucja działa w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy Traktatów, zgodnie z procedurami, na warunkach i w celach w nich określonych. Instytucje lojalnie ze sobą współpracują.

3. Postanowienia dotyczące Europejskiego Banku Centralnego i Trybunału Obrachunkowego, a także szczegółowe postanowienia dotyczące innych instytucji znajdują się w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

4. Parlament Europejski, Rada i Komisja są wspomagane przez Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów, które pełnią funkcje doradcze.

Ramy instytucjonalne UE

• TUE i TFUE szczególną rolę w tym systemie powierza Radzie i Komisji - mają one zapewnić spójność działań UE i realizację jej polityk (art. 7 TFUE i art. 21 ust. 3 TUE)

• Art. 7 TFUE - „Unia zapewnia spójność swoich poszczególnych polityk i działań, uwzględniając wszystkie swoje cele i zgodnie z zasadą przyznania kompetencji.”

• Art. 21 ust. 3 TUE „(…) Unia czuwa nad spójnością różnych dziedzin jej działań zewnętrznych oraz nad ich spójnością z innymi politykami Unii. Rada i Komisja, wspomagane przez wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, zapewniają tę spójność oraz współpracują w tym celu.”

Równowaga instytucjonalna UE

• na pojęcie/zasadę równowagi instytucjonalnej składają się następujące trzy elementy:

- autonomia każdej instytucji konieczna do wykonywania przez nią zadań;

- generalny zakaz przekazywania własnych uprawnień innej instytucji;

- konieczność brania pod uwagę uprawnień innych instytucji w procesie podejmowania własnych zadań.

• zasada ta dotyczy funkcjonowania Unii jako całości

• dotyczy również funkcji poszczególnych instytucji

Rozwój systemu instytucjonalnego WE/UE

• 1951/1952 Traktat Paryski EWWiS

- instytucje EWWiS - Specjalna Rada Ministrów, Wysoka Władza, Zgromadzenie Wspólne, Trybunał Sprawiedliwości, Komitet Konsultacyjny

• 1957/1958 Traktaty Rzymskie EWG i EWEA

- instytucje EWWiS - jak wyżej

- instytucje EWG - Rada Ministrów, Komisja

- instytucje EWEA - Rada Ministrów, Komisja

- wspólna instytucja doradcza EWG i EWEA - Komitet Ekonomiczny i Społeczny EWG i EWEA

- Instytucje wspólne dla trzech Wspólnot - Zgromadzenie Europejskie, Trybunał Sprawiedliwości

Rozwój systemu instytucjonalnego WE/UE (2)

• 1965/1967 tzw. Traktat fuzyjny - tworzy jednolity system instytucjonalny dla trzech Wspólnot składający się z:

- Rady Wspólnot Europejskich

- Komisji Wspólnot Europejskich

• Zgromadzenia Europejskiego

• Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich

- Komitetu Konsultacyjnego EWWiSą

- Komitetu Ekonomicznego i Społecznego EWG i EWEA

Rozwój systemu instytucjonalnego WE/UE

• 1974 r. - decyzja o regularnych spotkaniach na szczycie pod nazwą Rady Europejskiej

• 1975/1977 r. - na mocy tzw. traktatu brukselskiego został powołany Trybunał Obrachunkowy

• 1986/1987 r. - Jednolity Akt Europejski

• sformalizowanie Rady Europejskiej (nie traktowana jako instytucja)

• nazwa Parlament Europejski wprowadzona do traktatów

• decyzja o utworzeniu Sądu Pierwszej Instancji (1988 r.)

Rozwój systemu instytucjonalnego WE/UE

• 1992/1993 - Traktat o Unii Europejskiej - „jednolite ramy instytucjonalne UE”

• Rada Europejska (nowe role)

• Rada Unii Europejskiej

• Komisja Wspólnot Europejskich

• Parlament Europejski

• Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich

• Trybunał Obrachunkowy (po raz pierwszy w traktatach)

• Komitet Konsultacyjny EWWiS

• Komitet Ekonomiczny i Społeczny WE i EWEA

• Komitet Regionów (nowa instytucja doradcza)

Rozwój systemu instytucjonalnego WE/UE

• 1997/1999 - Traktat Amsterdamski - nie udało się przeprowadzić planowanej reformy instytucjonalnej

• 2001/2003 - Traktat Nicejski - ratyfikacja TN zamyka zmiany instytucjonalne niezbędne do przystąpienia nowych państw członkowskich

• 2007/2009 - Traktat Lizboński - „nowa/stara” struktura instytucjonalna: Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości UE, Trybunał Obrachunkowy, Komitet Regionów, Komitet Ekonomiczny i Społeczny, Europejski Bank Centralny

Poziomy decydowania w UE wg J. Peterson, E. Bomberg

• w ujęciu systemowo-decyzyjnym

• Poziom decyzji suprasystemowych -strategicznych - traktaty, IGC, Rada Europejska

• Poziom decyzji systemowych - prawo wtórne, procedury legislacyjne, Rada UE-Komisja-Parlament Europejski

• Poziom decyzji subsystemowych - decyzje wykonawcze, komitologia

Decyzje suprasystemowe

• Mechanizm międzyrządowy oparty na konsensusie

• „Decyzje tworzące historię”

• Racjonalność polityczna

• Umowy pakietowe

• Formuła IGC (Intergovernmental Conference)

• Rada Europejska i Rada

• Prezydencja UE

• Orzecznictwo ETS

• Perspektywy finansowe

• „szczególny splot wysokiej polityki”

Decyzje systemowe

• Podstawa prawna w Traktatach

• Mechanizm wspólnotowy

• „Decyzje ustalające politykę”

• Racjonalność polityczna i technokratyczna

• Procedury legislacyjne

• Fazy systemowego procesu decyzyjnego

• Faza inicjowania polityki / decyzji

• Faza decydowania

• Faza implementacji polityki

Faza inicjowania polityki

• Kształtowanie środowiska decyzyjnego (problem tzw. agenda setting)

• Aktorzy:

• Komisja - komitety eksperckie,

• rządy - ministerstwa;

• narodowe grupy interesu,

• europejskie transnarodowe grupy interesu, sieci polityczne,

• instytucje UE

• Lobbing w Komisji i Parlamencie

Faza decydowania

• Procedury legislacyjne (po TL)

• zwykła procedura prawodawcza art. 289 i 294 TFUE

• zgody (zob. art. 218 TFUE)

• specjalna procedura prawodawcza art. 289 TFUE (np. art. 314 TFUE - procedura budżetowa)

• Proces decyzyjny w Komisji

• Proces decyzyjny w Parlamencie E.

• Proces decyzyjny w Radzie UE

Art. 289 TFUE - Procedury prawodawcze

1. Zwykła procedura prawodawcza polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji wspólnie przez Parlament Europejski i Radę na wniosek Komisji. Procedurę tę określa artykuł 294.

2. W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach przyjęcie rozporządzenia, dyrektywy lub decyzji przez Parlament Europejski z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem Parlamentu Europejskiego stanowi specjalną procedurę prawodawczą.

3. Akty prawne przyjmowane w drodze procedury prawodawczej stanowią akty prawodawcze.

4. W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach akty prawodawcze mogą być przyjmowane z inicjatywy grupy Państw Członkowskich lub Parlamentu Europejskiego, na zalecenie Europejskiego Banku Centralnego lub na wniosek Trybunału Sprawiedliwości lub Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

Faza implementacji - decyzje subsystemowe

• „Decyzje kształtujące politykę”

• Dominująca racjonalność technokratyczna

• Komitologia (~ 250/1830)

• Komitety doradcze

• Komitety zarządzające

• Komitety regulacyjne

• Implementacja przez rządy i Komisję

• Agencje wykonawcze (6), wspólne przedsięwzięcia (6)

G. F. Schäfer - koncepcja cyklu politycznego w UE

Pojedynczy cykl podzielił na trzy główne fazy:

• fazę kształtowania polityki (policy development), w której Komisja występuje z inicjatywą prawodawczą;

• fazę decydowania politycznego (policy decision), w której Rada lub Parlament Europejski i Rada uchwalają akt prawny o charakterze podstawowym;

• fazę implementacji politycznej (policy implementation).

Faza implementacji politycznej dzieli się wewnętrznie na trzy subfazy:

• określania reguł implementacji (policy implementation rule-making), w której Komisja uchwala akty wykonawcze w stosunku do aktu podstawowego;

• zastosowania polityki (policy application), kiedy Komisja i państwa członkowskie wprowadzają akt podstawowy i akty wykonawcze do praktyki prawno-politycznej;

• ewaluacji i uaktualniania polityki (policy evaluation and update) utożsamianej z fazą kształtowania polityki w kolejnym cyklu

Międzyrządowe procedury decyzyjne

• mają konstytucyjny charakter

• procedura zmiany Traktatów (art. 48 TUE)

• zwykła procedura zmiany

• uproszczone procedury zmiany

• procedura akcesyjna (art. 49 TUE)

• procedura wystąpienia (art. 50 TUE)

• procedura ustanawiania sankcji przeciwko państwu, które poważnie i stale narusza zasady UE (art. 7 TUE)

• procedura bliższej współpracy (art. 20 TUE)

Quasi-konstytucyjne procedury

• Art. 295 TFUE - Porozumienia międzyinstytucjonalne

• Parlament Europejski, Rada i Komisja konsultują się wzajemnie oraz za wspólnym porozumieniem ustalają warunki współpracy. W tym celu mogą one, w poszanowaniu Traktatów, zawierać porozumienia międzyinstytucjonalne, które mogą mieć charakter wiążący.

Art. 352 TFUE - tzw. procedura kładki

• Szczególnym rozwiązaniem jest możliwość rozszerzenia przepisów traktatowych z mocy art. 352 TFUE jeżeli ich nie ma a są one niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk określonych w Traktatach, jednego z celów, o których mowa w Traktatach

• Sic! artykuł ten nie może służyć jako podstawa do osiągania celów związanych ze wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa, a wszelkie akty przyjęte zgodnie z niniejszym artykułem przestrzegają granic określonych w artykule 40 akapit drugi TUE

Procedury mianowania

• procedura mianowania przewodniczącego i członków Komisji (art. 134 TFUE)

• procedura mianowania członków Trybunału Obrachunkowego (art. 286 TFUE)

• procedura mianowania członków Komitetu Regionów (art. 302 TFUE) i Komitetu Ekonomicznego i Społecznego (art. 305 TFUE)

• procedura mianowania prezesa, wiceprezesów i członków Zarządu Europejskiego Banku Centralnego

• procedura mianowania sędziów i adwokatów generalnych Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji (art. 224 TWE)

• procedura mianowania Rzecznika Praw Obywatelskich (Ombudsman) (art. 195 TWE)

Decydowanie w dawnym II i III filarze UE

• Inicjatywa - Rada Europejska, rządy, Komisja

• Decyzja - Rada UE

• Implementacja - Rada UE, rządy, Komisja

• Rola Parlamentu i Trybunału

Miękkie metody decydowania w UE

• Geneza problemu

• Otwarta metoda koordynacji

• Metoda samoregulacji

• Metoda współregulacji

• Inne metody

Podsumowanie

• Cechy decydowania w UE

• Kombinacja reguł/procedur i praktyki

• Kombinacja instytucji formalnych i nieformalnych

• Przyszłe problemy i rozwiązania

Traktat Nicejski vs. Traktat Lizboński

• Traktat Nicejski

• łatwiejsze blokowanie decyzji

• mniejsze dysproporcje siły państw

• małe społeczne zrozumienie procesu decydowania

• Traktat Lizboński

• łatwiejsze podejmowanie decyzji (większa efektywność decyzyjna);

• przesunięcie władzy do dużych państw;

• większa czytelność procesu decydowania.

W4 - System finansowania UE

Plan wykładu

• ogólna charakterystyka systemu i budżetu ogólnego

• zasady tworzenia budżetu i procedura budżetowa

• dochody budżetu ogólnego

• wydatki budżetu ogólnego

• perspektywa finansowa 2007-2013

• kontrola finansowa

Ogólna charakterystyka systemu i budżetu ogólnego   

• system finansowania UE składa się z kilku elementów:

• budżetu ogólnego (dochody i wydatki UE i EWEA)

• Europejskiego Funduszu Rozwoju

• tzw. budżetów satelitarnych (budżety agencji wspólnotowych; budżet Agencji Zaopatrzenia EWEA)

• ! poza budżetem jest Europejski Bank Inwestycyjny i operacje pożyczkowe Komisji na międzynarodowym rynku finansowym

• w całym systemie najważniejszą rolę odgrywa budżet ogólny

• budżet ogólny UE jest instrumentem, w którym dla każdego roku budżetowego określa się i dopuszcza łączne kwoty dochodów i wydatków uznanych za niezbędne dla UE oraz EWEA

• TUE nie przewiduje pełnego włączenia do b.o. finansowania działań związanych z WPZiB

• b.o. ma niewielkie rozmiary - nie stanowi on znaczącego instrumentu redystrybucji pomiędzy p. czł., chociaż dla niektórych państw odgrywa ważną rolę

• fazy rozwoju b.o.

• 1958-1970 - WE finansowane wyłącznie z wpłat państw członkowskich

• 1970 (21.04) RE w Luksemburgu - decyzja o wprowadzeniu od 1971 r. systemu środków własnych: TOR (tradycyjne środki własne: cła, opłaty rolne i opłaty cukrowe) + VAT

• 1975 - tzw. II traktat budżetowy (traktat brukselski) - utworzenie Trybunału Obrachunkowego

• 1979 po raz pierwszy wpłaty z tytułu podatku VAT

• 1984 RE w Fontainebleau -

• decyzja o pobieraniu jednakowego procentu od PNB p. czł. (tzw. stawka jednolita);

• stabilizacja finansów WE;

• decyzja o wprowadzeniu rabatu dla W. Brytanii

• 1999 RE w Berlinie

• reforma budżetowa (pakiet w ramach Agendy 2000)

• przyjęcie perspektywy finansowej na lata 2000-2006

• 2004 rozszerzenie UE o 10 państw

• 2005 (15-16.12) RE w Brukseli - przyjęcie perspektywy finansowej na lata 2007-2013

• 2006 (14.06) Porozumienia międzyinstytucjonalne na temat dyscypliny budżetowej i usprawnienia procedury budżetowej 2007-2013

• 2008/2009 tzw. kompleksowy przegląd budżetu

• 2009 - zmiana procedury budżetowej na mocy TL (kompetencja PE do wnoszenia poprawek do wydatków obligatoryjnych i nieobligatoryjnych, dwa czytania projektu w PE, skrócenie procedury w czasie)

• 19.10.2010 raport Komisji z przeglądu budżetu (COM(2010) 700 final) - Komisja przedstawiła nowe propozycje dotyczące źródeł finansowania i wydatków unijnych szczegółową analizę różnych „europodatków” do połowy 2011 r.

Wieloletnie ramy finansowe UE

• Artykuł 312 TFUE

• wieloletnie ramy finansowe mają na celu zapewnienie dokonywania wydatków Unii w sposób usystematyzowany i w granicach jej zasobów własnych.

• ramy ustala się na okres co najmniej pięciu lat. (sic! w praktyce na 7 lat)

• roczny budżet Unii jest zgodny z wieloletnimi ramami finansowymi

• Rada przyjmuje je w formie rozporządzenia, stanowiąc zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą (Rada stanowi jednomyślnie po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, który stanowi większością głosów wchodzących w jego skład członków. Rada Europejska może jednomyślnie przyjąć decyzję upoważniającą Radę do stanowienia tego rozporządzenia większością kwalifikowaną)

• ramy finansowe określają kwoty rocznych pułapów środków na zobowiązania z podziałem na kategorie wydatków oraz rocznego pułapu środków na płatności (kategorie wydatków, w liczbie ograniczonej, odpowiadają głównym sektorom działalności Unii)

• ramy finansowe zawierają wszelkie inne postanowienia wymagane dla prawidłowego prowadzenia rocznej procedury budżetowej.

• Ramy finansowe obowiązują w WE/UE od 1988 roku:

• I czteroletnia lata 1988-1992,

• II siedmioletnia lata 1993-1999,

• III siedmioletnia lata 2000-2006,

• IV siedmioletnia lata 2007-2013.

Zasady tworzenia i wykonywania budżetu UE

Budżet tworzy się i wykonuje zgodnie z zasadami:

• jednolitości i rzetelności budżetowej - całokształt dochodów oraz wydatków Unii pokrywanych z budżetu ujęty jest w jednym dokumencie

• jednoroczności - budżet jest przyjmowany każdorazowo na jeden rok budżetowy, zarówno środki na pokrycie zobowiązań, jak i na pokrycie płatności na dany rok budżetowy muszą być zasadniczo wykorzystane w trakcie tego roku

• równowagi - prognozy dochodów w danym roku budżetowym muszą być równe środkom na pokrycie płatności na ten rok: zaciąganie długu w celu pokrycia ewentualnego deficytu budżetowego jest niezgodne z systemem środków własnych i jest niedozwolone

• wyrażania dochodów i wydatków w euro - budżet sporządza się i wykonuje w euro; w euro przedstawia się również rozliczenia

• uniwersalności - łączna kwota dochodów musi pokryć łączne środki na pokrycie płatności, z wyjątkiem ograniczonej liczby pozycji dochodów, które są przeznaczone na sfinansowanie konkretnych pozycji wydatków. Wszystkie dochody i wydatki uwzględnia się w budżecie w pełnej wysokości, bez dokonywania jakichkolwiek korekt między nimi

• specyfikacji - każda pozycja środków musi mieć konkretne przeznaczenie i być przypisana do konkretnego celu, aby uniknąć ewentualnych pomyłek między różnymi środkami

• należytego zarządzania finansami - definiowana poprzez odwołanie do gospodarności, skuteczności i efektywności

• przejrzystości - budżet ustanawia się przy zapewnieniu rzetelnej informacji o jego wykonaniu i rozliczeniu

• środki i zasoby są przedstawione w budżecie według ich przeznaczenia (budżet zadaniowy) w celu zwiększenia przejrzystości zarządzania budżetem w odniesieniu do celów należytego zarządzania finansami, w szczególności do efektywności i skuteczności.

• Artykuł 313 TFUE - Rok budżetowy rozpoczyna się 1 stycznia i kończy 31 grudnia.

Procedura budżetowa (art. 314 TFUE)***

• Budżet stanowią Parlament Europejski i Rada zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą

• przed 1 lipca każda instytucja, z wyjątkiem EBC, sporządza swój preliminarz wydatków na następny rok budżetowy. Komisja łączy te preliminarze w projekt budżetu, który może zawierać różne warianty preliminarzy.

• nie później niż 1 września Komisja przedkłada wniosek zawierający projekt budżetu Parlamentowi Europejskiemu i Radzie. Komisja może zmieniać projekt budżetu w toku procedury do czasu powołania komitetu pojednawczego PE i Rady.

• nie później niż 1 października Rada przyjmuje stanowisko w sprawie projektu budżetu i przekazuje je Parlamentowi Europejskiemu. Rada w pełni informuje Parlament Europejski o powodach, które doprowadziły ją do przyjęcia jej stanowiska.

• jeżeli w terminie 42 dni od tego przekazania Parlament Europejski:

• a) zatwierdzi stanowisko Rady, budżet zostaje przyjęty;

• b) nie podejmie decyzji, budżet uważa się za przyjęty;

• c) przyjmie większością głosów wchodzących w jego skład członków poprawki, zmieniony projekt jest przekazywany Radzie i Komisji. Przewodniczący Parlamentu Europejskiego w porozumieniu z przewodniczącym Rady niezwłocznie zwołuje komitet pojednawczy. Jednak komitet pojednawczy nie zbiera się, jeżeli w terminie 10 dni od przekazania projektu, Rada poinformuje Parlament Europejski o przyjęciu wszystkich jego poprawek.

• Komitet pojednawczy, w którego skład wchodzą członkowie Rady lub ich przedstawiciele oraz taka sama liczba członków reprezentujących Parlament Europejski, ma za zadanie na podstawie stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady osiągnąć porozumienie w sprawie wspólnego projektu większością kwalifikowaną członków Rady lub ich przedstawicieli oraz większością głosów członków reprezentujących Parlament Europejski, w terminie 21 dni od jego zwołania.

• Komisja uczestniczy w pracach komitetu pojednawczego i podejmuje wszelkie niezbędne inicjatywy na rzecz zbliżenia stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady.

• Jeżeli w terminie 21 dni, komitet pojednawczy doprowadzi do porozumienia w sprawie wspólnego projektu, zarówno Parlament Europejski, jak i Rada dysponują terminem 14 dni od daty tego porozumienia na przyjęcie wspólnego projektu.

• Jeżeli w terminie 21 dni komitet pojednawczy nie doprowadzi do porozumienia w sprawie wspólnego projektu, Komisja przedkłada nowy projekt budżetu.

• Jeżeli w terminie 14 dni, o którym mowa wyżej:

• a) Parlament Europejski i Rada zatwierdzą wspólny projekt lub nie podejmą decyzji, lub jeżeli jedna z tych instytucji zatwierdzi wspólny projekt, podczas gdy druga nie podejmie decyzji, budżet uznaje się za ostatecznie przyjęty zgodnie ze wspólnym projektem; lub

• b) Parlament Europejski, stanowiąc większością głosów wchodzących w jego skład członków, i Rada odrzucą wspólny projekt, lub jedna z tych instytucji odrzuci wspólny projekt, podczas gdy druga nie podejmie decyzji, Komisja przedkłada nowy projekt budżetu; lub

• c) Parlament Europejski, stanowiąc większością głosów wchodzących w jego skład członków, odrzuci wspólny projekt, podczas gdy Rada go zatwierdzi, Komisja przedkłada nowy projekt budżetu; lub

• d) Parlament Europejski zatwierdzi wspólny projekt, podczas gdy Rada go odrzuci, Parlament Europejski może, w terminie 14 dni od dnia odrzucenia projektu przez Radę i stanowiąc większością głosów wchodzących w jego skład członków i 3/5 oddanych głosów, zdecydować o potwierdzeniu wszystkich lub niektórych swoich. Jeżeli którakolwiek z poprawek Parlamentu Europejskiego nie zostanie potwierdzona, stanowisko uzgodnione w ramach komitetu pojednawczego w sprawie linii budżetowej, która jest przedmiotem tej zmiany, zostaje utrzymane. Budżet uznaje się za ostatecznie przyjęty na tej podstawie.

Kalendarz procedury budżetowej 2011

• 27.04.2010 - Komisja przedstawiła projekt budżetu (draft budget)

• 12.08 - Rada przyjęła stanowisko ws. projektu budżetu

• 28.09 - 7.10 - Komitet Budżetowy PE przyjął stanowisko

• 19.10 - PE debatował na temat budżetu

• 20.10 - PE przyjął swoje stanowisko

• 27.10 - Komitet koncyliacyjny rozpoczął pracę

• 1.11 - Ostatni dzień pracy Komitetu Koncyliacyjnego

• 15.11 - Komitet Koncyliacyjny miał przyjąć wspólny tekst (joint text)

• 22-25.11 - PE miał przyjąć budżet 2011.

Dochody budżetu ogólnego

• Decyzja Rady z dnia 7 czerwca 2007 r. w sprawie systemu zasobów własnych WE (2007/436/WE, Euratom)

• System dochodów b.o. ten można podzielić na trzy następujące kategorie:

• (1) Tradycyjne środki własne (TOR). Są to:

• cła pobierane przez państwa czł. w imieniu UE.

• wyrównawcze opłaty rolne i tzw. opłaty cukrowe

• (2) Środki oparte na wpływach z VAT. Stopa zwrotu VAT nie może przekraczać 0,5% stawki bazowej.

• (3) Środki oparte na DNB (tzw. czwarte źródło).

• środki służące do bilansowania budżetu.

• pobierane według jednolitej stawki proporcjonalnie do DNB każdego p. czł.

• nie ma określonego limitu tej stawki poza pułapem środków własnych, który ogranicza łączną sumę wszystkich środków własnych do maksimum 1,24% DNB UE.

• (4) Inne dochody

• Środki nie wydane w danym roku budżetowym stają się dochodem roku następnego

Budżet na 2010

• Wydatki zatwierdzone

• środki na zobowiązania: 141 452 827 822 EUR

• środki na płatności: 122 937 000 000 EUR

• wzrost odpowiednio o 3,57% i 8,76% w porównaniu z 2009 r.

• Dochody budżetowe 122 937 000 000 EUR

• Jednolita stawka poboru stosowana w odniesieniu do

• zasobów opartych na VAT wynosi 0,30% (z wyjątkiem Austrii, Niemiec, Niderlandów i Szwecji, dla których stawkę poboru ustalono na poziomie odpowiednio 0,225%, 0,15%, 0,10% i 0,10%),

• zasobów opartych na DNB wynosi 0,7894%.

• Budżet na 2010 r. finansowany jest w:

• 11,55 % z tradycyjnych zasobów własnych (cła i opłaty wyrównawcze od cukru),

• 11,35 % z zasobów opartych na VAT,

• 75,94 % z zasobów opartych na DNB.

• pozostałe dochody szacuje się na 1 430 296 272 EUR.

• Kwota zasobów własnych niezbędna do sfinansowania budżetu na 2010 r. odpowiada 1,03 % łącznego DNB, czyli znajduje się poniżej pułapu 1,24 % DNB obliczonego według metody opisanej w art. 3 ust. 1 decyzji Rady 2007/436/WE, Euratom z dnia 7 czerwca 2007 r. w sprawie systemu zasobów własnych Wspólnot Europejskich (Dz.U. L 163 z 23.6.2007, s. 17).

Sprawozdanie finansowe 2009 - Płatności

Wydatki administracyjne 2009

Sprawozdanie finansowe 2009 - Dochody

Wydatki budżetu UE na 2010 (w %)

• Wydatki 2010 - (Zobowiązania / Płatności) (ceny bieżące) (w mln euro)

• Trwały wzrost (konkurencyjność i spójność) - 45,4% / 38,8%

• Zarządzanie zasobami naturalnymi - 42,1% / 47,3%

• Obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość - 1,2% / 1,1%

• UE jako partner na arenie międzynarodowej - 5,6% / 6,3%

• Administracja - 5,6% / 6,4%

Budżet na 2011 (projekt)

• Wydatki

• (zobowiązania) - 142 576 437 489 EUR

• (płatności) - 130 147 211 742 EUR

• wzrost o odpowiednio 0,77% i 5,85% w porównaniu z budżetem na 2010 r.

• Dochody:

• jednolita stawka poboru stosowana w odniesieniu do zasobów opartych na VAT wynosi 0,30% (z wyjątkiem Austrii, Niemiec, Niderlandów i Szwecji, dla których stawkę poboru ustalono na poziomie odpowiednio 0,225%, 0,15%, 0,10% i 0,10%),

• stawka poboru w odniesieniu do zasobów opartych na DNB wynosi 0,7821%.

• kwota zasobów własnych niezbędna do sfinansowania budżetu na 2011 r. odpowiada 1,03% łącznego DNB (poniżej pułapu 1,23% DNB obliczonego według metody opisanej w art. 3 ust. 1 decyzji Rady 2007/436/WE, Euratom z dnia 7 czerwca 2007 r. w sprawie systemu zasobów własnych Wspólnot Europejskich (Dz.U. L 163 z 23.6.2007, s. 17).

• budżet na 2011 r. finansowany w:

• 12,89% z tradycyjnych zasobów własnych,

• 10,59% z zasobów opartych na VAT,

• 75,37% z zasobów opartych na DNB.

• pozostałe dochody szacowane na 1 491 847 660 EUR.

• 26.11.2010 Komisja przedstawiła poprawiony projekt budżetu na 2011

• całkowite płatności 126,527 mld euro (wzrost 2.9% w porównaniu do 2010),

• to jest 1,01% DNB UE27,.

• zobowiązania 141,909 mld euro (wzrost 0,3%) (margines do pułapu 1,891 mld euro)

• Komisja w raporcie z "przeglądu budżetu" wymienia sześć nowych potencjalnych pozaskładkowych "źródeł własnych" budżetu UE:

• udział w CIT,

• VAT,

• podatek od handlu emisjami CO2,

• od instytucji finansowych,

• od energii i

• od transportu lotniczego.

• część tych podatków obywatel UE zobaczyłby na płaconych przez siebie fakturach lub biletach lotniczych, a inne nie dotknęłyby bezpośrednio zwykłych ludzi.

• największe państwa UE są niechętne europodatkowi

Artykuł 317 TFUE

Komisja wykonuje budżet we współpracy z Państwami Członkowskimi

Artykuł 318 TFUE

Komisja przedkłada corocznie Parlamentowi Europejskiemu i Radzie rozliczenia za poprzedni rok budżetowy odnoszące się do wykonania budżetu. Komisja przekazuje im także bilans finansowy przedstawiający aktywa i pasywa Unii.

Artykuł 319 TFUE

1. Parlament Europejski, na zalecenie Rady, udziela Komisji absolutorium z wykonania budżetu.

Kontrola budżetowa

• Art. 325 TFUE - obowiązek zwalczania oszustw i innych nielegalnych działań finansowych spoczywa na UE i p. czł.

• Kontrola wykonania budżetu ma charakter dwuetapowy:

• I etap - odbywa się w toku wykonywania budżetu (kontrolerzy finansowi i księgowi w instytucjach; sprawozdanie Komisji z wykonania b.o. oraz bilans finansowy)

• II etap - odbywa się po zakończeniu roku finansowego (Trybunał Obrachunkowy - kontrola wykonania budżetu; Rada i Parlament Europejski - na podstawie rekomendacji Rady przyjętej QMV Parlament udziela Komisji absolutorium z wykonania budżetu)

• 1988 r. powołanie UCLAF (Commisssion's Unit for the Coordination of Fraud Prevention) - Jednostka Komisji ds. Koordynacji Zwalczania Nadużyć Finansowych

• 1999 (1.06) UCLAF zastąpiony przez OLAF (European Anti-Fraud Office) - Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych

Płatnicy budżetu ogólnego (2010)

• Płatnicy (plan 2010):

• Niemcy (ok. 23,7 mld euro), Francja (20,3), Włochy (16,2), W. Brytania (13,2), Hiszpania (11,3), Niederlandy (6,1), … Malta (0,06)

• Rabat brytyjski 2010 r.: 3,959 mld euro

• (obciążenie dla Polski 155,5 mln euro)

• Płatnicy netto (rozliczenie końcowe 2009 w mld euro)

• Niemcy (6,36); Francja (5,87); Włochy (5,06); W. Brytania (1,9); Belgia (1,66); Holandia (1,17); Dania (0,97); Finlandia (0,54); Austria (0,4); Szwecja (0,09); Irlandia (0,04); Luksemburg (0,1); Cypr (0,002)

• Beneficjenci netto (rozliczenie końcowe 2009)

• Polska (6,34); Grecja (3,12); Węgry (2,72); Portugalia (2,15); Rumunia (1,7); Czechy (1,7); Litwa (1,5); Hiszpania (1,18); i poz.

• Polska wpłata do budżetu:

• 2004 - 1,24 mld euro;

• 2005 - 2,34 mld euro,

• …

• 2008 - 3,19 mld euro

• 2010 - 3,21 mld euro (2,64% zasobów własnych budżetu UE)

W5 - Wspólna polityka handlowa

Plan wykładu

• uwagi ogólne

• unia celna i system celny (Wspólna Taryfa Celna, Kodeks Celny, średnie stawki celne)

• charakterystyka WPH (zasady, rodzaje umów handlowych, ochrona rynku)

• tzw. piramida preferencji handlowych WE

Unia celna

• podstawa traktatowa - art. 3 TFUE, art. 28-33 TFUE

• art. 28 TFUE - unia celna jest podstawą UE

• oznacza zniesienie ceł i opłat o skutku równoważnym do ceł pomiędzy państwami członkowskimi oraz ustanowienie wspólnej zewnętrznej taryfy celnej wobec państw trzecich i - w konsekwencji - wprowadzenie w stosunku do nich wspólnej polityki handlowej.

• celem unii jest zapewnienie swobodnego przepływu towarów wewnątrz Wspólnoty, poprzez usunięcie wszelkich przeszkód faktycznych i prawnych, które mogłyby taką swobodę naruszyć.

• najważniejszym instrumentem unii celnej jest Wspólna Taryfa Celna.

Unia celna - geneza (1)

• zrealizowana 1.07.1968 r.

• (zamrożono opłaty celne i wszelkie restrykcje pomiędzy p. czł. WE (klauzula standstill), potem stopniowo je znoszono do końca okresu przejściowego, tzn. do północy 31.12.1969 r.

• Rozporządzeniem Rady wprowadzono wspólną taryfę celną dla towarów pochodzących z krajów trzecich (średnia arytmetyczna taryf p. czł.)

• Wspólna Polityka Handlowa (WPH) wobec krajów trzecich została wprowadzona przez Wspólnotę 1.01.1970 r.

• 1.01.1993 r. (utworzono rynek wewnętrzny) zniesiono wszelkie dokumenty i formalności celne na przejściach granicznych wewnętrznych.

• Sic! UE nie posiada własnej administracji celnej. Kontrola i odprawy graniczne dokonywane są przez służby celne państw członkowskich.

Unia celna - geneza (2)

• W 1992 r. całe prawodawstwo celne WE/UE zostało połączone we Wspólnotowy Kodeks Celny (Community Customs Code) rozporządzeniem Rady nr 2913/92.

• W 2008 przyjęty został zmodernizowany kodeks celny (Rozporządzenie PE i Rady (WE) nr 450/2008 z dnia 23 kwietnia 2008 r. ustanawiające wspólnotowy kodeks celny (zmodernizowany kodeks celny))

Wspólna Taryfa Celna (1)

• WTC zawiera obecnie tylko stawki konwencyjne (dotyczą importu z państw WTO oraz tych, którym WE przyznała KNU).

• wysokość stawek celnych w WTC wzrasta wraz ze stopniem przetworzenia produktu.

• Stawki: średnia - 6,5%; dla towarów przemysłowych - 3,7%; dla towarów rolnych - 16,6%

• Zróżnicowanie stawek celnych ze względu na kraj pochodzenia wynika z  bardzo rozbudowanego systemu preferencji celnych UE w imporcie z krajów trzecich. 

• Wysokość stawek ustalana jest:

• jako odsetek obliczany od wartości towaru (ad valorem),

• jako stała kwota za sztukę importowanego towaru (tzw. cła specyficzne),

• w sposób alternatywny (kombinowany).

Wspólna Taryfa Celna (2)

• Znaczna część pozycji taryfowych ma stawki związane w stosunku do państw WTO, co oznacza że wysokość ceł na towary tych państw może być podwyższona tylko zgodnie z procedurami WTO

• WTC jest oparta na zharmonizowanej nomenklaturze zgodnej z konwencją brukselską z 1983 roku, uzupełnionej o Nomenklaturę Scaloną i Zintegrowaną Taryfę Celną WE

• Od 1.01.2004 r. obowiązuje w UE rozporządzenie Komisji (WE) nr 1789/2003 z dnia 11.09.2003 r. zmieniające rozporządzenie Rady (EWG) nr 2658/87 w sprawie nomenklatury taryfowej i statystycznej oraz Wspólnej Taryfy Celnej

Wspólna Taryfa Celna (3)

• corocznie publikowana w Dzienniku Urzędowym UE, seria C

• codziennie aktualizowana baza stawek celnych (TARIC) na stronie internetowej: http://ec.europa.eu/taxation_customs/common/databases/taric/index_en.htm

Wspólna Taryfa Celna (4)

• Szczególne środki wspólnotowe określone w art. 2 Rozp. Rady nr 2658/87 i przedstawione w TARIC to:

• Zawieszenia taryfowe

• Kontyngenty taryfowe

• Preferencje taryfowe (włączając kontyngenty i plafony)

• System ogólnych preferencji taryfowych mających zastosowanie do krajów rozwijających się

• Cła antydumpingowe i wyrównawcze

• Opłaty wyrównawcze

• Elementy rolne

• Wartości jednostkowe

• Ceny referencyjne i minimalne

• Zakazy przywozu

• Ograniczenia przywozowe

Wspólna polityka handlowa (WPH)

• Podstawa traktatowa - art. 3 TFUE, art. 206-207 TFUE, art. 218 TFUE

• WPH reguluje stosunki gospodarcze między Wspólnotą Europejską a państwami trzecimi. Jej celem jest oddziaływanie na rozmiary, kierunki oraz strukturę obrotów handlowych Wspólnoty z zagranicą.

• WPH obejmuje również umowy w dziedzinie handlu usługami i handlowe aspekty własności intelektualnej w zakresie, w jakim te umowy nie wykraczają poza wewnętrzne kompetencje Wspólnoty

Główne zasady WPH (1)

• określone w końcu lat 50., do dziś nie uległy znaczącym zmianom

• Zgodnie z art. 207 TFUE

1. Wspólna polityka handlowa jest oparta na jednolitych zasadach, w szczególności w odniesieniu do zmian stawek celnych, zawierania umów celnych i handlowych dotyczących handlu towarami i usługami oraz do handlowych aspektów własności intelektualnej, bezpośrednich inwestycji zagranicznych, ujednolicenia środków liberalizacyjnych, polityki eksportowej, a także handlowych środków ochronnych, w tym środków podejmowanych w przypadku dumpingu lub subsydiów. Wspólna polityka handlowa prowadzona jest zgodnie z zasadami i celami działań zewnętrznych Unii.

Główne zasady WPH (2)

• zgodnie z opinią ETS lista tych zasad nie jest wyczerpująca - w 1994 r. ETS wydał opinię, że przepisy art. 133 TWE (dziś 207 TFUE) dotyczą także wymiany towarowej, transgranicznego świadczenia usług (bez przepływu osób), środków ochronnych na granicy wobec podrabianych produktów oraz innych naruszeń własności intelektualnej.

• przepisy art. 207 TFUE stosują się również do „negocjacji i zawierania umów odnoszących się do handlu usługami oraz handlowych aspektów własności intelektualnej”

• porozumienie nie może być zawarte przez Radę, jeśli zawiera ono postanowienia, które wykraczałyby poza wewnętrzne kompetencje UE, w szczególności prowadząc do harmonizacji prawa lub regulacji państw członkowskich w dziedzinie, w której traktat wyklucza taką harmonizację.

Art. 218 TFUE - podstawa zawierania umów

• dot. on zawierania umów przez UE z państwem trzecim, grupą państw, jak i z org. międzyn.

• poza ogólną regułą QMV w Radzie, jednomyślność jest wymagana, jeśli porozumienie dotyczy stowarzyszenia (art. 217 TFUE) lub obejmuje dziedziny, dla których jest wymagana jednomyślność.

• obowiązuje (wyjątki w art. 218 TFUE) zasada konsultacji / wyrażania opinii przez Parlament. Procedura zgody (assent) stosowana jest do umów o stowarzyszeniu, innych umów ustanawiających specyficzne ramy instytucjonalne, porozumień mających poważne implikacje budżetowe dla WE oraz umów prowadzących do zmiany aktu prawnego przyjmowanego w ramach procedury współdecydowania z Parlamentem Europejskim.

• Rada, Komisja, Parlament lub p. czł. Unii mogą zwrócić się z prośbą o opinię do ETS w sprawie zgodności przygotowywanego porozumienia z TUE. Jeśli opinia ta jest negatywna, to umowa może wejść w życie tylko zgodnie z art. 48 TUE (dot. procedury wprowadzania zmian do traktatów, na mocy których funkcjonuje UE).

Realizacja WPH

• prowadzenie WPH należy do wyłącznej kompetencji UE

• w TWE podkreśla się podstawową rolę Komisji Europejskiej w dziedzinie tej polityki.

• do Komisji należy przygotowanie propozycji wdrażających wspólną politykę handlową oraz negocjowanie porozumień z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi.

• umowy dotyczące handlu usługami kulturalnymi, audiowizualnymi, edukacyjnymi, socjalnymi oraz zdrowotnymi nadal wchodzą w zakres kompetencji dzielonych między Wspólnotę i państwa członkowskie.

Ochrona rynku UE

• UE może stosować różne środki tzw. protekcji uwarunkowanej, czyli dopuszczalnej, gdy spełnione zostaną określone przesłanki, np. wyrządzenie szkody krajowemu przemysłowi lub groźba jej wyrządzenia.

• do środków takiej protekcji o charakterze defensywnym (Trade Defence Instruments) zaliczane są postępowania:

• antydumpingowe

• antysubwencyjne

• ochronne przed nadmiernym importem

postępowanie antydumpingowe (1)

• stosowane, gdy zagraniczny producent sprzedaje na obszarze UE towar poniżej porównywalnej ceny podobnego towaru na swoim rynku krajowym lub poniżej kosztów produkcji.

• Komisja wszczyna p. a. z własnej inicjatywy lub na wniosek przemysłu Wspólnoty (wszyscy producenci podobnego produktu reprezentujący co najmniej 25% całkowitej produkcji tego produktu; wniosek musi zyskać poparcie producentów reprezentujących co najmniej 50% produkcji).

• w pewnych przypadkach cło antydumpingowe może zostać zastąpione tzw. zobowiązaniem cenowym do przestrzegania przez eksportera minimalnego poziomu cen eksportowych.

• złamanie zobowiązania powoduje natychmiastowe nałożenie cła antydumpingowego.

postępowanie antydumpingowe (2)

• cła antydumpingowe i zobowiązania cenowe ustalane są na 5 lat i w wyniku postępowania weryfikacyjnego mogą być przedłużone o kolejne 5 lat.

• od decyzji Komisji i Rady przysługują odwołania na drodze administracyjnej (Komisja) lub sądowej (Sąd Pierwszej Instancji i ETS).

postępowanie antysubwencyjne

• stosowane, gdy rząd lub instytucja publiczna kraju eksportera (kraju pochodzenia) bezpośrednio lub pośrednio udziela eksporterowi subsydiów do produkcji, eksportu lub przewozu.

• do subsydiów zalicza się m.in.: dotacje, pożyczki na warunkach preferencyjnych, gwarancje kredytowe, zwolnienia z podatków.

• środki odwetowe mogą być podejmowane tylko w stosunku do tzw. subsydiów specyficznych.

• Komisja wszczyna postępowanie na wniosek producentów.

• w wyniku p. a. Komisja lub Rada nakładają tzw. środki wyrównawcze (cła tymczasowe, zobowiązania cenowe, cła wyrównawcze).

postępowania ochronne przed nadmiernym importem

• stosowane, gdy towar jest importowany na obszar UE w tak zwiększonych ilościach i/lub na takich warunkach, że może to wyrządzić poważną szkodę producentom Wspólnoty lub grozić jej wyrządzeniem.

• do środków ochronnych zalicza się: ograniczenie okresu ważności dokumentów importowych, zmianę zasad importu kwestionowanego towaru, kontyngenty.

• skargę wnoszą państwa członkowskie.

• w krytycznych sytuacjach można również zastosować tymczasowy środek ochronny w postaci podwyższonego cła na maksimum 200 dni lub środek nadzoru nad importem.

• o stosowaniu środków ochronnych decyduje Komisja lub Rada na wniosek Komisji.

przeciwdziałanie barierom w handlu

• Instrumentem WPH chroniącym rynek wewnętrzny jest też przeciwdziałanie barierom w handlu niezgodnym z porozumieniami międzynarodowymi, regulowane rozp. Rady nr 3286/94 (Trade Barriers Regulation).

• umożliwia ono wsparcie przemysłu UE w wypadku stwierdzenia stosowania wobec producentów unijnych niezgodnych z porozumieniami międzynarodowymi barier w dostępie do rynków państw trzecich.

• decyzję o zastosowaniu odpowiednich środków podejmuje Rada na wniosek Komisji.

Specjalna klauzula ochronna w rolnictwie

• dla produktów rolnych objętych taryfikacją w ramach Rundy Urugwajskiej UE zastrzegła możliwość użycia tzw. specjalnej klauzuli ochronnej (Special Safeguard - SSG), przewidzianej w Porozumieniu o rolnictwie.

• SSG ma służyć zapewnieniu minimalnego poziomu ochrony krajowego rynku, po taryfikacji instrumentów pozataryfowych, w sytuacjach znacznych spadków cen na rynkach światowych lub dużego wzrostu importu.

• SSG jest postrzegana jako zmodyfikowana wersja opłat wyrównawczych.

• mogą korzystać z niej wszyscy członkowie WTO.

• dodatkowa opłata celna może być wprowadzona albo wtedy, gdy import danego produktu przekroczy tzw. wielkość progową (trigger quantities), albo gdy cena importowa cif danego towaru jest niższa od ceny progowej (trigger price).

Jednolite zasady w eksporcie z UE

• polegają na niewprowadzaniu ograniczeń (od 1970 r.)

• Istnieją wyjątki, mające na celu:

• zapobieganie niedoborom podstawowych produktów na rynku lub łagodzenie ich

• skutków, a także wynikające z nadzwyczajnej sytuacji na rynku,

• zapobieganie niekontrolowanemu wywozowi dóbr rzadkich, np. dóbr kultury,

• ochronę wynikającą z zasad moralności, ochrony zdrowia i życia ludzi, zwierząt i roślin itp. (stosowaną na mocy tzw. klauzuli ogólne wyjątki),

• zapewnienie bezpieczeństwa międzynarodowego,

• ochronę własności przemysłowej i handlowej,

• przeciwdziałanie nieprzewidzianym praktykom oraz ochronę interesu Wspólnoty.

• stosowane w tych przypadkach środki ochronne przyjmują formę zakazu eksportu, pozwoleń wywozu (authorisation), licencji wywozowych lub nadzoru statystycznego.

Umowy handlowe (1)

• dwa typu umów WE:

• handlowe

• mieszane

• rodzaje umów handlowych są wynikiem zróżnicowanej polityki handlowej prowadzonej wobec państw trzecich (grup państw).

• umowy handlowe mają charakter:

• niepreferencyjny (regulują handel zgodnie z zasadą KNU)

• preferencyjny (przewidują określone ułatwienia w handlu pomiędzy UE a drugą stroną lub jednostronne udzielenie przez UE takich ulg drugiej stronie)

Umowy handlowe (2)

• umowy handlowe - procedura w art. 218 TWE z uwzględnieniem Tytułu „Wspólna polityka handlowa” (art. 206-207 TFUE).

• oprócz umów handlowych UE jednostronnie przyznaje pewne ułatwienia państwom słabiej rozwiniętym w ramach systemu powszechnych preferencji celnych GSP (Generalized System of Preferences).

Umowy mieszane

• dwa typy:

• umowy o handlu i współpracy (umowy o partnerstwie i współpracy tzw. PCA (Partnership and Cooperation Agreement) zawarte z państwa WNP)

• umowy stowarzyszeniowe:

1. umowy ustanawiające stowarzyszenie na mocy 218 TFUE z pozaeuropejskimi państwami i terytoriami, które utrzymują szczególne stosunki z UE tzw. kraje AKP; cel stowarzyszenia - wspieranie rozwoju ekonomicznego i społecznego i ustanowienie bliskich kontaktów gospodarczych

2. układy na mocy art. 217 TFUE charakteryzujące się wzajemnością praw i obowiązków, wspólnymi działaniami i szczególnymi procedurami np. tzw. układy europejskie z państwami EŚW

tzw. piramida preferencji handlowych WE

• wg kryterium malejących preferencji:

• unia celna między WE a partnerem (3 - Turcja, Andora, San Marino) np. unia celna z Turcją od 1.01.1996 r. dot. towarów przemysłowych i przetworzonych artykułów rolnych

• quasi rynek wewnętrzny np. EOG od 1.01.1994 r.

• strefa wolnego handlu między WE a partnerem np. z Bułgarią i Rumunią jako p. kandydującymi i stowarzyszonymi, p. śródziemnomorskie, z Mercosur

• jednostronne preferencje handlowe np. z 78 państwami AKP - umowa z Cotonu 23.06.2000 r./ od 2008 r. umowy o partnerstwie gospodarczym (Economic Partnership Agreements - EPAs),

• jednostronne preferencje celne GSP np. z AKP, WNP i in. (łącznie 178 „krajów”)

• brak preferencji, stosunki handlowe na poziomie KNU tj. zasadach systemu GATT/WTO np. USA, Japonia i inne p. rozwinięte

• traktowanie dyskryminacyjne np. Białoruś

• Komisja Europejska ma nową strategię w polityce handlowej. Unia będzie chciała otworzyć jak najwięcej nowych rynków dla dwustronnego wolnego handlu

• Peter Mandelson, unijny komisarz ds. handlu - Europa jest największym na świecie eksporterem towarów i usług, ale ryzykujemy utratę tej pozycji, jeśli nie będziemy się dostosowywać do zmian globalnych

• Mandelson chce, by Unia:

• zawierała coraz więcej dwustronnych porozumień o wolnym handlu, przede wszystkim z szybko rosnącymi rynkami Azji (Korea Południowa, Indie),

• Unia mocniej walczyła z piractwem intelektualnym i

• naciskała na otwarcie rynku zamówień publicznych dla firm europejskich (to 10-25% PKB tych krajów)

• do współpracy z Chinami Bruksela ma stworzyć osobną strategię.

• nie tylko eksport jest ważny w nowej strategii - jak zaznaczył komisarz Mandelson, Bruksela powinna wystrzegać się protekcjonizmu

• Dotychczas największe nadzieje Bruksela pokładała w negocjacjach handlowych prowadzonych na forum Światowej Organizacji Handlu (WTO). Jednak państwa WTO nie potrafią się porozumieć, jak, o ile i na co obniżać cła na świecie. Dlatego Unia - pomimo zapewnień, że nadal pragnie porozumienia w WTO - chce też działać na własną rękę.

W6 - Wspólny rynek

etapy integracji ekonomicznej wg B. Balassy

• strefa wolnego handlu

• zniesienie ceł i niekiedy ograniczeń pozataryfowych w stosunkach między państwami tworzącymi strefę oraz

• zachowanie ich własnych, narodowych taryf w odniesieniu do państw trzecich

• unia celna

• zlikwidowanie ceł i ograniczeń w obrotach handlowych wewnątrz unii i

• wprowadzenie jednolitych, wspólnych taryf celnych w obrocie zewnętrznym

• wspólny rynek

• obejmuje unię celną i jest ustanawiany dla urzeczywistnienia swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału

• unia gospodarcza i walutowa

• ścisła koordynacja polityk gospodarczych państw na rynku wewnętrznym (w zakresie stopy wzrostu gospodarczego, stabilności cen i bilansu płatniczego) oraz polityki budżetowej i fiskalnej,

• a także centralizacja polityki pieniężnej (dotyczącej emisji pieniądza, ustalenia stałych kursów wymiany walut, aż do wprowadzenia wspólnej waluty), zgodnie z zasadami gospodarki wolnorynkowej i wolnej konkurencji

• pełna integracja

• połączenie się gospodarek państwowych w jeden organizm gospodarczy, kierowany przez wspólny ośrodek władzy oraz

• powiązanie tego procesu z integracją w innych dziedzinach: polityki zagranicznej, obronnej, sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

Etapy integracji ekonomicznej w ramach WE/UE

• strefa wolnego handlu - 1.01.1958

• unia celna - 1.07.1968/1.01.1970

• rynek wewnętrzny - 1.01.1993

• unia gospodarcza i walutowa - 1.01.1999/1.03.2002 (obecnie 16 państw czł.)

• pełna integracja (unia polityczna) - ??????

Artykuł 3 TUE

1. Celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartości i dobrobytu jej narodów.

2. Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w powiązaniu z właściwymi środkami w odniesieniu do kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji, jak również zapobiegania i zwalczania przestępczości.

3. Unia ustanawia rynek wewnętrzny. Działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska. Wspiera postęp naukowo-techniczny.

Zwalcza wykluczenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość społeczną i ochronę socjalną, równość kobiet i mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw dziecka.

Wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między Państwami Członkowskimi.

Szanuje swoją bogatą różnorodność kulturową i językową oraz czuwa nad ochroną i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy.

4. Unia ustanawia unię gospodarczą i walutową, której walutą jest euro.

5. W stosunkach zewnętrznych Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli. Przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu, do wyeliminowania ubóstwa oraz do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych.

6. Unia dąży do osiągnięcia swoich celów właściwymi środkami odpowiednio do kompetencji przyznanych jej w Traktatach.

Art. 4 TUE

• Zgodnie z artykułem 5 wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich.

• Unia szanuje równość Państw Członkowskich wobec Traktatów, jak również ich tożsamość narodową, nierozerwalnie związaną z ich podstawowymi strukturami politycznymi i konstytucyjnymi, w tym w odniesieniu do samorządu regionalnego i lokalnego. Szanuje podstawowe funkcje państwa, zwłaszcza funkcje mające na celu zapewnienie jego integralności terytorialnej, utrzymanie porządku publicznego oraz ochronę bezpieczeństwa narodowego. W szczególności bezpieczeństwo narodowe pozostaje w zakresie wyłącznej odpowiedzialności każdego Państwa Członkowskiego.

• Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów.

Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii.

Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii.

Ogólne cele integracji gospodarczej

• Cele Wspólnoty obejmują całość szeroko rozumianej polityki gospodarczej i społecznej.

• Realizacja celów następuje przy użyciu określonych instrumentów prawnych, przede wszystkim poprzez utworzenie jednolitego rynku wewnętrznego oraz Unii Gospodarczej i Walutowej.

• Urzeczywistnieniu tych celów mają służyć cztery swobody (przepływu towarów, osób, usług i kapitału) oraz kilkanaście wspólnych polityk, wśród których do najważniejszych należą: polityka konkurencji, wspólna polityka handlowa, polityka transportowa, polityka rolna, polityka ochrony środowiska, a także harmonizacja prawa.

Zasady integracji gospodarczej

Zasady:

• wymienione w traktatach założycielskich,

• wykształcone w praktyce ETS.

• Do zasad traktatowych należy zaliczyć:

• zasadę niedyskryminacji ze względu na obywatelstwo (art. 18 TFUE);

• zasadę subsydiarności i związaną z nią zasadę proporcjonalności (art. 5 TUE);

• zasadę lojalności (solidarności) (art. 4 TUE).

Art. 5 TUE

1. Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności.

2. Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich.

3. Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii.

Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty narodowe czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w tym protokole.

4. Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów.

Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

Zasada niedyskryminacji ze względu na obywatelstwo (art. 18 TFUE)

• Państwa członkowskie mają obowiązek traktowania obywateli innych państw członkowskich oraz towary pochodzące z tych państw w taki sam sposób, w jaki traktują własnych obywateli oraz własne towary (tzw. zasada traktowania narodowego).

• W odniesieniu do świadczenia usług zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo powinien być interpretowany jako zakaz dyskryminacji ze względu na miejsce zamieszkania usługodawcy lub usługobiorcy. W przypadku naruszenia tej zasady osoba, której prawa zostały naruszone, może powołać się na zakaz dyskryminacji.

Zasada lojalności (solidarności) (art. 4 TUE)

• Zasada lojalności (solidarności) ma w ujęciu traktatowym dwa aspekty.

• W aspekcie pozytywnym oznacza, że państwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia wszelkich działań w celu zapewnienia skuteczności prawa wspólnotowego w ich wewnętrznej przestrzeni prawnej;

• w aspekcie negatywnym nakazuje państwom członkowskim powstrzymanie się od jakichkolwiek działań mogących podważyć skuteczność prawa wspólnotowego w prawie krajowym.

• Zasada lojalności jest bezpośrednio skuteczna, ale tylko w połączeniu z innymi przepisami traktatów założycielskich.

Zasada subsydiarności (art. 5 TUE)

• Zasada subsydiarności polega na przeniesieniu podejmowania decyzji na możliwie niski szczebel administracji. W sprawach nie należących do jej wyłącznej kompetencji Unii może podejmować działania tylko wtedy, jeśli planowany skutek nie może być osiągnięty bardziej efektywnie przez działanie na niższym szczeblu.

• Zasada skomplikowana - konieczne było sprecyzowanie jej znaczenia (Rada Europejska w konkluzjach ze szczytu w Edynburgu 11-12 grudnia 1992 r.)

• Subsydiarność jest pojęciem dynamicznym i pozbawionym bezpośredniej skuteczności, aczkolwiek podlegającym kontroli ze strony ETS.

Zasady kompetencji przyznanych oraz proporcjonalności (art. 5 TUE)

• uzupełnieniem subsydiarności są sformułowane również w art. 5 TUE zasady kompetencji przyznanych oraz proporcjonalności.

• pierwsza oznacza, że Wspólnota może działać tylko wtedy, gdy posiada ku temu odpowiednią kompetencję (regułą jest kompetencja państw, a wyjątkiem - Wspólnoty). Działanie Wspólnoty jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy dana kwestia ma charakter ponadnarodowy (transgraniczny), a działanie tylko Wspólnoty lub tylko państw byłoby sprzeczne z literą lub duchem Traktatu.

• druga oznacza, że instytucje wspólnotowe w ramach swych kompetencji mogą podejmować tylko takie działania, które są konieczne i niezbędne dla osiągnięcia zamierzonych celów określonych w prawie wspólnotowym.

Zasada równowagi instytucjonalnej

• określona w orzecznictwie ETS.

• (w związku z powtarzającymi się zarzutami deficytu demokracji) ETS sformułował zasadę równowagi instytucjonalnej; składa się na nią kilka elementów:

• instytucje UE mogą działać tylko i wyłącznie w ramach przyznanych im kompetencji;

• żadna instytucja nie może zastępować innych w działaniu;

• należy bezwzględnie przestrzegać procedur określonych przez TFUE/TUE;

• wszystkie instytucje mają również obowiązek współdziałania w celu realizacji zadań wyznaczonych przez prawo wspólnotowe.

Zasady demokratycznego państwa prawnego

• ETS wprowadził do prawa wspólnotowego wiele zasad szczegółowych, które można łącznie określić jako zasady demokratycznego państwa prawnego. Należą do nich zasady:

• nieretroaktywności prawa wspólnotowego,

• zaufania,

• pewności prawa itp.

wspólne polityki UE - przegląd

• Wspólny rynek

• Budżet

• Polityka badawczo-rozwojowa

• Polityka energetyczna

• Polityka ochrony konkurencji

• Polityka ochrony środowiska

• Polityka podatkowa

• Polityka regionalna (strukturalna, spójności)

• Polityka rozwoju przedsiębiorczości

• Polityka w dziedzinie edukacji i szkoleń zawodowych

• Polityka w dziedzinie kultury

• Polityka w dziedzinie zatrudnienia i spraw społecznych

• Polityka ochrony konsumenta i zdrowia publicznego

• Unia celna

• Unia gospodarczo-walutowa

• Wspólna polityka handlowa

• Wspólna polityka rolna

• Wspólna polityka rybołówstwa

• Wspólna polityka transportowa

Pojęcie i polityka rynku wewnętrznego

• podstawowym celem integracji jest budowa UGW oraz jednolitego rynku wewnętrznego

• pojęcie rynku wewnętrznego zostało zdefiniowane w art. 26 ust. 2 TFUE i oznacza przestrzeń bez granic wewnętrznych, w której zgodnie z przepisami Traktatu jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitałów.

• jest to obszar działania konkurujących ze sobą przedsiębiorstw, osób, gospodarek

• rynek wewnętrzny UE można porównać do terytorium jednolitego państwa.

• Polityka r.w. obejmuje również:

• 1. politykę ochrony konsumenta:

• ochrona zdrowia i bezpieczeństwo,

• ochrona ekonomicznych interesów nabywcy i konsumenta,

• prawo do rzetelnej, wiarygodnej informacji handlowej,

• prawo do wyrażania opinii i reprezentowania nabywcy na szczeblu komunalnym i narodowym,

• ochrona prawna

2. Politykę ochrony konkurencji

Cele ujęte w TFUE to:

• zapewnienie uczciwej konkurencji między równouprawnionymi uczestnikami rynku,

• udoskonalenie prawnych warunków ramowych zasad konkurowania przedsiębiorstw w Europie,

• udzielanie pomocy małym i średnim przedsiębiorstwom,

• poszerzanie dostępu firm europejskich do rynku światowego.

Polityka ochrony konkurencji i zwalczania praktyk monopolistycznych na obszarze rynku wewnętrznego obejmuje:

• zakaz porozumień kartelowych

• zakaz nadużywania pozycji dominującej na rynku

• kontrolę procesów fuzji i przejęć przedsiębiorstw

• kontrolę subwencji państwowych

Polityka rynku wewnętrznego - etapy rozwoju

• Ustanowienie wspólnego rynku było celem powołania w 1957 r. Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej.

• Rozróżnić można cztery etapy powstawania rynku wewnętrznego:

• I etap - (do 1968/70) faza wstępna; utworzenie unii celnej: rozwój procesów integracyjnych na płaszczyźnie instytucjonalnej EWG,

• w 1968 r. utworzono unię celną (sic! nie wyeliminowało to jednak szeregu barier o charakterze pozataryfowym)

• II etap - (w latach 1968/70-1986/87) pogłębiano procesy integracyjne niezbędne dla zbudowania j.r.w. oraz sprecyzowano jego koncepcję

• 1985 r. Biała Księga Komisji - Completing the Internal Market: White Paper from the Commission to the European Council (zaproponowano 279 środków prawnych potrzebnych do usunięcia barier w handlu w ramach Wspólnoty)

• 1986 / 1.07.1987 Jednolity Akt Europejski - postanowienia o dokończeniu j.r.w. do 31 grudnia 1992 r. (n.b. zmiana trybu podejmowania decyzji przez Radę w sprawach rynku wewnętrznego - procedura współpracy)

III etap - (lata 1987-1992) - okres realizacji programu j.r.w. tzw. Program 1992 - program dotyczył wypracowania wspólnej polityki w obszarach czterech swobód:

• przepływu osób (likwidacja kontroli granicznych; harmonizacja prawa dotyczącego migracji i azylu; wolność zatrudnienia i zakładania firm przez obywateli UE)

• przepływu towarów (likwidacja kontroli granicznej; harmonizacja lub uznanie norm i standardów krajowych; harmonizacja podatków)

• przepływu usług (liberalizacja usług finansowych; harmonizacja nadzoru nad bankami i towarzystwami ubezpieczeniowymi; otwarcie rynków transportowego i telekomunikacyjnego)

• przepływu kapitału (zwiększenie szybkości obiegu pieniądza i kapitału; stworzenie warunków wspólnego rynku usług finansowych; liberalizacja obrotu papierami wartościowymi)

Do końca 1992 r. proces tworzenia jednolitego rynku wewnętrznego został formalnie zakończony, co oznacza, że na poziomie wspólnotowym uchwalono wszystkie akty prawne (ok. 300) warunkujące jego funkcjonowanie.

• IV etap - (po 1.01.1993) - funkcjonowanie jednolitego rynku wewnętrznego

• 1 stycznia 1993 r. zaczął funkcjonować duży jednolity rynek bez wewnętrznych granic dla przepływu dóbr, osób, usług i kapitału.

• 1995 r. - I ewaluacja - znaczne luki i opóźnienia wynikające z przyczyn leżących zarówno po stronie krajów członkowskich jak też instytucji wspólnotowych.

• 1996 r. RE - Action Plan for the Single Market

• 1999 r. RE - The New Strategy for the Internal Market

• zdefiniowała nowe wymiary programu j.r.w.;

• tworzenie j.r.w. należy traktować jako permanentny i systematyczny proces dostosowań do zmieniających się warunków wewnętrznych i zewnętrznych

• 2001 r. - Rekomendacja Komisji ws. utworzenia sieci SOLVIT (the Internal Market Problem Solving Network) [konkluzja Rady 1.03.2002, sieć działa od lipca 2002].

• 7 maja 2003 r. Komisja ogłosiła dokument Strategia rynku wewnętrznego. Priorytety 2003 - 2006 (10-punktowy plan usprawnienia funkcjonowania rynku wewnętrznego).

• Obejmuje on: poprawę wdrażania prawa europejskiego, integrację rynków usług, poprawę swobodnego przepływu towarów, sprostanie wyzwaniom demograficznym, poprawę usług podstawowych takich jak energia, transport, komunikacja, poprawę warunków działalności przedsiębiorstw, uproszczenie prawa, redukcję barier podatkowych, większe otwarcie rynków zamówień publicznych oraz dostarczanie lepszej informacji dotyczącej rynku wewnętrznego.

• 21 stycznia 2004 r. - Pierwszy raport w sprawie wdrażania Strategii rynku wewnętrznego 2003-2006

• 12.12.2006 Parlament i Rada przyjęły tzw. dyrektywę usługową (2006/123/WE) na temat usług w ramach runku wewnętrznego umożliwiającą firmom oferowanie szerokiego wachlarza usług (!szereg usług wyłączonych) w krajach innych niż kraj siedziby firmy

• opóźnienia odnotowano także w sektorach usług finansowych i transportowych, w których wciąż istnieje podział na rynki krajowe.

• fragmentaryczny charakter krajowych systemów podatkowych hamuje również integrację i skuteczność rynkową

• większość usług finansowych zliberalizowano w 2005 r.; w marcu 2007 r. ministrowie UE osiągnęli porozumienie w sprawie ujednolicenia krajowych systemów płatności

• 21.02.2007 Komisja wydała komunikat: A single market for citizens - interim report to the 2007 Spring European Council, (COM (2007) 60 final)

• 20.11.2007 r. Komisja wydała komunikat: A single market for 21st century Europe, (COM(2007) 724 final)

• „piąta swoboda” - swobodny przepływ wiedzy i innowacji

• 6.11.2008 r. Komisja wydała komunikat: Delivering the benefits of the single market through enhanced administrative cooperation, COM(2008) 703 final.

• utworzenie: The Internal Market Information System (IMI)

• 27.10.2010 r. Komisja wydała komunikat: Towards a Single Market Act. For a highly competitive social market economy 50 proposals for improving our work, business and exchanges with one another

• Dokument w związku ze Strategią „Europa 2020”

Strategia lizbońska / Strategia Europa 2020

• szczyt RE w Lizbonie, 23-24 marca 2000 r. - program działań - zakładał osiągnięcie przez Unię do 2010 r. poziomu najbardziej konkurencyjnej i najdynamiczniej rozwijającej się gospodarki opartej na wiedzy, charakteryzującej się trwałym wzrostem gospodarczym, większą liczbą i lepszymi miejscami pracy oraz większą spójnością społeczną.

• Komisja - ocena realizacji strategii - raport 21 stycznia 2004 r.: Postęp osiągnięty w ciągu 4 lat przez UE i jej państwa członkowskie nie pozwala na realizację wyznaczonych celów.

• szczyt RE w Brukseli, 22-23 marca 2005 r. - rewizja strategii lizbońskiej (konieczność stworzenia "w pełni funkcjonującego wewnętrznego rynku usług", który "wzmocni konkurencyjność i wytworzy wzrost gospodarczy i miejsca pracy, konieczność "zachowania europejskiego modelu socjalnego".

• 2009/2010 - przygotowywana nowa strategia „Europa 2020” - kontynuacja SL z nowymi elementami i akcentami - Strategia „Europa 2020” przyjęta została przez Radę Europejską 17.06.2010

Strategia „Europa 2020” - cele

• Celem strategii jest wyjście UE z kryzysu i przygotowanie europejskiej gospodarki na wyzwania następnego dziesięciolecia.

• Ustalono pięć celów, które określają, gdzie UE powinna się znaleźć przed 2020 r., i które posłużą do oceny postępów w realizacji strategii:

• wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 20-64 lat powinien wynosić 75%;

• na inwestycje w badania i rozwój należy przeznaczać 3% PKB Unii;

• należy osiągnąć cele „20/20/20” w zakresie klimatu i energii;

• liczbę osób przedwcześnie kończących naukę szkolną należy ograniczyć do 10%, a co najmniej 40% osób z młodego pokolenia powinno zdobywać wyższe wykształcenie

• liczbę osób zagrożonych ubóstwem należy zmniejszyć o 20 mln.

Program Europa 2020

• inicjatywy przewodnie (ich wdrażanie jest wspólnym priorytetem UE i państw członkowskich, władz lokalnych i regionalnych):

• Unia innowacji - wykorzystanie działalności badawczo-rozwojowej i innowacji do rozwiązywania największych problemów oraz likwidacja przepaści między światem nauki a rynkiem, tak by wynalazki stawały się produktami. (Przykład: patent wspólnotowy).

• Młodzież w drodze - poprawa jakości i atrakcyjności europejskiego szkolnictwa wyższego na arenie międzynarodowej poprzez wspieranie mobilności studentów i młodych specjalistów.

• Europejska agenda cyfrowa - osiągnięcie trwałych korzyści gospodarczych i społecznych z jednolitego rynku cyfrowego opartego na bardzo szybkim Internecie. Do 2013 r. wszyscy mieszkańcy Europy powinni mieć dostęp do szybkiego łącza internetowego.

• Europa efektywnie korzystająca z zasobów - wsparcie zmiany w kierunku gospodarki niskoemisyjnej i efektywniej korzystającej z zasobów.

• Polityka przemysłowa na rzecz ekologicznego rozwoju - zwiększanie konkurencyjności unijnego sektora przemysłu w warunkach pokryzysowych, wsparcie przedsiębiorczości i rozwój nowych umiejętności.

• Program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia - stworzenie warunków do unowocześnienia rynków pracy w celu zwiększenia poziomu zatrudnienia oraz zapewnienie trwałości naszych modeli społecznych w obliczu odchodzenia na emeryturę pokolenia wyżu demograficznego; oraz

• Europejski program walki z ubóstwem - zapewnienie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej poprzez pomoc osobom biednym i wykluczonym społecznie oraz umożliwienie im aktywnego uczestniczenia w życiu społecznym.

W7 - Wspólna polityka rolna

Plan wykładu

• uwagi ogólne

• geneza WPR

• cele, zasady, organizacja WPR

• formy organizacji rynków rolnych

• instrumenty WPR

• finansowanie WPR

• reformy WPR

• agencje wspólnotowe związane z WPR

WPR

• jest podsystemem polityki gospodarczej UE - ogół przedsięwzięć podejmowanych przez UE w sektorze rolnictwa

• jest najważniejszym instrumentem realizacji jednego z podstawowych celów UE: zrównania poziomu życia między regionami miejskimi i wiejskimi

• realizuje cel UE i państw członkowskich do zapewnienia samowystarczalności w zakresie wyżywienia ludności i utrzymania dotychczasowego poziomu produkcji rolnej

WPR - fazy rozwoju

• podczas Konferencji Rolnej EWG 3-11.07.1958 r. w Stresa (Włochy) uznano, że rozwój produkcji rolnej w ramach WE z uwagi na jej wysokie koszty powoduje konieczność utrzymania wyższych cen skupu na te produkty od cen światowych, przy jednoczesnym powstrzymaniu napływu tańszych produktów z zewnątrz.

• Fazy:

• lata 60-te - ograniczanie deficytów produkcji

• lata 70-te - osiąganie samowystarczalności i rozwój eksportu podstawowych produktów

• lata 80-te - strukturalnie uwarunkowane, szybko zwiększające się nadwyżki głównych produktów rolnych

• lata 90-te - reformy, wyhamowanie dalszego wzrostu produkcji

• lata 00-te XXI w. - przesunięcie w kierunku polityki strukturalnej

• 2014- reforma

Artykuł 38 TFUE

1. Unia określa i realizuje wspólną politykę rolną i rybołówstwa.

Rynek wewnętrzny obejmuje także rolnictwo, rybołówstwo i handel produktami rolnymi. Przez produkty rolne należy rozumieć płody ziemi, produkty pochodzące z hodowli i rybołówstwa, jak również produkty pierwszego przetworzenia, które pozostają w bezpośrednim związku z tymi produktami. Odniesienia do wspólnej polityki rolnej lub do rolnictwa oraz stosowanie wyrazu „rolny” są rozumiane jako dotyczące także rybołówstwa, z uwzględnieniem szczególnych cech charakterystycznych tego sektora.

(…)

4. Funkcjonowaniu i rozwojowi rynku wewnętrznego produktów rolnych musi towarzyszyć ustanowienie wspólnej polityki rolnej.

Cele WPR - art. 3 TUE i art. 39 TFUE

• preambuła + art. 3 TUE - cele ogólne

• art. 39 TFUE - cele szczegółowe:

• wzrost produktywności rolnictwa, przez promowanie postępu technicznego i zapewnianie racjonalnego rozwoju produkcji rolniczej oraz optymalnego wykorzystania czynników produkcji zwłaszcza pracy,

• zapewnienie odpowiedniego poziomu życia dla ludności rolniczej, zwłaszcza przez wzrost dochodów osób pracujących w rolnictwie,

• stabilizacja rynków,

• zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw,

• zapewnienie rozsądnych cen w dostawach dla konsumentów.

Zasady WPR

• wspólnego rynku, która oznacza swobodny przepływ produktów rolnych między państwami członkowskimi (zapewniony poprzez likwidację ceł i innych ograniczeń związanych z ochroną rynków narodowych, a także poprzez wprowadzenie wspólnych cen instytucjonalnych i ujednoliconych zasad konkurencji oraz przyjęciu wspólnej taryfy celnej w handlu produktami rolnymi z p. trzecimi),

• preferencji UE, która oznacza pierwszeństwo zbytu na rynku UE produktów rolnych wytworzonych na jej terenie i ochronę rynku wewnętrznego przed tańszymi produktami pochodzącymi z importu,

• solidarności finansowej, która zobowiązuje wszystkie kraje członkowskie do solidarnego uczestnictwa w kosztach funkcjonowania WPR.

• stosowania jednolitych mechanizmów interwencji rolnej w odniesieniu do płodów, produktów rolnych, ścisłej kontroli importu towarów spoza UE - instytucje UE otrzymały kompetencje do podejmowania decyzji w zakresie ustalania cen rolnych i stosowania innych instrumentów interwencji.

Organizacja rynków rolnych

• art. 46.2 TFUE zobowiązuje państwa członkowskie do utworzenia wspólnej organizacji rynków dla realizacji celów WPR.

• w przypadku konkretnego produktu, wspólna organizacja rynków może przyjąć jedną z następujących form:

1. wspólnych reguł konkurencji,

2. wiążącej koordynacji narodowych organizacji rynku,

3. europejskiej organizacji rynku.

Wspólne reguły konkurencji

• polega na generalnej likwidacji elementów narodowych organizacji rynków, które zakłócają konkurencję,

• najsłabsza forma ujednolicenia wspólnej organizacji,

• stosowana w sektorach nie wymagających szczególnej ochrony zewnętrznej i nie znajdujących się w centrum zainteresowania WPR np. w sektorze żywych roślin i kwiatów.

Wiążąca koordynacja narodowych organizacji rynku

• wykracza poza wspólne określenie reguł konkurencji, dopuszczając generalną koordynację regulacji, na których bazują narodowe organizacje rynku,

• forma ta właściwie w czystej postaci w praktyce nie występuje.

Europejska organizacja rynku

• najbardziej rozwinięta i najszerzej występująca forma wspólnej organizacji rynków.

• występuje w ważniejszych gospodarczo i bardziej "wrażliwych" sektorach, np. w sektorze zbóż,

• cechą jest rozbudowany mechanizm stabilizacji rynku wewnętrznego i silna ochrona zewnętrzna.

Instrumenty WPR

• Osiągnięciu wspólnych celów służy:

• wspólna organizacja rynków rolnych (Common Market Organisation) - oraz

• środki na rozwój wsi - instrumentem finansowania WPR był do 31.12.2006 Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie (EAGGF, 1962).

• od 1.01.2007 podzielony na:

• Europejski Fundusz Gwarancji Rolnych (EFGR) oraz

• Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW).

• Fundusze są horyzontalne tzn. obejmują teren całej Unii

• Tzw. Filar 1. WPR finansowany jest z EFGR a tzw. filar 2. WPR z EFRROW

• można wyróżnić cztery główne instrumenty wspierania rolnictwa i jego rozwoju w UE.

• 1. Podtrzymywanie cen rynkowych prowadzi do kształtowania się cen na poziomie wyższym od cen światowych. Osiągane jest to poprzez:

• stosowanie instrumentów polityki handlowej (cła, kontyngenty itd.),

• zakupy interwencyjne,

• prywatne przechowalnictwo,

• subsydiowanie eksportu rolnego (jeden ze sposobów pozbywania się nadwyżek produktów rolnych),

• zagospodarowywanie nadwyżek (dotowanie konsumpcji - mleko i masło, niszczenie - owoce i warzywa).

• 2. Ograniczenia ilościowe - kwoty i parakwoty produkcyjne (cukier, mleko, skrobia ziemniaczana, powierzchnie bazowe na zboża i rośliny oleiste i wysokobiałkowe oraz len i konopie uprawiane na włókno, ograniczenia ilościowe na liczbę premii zwierzęcych) stosowane są w połączeniu z podtrzymywaniem cen i/lub płatnościami bezpośrednimi. Polegają one na ograniczaniu produkcji (przy danym poziomie wsparcia cenowego) na poziomie niższym od tego, jaki miałby miejsce bez stosowania ograniczeń. Pozwala to na zmniejszanie "zakłóceń" w handlu (trade distortions) oraz ogranicza wydatki budżetowe państwa na subsydiowanie eksportu.

• 3. Bezpośrednie podtrzymywanie dochodów rolniczych - płatności bezpośrednie polegają na tym, że producenci rolni w UE otrzymują pewną sumę pieniędzy ponad to, co uzyskują ze sprzedaży swych produktów na rynku (płatności na ha zbóż, roślin oleistych i wysokobiałkowych lub na szt. zwierząt - bydło i owce). Zwiększa ono dochody rolnicze, nie wpływając jednocześnie na ceny konsumenta czy producenta.

• 4. Wsparcie działań z zakresu rozwoju wsi - są to dotacje przeznaczone na finansowanie przemian strukturalnych w rolnictwie i jego otoczeniu, jak np. dotacje na inwestycyjne w gospodarstwach rolnych, poprawa przetwórstwa i marketingu produktów rolnych, zróżnicowanie działalności rolniczej na wsi, szkolenia zawodowe itd. oraz tzw. instrumenty towarzyszące: renty strukturalne, programy agro-środowiskowe, pomoc dla obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania LFA, zalesianie.

Płatności bezpośrednie w UE

• zostały wprowadzone w 1992 r. w wyniku reformy Mac'Sharry'ego na skutek obniżenia cen referencyjnych na podstawowe produkty rolne (zboża, żywiec wołowy itd.).

• wysokość p. b. jakie corocznie otrzymują państwa członkowskie zależą od:

• struktury produkcji rolnej w danym państwie (jaki udział w strukturze mają produkty dotowane),

• wysokości plonów referencyjnych oraz

• poziomu produkcji w okresie bazowym przyjętym za podstawę do ustalenia wysokości p. b.

• Płatności bezpośrednie stanowią aż ok. 70% całego budżetu UE przeznaczonego na rolnictwo. Najwięksi beneficjenci p. b.: Francja, Niemcy, Hiszpania, Włochy, W. Brytania oraz Grecja.

Instrumenty rozwoju obszarów wiejskich w UE

• W polityce strukturalnej rozwoju obszarów wiejskich podstawowe cele to:

• przyspieszenie przemian w rolnictwie,

• przywrócenie konkurencyjności regionów rolniczych, oraz

• ułatwienie rozwoju i strukturalnych dostosowań obszarów wiejskich o wysokim udziale zatrudnienia

1. Grupa pierwsza - tzw. instrumenty towarzyszące, które zostały wprowadzone jako element reformy WPR w 1992 r. (wcześniejsze emerytury, programy rolno-środowiskowe, zalesianie oraz wsparcie gospodarstw położonych w regionach o niekorzystnych warunkach gospodarowania lub objętych specyficznymi restrykcjami związanymi z ochroną środowiska - LFA). Podobnie jak działania rynkowe WPR, środki towarzyszące są finansowane z Sekcji Gwarancji EAGGF i określa się je często mianem drugiego filaru WPR.

2. Grupa druga - instrumenty wsparcia modernizacji i dywersyfikacji gospodarstw rolnych (inwestycje w gospodarstwach rolnych, pomoc dla młodych rolników, pomoc na szkolenia zawodowe), inwestycje z zakresu przetwórstwa i marketingu produktów rolnych.

3. Grupa trzecia - szereg instrumentów służących szeroko rozumianemu rozwojowi obszarów wiejskich.

Finansowanie WPR

• Fundament prawny - art. 46 ust. 4 TFUE (przewidujący powstanie jednego lub kilku funduszy orientacji i gwarancji).

• w 1962 r. powołano tylko jeden fundusz - Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie (EAGGF) (Rozporządzenie Rady nr 25/62). Podstawowym celem jego utworzenia było finansowanie WPR na podstawie zasady solidarności finansowej.

• Ze względu na dwoisty charakter wspólnotowej polityki rolnej, obejmującej politykę rynkową i politykę strukturalną, w 1964 r. w Funduszu wyodrębniono dwie sekcje - Gwarancji i Orientacji (Rozporządzenie Rady nr 17/64).

• Na podstawie rozporządzenia Rady nr 1290/2005 z 21 czerwca 2005 r. nt. finansowania WPR utworzono dwa odrębne fundusze:

• Europejski Fundusz Gwarancji Rolnych (the European Agricultural Guarantee Fund (EAGF)) i

• Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich (the European Agricultural Fund for Rural Development (EAFRD).

• EAGF i EAFRD rozpoczęły działalność od 1.01.2007

• zasadniczą część wydatków na WPR stanowią wydatki EAGF związane z bieżącym finansowaniem działań rynkowych: interwencji rynkowej, płatności bezpośrednich czy subsydiów eksportowych oraz działania towarzyszące (wczesne emerytury, obszary LFA, programy agro-środowiskowe, zalesianie)

• natomiast EAFRD finansuje przemiany strukturalne w rolnictwie, czyli wspiera działania długofalowe, wieloletnie (inwestycje w gosp. rolnych, wsparcie dla młodych rolników, szkolenia, inne zalesianie, przetwórstwo i marketing, szeroki rozwój obszarów wiejskich (art. 33 TWE))

• zasady działania EAGF i EAFRD są odmienne

• wydatki z EAGF na podtrzymywanie rynków rolnych są obligatoryjne.

• wydatki strukturalne z EAFRD są współfinansowane (na zróżnicowanych zasadach, w zależności od rodzaju przedsięwzięcia) z państwami członkowskimi.

Wydatki budżetu na politykę rolną w 2009

Środki na WPR 2007- 2008 / wynik 2006

Reformy WPR (1)

• w latach 70. WE osiągnęła samowystarczalność żywnościową

• do końca lat 80. - głównym środkiem realizacji celów WPR było wsparcie cen rolnych za pomocą

• skomplikowanego systemu instrumentów polityki handlowej (przede wszystkim cła importowe, zmienne opłaty wyrównawcze i dotacje eksportowe) oraz

• systemu bezpośredniej interwencji rynkowej.

• Dzięki temu WPR doprowadziła do realizacji swoich celów. Jednak rosnące nadwyżki produkcji i przewaga eksportu nad importem doprowadziły do wzrostu wydatków na subsydia eksportowe i spadku przychodów z ceł. Rosnące koszty budżetowe stały się głównym problemem WPR i istotnym motywem jej reform.

Reformy WPR (2)

• kluczowym punktem w ewolucji WPR było zamrożenie poziomu wspierania cen rolnych na przełomie lat 1984/1985.

• w 1984 r. wprowadzono ponadto kwoty mleczne.

• istotą przełomowej reformy McSharry'ego z 1992 r. (realizowanej w latach 1993-1996) było przesunięcie akcentu polityki od interwencji pośredniej (cenowej) do interwencji bezpośredniej (dochodowej) i wzrost znaczenia filaru strukturalnego. Wprowadzono płatności bezpośrednie dla producentów rolnych jako rekompensatę za zmniejszenie dochodów z tytułu obniżki gwarantowanych cen interwencyjnych (o 15-30% w ciągu 3 lat) i redukcji produkcji, progi gwarancji dla nadwyżkowych producentów, a także subwencje kompensacyjne uzależnione od redukcji areału upraw oraz obniżki produkcji zwierzęcej.

Reformy WPR (3)

• Kluczowe znaczenie miały również środki towarzyszące, których celem był wielofunkcyjny rozwój wsi: wspieranie ochrony środowiska i zalesiania gruntów ornych, zachęty do wcześniejszego przechodzenia przez rolników na emerytury oraz rozwijania agroturystyki.

• Realizacja reformy McSharry'ego zbiegła się z Rundą Urugwajską GATT (zawarte między WE a USA tzw. porozumienie z Blair House wymusiły sprawną realizację reformy).

Reformy WPR (4)

• w marcu 1999 r. przyjęto Agendę 2000 - część rolna stanowiła kontynuację głównych kierunków reformy McSharry'ego.

• Wprowadziła koncepcję europejskiego modelu rolnictwa (rolnictwo konkurencyjne, zróżnicowane geograficznie; metody produkcji bezpieczne dla środowiska naturalnego i zdrowia konsumentów; prostsza, bardziej zrozumiała WPR).

• Obniżono ceny interwencyjne takich produktów, jak zboże, wołowina, chude mleko w proszku, masło, a także zasadniczo ograniczono interwencję na rynku wołowiny.

• Obniżki cen zostały częściowo zrekompensowane przez równoległe zwiększenie płatności bezpośrednich do zbóż i wołowiny oraz do produkcji mleka w ramach przydzielonych kwot.

• Obniżono ponadto subwencje do roślin oleistych do poziomu subwencji do zbóż, co umożliwiło odejście od największej gwarantowanej powierzchni uprawy.

• Wprowadzono tzw. zasadę cross-compliance - uzależnienie płatności bezpośrednich od spełnienia przez rolnika określonych warunków związanych z ochroną środowiska.

Reformy WPR (5)

• Dotychczasowe reformy nie doprowadziły do obniżenia poziomu wsparcia rolnictwa przez środki wspólnej polityki rolnej.

• Podobnie jak w drugiej połowie lat 80-tych wsparcie to odpowiada za ok. 40% przychodów rolniczych.

• W wyniku modyfikacji instrumentów polityki rolnej zmianie uległy natomiast formy wsparcia rolnictwa. W 1991 r. 90% wydatków WPR na wsparcie produkcji stanowiły subsydia eksportowe i interwencja rynkowa. Natomiast w 2004 r. 70% stanowiły płatności bezpośrednie.

Reformy WPR (6)

• 10 lipca 2002 Komisja przedstawiła Komunikat w sprawie średniookresowego przeglądu WPR, proponując kolejną reformę tej polityki.

• 22 stycznia 2003 Komisja przyjęła pakiet propozycji legislacyjnych, których istotą było oderwanie zdecydowanej większości płatności bezpośrednich w ramach wspólnych organizacji rynków rolnych od wielkości produkcji i przesunięcie środków finansowych z pierwszego do drugiego filaru WPR.

• po długich dyskusjach 26 czerwca 2003 Rada osiągnęła porozumienie polityczne w sprawie reformy WPR, uwzględniając kluczowe elementy propozycji Komisji.

• Reforma wchodzi w życie etapami: w 2004 i 2005 roku.

• rok 2008 jest rokiem średniookresowego przeglądu WPR (zbiega się z kompleksowym przeglądem budżetu 2008/2009)

• 18.11.2010 Komisja Europejska zaprezentowała zarys reformy wspólnej polityki rolnej (WPR) w okresie 2014-2020 (komunikatu Komisji: "Wspólna polityka rolna (WPR) - w stronę 2020 r.„). Dokument opisuje trzy warianty dalszych reform:

• radykalna reforma pociągająca za sobą koniec wsparcia do dochodu i zniesienie większości środków interwencji na rynkach;

• zachowanie status quo przy ograniczonych poprawkach, takich jak bardziej sprawiedliwa redystrybucja subsydiów;

• pośrednie rozwiązanie wprowadzające bardziej wyważony system pomocy, bardziej ukierunkowany i zrównoważony.

• 29.11.2010 Rada ds. Rolnictwa i Rybołówstwa otworzyła debatę instytucjonalną na temat reformy WPR.

• W połowie 2011 Komisja zaprezentuje oficjalne propozycje legislacyjne, po rozmowach między państwami członkowskimi i z Parlamentem Europejskim.

Agencje wspólnotowe związane z WPR

• Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (rozp. Rady nr 2100/94). Od 1996 roku Urząd administruje stworzonym przez UE systemem ochrony praw do nowych odmian roślin. Urząd udziela obowiązujących na całym obszarze UE praw własności przemysłowej do odmian roślin na okres 25 lub 30 lat. Wydaje m.in. roczny raport przedstawiający pełną listę obowiązujących wspólnotowych praw do odmian roślin, uwzględniającą nazwiska ich posiadaczy, a także daty ich udzielenia i wygaśnięcia.

• Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (rozp. Parlamentu i Rady nr 178/2002), rozpoczął działalność operacyjną w maju 2003 r. Odpowiada za sporządzanie niezależnych ekspertyz we wszystkich sprawach, mających bezpośredni lub pośredni wpływ na bezpieczeństwo żywności. W szczególności do jego zadań należy ocena zagrożeń, zbieranie, analizowanie i rozpowszechnianie informacji, wspieranie Komisji (a także Parlamentu Europejskiego i państw członkowskich) swoją wiedzą ekspercką, zwłaszcza w razie zaistnienia kryzysu związanego z bezpieczeństwem żywności.

W8 - Polityka spójności UE

Plan wykładu

• uwagi ogólne

• motywy i cel polityki regionalnej

• fazy rozwoju wspólnej polityki regionalnej

• fundusze strukturalne i inne instrumenty pomocy

• cele polityki strukturalnej

• wady i zalety polityki regionalnej i strukturalnej

• wielkość wydatków strukturalnych

• UE27 to ok. 500 mln ludzi, z czego około 30% mieszka w 100 regionach objętych celem konwergencji czyli o poziomie PKB per capita poniżej 75% średniej UE

• w UE27 różnice w poziomie PKB per capita pomiędzy regionami są znacznie większe niż były w UE15

• najbiedniejsze regiony położone są w nowych państwach członkowskich

• słabiej rozwiniete p.czł.: (BG, RO, PL, LV, LT, HU, EE, SK) (PKB per capita poniżej 75% średniej UE)

• średnio rozwinięte p.czł: (PT, MT, CZ, SI, EL, CY) (PKB per capita między 75% a 100% średniej UE)

• wysoko rozwinięte p.czł.: (IT, ES, FR, BE, DE, UK, FI, SE, DK, AT, NL, IE, LU (PKB powyżej średniej UE)

• UE dąży w swojej polityce regionalnej do podwyższenia poziomu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej (przestrzennej).

• Każda z tych spójności jest analizowana w układzie państw oraz regionów typu NUTS II i NUTS III.

• Spójność gospodarcza jest mierzona za pomocą PKB per capita, uwzględniając parytet siły nabywczej (PPS).

• wzrost spójności gospodarczej polega na zmniejszeniu zróżnicowań w poziomie rozwoju gospodarczego pomiędzy obszarami bogatymi a biednymi.

• Spójność społeczna jest mierzona za pomocą wskaźnika stopy bezrobocia, ale coraz częściej jako miernik uwzględnia się stopę partycypacji (miernik określający, jaka część ludności w wieku produkcyjnym znajduje zatrudnienie).

• wzrost spójności społecznej polega na zmniejszaniu zróżnicowań w wykorzystaniu kapitału ludzkiego pomiędzy poszczególnymi obszarami.

• Spójność terytorialna (przestrzenna) jest mierzona czasem przejazdu do danego obszaru komunikacją lotniczą, drogową i kolejową. Używa się także wskaźnika ilości konsumentów osiąganych w danych czasie.

• wzrost spójności terytorialnej (przestrzennej) polega na eliminowaniu barier dostępności do regionów peryferyjnych poprzez ich lepsze powiązanie z obszarami centralnymi UE.

motywy i cel polityki spójności

• TFUE, TYTUŁ XVIII, Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna, Artykuł 174 (d. art. 158 TWE)

W celu wspierania harmonijnego rozwoju całej Unii rozwija ona i prowadzi działania służące wzmocnieniu jej spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej.

W szczególności Unia zmierza do zmniejszenia dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych.

Wśród regionów, o których mowa, szczególną uwagę poświęca się obszarom wiejskim, obszarom podlegającym przemianom przemysłowym i regionom, które cierpią na skutek poważnych i trwałych niekorzystnych warunków przyrodniczych lub demograficznych, takim jak najbardziej na północ wysunięte regiony o bardzo niskiej gęstości zaludnienia oraz regiony wyspiarskie, transgraniczne i górskie.

Podstawowe funkcje polityki spójności UE

• 1. redystrybucyjna (przemieszczanie dochodów z silniejszych gospodarczo państw członkowskich do państw słabszych)

• 2. alokacyjna (zmiana struktury produkcji i rozmieszczenia pracy i kapitału),

• 3. stabilizacyjna (oddziaływanie na wzrost poziomu zatrudnienia i wzrost gospodarczy),

• 4. pomocowa (udzielanie bezzwrotnego wsparcia finansowego na rzecz bezpośrednich beneficjentów środków finansowych) oraz

• 5. integracyjna (stosowanie jednolitych zasad finansowania działań i przedsięwzięć na szczeblu wspólnotowym).

• polityka ta prowadzona jest wspólnie z p. czł. (tzn. państwa razem z Komisją opracowują plany i zakres pomocy udzielanej przez UE)

• pomoc realizowana jest za pomocą tzw. funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności, a także innych instrumentów (np. Nowy Instrument Przedakcesyjny, Fundusz Solidarności UE)

• system promuje konkurencyjność, wspieranie inwestycji w infrastrukturę i zasoby ludzkie, w innowacyjność

• jednym z najważniejszych priorytetów polityki regionalnej 2007-2013 jest decentralizacja zarządzania funduszami UE oraz zwiększenie roli regionów

Geneza polityki spójności (1)

• termin "polityka strukturalna" - obecny w TEWG (1957) - przepisy dotyczące utworzenia pierwszych funduszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej.

• polityka strukturalna - jako odrębna dziedzina - realizowana jest wspólnie przez p. czł. dopiero od 1972 roku (środki przeznaczane na p. s. do połowy lat 80. stanowiły do 12% budżetu WE)

• silne powiązanie ewolucji p.s. z kolejnymi rozszerzeniami WE/UE

• 1975 r. utworzenie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

• w poł. lat 80. dostrzeżono niekorzystne skutki nierównego rozwoju poszczególnych państw WE. W JAE (1986) wprowadzono rozdział "Spójności gospodarczo-społecznej" (mowa o konieczności zlikwidowania dysproporcji i zacofania niektórych regionów UE i o środkach do tego służących)

• 1988 r. RE Bruksela - reforma polityki strukturalnej - system funduszy, celów i zasad, znaczne zwiększenie środków

• 1992 r. RE Edynburg - grupę funduszy strukturalnych uzupełnił Finansowy Instrument Wsparcia Rybołówstwa

• 1993 r. na mocy TUE powstał Fundusz Spójności (w przeciwieństwie do funduszy strukturalnych, kierowany jest nie do regionów a do państw)

• 1999 r. RE Berlin - przyjęcie Agendy 2000 - w jej ramach pakiet reform polityki strukturalnej na lata 2000-2006 (wzrost środków, ISPA, SAPARD)

• 2000 r. RE Lizbona - Strategia Lizbońska

• 2006 r. - nowa perspektywa finansowa na lata 2007-2013 i kolejna reforma polityki strukturalnej

• 10.2009 - Zobligowana do prezentowania co 3 lata sprawozdania o postępach odnotowanych w zakresie spójności gospodarczej Komisja skorzystała z okazji, przedstawiając piąte sprawozdanie tego typu, aby ujawnić swoją wizję przyszłej polityki spójności po 2013 roku.

• W raporcie podkreślono fakt, że przyszłe finansowanie powinno się skoncentrować na ograniczonej liczbie priorytetów, zgodnie z celami wytyczonymi przez strategię Europa 2020. Aby tego dokonać, Komisja proponuje stworzenie globalnych, kompletnych ram strategicznych, które doprecyzują priorytety, cele i reformy konieczne dla zmaksymalizowania wpływu inwestycji dokonanych z tytułu spójności. Inną wysuniętą ideą jest stworzenie zachęt dla uczynienia wdrażania programów spójności tak skutecznym i ambitnym, jak to możliwe. Raport proponuje również pomysły dla uproszczenia trybu działania poprzez zredukowanie przeszkód administracyjnych.

Nowa polityka spójności UE 2007-2013

• dyskusja rozpoczęła się od opublikowania w 2001 r. II Raportu KE nt. spójności społecznej i gospodarczej

• wyrazistego charakteru debata nabrała w 2004 r., po opublikowaniu przez KE komunikatu w sprawie nowej perspektywy finansowej oraz III Raportu nt. spójności społecznej i gospodarczej, w którym znalazły się założenia reformy polityki spójności m.in. rozszerzenie dotychczasowych aspektów polityki - gospodarczego i społecznego - o wymiar terytorialny

• propozycje KE znalazły swoje odzwierciedlenie w projektach pięciu rozporządzeń dotyczących zasad funkcjonowania funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w latach 2007-2013, opublikowanych przez Komisję Europejską w połowie lipca 2004 r.

• Pakiet legislacyjny KE:

• rozporządzenie Rady wprowadzające ogólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności;

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego

• Rozporządzenie Rady ustanawiające Fundusz Spójności

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiające Europejskie Ugrupowanie Współpracy Transgranicznej (EUWT).

• (sic!) EUWT to nowy instrument współpracy terytorialnej

Podstawowe założenia reformy polityki spójności na lata 2007-2013

• 1. utrzymanie dotychczasowej wagi i budżetu polityki spójności (utrzymanie ukierunkowania polityki na wszystkie państwa członkowskie oraz utrzymanie budżetu polityki na wysokim poziomie, ponad 1/3 budżetu UE)

• 2. koncentrację działań na trzech nowych celach

• 3. ograniczenie liczby funduszy strukturalnych do dwóch, tj. EFRR i EFS.

• 4. utrzymanie Funduszu Spójności (FS).

• 5. Wyłączenie z p. s. funduszy wspierających rolnictwo oraz rybołówstwo i przeniesienie ich do Wspólnej Polityki Rolnej oraz Wspólnej Polityki Rybackiej.

• 6. Włączenie FS do głównego nurtu programowania i poddanie podobnym zasadom jak fundusze strukturalne

• 7. rezygnacja z Inicjatyw Wspólnotowych (EQUAL, INTERREG, LEADER, URBAN) i włączenie ich specyficznych dziedzin wsparcia do trzech nowych celów

• 8. uproszczenie systemu wdrażania poprzez nowe dokumenty programowe, rezygnację z uzupełnień programów operacyjnych, jednofunduszowe programowanie, zarządzanie oraz alokowanie środków na poziomie priorytetów a nie działań, bardziej elastyczne reguły kwalifikowalności kosztów

• 9. zachowanie podstawowych zasad: wieloletniego programowania, dodatkowości, partnerstwa, współfinansowania i ewaluacji.

• Istotny element reformy to bezpośrednie powiązanie z założeniami odnowionej Strategii Lizbońskiej

• polityka spójności ma być filarem realizacji odnowionej Strategii Lizbońskiej;

• tj. podporządkowanie jej celów wymogowi zwiększenia konkurencyjności poprzez zapewnienie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego oraz tworzenie miejsc pracy;

• p. czł. zostały zobowiązane do przeznaczenia na realizację działań bezpośrednio przyczyniających się do osiągania celów Strategii odpowiednio 60% całości środków polityki spójności w ramach celu Konwergencja oraz 75% - w ramach celu Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie (tzw. earmarking).

Cele polityki spójności

• Cel 1 - Konwergencja, wspierający wzrost i tworzenie nowych miejsc pracy w regionach najbiedniejszych (o PKB per capita poniżej 75% średniej dla UE oraz w regionach tzw. efektu statystycznego). Na cel Konwergencja przeznaczono ponad 81% całości środków na politykę spójności;

• Cel 2 - Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie, wspierający zmiany strukturalne w regionach nie kwalifikujących się do celu Konwergencja oraz zmiany na rynku pracy. Środki przeznaczone na ten cel to blisko 16% całości środków polityki spójności

• Cel 3 - Europejska współpraca terytorialna (kontynuacja Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG), wspierający terytorialną konkurencyjność oraz promujący harmonijny i zrównoważony rozwój terytorium UE w ramach trzech komponentów: transgranicznego, transnarodowego oraz międzyregionalnego. Na ten cel przeznaczono ok. 2,5% środków polityki spójności. Beneficjentami będą także zewnętrzne regiony graniczne UE

NUTS - The Nomenclature of Territorial Units for Statistics

• Dla sklasyfikowania regionów używa się obecnie dwóch kategorii kryteriów:

1. identyfikacji statystycznej (podział terytorium UE wg tzw. nomenklatury statystycznych jednostek terytorialnych (NUTS - The Nomenclature of Territorial Units for Statistics)).

• opracowana w oparciu o istniejące podziały administracyjne i kryterium ludnościowe

• klasyfikacja ma na celu zapewnienie zbierania, opracowywania i udostępniania na obszarze UE porównywalnych danych dla określonych statystyk regionalnych.

• klasyfikacja NUTS jest hierarchiczna.

• istnieje pięć poziomów jednostek NUTS.

• polskimi odpowiednikami są w przypadku:

NUTS 1 - regiony - grupujące województwa (6),
NUTS 2 - województwa (16), (makroregiony)
NUTS 3 - podregiony - zgrupowanie kilku powiatów (45),
NUTS 4 - powiaty i miasta na prawach powiatu (379),
NUTS 5 - gminy (2489)

• 2. identyfikacji geograficznej i socjologicznej.

• zawiera cztery kryteria:

1. geograficzne, które pozwala rozróżnić regiony peryferyjne, centralne, wyspiarskie, przygraniczne i górskie,

2. rozwoju gospodarczego, wyróżnia regiony bogate, biedne i opóźnione w rozwoju,

3. sektora gospodarczego, tu mamy regiony przemysłowe i rolnicze i wreszcie

4. typu zagospodarowania, przeciwstawia regiony miejskie, zurbanizowane - rolniczym.

Oczywiście do danego regionu może odnosić się więcej niż jedna kategoria.

Fundusze strukturalne

• Polityka strukturalna UE opiera się na dwóch funduszach strukturalnych: 

1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR, 1975)

• celem jest zmniejszanie dysproporcji w rozwoju między regionami UE (poziom NUTS II)

• z EFRR mogą być finansowane:

• inicjatywy na rzecz rozwoju lokalnego oraz zatrudnienia, jak też działalności małych i średnich przedsiębiorstw

• rentowne inwestycje produkcyjne umożliwiające tworzenie lub utrzymywanie trwałego zatrudnienia,

• infrastruktura,

• rozwój turystyki oraz inwestycji w dziedzinie kultury,

• ochrona i poprawa stanu środowiska,

• rozwój społeczeństwa informacyjnego.

2. Europejski Fundusz Społeczny (EFS, 1960)

• współfinansuje działania p. czł. związane z polityką zatrudnienia oraz rozwojem zasobów ludzkich - EFS wspiera działania podejmowane w ramach tzw. Europejskiej Strategii Zatrudnienia oraz ogłaszanych corocznie Wytycznych w Sprawie Zatrudnienia

• EFS finansuje pięć obszarów:

• aktywizację zawodową bezrobotnych i zagrożonych bezrobociem,

• przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu,

• kształcenie ustawiczne,

• doskonalenie kadr gospodarki i rozwój przedsiębiorczości,

• aktywizację zawodową kobiet.

• Uwaga! do końca 2006 r. do funduszy strukturalnych zaliczano również:

1. Sekcję Orientacji Europejskiego Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych - EFOiGR (1964-2006)

• zadaniem było wspieranie transformacji struktury rolnictwa oraz pomoc w rozwoju obszarów wiejskich. zakres pomocy był bardzo szeroki i obejmował:

• poprawę funkcjonowania gospodarstw rolnych i przedsiębiorstw rolno-spożywczych,

• pobudzanie produkcji nieżywnościowej,

• trwały rozwój lasów,

• polepszanie warunków pracy,

• tworzenie nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich,

• zróżnicowanie działalności gospodarczej na wsi,

• zachowanie i promocję walorów naturalnych regionu i rolnictwa.

oraz

2. Finansowy Instrument Wsparcia Rybołówstwa - FIWR (1993-2006)

• finansował inicjatywy służące restrukturyzacji rybołówstwa i upraw wodnych. Celem finansowanych projektów było dążenie do uzyskania równowagi w środowisku morskim.

• Pomoc dla tego sektora polega na:

• finansowaniu odnowienia floty rybackiej i modernizacji kutrów,

• pomocy w dostosowaniu połowów do wymogów rynku,

• tworzeniu małych jednostek rybołówstwa przybrzeżnego i wspólnych przedsiębiorstw,

• rekompensowaniu czasowego zaprzestania działalności,

• pomocy w zachowaniu fauny i flory przybrzeżnej,

• ulepszeniu wyposażenia portów,

• poprawie przetwórstwa i marketingu owoców morza.

Fundusz Spójności (1993)

• wsparcie finansowe dla państw UE, których PKB per capita nie przekracza 90% średniej dla całej UE

• nie należy stricte do grupy funduszy strukturalnych

• adresowany do państw a nie regionów

• ze względu na cel jest instrumentem polityki strukturalnej.

• realizację FS zaplanowano pierwotnie na lata 1993-99 (dla: Grecji, Portugalii, Hiszpanii i Irlandii). Na szczycie UE w Berlinie w 1999 r. przedłużono jego działanie.

• pomoc z FS na określony projekt nie może przekroczyć 90% jego całkowitych kosztów (pozostałe co najmniej 10% pochodzi od państwa, któremu przyznano środki pomocowe lub z innego niezależnego źródła)

• finansowane są przede wszystkim działania z zakresu:

• infrastruktury transportowej i

• ochrony środowiska

Cele PS a Fundusze 2007-2013

• Konwergencja

• finansowane z EFRR, EFS i FS

• wsparcie dla regionów najbiedniejszych

• poziom NUTS II

• wsparcie przejściowe

• regiony ultraperyferyjne

• Regionalna Konkurencyjność i Zatrudnienie

• finansowanie z EFRR i EFS

• wzmocnienie konkurencyjności, zatrudnienia i atrakcyjności regionów, które nie są objęte celem Konwergencja

• Realizacja Europejskiej Strategii Zatrudnienia

• Poziom NUTS II i NUTS III

• Europejska Współpraca Terytorialna

• finansowanie z EFRR

• wsparcie współpracy transgranicznej (73,86%), transnarodowej (20,95%) i międzyregionalnej (5,19%)

• poziom NUTS III

Tradycyjne zasady działania funduszy struktural.

• koncentracji

- środki płynące z UE są przeznaczone dla regionów, które znajdują się w najtrudniejszej sytuacji ekonomicznej; do tej grupy kwalifikują się regiony objęte pomocą w ramach 3 celów funduszy strukturalnych;

2. partnerstwa

• wertykalnego, czyli współpracy Komisji Europejskiej z odpowiednimi władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi; dzięki temu środki pomocowe kierowane są do obszarów, które potrzebują największego wsparcia, oraz

• horyzontalnego, czyli prowadzeniu konsultacji władz samorządowych i rządowych z partnerami społecznymi najbardziej zainteresowanymi planowanymi działaniami, co zwiększa efektywność i celowość pomocy;

3. programowania (planowania)

- pomoc przeznaczona jest na program trwałego rozwiązywania problemów danej gałęzi gospodarki lub danego regionu. W praktyce oznacza to konieczność tworzenia wieloletnich planów rozwoju gospodarczego i wykorzystania środków publicznych; plany te opracowywane są w drodze konsultacji partnerskich;

4. kompatybilności (zgodności)

- z przepisami traktatów, celami i instrumentami innych wspólnych polityk (przede wszystkim konkurencji, równych szans) oraz z wytycznymi dotyczącymi ochrony środowiska;

5. współfinansowania (zwana również zasadą współfinansowania, zasadą uzupełnienia lub zasadą dodatkowości)

• oznacza, że dofinansowanie z UE ma uzupełniać, a nie zastępować fundusze z budżetu krajowego; wielkość współfinansowania ze strony UE jest jasno określona i wynosi najczęściej:

• do 75% (80% dla regionów FS; 85% dla regionów zamorskich) w ramach celu Konwergencja,

• do 50% (85% dla regionów zamorskich) w regionach celu Regionalna Konkurencyjność i Zatrudnienie.

• do 85% w przypadku FS

- rozliczanie programów operacyjnych wg zasady n+3 do 2010, potem n+2

6. pomocniczości (subsydiarności)

- jest to podstawowa zasada funkcjonowania UE; władze wyższego szczebla nie mogą podejmować działań w sprawach, których załatwienie leży w gestii władz niższego szczebla; na tej zasadzie opierają się stosunki między Komisją Europejską a państwami członkowskimi i regionami.

Próg absorpcji

• Łączna wartość uzyskanej przez państwo członkowskie pomocy nie może przekroczyć 4% jego PKB.

• w praktyce władze krajowe muszą wydać rocznie około 1% PKB na współfinansowanie 3,5-4% PKB pochodzących z UE

• Łączne środki 2007-2013

• ok. 35.7% budżetu

• ok. 347,41 mld euro (ceny bieżące 2007)

• podział środków na cele:

81,54% - konwergencja

15,95% - konkurencyjność regionalna i zatrudnienie

2,52% - Europejska Współpraca Terytorialna

• Europejska polityka spójności 2007-2013 przechodzi reformę na podstawie Wspólnotowych Strategicznych Wytycznych nt. Spójności w latach 2007-2013 (Community Strategic Guidelines on Cohesion for 2007-2013) przyjętych przez Radę 6 października 2006

• trzy priorytety:

• uczynienie Europy i jej regionów bardziej atrakcyjnymi dla inwestowania i pracy

• zachęcenie do innowacji, przedsiębiorczości i wzrostu opartego na wiedzy

• kreowanie większej liczby i lepszych miejsc pracy

Proces decydowania i uruchamiania funduszy strukturalnych

• Komisja Europejska określa priorytety

- cele średnioterminowe określone w wieloletnim programie Komisji “Strategic objectives 2005-2009 - Europe 2010: A partnership for European Renewal: Prosperity, Solidarity and Security".

• Państwo członkowskie przedstawia regiony kwalifikujące się do pomocy;

• Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 (RM 29.11.2006) - cele i priorytety rozwoju społ-gosp. Polski;

• SRK to podstawa dla Narodowej Strategii Spójności (Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia), Krajowego Planu Strategicznego dla Obszarów Wiejskich i Strategii Rozwoju Rybołówstwa, programów operacyjnych

• Komisja Europejska dokonuje przeglądu regionów i je akceptuje;

• Państwo członkowskie przygotowuje Plan Rozwoju Regionalnego. W planie tym powinny być wymienione działania, jakie podejmą władze (np. centralne) w objętym pomocą regionie lub sektorze gospodarki w dłuższym okresie czasu (3-6 lat). Zawarte w nim projekty powinny być zgodne z celami polityki strukturalnej i określonymi priorytetami. Plan taki zostaje przedstawiony Komisji Europejskiej;

• następują obustronne negocjacje;

• Komisja Europejska zatwierdza Ramowy Program Wsparcia Wspólnotowego lub Jednolity Dokument Programowania. W dokumencie tym zawarte są informacje dotyczące celów udzielanej pomocy, jej wysokości oraz priorytety rozdysponowania środków. Znajdują się w nim również warunki techniczne przyznania pomocy: przybliżony plan finansowy wraz ze wskazaniem sposobu finansowania, okres pomocy oraz zasady kontroli, obserwacji i oceny oraz formy pomocy. Ramowy Plan Wsparcia zawiera także zasady i możliwości skoordynowania pomocy z różnych źródeł polityki strukturalnej (np. z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Funduszu Spójności);

• Państwo członkowskie w porozumieniu z władzami regionalnymi uruchamia Programy Operacyjne. W ramach programów zgłoszone projekty podlegają następnie selekcji, a wybrane realizacji. Właściwe władze regularnie monitorują postęp w realizacji poszczególnych projektów i informują na bieżąco Komisję Europejską.

Działanie funduszy na szczeblu europejskim - wartość dodana

Efekt dźwigni : f.e. powiększają środki krajowe (to pomaga rozwinąć partnerstwo publiczno-prywatne (PPP); pozwala również utrzymać inwestycje i odpowiedni poziom wzrostu w okresach zastoju gospodarczego.

Efekt zwrotu : inwestycje europejskie w mniej rozwiniętych regionach generują istotny zwrot dla bogatszych państw w postaci kontraktów, eksportu sprzętu i technologii.

Efekt programowania : 7-letni okres programowania pozwala na bardziej długoterminowe planowanie rozwoju regionalnego.

Wpływ na zarządzanie : Europejska polityka regionalna pobudza inicjatywę, angażuje społeczeństwo i wspiera równość szans. (wprowadza praktyki kontroli i ewaluacji; opiera się na partnerstwie pomiędzy różnymi poziomami i partnerami; promuje wymianę doświadczeń, wpływa na inne polityki).

Nowe instrumenty finansowe

• JASPERS (Joint Assistance in Supporting Projests in European Regions) - wspólna inicjatywa wsparcia projektów w regionach europejskich - Komisja + EBI + EBOiR; wsparcie dużych projektów, pomoc techniczna

• JEREMIE (Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises) - wspólne europejskie zasoby dla mikro- i, małych i średnich przedsiębiorstw - Komisja + EBI + Europejski Fundusz Inwestycyjny; wsparcie dostępności finansowania dla MŚP

• JESSICA (Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas - wspólne europejskie wsparcie na rzecz trwałych inwestycji w obszarach miejskich) - wspólna inicjatywa Komisji + EBI + Bank Rozwoju Rady Europy

• Instrument Pomocy Przedakcesyjnej (the Instrument for Pre-Accession Assistance (IPA))

• zastąpił szereg programów i instrumentów finansowych dla państw kandydujących i potencjalnych kandydatów tj. PHARE, PHARE CBC, ISPA, SAPARD, CARDS i the Financial Instrument for Turkey.

• pięć obszarów wsparcia:

• pomoc dla transformacji i budowania instytucji

• współpraca transgraniczna (UE - partner IPA)

• rozwój regionalny (transport, środowisko, rozwój ekonomiczny)

• rozwój zasobów ludzkich (kapitał ludzki, zwalczanie wykluczenia)

• rozwój obszarów wiejskich

Europejskie Ugrupowania Współpracy Terytorialnej

• Europejska Współpraca Terytorialna realizowana jest za pomocą trzech typów programów operacyjnych:

• Współpraca transgraniczna - cel: rozwijanie wspólnych inicjatyw lokalnych i regionalnych,

• Współpraca transnarodowa - ukierunkowana na integrację terytorialną Unii Europejskiej poprzez wspieranie dostępności, zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, innowacyjność i ochronę środowiska naturalnego.

• Współpraca międzyregionalna - umożliwia wymianę doświadczeń i najlepszych praktyk w zakresie m.in. wspierania innowacyjności i gospodarki opartej na wiedzy oraz ochrony środowiska.

• w celu wsparcia realizacji EWT tworzone są Europejskie Ugrupowania Współpracy Terytorialnej (European Grouping for Territorial Cooperation, EGTC)

• posiadają osobowość prawną

• członkami EGTC mogą być: państwa członkowskie, władze regionalne i lokalne, stowarzyszenia, inne ciała publiczne

• Fundusz Solidarnoiści UE (the European Union Solidarity Fund (EUSF))

• utworzony w 2002 r. (rozporządzenie Rady nr 2012/2002, OJ L 311 z 11.11.2002)

• pomoc dla obszarów klęsk żywiołowych

• środki: 1 mld euro rocznie

Środki dla Polski 2007-2013

• z EFRR, EFS oraz FS do Polski może trafić nawet 67,3 mld euro.

• aby te środki mogły być wykorzystane przez polskich beneficjentów, rząd przygotował Narodową Strategię Spójności (NSS), która określa priorytety i zakres wykorzystania funduszy strukturalnych oraz FS w ramach budżetu UE na lata 2007-2013.

• łączny budżet NSS 2007-2013 to około 85,56 mld euro, z czego: 

• 67,3 mld euro to środki UE

• 11,86 mld euro to krajowe środki publiczne,

• 6,4 mld euro to finansowe zaangażowanie ze strony podmiotów prywatnych - beneficjentów pomocy.

• Założenia NSS są realizowane za pomocą Programów Operacyjnych (PO), zarządzanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oraz za pomocą Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO), zarządzanych przez Urzędy Marszałkowskie poszczególnych województw:

• PO Innowacyjna Gospodarka - 12,3% całości środków (8,3 mld EUR),

• PO Kapitał Ludzki - 14,4% / (9,7 mld EUR),

• 16 Regionalnych PO - 23,8% / (15,9 mld EUR),

• PO Rozwój Polski Wschodniej - 3,4% / 2,3 mld EUR),

• PO Europejskiej Współpracy Terytorialnej - (0,7 mld euro),

• PO Pomoc Infrastruktura i Środowisko - 41,3% / (27,8 mld EUR),

• PO Techniczna - 0,8% całości środków (0,5 mld EUR).

• 10 listopada 2010 r. - Komisja - piąte sprawozdanie w sprawie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej*

• * Traktat z Lizbony dodał spójność terytorialną do celów spójności gospodarczej I społecznej - Cohesion policy aims to promote harmonious development of the Union and its regions by reducing regional disparities (Art. 174 of the Treaty).

• Sprawozdanie zawiera szczegółową ocenę sytuacji gospodarczej, społecznej i w zakresie ochrony środowiska w regionach UE, a także przedstawia aktualne tendencje i różne opcje modyfikacji polityki po 2013

W9 - Unia gospodarcza i walutowa

• Unia gospodarcza i walutowa (UGW) stanowi bardzo zaawansowany szczebel integracji gospodarczej, na którym członkowie ugrupowania integracyjnego koordynują swą politykę makroekonomiczną, ustalają stałe kursy wymiany lub tworzą wspólną walutę, zarządzaną przez wspólny bank centralny.

• TFUE, TYTUŁ VIII - POLITYKA GOSPODARCZA I PIENIĘŻNA

• Artykuł 119 (dawny artykuł 4 TWE)

1. Dla osiągnięcia celów określonych w art. 3 TUE, działania Państw Członkowskich i Unii obejmują, na warunkach przewidzianych w Traktatach, przyjęcie polityki gospodarczej opartej na ścisłej koordynacji polityk gospodarczych Państw Członkowskich, rynku wewnętrznym i ustaleniu wspólnych celów oraz prowadzonej w poszanowaniu zasady otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją.

2. Równolegle, na warunkach i zgodnie z procedurami przewidzianymi w Traktatach, działania te obejmują jedną walutę, euro, jak również określenie oraz prowadzenie jednolitej polityki pieniężnej i polityki wymiany walut, których głównym celem jest utrzymanie stabilności cen, oraz, bez uszczerbku dla tego celu, wspieranie ogólnych polityk gospodarczych w Unii, zgodnie z zasadą otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją.

3. Te działania Państw Członkowskich i Unii zakładają poszanowanie następujących zasad przewodnich: stabilnych cen, zdrowych finansów publicznych i warunków pieniężnych oraz trwałej równowagi płatniczej.

Geneza euro

• 1.01.1950 - francuski ekonomista Jacques Rueff - "Europa zjednoczy się za pośrednictwem swego pieniądza, albo nie zjednoczy się wcale"

• Traktaty założycielskie - 1951 Paryż / EWWiS i 1957 Rzym / EWG i EWEA - nie mówiły wprost o unii gospodarczej i walutowej

• 1961 - ekonomista Robert Mundell ogłosił teorię optymalnego obszaru walutowego, pokazującą zalety używania wspólnej waluty przez grupę krajów o podobnym poziomie rozwoju.

• 1969 - Mundell zaproponował p. czł. EWG, by utworzyły wspólną walutę nazwaną "Europa".

• 1970 - premier Luksemburga Pierre Werner przedstawił plan powołania europejskiej UGW (plan wszedł w życie, ale został szybko zaniechany z powodu kryzysu światowego)

• 1978 - RE postanowiła utworzyć system współpracy walutowej, aby ustabilizować kursy wymiany walut narodowych i powściągnąć inflację

• 1979 - zaczął działać Europejski System Walutowy oparty na ECU (European Currency Unit), europejskiej jednostce walutowej, która nie była środkiem płatniczym, lecz koszykiem walut służącym do ustalania i rozliczania budżetu EWG oraz dokonywania rozliczeń przez p. czł.

• 1986 - Jednolity Akt Europejski - do Traktatu wprowadzono cel utworzenia UGW

• 1988-89 - komitet pod przewodnictwem Jacuesa Delorsa, szefa Komisji Eur., opracował plan wprowadzenia wspólnej waluty

• 1992 - Maastricht (Holandia) - Traktat o Unii Europejskiej i wprowadzeniu wspólnoty walutowej

• 1994 - Powstał Europejski Instytut Walutowy, zalążek Europejskiego Banku Centralnego

• 1995 - UE uzgodniła nazwę wspólnej waluty: "euro„

• 1996 - rozstrzygnięto konkurs na projekt graficzny banknotów euro i nowego bilonu.

• 1997 RE przyjęła Pakt Stabilności i Wzrostu, zaostrzający wymagania w stosunku do p. czł. UGW w zakresie kontroli deficytu sektora publicznego.

• deficyt nie może przekroczyć 3% PKB w żadnym momencie cyklu koniunkturalnego.

• zaleca się, aby w okresie dobrej koniunktury budżety były zrównoważone lub wykazywały nadwyżkę.

• w przypadku przekroczenia deficytu, wprowadzono możliwość kar finansowych sięgających od 0,2 do 0,5% PKB.

Nb. Pierwsza próba nałożenia takich kar na Francję i Niemcy (w 2003 r.) nie powiodła się, bo przeciwna temu była większość państw UE.

Kryteria udziału w UGW / tzw. kryteria konwergencji

• TUE (obecnie art. 140 TFUE, sprecyzowane w Protokole nr 13 załączonym do Traktatów) sprecyzował cztery kryteria:

• wysoki stopień stabilności cen, czyli inflacja nie wyższa niż o 1,5 punktu procentowego od średniej z trzech krajów UE o najniższej inflacji;

• stabilność finansów publicznych, co oznacza nie większy od 3% PKB deficyt sektora publicznego (lub stały, znaczący spadek deficytu, zbliżający go do poziomu kryterium), oraz nie większy od 60% PKB poziom długu publicznego (lub zadowalający, poważny spadek relacji długu do PKB, zbliżający go do poziomu kryterium);

• stabilność kursu walutowego, co oznacza przestrzeganie co najmniej przez dwa lata przedziału wahań kursowych dozwolonych przez Mechanizm Kursów Walutowych (obecne dozwolone wahania kursu wynoszą +/-15%);

• trwałość osiągniętej konwergencji, potwierdzona zbieżnością długoterminowych stóp procentowych (stopy procentowe 10-letnich obligacji skarbowych powinny być nie więcej niż o 2,0 punkty procentowe wyższe od odnotowanych w trzech krajach UE o najniższej inflacji).

• ! interpretacja czterech kryteriów przez Komisję Europejską i Europejski Bank Centralny różniła się stopniem rygoryzmu.

• w przypadku stabilności kursu zastosowano podejście bardzo ostre, nie zezwalające na poważną skalę dewaluacji wobec walut innych krajów, ale zezwalające na jej aprecjację.

• w przypadku deficytu sektora publicznego, „przymknięto oko” na zastosowaną w niektórych państwach członkowskich (zwłaszcza Francji i Niemczech) „twórczą rachunkowość”, sztucznie obniżającą wielkość deficytu.

• w przypadku długu publicznego, pogodzono się z długiem przekraczającym 60% PKB w przypadku 8 państw

• 1998 - powstał Europejski Bank Centralny z siedzibą we Frankfurcie nad Menem. Pierwszym prezesem EBC został Holender Wim Duisenberg; obecnie jest nim Francuz Jean-Claude Trichet

• 1.01.1999 - euro weszło do obiegu w transakcjach bezgotówkowych, w 11 p.czł. UE: Austrii, Belgii, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Luksemburgu, Niemczech, Portugalii i Włoszech. Zaczęła działać strefa euro, nazywana oficjalnie unią gospodarczą i walutową (UGW), a nieoficjalnie Eurolandem

• 1.01.2001 - do strefy euro przystąpiła Grecja (wcześniej nie spełniała tzw. kryteriów konwergencji)

• 30.08.2001 - EBC pokazał banknoty i monety euro

• 1.09.2001 - pierwsze transporty nowej gotówki zaczęły napływać do banków Eurolandu.

• 14.12.2001 - w 12 państwach strefy euro rozpoczęto sprzedaż "europakietów na początek" (euro starter kits)

• 28.02.2002 - zakończył się proces wprowadzania euro do obiegu w państwach Eurolandu

Trzy etapy Unii Gospodarczej i Walutowej

• Pierwszy etap - rozpoczął się 1 lipca 1990 r.

• obejmował przede wszystkim zniesienie wszelkich barier wewnętrznych w swobodnym przepływie osób, towarów, usług i kapitału pomiędzy p. czł. UE.

• Drugi etap - rozpoczął się 1 stycznia 1994 r. wraz z ustanowieniem Europejskiego Instytutu Walutowego (EIW), będącego poprzednikiem Europejskiego Banku Centralnego (EBC).

• obejmował techniczne przygotowania do ustanowienia wspólnej waluty, wprowadzenie dyscypliny budżetowej oraz poprawę zbieżności polityki gospodarczej i pieniężnej p.czł. UE.

• EBC powstał w czerwcu 1998 r.,

• w maju 1998 r., Rada UE obradująca w składzie szefów państw lub rządów potwierdziła, że 11 z 15 ówczesnych p. czł. Unii - Belgia, Niemcy, Irlandia, Hiszpania, Francja, Włochy, Luksemburg, Holandia, Austria, Portugalia i Finlandia - spełnia kryteria przyjęcia wspólnej waluty.

• Etap trzeci - rozpoczął się 1 stycznia 1999 r.

• ustalono wtedy nieodwołalne kursy wymiany na euro walut 11 p. czł. przystępujących do UGW oraz wprowadzono euro jako wspólną walutę.

• od tego momentu Rada Prezesów EBC przejęła odpowiedzialność za prowadzenie wspólnej polityki pieniężnej strefy euro.

• Rozszerzanie UGW:

• 1 stycznia 2001 r. - Grecja

• 1 stycznia 2007 r. - Słowenia

• 1 stycznia 2008 r. - Cypr i Malta

• 1 stycznia 2009 r. - Słowacja

• 1 stycznia 2011 r. - Estonia

• 1 stycznia - 1 marca 2002 r. wprowadzono do obiegu banknoty i monety euro.

Korzyści i koszty wprowadzenia euro

• najczęściej wymieniane korzyści wprowadzenia euro:

• znika potrzeba dokonywania wymiany walut i związanych z tym kosztów;

• eliminacja ryzyka kursowego powinna prowadzić do szybszego rozwoju handlu, a w ślad za tym do redukcji przeciętnych kosztów produkcji dzięki korzyściom skali;

• uniezależnienie waluty od wpływu krajowej polityki powoduje wzrost zaufania i wiarygodności polityki makroekonomicznej oraz spadek oczekiwań inflacyjnych;

• na całym obszarze euro nastąpi spadek stóp procentowych;

• na rynku wzrośnie presja konkurencyjna, dzięki zwiększeniu przejrzystości rynku i większej sile przetargowej nabywcy w stosunku do sprzedawcy.

• po stronie kosztów najczęściej wymienia się:

• ryzyko tzw. asymetrycznych szoków

• wzrost cen na skutek ich „zaokrąglania”

• Członkami UGW są wszystkie państwa UE, z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Danii, które mają status specjalny

• na mocy protokółów stanowiących załączniki do TFUE mogą same zadecydować, czy chcą uczestniczyć w trzecim etapie UGW.

• oba państwa powiadomiły Radę UE (Dania w 1992 r., a Wielka Brytania w 1997 r.), że na razie nie zamierzają przejść do etapu trzeciego, czyli wejść do strefy euro.

• pozostałe państwa mają obecnie status państw objętych derogacją - nie spełniają jeszcze kryteriów wprowadzenia euro, w związku z tym nie dotyczą ich niektóre przepisy, które obowiązują od momentu rozpoczęcia trzeciego etapu UGW. Są to m.in. wszystkie przepisy przekazujące prowadzenie polityki pieniężnej Radzie Prezesów EBC.

• derogacja wobec UGW w rozumieniu art. 140 TFUE oznacza:

• zobowiązanie państwa do wprowadzenia euro, kiedy tylko jego gospodarka będzie do tego gotowa - będzie w stanie spełnić kryteria konwergencji;

• zobowiązanie państwa do przestrzegania zasad koordynacji polityki fiskalnej obowiązujących w strefie euro (ograniczenia wielkości deficytu sektora publicznego i długu publicznego).

• w myśl art. 140 TFUE Komisja i EBC zobowiązane są do publikowania sprawozdań w sprawie postępów dokonanych przez państwa członkowskie na drodze do członkostwa w UGW.

• Spełnienie kryteriów konwergencji ujęte jest w sprawozdaniu jako osiągnięcie wysokiego poziomu trwałej konwergencji, co stanowi podstawę do rozpoczęcia procedury uchylenia derogacji.

• Uchylenie derogacji wiąże się z formalnym uzyskania członkostwa w UGW.

• Decyzję o uchyleniu derogacji podejmuje Rada na wniosek Komisji, na podstawie zalecenia członków Rady reprezentujących kraje, których walutą jest euro.

EBC, ESBC i Eurosystem

• Europejski Bank Centralny

• podstawę prawną wspólnej polityki pieniężnej stanowi TFUE oraz Statut Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego (z dniem 1 czerwca 1998 r. )

• EBC stanowi rdzeń Eurosystemu i ESBC. Powierzone im zadania EBC realizuje wspólnie z krajowymi bankami centralnymi.

• EBC posiada osobowość prawną jako instytucja publiczna w rozumieniu prawa międzynarodowego.

• Europejski System Banków Centralnych

• składa się z EBC i krajowych banków centralnych (KBC) wszystkich państw członkowskich UE, niezależnie od tego, czy przyjęły one euro.

• Eurosystem

• Eurosystem składa się z EBC i krajowych banków centralnych tych państw, które przyjęły euro.

• Eurosystem i ESBC będą współistnieć, dopóki wszystkie państwa członkowskie UE nie przystąpią do strefy euro.

• Eurogrupa

• powołana na podstawie postanowień Rady Europejskiej w Luksemburgu z grudnia 1997 r.

• przyjęty wraz z traktatem lizbońskim Protokół w sprawie Eurogrupy dokonuje jej instytucjonalizacji (art. 137 TFUE);

• stanowi nieformalne forum dyskusyjne ministrów finansów państw należących do strefy euro.;

• w posiedzeniach bierze ponadto udział komisarz ds. gospodarczych i walutowych oraz prezes EBC;

• w preambule do Protokółu określono cele Eurogrupy: coraz ściślejsza koordynacja polityk gospodarczych w strefie euro oraz pogłębienie dialogu między p. czł., których walutą jest euro.

• jej znaczenie istotnie wzrosło w ostatnich latach w związku z kryzysem strefy euro;

Nb. Eurogrupa funkcjonuje równolegle do Rady ECOFIN i Komitetu Ekonomiczno-Finansowego (art. 134 TFUE).

• TL wprowadza do TFUE nowy rozdział 4. „Postanowienia szczególne dla państw członkowskich, których walutą jest euro” (art. 136-138)

• w nowym art. 136 stwierdza się, że w celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania UGW Rada może przyjmować środki odnoszące się tylko do p.czł., których walutą jest euro. Celem tych działań ma być:

• wzmocnienie koordynacji i nadzoru nad dyscypliną budżetową tych państw oraz

• określanie kierunków ich polityki gospodarczej.

• postanowienia TL zwiększają autonomię strefy euro w procesie koordynacji polityk gospodarczych, w tym budżetowych.

• wszystkie decyzje dotyczące państwa należącego do strefy euro będą mogły być podejmowane bez udziału państw objętych derogacją.

• mimo, że z formalnego punktu widzenia decyzje takie będą nadal podejmowane w ramach Rady ECOFIN, to postanowienia wprowadzone przez TL mogą skutkować osłabieniem faktycznej roli Rady ECOFIN na rzecz wzmocnienia Eurogrupy

• 11.05.2010 - Rozporządzenie Rady (UE) nr 407/2010 ustanawiające europejski mechanizm stabilizacji finansowej

• Art. 122 ust. 2 TFUE przewiduje możliwość przyznania pomocy finansowej Unii państwu członkowskiemu, które ma trudności lub jest istotnie zagrożone poważnymi trudnościami z racji nadzwyczajnych okoliczności pozostających poza jego kontrolą.

• Cel: zachowanie stabilności finansowej UE - rozporządzenie ustanawia warunki i procedury, zgodnie z którymi pomoc finansowa Unii może zostać przyznana państwu członkowskiemu, które ma poważne trudności gospodarcze lub finansowe, lub jest nimi istotnie zagrożone, z racji nadzwyczajnych okoliczności pozostających poza jego kontrolą, przy uwzględnieniu możliwości zastosowania obowiązującego instrumentu średnioterminowej pomocy finansowej dla bilansów płatniczych państw członkowskich nienależących do strefy euro, ustanowionego rozporządzeniem (WE) nr 332/2002.

• Pomoc finansową Unii do celów niniejszego rozporządzenia przyznaje się w formie pożyczki lub linii kredytowej udzielonej danemu państwu członkowskiemu.

Pakiety wspierające dla Grecji i Irlandii

• Grecja

• wniosek greckiego rządu z 23 kwietnia 2010

• porozumienie osiągnięte na forum Eurogrupy 2 maja 2010

• państwa strefy euro przekażą Grecji 80 mld euro we wspólnym pakiecie z MFW opiewającym na kwotę 110 mld euro.

• Irlandia

• 7 grudnia 2010 ECOFIN potwierdziła pomoc finansową w wysokości 85 mld euro

• pomoc ta obejmuje restrukturyzację irlandzkiego systemu bankowego i zobowiązanie Irlandii do skorygowania jej deficytu budżetowego do 2015 roku.

Znak graficzny euro

W10 - Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa

Plan wykładu

• przesłanki

• etapy rozwoju współpracy państw członkowskich w dziedzinie międzynarodowej

• zasady i cele oraz instrumenty Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB)

• struktura i mechanizm decyzyjny WPZiB

• Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony

Przesłanki

• WPZiB jako konsekwencja rozwoju procesu integracji w ramach WE/UE

• zmiany w środowisku międzynarodowym UE - nowa sytuacja polityczna

• umacniania własnej odpowiedzialności za bezpieczeństwo w Europie i świecie

• nowa równowaga między UE a NATO i USA - proces budowania Europejskiej Tożsamości Bezpieczeństwa i Obrony w ramach WPZiB (sprecyzowany w deklaracji p. czł. UZE w sprawie jej roli i stosunków z UE i NATO, RE 10.12.1991 w Maastricht)

• powstanie WPZiB, a w jej ramach Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (EPBiO) jest elementem tworzenia takiej tożsamości - proces przyspieszany przez wydarzenia międzynarodowe (np. na Bałkanach, czy „11 września 2001 w USA”)

Geneza

• 1950 r. plan Plevena - utworzenie armii europejskiej pod wspólnym dowództwem

• maj 1952 r. - państwa EWWiS podpisują układ Europejskiej Wspólnoty Obronnej (równoległe prace nad Europejską Wspólnotą Polityczną); w 1954 r. sprzeciw Zgromadzenia Narodowego Francji fiasko obu projektów

• 1961 i 1962 - plany Foucheta - ustanowienie niezależnego sekretariatu oraz podejmowanie decyzji w pewnych dziedzinach w drodze QMV - plany niezrealizowane (spór kwiecień 1962 Francja za metodą międzyrządową, większość państw za metodą wspólnotową)

• kwiecień 1969 ustąpienie prezydenta Ch. de Gaull'a

• grudzień 1969 szczyt w Hadze - zobowiązanie do jedności politycznej

• październik 1970 Luksemburg - na podstawie tzw. raportu Davignona utworzono system współpracy tzw. Europejską Współpracę Polityczną (EWP)

• EWP pozostawała poza WE

• istota: współpraca ministrów spraw zagranicznych (i MSZ w ramach Komitetu Politycznego na szczeblu dyrektorów politycznych MSZ)

• lipiec 1973 - tzw. raport kopenhaski - konkretyzacja EWP - obowiązek konsultacji przed podjęciem decyzji w sprawach istotnych, utworzono grupę tzw. korespondentów europejskich, podkreślono jedność celów

• grudzień 1974 szczyt w Paryżu - utworzenie Rady Europejskiej, rozszerzenie EWP na wszystkie dziedziny polityki zagranicznej dotyczące WE

• 1986/1987 JAE - oddzielny tytuł III: Postanowienia o europejskiej współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej - EWP otrzymało podstawę prawnomiędzynarodową / formalnie poza WE;

• JAE sprecyzował zadania EWP:

1. wspólne formułowanie i realizowanie PZ;

2. potwierdzenie włączenia polityki bezpieczeństwa do EWP;

3. wzmocnienie współpracy

• 1992/1993 TUE - utworzenie WPZiB - II filar UE - odrębny Tytuł V TUE

• charakter międzyrządowy - dominująca rola RE i RUE

• potwierdzone cele z JAE

• 1997/1999 TA - istotne zmiany - m.in. utworzenie stanowiska Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB, utworzenie Jednostki Planowania i Wczesnego Ostrzegania, możliwość konstruktywnego wstrzymania się (art. 23 TUE); finansowanie z budżetu ogólnego

• 2001/2003 TN - niewielkie zmiany - wzmocniona współpraca możliwa w implementacji wspólnych działań i wspólnych stanowisk w sprawach bez implikacji wojskowych i obronnych; wzmocnienie kompetencji Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa

• 12.12.2003 - strategia bezpieczeństwa UE „Bezpieczna Europa w lepszym świecie

• 2007/2009 TL - istotne zmiany - nowe stanowisko Wysokiego Przedstawiciela ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa,

• połączy kompetencje komisarza ds. stosunków zewnętrznych oraz Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB,

• usytuowany w strukturze Komisji Europejskiej, będzie „z urzędu” wiceprzewodniczącym Komisji

• będzie przewodniczył Radzie do Spraw Zagranicznych

• będzie prowadził, z upoważnienia Rady, WPZiB (włącznie ze wspólną polityką bezpieczeństwa i obrony) i przyczyniał się do jej rozwoju,

• wspomagany przez utworzoną Europejską Służbę Działań Zewnętrznych

Zasady i cele WPZiB

• Podstawa prawna: Tytuł V, art. 21- 46 TUE oraz Część V (Działania zewnętrzne UE) art. 205-222 TFUE

• art. 3 TUE - „5. W stosunkach zewnętrznych Unia umacnia i propaguje swoje wartości i interesy oraz wnosi wkład w ochronę swoich obywateli. Przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, trwałego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu, do wyeliminowania ubóstwa oraz do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych.”

• Art. 21.2 TUE Unia określa i prowadzi wspólne polityki i działania oraz dąży do zapewnienia wysokiego stopnia współpracy we wszelkich dziedzinach stosunków międzynarodowych, w celu:

• ochrony swoich wartości, podstawowych interesów, bezpieczeństwa, niezależności i integralności;

• umacniania i wspierania demokracji, państwa prawnego, praw człowieka i zasad prawa międzynarodowego;

• utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom i umacniania bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z celami i zasadami Karty Narodów Zjednoczonych, jak również z zasadami Aktu końcowego z Helsinek oraz celami Karty Paryskiej, w tym z celami i zasadami dotyczącymi granic zewnętrznych;

• wspierania trwałego rozwoju gospodarczego i społecznego oraz środowiskowego krajów rozwijających się, przyjmując za nadrzędny cel likwidację ubóstwa;

• zachęcania wszystkich krajów do integracji w ramach gospodarki światowej, między innymi drogą stopniowego znoszenia ograniczeń w handlu międzynarodowym;

• przyczyniania się do opracowywania międzynarodowych środków służących ochronie i poprawie stanu środowiska oraz zrównoważonego zarządzania światowymi zasobami naturalnymi, w celu zapewnienia trwałego rozwoju;

• niesienia pomocy narodom, krajom i regionom dotkniętym klęskami żywiołowymi lub katastrofami spowodowanymi przez człowieka; oraz

• wspierania systemu międzynarodowego opartego na silniejszej współpracy wielostronnej i na dobrych rządach na poziomie światowym.

Kompetencje UE w zakresie WPZiB (art. 24 TUE)

1. Kompetencje Unii w zakresie WPZiB obejmują wszelkie dziedziny polityki zagranicznej i ogół kwestii dotyczących bezpieczeństwa Unii, w tym stopniowe określanie wspólnej polityki obronnej, która może prowadzić do wspólnej obrony.

• WPZiB:

• podlega szczególnym zasadom i procedurom.

• jest określana i realizowana przez Radę Europejską i Radę stanowiące jednomyślnie, chyba że Traktaty przewidują inaczej.

• wyklucza się przyjmowanie aktów ustawodawczych

• WPZiB wykonuje Wysoki Przedstawiciel Unii ds. ZiPB oraz Państwa Członkowskie, zgodnie z Traktatami.

• szczególną rolę PE i Komisji w tej dziedzinie określają Traktaty.

• Trybunał Sprawiedliwości UE nie jest właściwy w zakresie tych postanowień (z wyjątkiem właściwości do kontrolowania przestrzegania art. 40 TUE i do kontroli legalności niektórych decyzji przewidzianych w art. 275 akapit drugi TFUE).

W ramach zasad i celów swoich działań zewnętrznych UE prowadzi, określa i realizuje WPZiB, opartą na rozwoju wzajemnej solidarności politycznej między Państwami Członkowskimi, określaniu kwestii stanowiących przedmiot ogólnego zainteresowania i osiąganiu coraz większego stopnia zbieżności działań Państw Członkowskich.

Państwa Członkowskie popierają, aktywnie i bez zastrzeżeń, politykę zewnętrzną i bezpieczeństwa Unii w duchu lojalności i wzajemnej solidarności i szanują działania Unii w tej dziedzinie.

Państwa Członkowskie działają zgodnie na rzecz umacniania i rozwijania wzajemnej solidarności politycznej. Powstrzymują się od wszelkich działań, które byłyby sprzeczne z interesami Unii lub mogłyby zaszkodzić jej skuteczności jako spójnej sile w stosunkach międzynarodowych.

• Rada i Wysoki Przedstawiciel czuwają nad poszanowaniem tych zasad.

Instrumenty WPZiB - art. 25 TUE

Unia prowadzi WPZiB poprzez:

• a) określanie ogólnych wytycznych;

• b) przyjmowanie decyzji określających:

(i) działania, które powinny być prowadzone przez Unię;

(ii) stanowiska, które powinny być podjęte przez Unię;

(iii) zasady wykonania decyzji, o których mowa w podpunktach (i) oraz (ii);

oraz

• c) umacnianie systematycznej współpracy między Państwami Członkowskimi w prowadzeniu ich polityki.

• Inne instrumenty:

• sankcje gospodarcze - art. 207 TFUE - Rada jednomyślnie w ramach wspólnego działania lub wspólnego stanowiska - potem Rada QMV podejmuje decyzje wykonawcze

• umowy międzynarodowe zawarte na podstawie art. 37 TUE - „Unia może zawierać umowy z jednym lub z większą liczbą państw lub z organizacjami międzynarodowymi w dziedzinach objętych niniejszym rozdziałem.”

Decyzje Rady Europejskiej - Art. 22 TUE

• Na podstawie zasad i celów wymienionych w artykule 21 Rada Europejska określa strategiczne interesy i cele Unii.

Decyzje Rady Europejskiej w sprawie strategicznych interesów i celów Unii dotyczą wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz innych dziedzin dotyczących działań zewnętrznych Unii. Decyzje te mogą dotyczyć stosunków Unii z określonym krajem lub regionem lub określonego tematu. Określają one ich czas trwania oraz środki, które mają zostać udostępnione przez Unię i Państwa Członkowskie.

• Rada Europejska stanowi jednomyślnie na zalecenie Rady przyjmowane przez nią na warunkach przewidzianych dla każdej dziedziny. Decyzje Rady Europejskiej są wprowadzane w życie zgodnie z procedurami przewidzianymi w Traktatach.

• Wysoki przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, w dziedzinie WPZiB, oraz Komisja, w innych dziedzinach działań zewnętrznych, mogą przedkładać Radzie wspólne wnioski.

Proces realizacji WPZiB - art. 26 TUE

• Rada Europejska określa strategiczne interesy Unii, ustala cele oraz określa ogólne wytyczne WPZiB, łącznie ze sprawami mającymi wpływ na kwestie polityczno-obronne. Przyjmuje niezbędne decyzje.

Jeżeli wymaga tego sytuacja międzynarodowa, przewodniczący Rady Europejskiej zwołuje nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej w celu określenia strategicznych kierunków polityki Unii w obliczu takiej sytuacji.

Rada opracowuje WPZiB oraz podejmuje decyzje niezbędne do określenia i realizacji tej polityki na podstawie ogólnych wytycznych i strategicznych kierunków określonych przez Radę Europejską.

Rada i Wysoki Przedstawiciel Unii ds. ZiPB zapewniają jednolitość, spójność i skuteczność działań Unii.

WPZiB realizują Wysoki Przedstawiciel oraz Państwa Członkowskie, stosując środki krajowe i unijne.

Proces realizacji WPZiB - Wysoki przedstawiciel i ESDZ - art. 27 TUE

• WPU:

• przewodniczy Radzie do Spraw Zagranicznych,

• przyczynia się poprzez swoje propozycje do opracowania WPZiB

• zapewnia wykonanie decyzji przyjętych przez Radę Europejską i Radę.

• reprezentuje UE w zakresie spraw odnoszących się do WPZiB.

• prowadzi w imieniu Unii dialog polityczny ze stronami trzecimi

• wyraża stanowisko Unii w organizacjach międzynarod. i na konferencjach międzynarodowych.

• w wykonywaniu swojego mandatu WPU jest wspomagany przez Europejską Służbę Działań Zewnętrznych

• Służba ta współpracuje ze służbami dyplomatycznymi Państw Członkowskich i składa się z urzędników właściwych służb Sekretariatu Generalnego Rady i Komisji, jak również z personelu delegowanego przez krajowe służby dyplomatyczne.

• Organizację i zasady funkcjonowania ESDZ określa decyzja Rady (Rada stanowi na wniosek WPU po konsultacji z PE i po uzyskaniu zgody Komisji.)

Proces realizacji - sytuacje nagłe - art. 28 TUE

• jeżeli sytuacja międzynarodowa wymaga działań operacyjnych Unii, Rada przyjmuje niezbędne decyzje.

• decyzje te określają ich zasięg, cele, zakres i środki, jakie mają być oddane do dyspozycji Unii, warunki wprowadzania ich w życie oraz - w razie potrzeby - czas ich trwania.

• Decyzje te wiążą Państwa Członkowskie w odniesieniu do zajmowanych przez nie stanowisk i prowadzonych działań.

Decyzje Rady - art. 29 TUE

• Rada przyjmuje decyzje, które określają podejście Unii do danego problemu o charakterze geograficznym lub przedmiotowym.

• Państwa Członkowskie zapewniają zgodność swych polityk krajowych ze stanowiskami Unii.

Sposób decydowania w ramach WPZiB - art. 31 TUE

• 1. Decyzje, o których tu mowa, Rada Europejska i Rada podejmują, stanowiąc jednomyślnie, z wyjątkiem wskazanych w art. 31.2 przypadków.

Każdy członek Rady, który wstrzymuje się od głosu, może jednocześnie złożyć formalne oświadczenie. W takim przypadku nie jest on zobowiązany do wykonania decyzji, ale akceptuje, że decyzja ta wiąże Unię. W duchu wzajemnej solidarności to Państwo powstrzymuje się od wszelkich działań, które mogłyby być sprzeczne lub utrudnić działania Unii podejmowane na podstawie tej decyzji. Pozostałe Państwa szanują jego stanowisko. Decyzja nie zostaje przyjęta, jeżeli członkowie Rady, którzy złożyli oświadczenie w związku ze wstrzymaniem się od głosu, reprezentują co najmniej jedną trzecią Państw Członkowskich, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej jedną trzecią ludności Unii.

Decyzje Rady QMV - art. 31.2 TUE

• na zasadzie odstępstwa od postanowień art. 31.ust 1. Rada stanowi większością kwalifikowaną w sytuacji, gdy:

• przyjmuje decyzję określającą działanie lub stanowisko Unii, na podstawie decyzji Rady Europejskiej dotyczącej strategicznych interesów i celów Unii, o której mowa w artykule 22 ust.1,

• przyjmuje decyzję określającą działanie lub stanowisko Unii, zgodnie z propozycją WPU, która została przedłożona w wyniku specjalnego wniosku skierowanego do niego przez Radę Europejską z jej własnej inicjatywy lub z inicjatywy wysokiego przedstawiciela,

• podejmuje decyzję wykonującą decyzję określającą działanie lub stanowisko Unii,

• mianuje specjalnego przedstawiciela zgodnie z artykułem 33.

• Głosowanie nie dochodzi do skutku, jeżeli członek Rady oświadcza, że z istotnych względów polityki krajowej, które musi określić, zamierza się sprzeciwić przyjęciu decyzji podejmowanej większością kwalifikowaną.

• WPU poszukuje, w ścisłej konsultacji z zainteresowanym Państwem Członkowskim, rozwiązania odpowiadającego temu Państwu. Jeżeli rozwiązanie nie zostanie znalezione, Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, może wnieść o przedłożenie tej sprawy Radzie Europejskiej w celu przyjęcia jednomyślnie decyzji.

• Rada Europejska może jednomyślnie przyjąć decyzję, która przewiduje, że Rada stanowi większością kwalifikowaną w przypadkach innych niż te, o których mowa w ustępie 2.

• QMV nie stosuje się do decyzji mających wpływ na kwestie wojskowe lub polityczno-obronne.

• W kwestiach proceduralnych Rada stanowi większością głosów swoich członków.

Struktura WPZiB

WPZiB składa się pod względem instytucjonalnym z czterech poziomów hierarchii decyzyjnej:

• (1) Rada Europejska i Przewodniczący RE

• ustala zasady i ogólne wytyczne WPZiB;

• podejmuje decyzje w ws. uzupełnienia WPZiB wspólną polityka obronną, wspólną obroną;

• najwyższa instancja decyzyjna w przypadku nierozwiązywalnego konfliktu poglądów gremiów niższych,

• inicjator reform i reprezentant wspólnego stanowiska na zewnątrz;

• (2) Rada (Rada ds. Stosunków Zewnętrznych)

• zapewnia „jednolitość”, „spójność” i „skuteczność” WPZiB;

• rekomenduje RE wspólne decyzje i jest odpowiedzialna za ich realizację;

• podejmuje wspólne działania i przyjmuje wspólne stanowiska;

• pełni inne istotne funkcje (koordynacja, wymiana informacji)

+ Komitet Wojskowy UE (szefowie obrony reprezentowani przez przedstawicieli wojskowych) - opinie i rekomendacje wojskowe dla Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa (COPS) i wojskowe wskazówki dla Sztabu Wojskowego UE

• Parlament Europejski - kieruje do Rady zapytania i zalecenia; jest wysłuchiwany przez prezydencję „w najważniejszych kwestiach i podstawowych kierunkach” WPZiB

• Komisja - „w pełnym zakresie” uczestniczy w pracach WPZiB za sprawą Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. ZiPB; dzieli z p. czł. prawo inicjatywy; uczestniczy w reprezentowaniu UE przez prezydencję oraz w realizacji przez prezydencję decyzji podjętych w ramach WPZiB;

• Trybunał - zasadniczo nie ma w tej dziedzinie jurysdykcji (z wyjątkiem kontroli przestrzegania procedury uchwalania aktów prawnych i badania niektórych aspektów ich legalności)

• Prezydencja

• reprezentuje UE w sprawach objętych WPZiB;

• jest odpowiedzialna za realizację decyzji podjętych w ramach WPZiB;

• reprezentuje stanowisko UE w org. międz. i podczas konferencji międzyn.

• Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER) - działa w ramach swoich kompetencji również w dziedzinie WPZiB (głównie przygotowanie pracy Rady)

• Organy sui generis (WPBiO)

• Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa (COPS) - dyrektorzy (lub ich zastępcy) wydziałów politycznych MSZ p. czł.; obserwuje sytuację międz. w obszarach objętych WPZiB; przyczynia się do ustalania polityki (przygotowuje merytoryczną pracę Rady w oparciu o własne kompetencje lub na prośbę samej Rady); czuwa nad realizacją uzgodnionych obszarów polityki

• w strukturze administracji centralnej ESDZ

• Jednostka Planowania Strategicznego i Wczesnego Ostrzegania - analizuje rozwój sytuacji w dziedzinach objętych WPZiB; ocenia interesy UE w dziedzinie WPZiB i określa przyszłe główne zagadnienia WPZiB; identyfikuje potencjalne kryzysy polityczne; analizuje opcje polityczne w obszarach WPZiB

• Centrum Sytuacyjne

• Komórka Kryzysowa

• Korespondenci europejscy - wymiana bieżącej informacji między p. czł., Sekretariatem Generalnym Rady oraz Komisją

• Specjalni Pełnomocnicy - powoływani QMV przez Radę w razie potrzeby dla załatwienia określonych problemów politycznych

Specjalni przedstawiciele UE (11) (styczeń 2011)

• Pieter Feith - Kosowo (4.02.2008 - 28.02.2011),

• Erwan Fouéré - FYROM (17.10.2005 - 31.08.2011),

• Valentin Inzko - Bośnia and Hercegowina (11.03.2009 - 31.08.2011)

• Rosalind Marsden - Sudan (11.08.2010 - 1.09.2010)

• Kálmán Mizsei - Mołdowa (15.02.2007 - 28.02.2011)

• Pierre Morel - Azja Centralna (5.10.2006- 31.08.2011) i kryzys w Gruzji (25.09.2008 - 31.08.2011),

• Marc Otte- proces pokojowy na Bliskim Wschodzie (14.07.2003 - 28.02.2011),

• Peter Semneby - Kaukaz Południowy (20.02.2006 -28.02.2011),

• Vygaudas Usackas - Afganistan (1.04.2010 - 31.08.2011),

• Roeland van de Geer - Region Wielkich Jezior (Afryka) (14.02.2007 - 31.08.2011),

• Koen Vervaeke - Unia Afrykańska (6.12.2007 - 31.08.2011)

• Eksperci - Komitet Polityczny i COREPER korzystają z pomocy ponad dwudziestu grup ekspertów

• szczególną pozycję zajmuje grupa korespondentów, która kontroluje i czuwa nad ogólną organizacją WPZiB,

• ważnym elementem są regularne (zazwyczaj comiesięczne) spotkania ambasadorów p. czł. UE akredytowanych w państwach trzecich i org. międz.

• sprawy wewnętrzne WPZiB i reprezentowanie jej na zewnątrz należą w dużej mierze do zakresu obowiązków Prezydencji

Finansowanie WPZiB (art. 41 TUE)

• wydatki administracyjne ponoszone są przez instytucje z budżetu WE

• po TA z budżetu WE finansowane są również wydatki operacyjne związane z realizacją WPZiB, z wyjątkiem wydatków na działania „mające odniesienia wojskowe lub do polityki obronnej” (Rada może jednomyślnie podjąć inną decyzję)

• w takich przypadkach wydatki ponoszone są przez państwa czł. uczestniczące w danym przedsięwzięciu według kryterium PKB, chyba że Rada jednomyślnie postanowi inaczej

• Rada przyjmuje decyzję ustanawiającą szczególne procedury w celu zagwarantowania szybkiego dostępu do środków budżetowych Unii przeznaczonych na natychmiastowe finansowanie inicjatyw w ramach WPZiB, a zwłaszcza działań przygotowawczych do misji, o których mowa w artykule 42 ustęp 1 i w artykule 43. Rada stanowi po konsultacji z Parlamentem Europejskim.

• Traktat z Lizbony nie zmienia w fundamentalny sposób finansowania misji i operacji prowadzonych w ramach WPBiO, tzn.:

-  misje cywilne są finansowane z budżetu UE,

-  wspólne koszty związane z operacjami wojskowymi są finansowane przez mechanizm ATHENA

Wspólna Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony (EPBiO)

• Kształt Europejskiej PBiO został ustalony podczas posiedzeń RE w Kolonii 1999, Helsinkach 1999, Santa Maria da Feira 2000, Nicei 2000

• RE w Kolonii w czerwcu 1999 r. - uzgodniono, że:

• Unia musi dysponować niezależną zdolnością do działania, wspieraną przez wiarygodne siły wojskowe,

• mieć możliwość podjęcia decyzji o użyciu tych sił i być do tego gotowa w celu reagowania na sytuacje kryzysowe na świecie, bez uszczerbku dla działań podejmowanych w ramach NATO

• RE w Helsinkach 10-11.12.1999 - określiła tzw. cel ogólny, skoncentrowany na następujących elementach:

• oficjalnie ogłoszono ustanowienie Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (EPBiO)

• cel główny EPBiO to zwiększenie zdolności UE do prowadzenia samodzielnych działań operacyjnych i podejmowania decyzji w razie zaistnienia kryzysu;

• przeznaczenie do operacji UE 50-60 tys. żołnierzy (czas trwania operacji do roku, mobilizacja w ciągu 60 dni) - siły szybkiego reagowania - cel: podjęcie autonomicznej akcji w sytuacji kryzysowej (art. 17 TUE - tzw. zadania petersberskie) gdy NATO nie jest zaangażowane;

• utworzenie nowych organów politycznych i wojskowych (Stały Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, Komitet Wojskowy, Sztab Wojskowy); powołano struktury tymczasowe; w celu umożliwienia Unii wyznaczania politycznych i strategicznych kierunków niezbędnych dla tego rodzaju operacji, przy poszanowaniu jednolitych ram instytucjonalnych.

• RE w Santa Maria da Feira 19-20.06.2000 - decyzje w trzech kwestiach: współpraca w ramach EPBiO z państwami trzecimi (kandydaci + p. NATO); współpracy UE z NATO; cywilnych aspektów reagowania kryzysowego (Komitet ds. Cywilnych Aspektów Zarządzania Kryzysami, siły policyjne 5 tys. do 2003 r., siły cywilne do 2 tys. osób)

• Helsinki 20.11.2000 r. - konferencja p. czł. dotyczącej zobowiązań w zakresie zdolności. Ich zobowiązania zostały ujęte w dokumencie nazywanym „katalogiem sił przyjętym w Helsinkach”, którego celem było umożliwienie wypełniania wszystkich misji petersberskich.

• Szczyt w Nicei 7-11.12.2000 i spotkanie Rady Północnoatlantyckiej NATO w Brukseli 14-15.12.2000 - uzgodniono m.in.:

• zwiększenie zdolności operacyjnych UE do 60 tys. żołnierzy wojsk lądowych, 100 okrętów i ok. 400 samolotów

• mechanizm regularnego przeglądu sił europejskich

• budowa nowych organów (Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa; Komitet Wojskowy; Sztab Wojskowy; ustanowione 22 stycznia 2001 r.)

• zasady współpracy z państwami trzecimi

• mechanizm współpracy z NATO

• zasady dostępu UE do zasobów NATO

• zasady koordynacji działań policyjnych.

• Rada w maju 2003 r. potwierdziła, że Unia dysponuje już zdolnością operacyjną obejmującą całą rozpiętość misji petersberskich, z zastrzeżeniem stwierdzonych luk.

• RE 12.12.2003 r. przyjęła europejską strategię bezpieczeństwa zatytułowaną „Bezpieczna Europa w lepszym świecie”.

• Rada MON 22.10.2004 zainicjowała powstanie grup bojowych

• utworzono 13 grup taktycznych krajowych lub wielonarodowych

• każda grupa bojowa powinna liczyć 1500-2000 żołnierzy

• decyzja o jej użyciu i wysłaniu będą podejmowane przez szefów lub przez rządy państw członkowskich

• TL podkreśla, że WPBiO stanowi integralną część WPZiB (art. 42-46 TUE)

• WPBiO obejmuje stopniowe określanie wspólnej polityki obronnej Unii. Doprowadzi ona do stworzenia wspólnej obrony, jeżeli Rada Europejska, stanowiąc jednomyślnie, tak zadecyduje.

• celem WPBiO ma być zapewnienie Unii zdolności operacyjnej opartej na środkach cywilnych i wojskowych, z których UE może korzystać w przeprowadzanych poza jej terytorium misjach utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom i wzmacniania międzynarodowego bezpieczeństwa, zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych, w oparciu o zdolności zapewniane przez Państwa Członkowskie

• Polityka UE szanuje wynikające z Traktatu Północnoatlantyckiego zobowiązania Państw Członkowskich, które uważają, że ich wspólna obrona jest wykonywana w ramach Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) oraz jest zgodna z przyjętą w tych ramach wspólną polityką bezpieczeństwa i obronną.

• TL poszerza katalog misji - poza dotychczas zaliczanymi do niego misjami humanitarnymi i ratunkowymi, utrzymania pokoju oraz misjami zbrojnymi służącymi zarządzaniu kryzysami, w tym przywracaniu pokoju - uwzględnia także: wspólne działania rozbrojeniowe, misje wojskowego doradztwa i wsparcia, misje zapobiegania konfliktom i operacje stabilizacji sytuacji po zakończeniu konfliktów.

• dodatkowo TL stwierdza, że wszystkie misje podejmowane w ramach WPBO mogą przyczyniać się do walki z terroryzmem, w tym poprzez wspieranie państw trzecich w zwalczaniu terroryzmu na ich terytoriach

• TL wzmacnia tzw. klauzulę solidarności p. czł. w przypadku ataku terrorystycznego lub klęski żywiołowej bądź katastrofy spowodowanej przez człowieka

• jedną z najbardziej istotnych zmian wprowadzonych przez TL jest włączenie do niego tzw. „klauzuli sojuszniczej”.

• Zgodnie z nią, w przypadku gdy jakiekolwiek Państwo Członkowskie stanie się ofiarą zbrojnej agresji na jego terytorium, pozostałe Państwa Członkowskie mają w stosunku do niego obowiązek udzielenia pomocy i wsparcia przy zastosowaniu wszelkich dostępnych im środków, zgodnie z art. 51 Karty NZ

• Aby nie prowokować oskarżeń o tworzenie NATO-bis, TL stanowi, iż zobowiązania i współpraca w omawianej dziedzinie pozostają zgodne ze zobowiązaniami zaciągniętymi w ramach NATO, która - co podkreślono expressis verbis - pozostaje dla państw będących członkami NATO podstawą ich zbiorowej obrony i forum dla jej wykonywania

Operacje (wspólne działania) EPBiO

Przykłady:

• operacja wojskowa w Bośni i Hercegowinie (EUFOR-Althea, od 2.12.2004);

• Misja Policyjna w Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii (Eupol Proxima);

• Misja Policyjna w Bośni i Hercegowinie (EUPM), przejmująca zadania międzynarodowej grupy policyjnej Narodów Zjednoczonych (GIP);

• Misja Policyjna w Kinshasa (Demokratyczna Republika Konga) (EUPOL „Kinshasa”);

• zintegrowana misja w Iraku dotycząca państwa prawa (Eujust LEX);

• misja w zakresie reformy sektora bezpieczeństwa Demokratycznej Republiki Konga (EUSEC RD Congo);

• działanie cywilno-wojskowego Unii Europejskiej wspierające misję Unii Afrykańskiej w regionie Darfur w Sudanie (AMIS II);

• misja obserwacyjna w prowincji Aceh (Indonezja) (MSA).

• 9.12.2010 ministrowie obrony UE zgodzili się, żeby przyspieszyć współpracę w dziedzinie obrony.

• przyjęli "z satysfakcją" dokument, który Niemcy i Szwecja skierowały do nich w listopadzie, żeby przyczynić się do rozważań na temat "europejskiego imperatywu", jakim stała się "intensyfikacja współpracy wojskowej w Europie".

• powierzyli Europejskiej Agencji Obrony "intensyfikację prac przyczyniających się do zidentyfikowania obszarów mogących być miejscem uwspólnienia i podziału zasobów".

• planują stworzenie pod egidą EAO "grupy mędrców". Wysoka Przedstawiciel C. Ashton powinna złożyć jej raport ze stanu zaawansowania tych prac do połowy 2011 r.

• Ashton nie udało się uzyskać jednogłośnej decyzji ministrów w sprawie nominacji dyrektora EAO (kandydatura Francuski Claude-France Arnould została odrzucona przez włoską delegację, której kandydatem był Carlo Magrassi)

Europejska Służba Działań Zewnętrznych UE

• Unified External Service - decyzja Komisji z 1994 r.

• Po TL, od 1.12.2010 - Europejska Służba Działań Zewnętrznych

• ESDZ funkcjonalnie jest autonomicznym organem UE, odrębnym od Komisji i Sekretariatu Generalnego Rady.

• podlega Wysokiemu Przedstawicielowi i wspiera go w wykonywaniu mandatu.

• wspomaga również przewodniczącego Komisji i Komisję oraz przewodniczącego Rady Europejskiej; w równym stopniu zapewni także odpowiednie wsparcie pozostałym instytucjom i organom Unii, w szczególności Parlamentowi Europejskiemu.

• w skład ESDZ wchodzą administracja centralna i delegatury Unii w państwach trzecich i przy organizacjach międzynarodowych

• dyrekcje generalne ESDZ będą składać się z działów geograficznych obejmujących wszystkie kraje i regiony świata, a także z działów wielostronnych i tematycznych.

• ESDZ będzie również posiadać służby administracyjne, personalne, finansowe i inne służby pomocnicze niezbędne do jej funkcjonowania

• Delegacje (136) służą interesom UE w państwach i w tzw. centrach organizacji międzynarodowych w Genewie, Nowym Jorku, Paryżu, Rzymie i Wiedniu przy OECD, OBWE, ONZ i WTO

• Zadania:

• prezentowanie, wyjaśnianie i implementowanie polityki UE

• analizowanie i sprawozdawanie o sytuacji w państwach akredytacji

• prowadzenie negocjacji zgodnie z udzielonym mandatem

• pomoc wszystkim instytucjom UE w ich działaniach zewnętrznych

• Wysoki Przedstawiciel i ESDZ uczestniczą w cyklu programowania i zarządzania:

• Instrumentu finansowania współpracy na rzecz rozwoju,

• Europejskiego Funduszu Rozwoju,

• Europejskigo instrumentu na rzecz wspierania demokracji i praw człowieka na świecie,

• Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa,

• Instrumentu Finansowania Współpracy z Państwami i Terytoriami Uprzemysłowionymi oraz Innymi Państwami i Terytoriami o Wysokim Dochodzie,

• Instrumentu Współpracy w dziedzinie Bezpieczeństwa Jądrowego.

Agencje WPZiB

• Europejski Instytut Studiów nad Bezpieczeństwem

• utworzony wspólnym działaniem Rady (Council Joint Action) 20 lipca 2001 r.;

• status autonomicznej agencji w ramach WPZiB;

• cel - stworzyć wspólna kulturę bezpieczeństwa europejskiego, wzmocnić debatę strategiczną, promować interesy UE;

• trzy funkcje - badania głównych kwestii związanych z bezpieczeństwem UE; przygotowywanie analiz dla Rady i Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB; rozwijanie dialogu transatlantyckiego nt. bezpieczeństwa.

• Centrum Satelitarne UE

• agencja Rady UE;

• utworzona wspólnym działaniem Rady 20.07.2001

• działa od 1.01.2002, pod nadzorem Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa,

• kierowane przez Sekretarza Generalnego Rady;

• zadanie: przygotowywanie informacji na podstawie obserwacji Ziemi z kosmosu dla wsparcia decyzji w ramach WPZiB, zwłaszcza EPBiO w sprawach monitorowania kryzysów i zapobiegania konfliktom;

• prowadzi badania, projekty i szkolenia;

• ma osobowość prawną;

• siedziba: Torrejón k. Madrytu.

• Europejska Agencja Obrony

• utworzona wspólnym działaniem Rady 12.07.2004

• wzmocnienie potencjału obronnego Unii w dziedzinie zarządzania sytuacjami kryzysowymi;

• promowanie europejskiej współpracy w dziedzinie uzbrojenia;

• wzmocnienie europejskiej bazy przemysłowej i technologicznej w sektorze obrony oraz utworzenie konkurencyjnego europejskiego rynku sprzętu wojskowego, w porozumieniu z Komisją;

• wspieranie badań naukowych powiązanych ze wspólnotowymi działaniami badawczymi, przyczyniających się do wzmocnienia europejskiego potencjału przemysłowego i technologicznego w sektorze obrony.

W11 - Przestrzeń Wolności Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości

Plan wykładu

• Geneza współpracy w sprawach PWBiS

• Cele współpracy

• Proces Schengen

• System instytucjonalny i decyzyjny

Geneza współpracy w sprawach PWBiS

• 1967 - Konwencja z Neapolu nt. współpracy i wzajemnej pomocy między administracjami celnymi

• 1972 - Grupa ds. Wzajemnej Pomocy (MAG) - związana z Komisją; narkotyki, przemyt broni;

• 1975 - TREVI (Terrorisme, Radicalisme, Extrémisme, Violence Internationale) - nieformalna grupa ds. bezpieczeństwa utworzona przez RE, sekretariat w Rzymie; cele:

- promowanie współpracy w dziedzinie zwalczania terroryzmu, radykalizmu, ekstremizmu i przemocy międzynarodowej

• dwa razy do roku nieformalne spotkania ministrów spraw wewnętrznych i sprawiedliwości

• częstsze spotkania przedstawicieli policji

• TREVI I (1976) - zbieranie informacji, terroryzm

• TREVI II (1976) - współpraca policji

• TREVI III (1986) - narkotyki i przestępczość zorganizowana

• TREVI 92 (1989) - koordynowanie rozwoju transgranicznej współpracy policji wraz ze zniesieniem kontroli na granicach wewnętrznych

• 1978 - na bazie TREVI stworzono w ramach EWP Grupę ds.Terroryzmu (inicjowanie działań dyplomatycznych)

• od 1984 - regularne co 6 miesięcy spotkania ministrów sprawiedliwości i spraw wewnętrznych nt. współpracy policyjnej i celnej lub swobodnego przepływu osób

• 1984 - Grupa Robocza ds. Współpracy Sądowniczej (dwie sekcje: ds. cywilnych i ds. karnych)

• 1986 - Grupa ad hoc ds. Migracji

• 1986 - JAE - swoboda przepływu osób (+ prawa i środki uzupełniające)

• 1988 - decyzja RE powołanie tzw. Grupy z Rodos - Grupa Koordynatorów ds. Swobodnego Przepływu Osób (pierwowzór tzw. Komitetu K4, obecnie Komitet art. 71 TFUE)

• 1989 - RE w Strasburgu - Europejski Komitet ds. Zwalczania Narkotyków (CELAD) - działał we współpracy z Komisją

• 1992 - MAG92 - wypracowanie kontroli na granicach zewnętrznych, utworzenie systemu informacji celnej SID

• 1992 - TUE - utworzenie III filaru UE - Tytuł VI, art. 29-42 - Współpraca w zakresie spraw wewnętrznych i sprawiedliwości;

• objęła dziewięć obszarów: polityka azylowa, przekraczanie granic zewnętrznych, imigracja, zwalczanie przemytu narkotyków, zwalczanie międzynarodowych nadużyć finansowych, współpraca sądowa w sprawach cywilnych, współpraca sądowa w sprawach karnych, współpraca celna, współpraca policji;

• stworzono 5-poziomowa strukturę współpracy: specjalistyczne grupy robocze, komitety sterujące, Komitet Koordynacyjny art. K4/36 TUE, COREPER, Rada JHA

• ustanowiono trzy instrumenty prawne: wspólne stanowiska, wspólne działania, konwencje (joint positions, joint actions and conventions)

• 1995 - podpisanie konwencji tworzącej Europol (weszła w życie 1.10.1998, a jest wykonywana od 1.07.1999)

• 1997 - TA - istotne zmiany III filaru

• nowa nazwa III filaru: „Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych”;

• zmiana charakteru współpracy - zdefiniowanie „obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości”

• dodany nowy tytuł IV TWE „Wizy, azyl, imigracja i inne polityki odnoszące się do swobodnego przepływu osób”, objął środki w zakresie kontroli na granicach zewnętrznych, azylu, imigracji, współpracy sądowej w sprawach cywilnych (sprawy przeniesione do I filaru UE)

• do spraw pozostawionych w III filarze dodano zapobieganie i zwalczanie rasizmu i ksenofobii

• włączenie tzw. Schengen acquis do UE (protokół B2);

• nowy system instrumentów prawnych i politycznych;

• zmiana procesu podejmowania decyzji;

• możliwość podejmowania ściślejszej współpracy (art. 11 TWE w zw. z art. 40, 43-45 TUE)

• 1999 - RE w Wiedniu przyjmuje tzw. Action Plan (szczegółowa lista celów do osiągnięcia w czasie średnim 2 lat i długim 5 lat) i RE w Tampere (przyjmuje tzw. Milestones i Commission's Scoreboard)

• 2001 - TN - zmienione regulacje dot. ściślejszej współpracy (art. 43 TUE)

• 2007 - TL - nie wnosi istotnych zmian, łączy obszary dotychczas rozdzielone między I i III filar (Tytuł IV TWE i Tytuł VI TUE) w Tytule V - Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości:

• Rozdział 1 - Postanowienia ogólne

• Rozdział 2 - Polityki dotyczące kontroli granicznej, azylu i imigracji

• Rozdział 3 - Współpraca sądowa w sprawach cywilnych

• Rozdział 4 - Współpraca wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych

• Rozdział 5 - Współpraca policyjna

• TL ustanawia Prokuraturę Europejską (art. 86 TFUE)

Cele współpracy (PWBiS)

• art. 3.2 TUE - „2. Unia zapewnia swoim obywatelom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w powiązaniu z właściwymi środkami w odniesieniu do kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji, jak również zapobiegania i zwalczania przestępczości.”

• TFUE, Tytuł V - Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, art. 67-89

• art. 67 TFUE - Artykuł 67 (dawny artykuł 61 TWE i dawny artykuł 29 TUE)

1. Unia stanowi przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w poszanowaniu praw podstawowych oraz różnych systemów i tradycji prawnych Państw Członkowskich.

2. Unia zapewnia brak kontroli osób na granicach wewnętrznych i rozwija wspólną politykę w dziedzinie azylu, imigracji i kontroli granic zewnętrznych, opartą na solidarności między Państwami Członkowskimi i sprawiedliwą wobec obywateli państw trzecich. Do celów niniejszego tytułu, bezpaństwowcy są traktowani jak obywatele państw trzecich.

3. Unia dokłada starań, aby zapewnić wysoki poziom bezpieczeństwa za pomocą środków zapobiegających przestępczości, rasizmowi i ksenofobii oraz zwalczających te zjawiska, a także za pomocą środków służących koordynacji i współpracy organów policyjnych i sądowych oraz innych właściwych organów, a także za pomocą wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych w sprawach karnych i, w miarę potrzeby, przez zbliżanie przepisów karnych.

4. Unia ułatwia dostęp do wymiaru sprawiedliwości, w szczególności przez zasadę wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych.

• Rada Europejska określa strategiczne wytyczne planowania prawodawczego i operacyjnego w PWBiS.

• Parlamenty narodowe zapewniają zgodność wniosków i inicjatyw ustawodawczych przedkładanych w ramach PWBiS z zasadą pomocniczości, zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

• Art. 71 TFUE W ramach Rady działa stały komitet w celu zapewnienia wewnątrz Unii wspierania i wzmacniania współpracy operacyjnej w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego. Ułatwia on koordynację działań właściwych organów Państw Członkowskich

• Sic! Na Państwach Członkowskich spoczywa obowiązek utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego.

• P. czł. mogą organizować między sobą i na swoją odpowiedzialność formy współpracy i koordynacji między właściwymi służbami ich administracji odpowiedzialnymi za zapewnienie bezpieczeństwa narodowego.

• Rada przyjmuje środki w celu zapewnienia współpracy administracyjnej między właściwymi służbami p.czł. jak również między tymi służbami a Komisją. Rada stanowi na wniosek Komisji (z zastrzeżeniem art. 76, i po konsultacji z Parlamentem Europejskim.

• Akty w.w., jak również środki, które zapewniają współpracę administracyjną w tej dziedzinie są przyjmowane: a) na wniosek Komisji; lub b) z inicjatywy jednej czwartej Państw Członkowskich.

• w odniesieniu do zapobiegania terroryzmowi i działalności powiązanej oraz zwalczania tych zjawisk, PE i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, określają ramy środków administracyjnych dotyczących przepływu kapitału i płatności, takich jak zamrożenie funduszy, aktywów finansowych lub zysków z działalności gospodarczej, które należą do osób fizycznych lub prawnych, grup lub innych podmiotów innych niż państwa, są w ich posiadaniu lub dyspozycji.

• Rada, na wniosek Komisji, przyjmuje środki w celu wdrożenia tych ram

Artykuł 77 (dawny artykuł 62 TWE)

„1. Unia rozwija politykę mającą na celu:

a) zapewnienie braku jakiejkolwiek kontroli osób, niezależnie od ich obywatelstwa, przy przekraczaniu przez nie granic wewnętrznych;

b) zapewnienie kontroli osób i skutecznego nadzoru przy przekraczaniu granic zewnętrznych;

• c) stopniowe wprowadzanie zintegrowanego systemu zarządzania granicami zewnętrznymi.”

• Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, przyjmują środki dotyczące:

a) wspólnej polityki w zakresie wiz i innych dokumentów uprawniających do krótkiego pobytu;

b) kontroli, którym podlegają osoby przekraczające granice zewnętrzne;

c) warunków swobodnego przemieszczania się obywateli państw trzecich, w krótkim okresie, na terytorium Unii;

d) wszelkich środków niezbędnych dla stopniowego wprowadzania zintegrowanego systemu zarządzania granicami zewnętrznymi;

e) braku jakiejkolwiek kontroli osób, niezależnie od ich obywatelstwa, przy przekraczaniu przez nie granic wewnętrznych.

• Rada, stanowiąc zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą, może przyjąć przepisy dotyczące paszportów, dowodów tożsamości, dokumentów pobytowych lub jakichkolwiek innych podobnych dokumentów. Rada stanowi jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim.

Proces Schengen / System Schengen

• 1984 - deklaracja RE z Fontainbleu ws. zniesienia kontroli granicznej i celnej przy przekraczaniu przez osoby fizyczne i towary granic wewnętrznych WE

• 14.06.1985 - porozumienie z Schengen tzw. Schengen I o:

• stopniowym znoszeniu kontroli na granicach pomiędzy stronami (państwa „starej 6”) (wcześniejsza współpraca RFN-Francja (1984) i p. Beneluksu (1984))

• jednolitej polityce wizowej i azylowej

• ustanowieniu ścisłej współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa

• postęp w kwestii pogłębiania swobód rynku wewnętrznego

• środki krótko- i długoterminowe

• 19.06.1990 - konwencja wykonawcza do układu z Schengen tzw. Schengen II określiła:

• warunki jakie muszą spełniać obywatele p. trzecich aby przekroczyć granicę WE

• zasady polityki azylowej

• zasady współpracy policji - specjalne uprawnienia operacyjne o charakterze transgranicznym

• utworzenie Systemu Informacyjnego Schengen (SIS) - centralny rejestr poszukiwawczy

• współpraca sądowa

• 1995 - wejście w życie porozumienia Schengen (wszystkie p.czł. z wyjątkiem W. Brytanii i Irlandii (opcja opt-in), Danii (specjalne regulacje dot. acquis włączonego do I filaru UE) stosują acquis Schengen + Norwegia i Islandia są stronami układu Schengen (mają mieszany komitet z p.czł. UE))

System Informacyjny Schengen

• System Informacyjny Schengen (SIS) - utworzony zgodnie z postanowieniami tytułu IV układu z Schengen; istotne narzędzie w walce z międzynarodową przestępczością zorganizowaną.

• trwają obecnie prace nad Systemem Informacyjnym Schengen II plus (SIS II plus)

• bardziej nowoczesny - są w nim zdjęcia, odciski palców, a nawet zapis kodu DNA.

• SIS II plus jest przygotowany do obsługi 30 państw (UE27, Norwegia, Islandia i Szwajcaria)

• Polska przystąpiła do SIS II 21 grudnia 2007 r.

• w 2008 roku do strefy Schengen dołączyła Szwajcaria (5.06.2005 referendum narodowe, 54,6% "tak" dla Schengen)

• za zarządzanie systemem będzie odpowiedzialna Komisja Europejska.

• za koordynację współdziałania państw UE, zwłaszcza w walce z nielegalną imigracją i zorganizowaną przestępczością, ma odpowiadać FRONTEX - Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich - FRONTEX "frontieres exterieures" ("granice zewnętrzne") - zaczęła działać latem 2005 roku, siedziba w Warszawie, szef Fin Ilkka Laitinen - poprzednio dyrektor Centrum Analizy Ryzyka UE

• np. the Rapid Border Intervention Teams (RABIT 2010) (kontrola lądowej granicy grecko-tureckiej)

• Centrum Informacji, Refleksji i Wymiany ds. Przekraczania Granic Zewnętrznych i Imigracji (CIREFI) - walka z nielegalną imigracją, system wczesnego ostrzegania służący przekazywaniu informacji o nielegalnej imigracji i nielegalnych kanałach przerzutu ludzi przez granice.

• System FADO - system i komputerowa baza zdjęć, informacji o metodach fałszowania i zabezpieczania dokumentów oraz o wprowadzanych do obiegu prawdziwych dokumentach

System instytucjonalny i decyzyjny

• Rada Europejska

• określa strategiczne wytyczne planowania prawodawczego i operacyjnego w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

• Rada

• stanowienie aktów prawnych w zakresie PWBiS

• ustanawianie konwencji

• zachęcanie do współpracy policyjnej za pośrednictwem Europolu

• określanie warunków i granic akcji transgranicznej

• upoważnienie p.czł do ściślejszej współpracy

• wszczynanie rokowań i zawieranie umów międzynarodowych

• forum konsultacji i przekazywania informacji między p.czł.

• akty prawne:

• w sprawach azylu, imigracji, wiz, granic zewnętrznych, spraw cywilnych - instrumenty prawa pochodnego UE (prawnie wiążące - art. 288 TFUE)

+ środki niezbędne dla ich wykonania

• zachęty (rezolucje, zalecenia, uchwały)

• upoważnienie do wzmocnionej współpracy

• Rada Europejska

• COREPER

• Przewodniczący RE

• Komitet Koordynacyjny art. 71 TFUE (stały komitet Rady)

• Komisja

• „w pełni włączona w prace”;

• upoważniona do inicjatywy prawodawczej obok p.czł.

• Parlament Europejski (udział zgodnie z procedurami)

• Trybunał Sprawiedliwości

• kompetencje znacznie zawężone

• Konwencja Genewska o statusie uchodźców (28.07.1951)

• The Vienna Action Plan (1999) - implementuje i uszczegóławia postanowienia TA ws. obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

• The Tampere Milestones (1999) - ustala priorytety i cele: azyl i imigracja - wspólny system azylowy, partnerstwo z państwami pochodzenia, zarządzanie migracjami, właściwe traktowanie obywateli p. trzecich legalnie rezydujących w UE

• The Commission's Scoreboard (1999) - tabelaryczne zestawienie celów, terminów, aktorów i środków do osiągnięcia w ramach obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości; aktualizowane co dwa lata

• The Dublin Convention on Asylum (15.061990/1.09.1997) - ustanawia warunek, że tylko jedno p.czł. będzie rozpatrywało wniosek o azyl

• W sferze PWBiS UE działają ponadto:

• Trzy agencje:

1. Europejskie Kolegium Policyjne (CEPOL, 2000)

2. Zespół Europejskiej Współpracy Sądowej (European body for the enhancement of judicial cooperation - Eurojust, 2002)

3. Europejski Urząd Policji (European Police Office - Europol, 1995), działa od 1998/1999 r.

• EURODAC (Rozp. Rady 11.12.2000) - tworzy system porównywania odcisków palców dla potrzeb aplikacji Konwencji Dublińskiej

• Temporary Protection (Dyrektywa Rady 20.07.2000) - tworzy standardy dla sytuacji masowego napływu osób przesiedlanych i balansuje działania p.czł.

• OLAF - Europejskie Biuro do Walki z Oszustwami

Finansowanie PWBiS

• wydatki administracyjne - budżet ogólny UE

• wydatki operacyjne - budżet ogólny, chyba że Rada postanowi inaczej (p. czł. wpłacają według PKB)

W12 - Stosunki Polska - Unia Europejska

Plan wykładu

• UE w polityce zagranicznej Polski - fazy

• Rozwój stosunków - kalendarium

• Układ stowarzyszeniowy - bilans

• Negocjacje akcesyjne - przebieg - fazy i problemy

• Struktura traktatu akcesyjnego

• Traktat akcesyjny - bilans / efekty (synteza)

• Pozycja Polski w instytucjach WE

• Pozycja finansowa Polski w stosunku do budżetu ogólnego UE

Polityka zagraniczna Polski wobec UE po 1989 r.

• pierwsza faza lat 1989-1990 - normalizowania, nawiązywania i instytucjonalizowania kontaktów Polski ze Wspólnotami Europejskimi;

• druga faza lat 1991-1997 - rozwoju stosunków umownych i dialogu politycznego, który intensyfikował się stopniowo w miarę postępów przemian w Polsce i rozwoju stosunków w ramach stowarzyszenia Polski ze Wspólnotami i p. członkowskimi; istotą tej fazy było zmaksymalizowanie korzyści wynikających ze statusu państwa stowarzyszonego i doprowadzenie do rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych;

• trzecia faza lat 1998-2003 - negocjacji o członkostwo Polski w Unii Europejskiej; pogłębiania refleksji na temat jego korzyści i kosztów, a także przyszłej polityki zagranicznej Polski i kształtu UE;

• czwarta faza 2003-2004 - status aktywnego obserwatora i uczestnika procesów decyzyjnych w UE;

• piąta faza po 1 maja 2004 r. - pełnoprawnego członka - weryfikacji w praktyce przyjętej koncepcji i adaptacji do wewnątrzunijnych uwarunkowań.

fazy rozwoju stosunków - kalendarium

• I faza - nawiązywania stosunków 1988-1989/90

• wrzesień 1988 r. oficjalne nawiązanie stosunków dyplomatycznych między Polską a EWG; rozpoczęcie negocjacji w sprawie umowy o handlu i współpracy gospodarczej.

• czerwiec 1989 r. podczas szczytu G-7 w Paryżu - decyzja o przyznaniu Polsce i Węgrom pomocy ekonomicznej w ramach programu PHARE (Poland, Hungary - Assistance for Restructuring of their Economies). Koordynację tej pomocy powierzono ówczesnej Komisji Wspólnot Europejskich.

• lipiec 1989 r. Utworzenie Misji RP przy Wspólnocie Europejskiej w Brukseli.

• 19 września 1989 r. - podpisanie umowy o handlu oraz współpracy gospodarczej

• II faza lat 1991-1997 - rozwoju stosunków umownych i dialogu politycznego

• 25 maja 1990 r. Polska składa w Brukseli oficjalny wniosek o rozpoczęcie negocjacji w sprawie umowy o stowarzyszeniu ze Wspólnotami Europejskimi.

• 26 stycznia 1991 r. Powołanie przez Radę Ministrów RP Pełnomocnika Rządu do Spraw Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej.

• luty-listopad 1991 r. osiem rund negocjacji nad układem stowarzyszeniowym

• 22 listopada 1991 r. Parafowanie Układu Europejskiego o ustanowieniu stowarzyszenia między Rzeczypospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi.

• 16 grudnia 1991 r. podpisanie Układu Europejskiego i Umowy Przejściowej, regulującej stosunki handlowe między stronami - do czasu wejścia w życie Układu

• 1 marca 1992 r. wejście w życie Umowy Przejściowej

• 21-22 czerwca 1993 r. Rada Europejska w Kopenhadze zostają określone polityczne i ekonomiczne kryteria przystąpienia krajów Europy środkowej i Wschodniej do Unii Europejskiej (tzw. kryteria kopenhaskie).

• 13 grudnia 1993 r. zakończenie procedury ratyfikacyjnej Układu Europejskiego po stronie Unii Europejskiej. (20 października 1992 r. Ratyfikacja Układu Europejskiego przez Prezydenta RP.)

• 1 luty 1994 r. wejście w życie Układu Europejskiego, ustanawiającego stowarzyszenie Rzeczypospolitej Polskiej ze Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi.

• 8 kwietnia 1994 r. Minister Spraw Zagranicznych RP składa w Atenach, na ręce Prezydencji greckiej, oficjalny wniosek o członkostwo Polski w Unii Europejskiej na podstawie art. O TUE (obecnie art. 49 TUE).

• 8-10 grudnia 1994 r. Rada Europejska w Essen przyjmuje postanowienia dotyczące strategii przedczłonkowskiej dla państw Europy Środkowej i Wschodniej.

• 26-27 czerwca 1995 r. Rada Europejska w Cannes przyjmuje Białą Księgę w sprawie przygotowania krajów stowarzyszonych Europy Środkowej i Wschodniej do integracji z jednolitym rynkiem UE.

• 26 kwietnia 1996 r. Komisja Europejska przesyła rządowi RP kwestionariusz. Odpowiedzi strony polskiej na zawarte w kwestionariuszu pytania posłużą Komisji do przygotowania Opinii (Avis) na temat polskiego wniosku o członkostwo w Unii

• 26 lipca 1996 r. Polska przekazuje Komisji Europejskiej odpowiedzi na kwestionariusz

• 8 sierpnia 1996 r. Parlament RP przyjmuje ustawę powołującą Komitet Integracji Europejskiej. 2 października Prezes Rady Ministrów RP nadaje swym rozporządzeniem statut Urzędowi Komitetu Integracji Europejskiej. UKIE rozpoczyna działalność 16 października. Pierwsze, inauguracyjne posiedzenie Komitetu odbywa się 12 listopada.

• 28 stycznia 1997 r. Rada Ministrów RP przyjmuje Narodową Strategię Integracji - dokument rządowy przygotowany przez KIE. Jest to wykonanie uchwały Sejmu RP z 14 marca 1996 r.

• 16-17 czerwca 1997 r. Rada Europejska w Amsterdamie - parafowano Traktat Amsterdamski - zakończona została IGC 1996 co otworzyło drogę do rozszerzenia Unii.

• 16 lipca 1997 r. Komisja Europejska w PE przedstawia swoje Opinie (Avis) na temat wniosków o członkostwo złożonych przez państwa stowarzyszone. Komisja rekomenduje rozpoczęcie negocjacji z sześcioma kandydatami: Czechami, Estonią, Polską, Słowenią i Węgrami oraz z Cyprem.

• 12-13 grudnia 1997 r. Rada Europejska w Luksemburgu - decyzja o rozpoczęciu 30 marca 1998 r. procesu rozszerzania UE o „6” i o zwołaniu 31 marca 1998 r. dwustronnych Konferencji Międzyrządowych, w ramach których będą się toczyć negocjacje akcesyjne. Rada Europejska podejmuje też decyzję o wprowadzeniu wzmocnionej strategii przedczłonkowskiej wobec państw EŚW

• 18 marca 1998 r. Rada UE wydaje Rozporządzenie w sprawie pomocy udzielanej państwom kandydującym w ramach strategii przedczłonkowskiej, a w szczególności w sprawie ustanowienia Partnerstwa dla Członkostwa (Accession Partnership).

• 24 marca 1998 r. Rada Ministrów RP rozporządzeniem ustanawia Urząd Pełnomocnika Rządu do Spraw Negocjacji o Członkostwo Polski w UE. (Nominację otrzymuje Jan Kułakowski, sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.)

• 27 marca 1998 r. Prezes Rady Ministrów powołuje Zespół ds. Negocjacji o Członkostwo RP w Unii Europejskiej (przewodnictwo obejmuje sekretarz stanu Jan Kułakowski).

• III faza lat 1998-2003 - negocjacji o członkostwo Polski w Unii Europejskiej

• 31 marca 1998 r. Otwarcie w Brukseli dwustronnych Konferencji Międzyrządowych między UE a sześcioma krajami tzw. pierwszej fali, w tym z Polską.

• 27 kwietnia 1998 r. W Brukseli rozpoczyna się wielostronny i dwustronny przegląd prawa z UE (screening), według harmonogramu przygotowywanego kolejne Prezydencje. Screening - przeprowadzony w 29 obszarach prawa (na 31 planowanych) - został zakończony w październiku 1999 r.

• 23 czerwca 1998 r. Rada Ministrów RP przyjmuje Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w UE, dokument wyznaczający kierunek działań dostosowawczych Polski oraz określający harmonogram ich realizacji w latach 1998-2002.

• lipiec 1998 r. Komisja Europejska opracowuje dokument programowy p.t. „Nowa Orientacja PHARE”. Pomoc UE dla państw kandydackich ma być ściśle związana z procesem ich przygotowań do członkostwa w Unii, a w szczególności z realizacją narodowych programów przygotowania do członkostwa oraz Partnerstwem dla Członkostwa.

• lipiec-grudzień 1998 r. Polska składa 12 stanowisk negocjacyjnych; styczeń-czerwiec 1999 r. 6 stanowisk; lipiec-grudzień 1999 r. 11 stanowisk;

• 10 listopada 1998 r. rozpoczęcie merytorycznych negocjacji z sześcioma państwami kandydującymi z tzw. pierwszej fali / tzw. grupy luksemburskiej.

• 11-13 grudnia 1999 r. Rada Europejska w Helsinkach - oficjalnie zaproszono do negocjacji akcesyjnych kandydatów tzw. drugiej fali / tzw. grupy helsinskiej (Bułgarię, Litwę, Łotwę, Rumunię, Słowację i Maltę) oraz przyznano status kandydata na członka w UE Turcji.

• 14 luty 2000 r. Rozpoczęcie IGC 2000 poświęconej reformie instytucjonalnej UE w kontekście zamierzonego poszerzenia Unii.

• 13 lipca 2000 r. Utworzenie Komisji Prawa Europejskiego w Sejmie RP, właściwej do rozpatrywania projektów ustaw dostosowujących polskie ustawodawstwo do prawa UE.

• 4 sierpnia 2000 r. Powołanie Komisji Nadzwyczajnej Legislacji Europejskiej przez Senat RP

• 8 listopada 2000 r. Komisja Europejska publikuje dokument "Strategia rozszerzania UE" (Enlargement Strategy Paper), zawierający tzw. mapę drogową (road map) dalszych negocjacji akcesyjnych z krajami kandydującymi na pierwsze i drugie półrocze 2001 r. oraz pierwsze półrocze 2002.

• 13 grudnia 2002 r. Zakończenie negocjacji akcesyjnych podczas Rady Europejskiej w Kopenhadze

• luty-marzec 2003 r. prace redakcyjne prawników/lingwistów nad ostateczną wersją traktatu akcesyjnego

• 9 kwietnia 2003 r. Parlament Europejski wyraził zgodę na przyjęcie 10 nowych państw (przyjął 10 oddzielnych uchwał prawodawczych), co jest bezwzględnym warunkiem przystąpienia (za przyjęciem uchwały w sprawie wniosku Polski o członkostwo głosowało 509 deputowanych, 25 - było "przeciw", a 31 wstrzymało się od głosu).

• IV faza 2003-2004 - status aktywnego obserwatora

• 16 kwietnia 2003 r. (u stóp Akropolu, w budynku zwanym Stoa Attalosa II) w Atenach, uroczyste podpisanie Traktatu Akcesyjnego. (w obecności Prezydenta A. Kwaśniewskiego, podpisali: Prezes RM, L. Miller, Minister SZ, W. Cimoszewicz i Minister ds. Europejskich, D. Hübner.

• od 16 kwietnia aż do przystąpienia 1 maja 2004 r., Polska uzyskała status "aktywnego obserwatora",

• umożliwiał uczestnictwo w kilkuset komitetach Rady UE, Komisji Europejskiej, w Komitecie Stałych Przedstawicieli (Coreper I - sprawy ekonomiczne i Coreper II - sprawy polityczne),

• udział w posiedzenia Rady UE oraz Rady Europejskiej.

• pozwalał na aktywne uczestnictwo w pracach UE (z wygłaszaniem opinii włącznie), jednak do momentu akcesji - bez prawa udziału w podejmowaniu decyzji

• 7-8 czerwca 2003 r. Referendum europejskie w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikację przez Prezydenta RP Traktatu Akcesyjnego. (frekwencja 58,85%, „za” 77,45%)

• 9 kwietnia 2004 r. zakończenie ratyfikacji Traktatu Akcesyjnego w UE.

• V faza po 1 maja 2004 r. - pełnoprawnego członka UE

• 1 maja 2004 r. Wejście w życie Traktatu Akcesyjnego (zgodnie z art. 2 ust. 2 Traktatu).

• 22 czerwca 2004 r. wybory do Parlamentu Europejskiego

Bilans Układu Europejskiego

• Układ stowarzyszający Polskę ze WE i państwami czł. UE

• najbardziej kompleksowa i najważniejsza umowa gospodarcza wynegocjowana przez Polskę przed układem akcesyjnym

• uregulował stosunki Polski z największym ugrupowaniem integracyjnym na świecie i głównym partnerem gospodarczym Polski.

• bardzo ważna była część polityczna Układu (preambuła + dialog polityczny)

• wywarł największe skutki w sferze handlu zagranicznego Polski i dziedzin z nim związanych.

• cel: zbudowanie w ciągu 10 lat (dwa etapy po 5 lat) strefy wolnego handlu dla towarów przemysłowych

• etap I powinien „w zasadzie" zakończyć się 31 stycznia 1999 r.; oficjalnie strony nigdy nie przeszły do II etapu (formalny powód: problemy z dostosowaniem prawa polskiego)

• Ocena funkcjonowania części handlowej Układu nie może być jednoznaczna. Co jest spowodowane:

• trudnościami metodologicznymi, ponieważ nie da się jednoznacznie oddzielić skutków liberalizacji od innych czynników oddziałujących na wielkość handlu i produkcji.

• faktem, że postanowienia układu były oceniane od początku jako nie w pełni satysfakcjonujące.

• bardzo skromnymi koncesjami w handlu artykułami rolnymi (w dziedzinie rolnictwa i gospodarki żywnościowej układ nie stworzył instrumentów integracji Polski z Unią Europejską)

• niekorzystnym długim kalendarzem liberalizacji przez Unię importu tych towarów, co do których Polska miała największe możliwości wzrostu wywozu.

• W miarę upływu czasu źródłem zaniepokojenia ekonomistów stał się bardzo wysoki deficyt bilansu handlowego Polski z UE (w 1991 r. - nadwyżka 0,56 mld USD, w 1992 r. deficyt 0,8 mld USD, w 1996 r. drastyczne pogłębienie deficytu do 7,5 mld USD; w 1999 r. deficyt 10,5 mld euro, w 2000 r. deficyt 8,5 mld euro, potem stopniowo malał, w 2004 r. deficyt wynosił 1,15 mld euro,

• Zagregowana nadwyżka Unii w handlu z Polską w latach 1992-2004 wyniosła około 76 mld USD. Przyczyny deficytu to głównie liberalizacja importu na mocy układu (nie była jedyną przyczyną) i struktura wymiany

• Układ miał przynieść asymetryczne korzyści, okazał się korzystny głównie dla Unii.

• w 2005 r. wystąpiła już nadwyżka 2,3 mld euro.

• Proces otwierania gospodarki Polski i UE przyczynił się do znacznego zacieśnienia więzi między firmami obu stron.

• W końcu lat 90. udział UE stanowił około 65% całości polskiego eksportu i importu.

• wdrażanie układu wpłynęło pozytywnie na wzrost gospodarczy. Szacuje się, że średnie roczne tempo wzrostu gospodarczego w wyniku działania Układu powiększyło się w latach 1992-1997 o około 0,5-0,6 pkt. proc.

• Układ skłonił polskich producentów, importerów i eksporterów do trwałego myślenia w kategoriach rynku i konkurencji międzynarodowej.

• Liberalizacja handlu przyniosła negatywne skutki w postaci wzrostu bezrobocia w następstwie ograniczania nieefektywnych rodzajów produkcji.

• Wystąpiły inne nieuniknione koszty zmian strukturalnych.

• Układ wprowadził dużo elementów stabilności do polskiej polityki handlowej i systemu gospodarczego (tzw. kotwica przemian w polskim systemie gospodarczym)

• stworzył większą przewidywalność systemu gospodarczego i bezpieczne ramy do inwestowania przez co zwiększył się dopływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

• Układ przyczynił się do wzrostu wiarygodności Polski jako partnera handlowego. (poprawa standingu Polski na międzynarodowych rynkach finansowych, co ułatwiło zakończone sukcesem starania o redukcję długu zagranicznego (w Klubie Paryskim i Klubie Londyńskim) i wpłynęło na zwiększenie napływu kapitału zagranicznego do Polski. Skumulowana wartość zagranicznych inwestycji bezpośrednich w Polsce wyniosła w latach 1989-2000 około 50 mld USD; na inwestorów z UE przypadało około 77% tych inwestycji)

• Układu przyspieszył proces porządkowania polskiej legislacji gospodarczej

• Instrumentem wspierania procesów integracji i wprowadzania w życie postanowień Układu była pomoc bezzwrotna w ramach programu PHARE. (celem programu od 1997 r. tzw. Nowa orientacja PHARE było przygotowanie Polski do członkostwa)

• Układ był wsparciem dla transformacji - przeprowadzania niepopularnych i kosztownych społecznie reform

• instrumentem dostosowywania polskiej gospodarki i systemu prawnego do mechanizmów funkcjonowania UE, przygotowującym gospodarkę, administrację i społeczeństwo do członkostwa.

Przyjęcie nowego członka do UE - podstawa prawna

• Artykuł 49 TUE

Każde Państwo europejskie, które szanuje zasady określone w artykule 6 ustęp 1, może się ubiegać o członkostwo w Unii. W tym celu składa ono swój wniosek Radzie, która podejmuje decyzje, stanowiąc jednomyślnie po zasięgnięciu opinii Komisji oraz po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, udzielonej bezwzględną większością głosów jego członków.

Warunki przyjęcia i wynikające z tego przyjęcia dostosowania do Traktatów stanowiących podstawę Unii są przedmiotem umowy między Państwami Członkowskimi a Państwem ubiegającym się o członkostwo. Umowa ta podlega ratyfikacji przez wszystkie umawiające się Państwa, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.

Negocjacje akcesyjne

• 31 marca 1998 r. w Brukseli uroczyście rozpoczęły się negocjacje akcesyjne (prowadzone z każdym z kandydatów w ramach Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej na szczeblu szefów delegacji (ministrów SZ) lub zastępców szefów delegacji tzw. Deputies (ambasadorzy p. czł. przy UE i główni negocjatorzy p. kandydujących)

• Negocjacje formalnie były prowadzone między kandydatem a 15 państwami UE;

• Komisja miała być pośrednikiem ale w praktyce wykonywała mandat negocjacyjny udzielony przez Radę UE w poszczególnych obszarach negocjacyjnych

• Wyznaczono 31 obszarów tematycznych

Fazy negocjacji

• I faza - (tzw. screening) - przegląd polskiego prawa, w każdym z negocjowanych obszarów legislacji, pod kątem stopnia jego dostosowania do prawa wspólnotowego

• w efekcie obszary podzielono na trzy kategorie od najłatwiejszych (mała liczba wiążących wspólnotowych aktów prawnych) do najtrudniejszych (rozbudowane prawo wspólnotowe, duże koszty)

• Pierwsza kategoria - „nie sprawiające problemów” (acquis przyjęte przez stronę polską lub deklarowane przyjęcie przed data członkostwa)

• Druga kategoria - „przyjęcie aktu prawnego wiąże się z koniecznością adaptacji o charakterze technicznym”

• Trzecia kategoria - „przyjęcie aktu prawa przez stronę polską niemożliwe przed datą członkostwa”

• II faza - negocjacje właściwe

• Polska przekazała wszystkie swoje stanowiska negocjacyjne do końca listopada 1999 r.

• rozpoczęto od obszarów „łatwych” (tj. nauka i badania, edukacja, kształcenie i młodzież, małe i średnie przedsiębiorstwa, polityka przemysłowa, statystyka); negocjacje tymczasowo zamknięto w listopadzie 1998 r. i maju 1999 r.

• potem negocjowano obszary „z problemami technicznymi” (WPZiB, ochrona konsumentów i zdrowia, kontrola finansowa, UGW, kultura i polityka audiowizualna, polityka regionalna, unia celna, stosunki zewnętrzne, telekomunikacja i technologie informacyjne, rybołówstwo, prawo spółek, swobodny przepływ towarów, polityka społeczna i zatrudnienie, transport, swoboda usług, energia, wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne); negocjacje tymczasowo zamknięto od maja 1999 r. do końca 2001 r.

• na końcu negocjowano dziedziny gdzie wystąpiły poważne rozbieżności (w których strony wnioskowały o ustanowienie okresów przejściowych: rolnictwo (tu Polska nie zabiegała o o.p.), ochrona środowiska, swobodny przepływ kapitału, polityka konkurencji, podatki, finanse i budżet

• W obszarze „instytucje” negocjacje nie były w zasadzie potrzebne gdyż Polska zaakceptowała ustalenia instytucjonalne Traktatu Nicejskiego

• Negocjacje miały najintensywniejszy przebieg w 2002 r. - najwięcej kontrowersyjnych spraw uzgodniono na ostatniej sesji negocjacyjnej w Kopenhadze 12-13 grudnia 2002 r.

Struktura traktatu akcesyjnego

• Traktat dotyczący przystąpienia do UE - krótki, zwięzły dokument (preambuła + trzy artykuły) - jest to tzw. traktat o przystąpieniu sensu stricto

• Akt dotyczący warunków przystąpienia do UE oraz dostosowań w traktatach stanowiących podstawę UE - jest integralna częścią Traktatu dotyczącego przystąpienia do UE (należy do prawa pierwotnego UE); do Aktu dołączono 18 załączników i 10 protokółów, które stanowią jego integralną część - Traktat i Akt stanowią tzw. traktat akcesyjny sensu largo

• Akt końcowy - dokument zawierający 44 deklaracje (państw członkowskich i kandydujących) o charakterze politycznym; zawiera również porozumienie w formie wymiany listów (not) między stronami „w sprawie procedury informowania i konsultacji celem przyjęcia pewnych decyzji i innych środków podejmowanych w okresie poprzedzającym przystąpienie”

Polskie deklaracje indywidualne dołączone do Aktu o przystąpieniu

• Deklaracja nr 38 - dotycząca konkurencyjności polskiej produkcji niektórych owoców

• Deklaracja nr 39 - odnosząca się do moralności publicznej

• Deklaracja nr 40 - w sprawie interpretacji odstępstwa od wymagań określonych w Dyrektywach 2001/81/WE oraz 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczących farmaceutyków

Wejście w życie traktatu akcesyjnego

• Zgodnie z art. 49 TUE projekt traktatu akcesyjnego został przedłożony Radzie, a ta skierowała go do Komisji (tzw. avis definitif) i Parlamentu Europejskiego (zgoda na traktat bezwzględną większością głosów członków PE - tzw. avis conforme)(9.04.2004); następnie Rada podjęła jednomyślnie decyzję aprobującą projekt traktatu akcesyjnego (14.04.2004)

• 16 kwietnia 2003 r. w Atenach traktat akcesyjny został uroczyście podpisany i skierowany do ratyfikacji przez wszystkie umawiające się państwa, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi (17.04.2003 - Sejm podjął uchwałę o trybie referendalnym wyrażenia zgody na ratyfikowanie przez prezydenta RP traktatu akcesyjnego i uchwałę o referendum 7-8.06.2003; w referendum: frekwencja 58,85%, „za” 77,45%; 23.07.2003 prezydent ratyfikował (podpisał akt ratyfikacji) traktat akcesyjny

• 1 maja 2004 r. traktat akcesyjny wszedł w życie

Okresy przejściowe

• Polska uzyskała okresy przejściowe w 43 sprawach zawartych w 12 z 31 obszarów negocjacyjnych.

• Poniżej wszystkie obszary negocjacyjne (w nawiasach podano najdłuższy okres przejściowy z danego obszaru):
  1. Swobodny przepływ towarów (do 31 grudnia 2008 r. w odniesieniu do terminu zakończenia procedury rejestracji leków)
  2. Swobodny przepływ osób (7-letni okres przejściowy - uzyskany przez UE - [w formule 2+3+2, a więc maksymalnie do 2011 r.] ograniczający polskim obywatelom swobodę podejmowania pracy w UE)
  3. Swoboda świadczenia usług (do 31 grudnia 2007 r. dla wdrożenia dyrektywy ustalającej minimalny poziom funduszy własnych banków spółdzielczych w wysokości 1 mln euro; również do 31 grudnia 2007 r. wdrożone zostaną do polskiego prawa regulacje dotyczące systemu zabezpieczającego ochronę inwestorów na rynku kapitałowym zgodnego z prawem unijnym)

• 4. Swobodny przepływ kapitału (przez okres dwunastu lat od daty uzyskania członkostwa - a więc do 2016 r. - Polska będzie mogła stosować wobec obywateli Unii Europejskiej oraz państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego przepisy ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców)
  5. Prawo spółek (bez okresów przejściowych)
  6. Polityka konkurencji (w odniesieniu do pomocy publicznej dla małych oraz średnich przedsiębiorstw działających w Specjalnych Strefach Ekonomicznych, odpowiednio do 2011 i 2010 r.)
  7. Rolnictwo (10- letni okres przejściowy - do 2014 r. - podczas którego możliwa będzie uprawa w Polsce wyłącznie odmian ziemniaka odpornych na raka ziemniaczanego)
  8. Rybołówstwo (bez okresów przejściowych)
  9. Polityka transportowa (do końca 2010 r. w odniesieniu do dyrektywy UE ustanawiającej dla pewnych pojazdów drogowych, poruszających się wewnątrz Wspólnoty, maksymalnych dopuszczalnych wymiarów w ruchu krajowym i międzynarodowym oraz maksymalnej dopuszczalnej wagi w ruchu międzynarodowym)
  10. Podatki (do 3 końca 2008 r. na dojście do minimalnego poziomu akcyzy na papierosy)
  11. Unia Gospodarcza i Walutowa (bez okresów przejściowych)
  12. Statystyka (bez okresów przejściowych)
  13. Polityka społeczne i zatrudnienie (do końca 2005 r. w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu przez pracowników)
  14. Energia (do końca 2008 r. w zakresie obowiązku utrzymywania minimalnych zapasów ropy naftowej i/lub paliw ciekłych)
  15. Polityka przemysłowa (bez okresów przejściowych)
  16. Małe i średnie przedsiębiorstwa (bez okresów przejściowych)
  17. Nauka i badania (bez okresów przejściowych)
  18. Edukacja, kształcenie i młodzież (bez okresów przejściowych)
  19. Telekomunikacja i technologie informacyjne (do końca 2005 r. na wprowadzenie obniżonego do 100 g limitu wagowego obszaru zastrzeżonych usług pocztowych; od 1 stycznia 2006 r. będziemy zobowiązani do dalszej liberalizacji poprzez zmniejszenie limitu do 50 g.)
  20. Kultura i polityka audiowizualna (bez okresów przejściowych)
  21. Polityka regionalna i koordynacja instrumentów strukturalnych (bez okresów przejściowych)

• 22. Środowisko (do końca 2017 r. na emisje pyłów z dużych obiektów energetycznego spalania paliw oraz na emisje tlenków azotu, dla wszystkich polskich elektrowni i elektrociepłowni, które znalazły się na liście załączonej do polskiego stanowiska negocjacyjnego)
  23. Ochrona zdrowia i konsumentów (bez okresów przejściowych)
  24. Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne (bez okresów przejściowych)
  25. Unia celna (bez okresów przejściowych)
  26. Stosunki zewnętrzne (bez okresów przejściowych)
  27. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (bez okresów przejściowych)
  28. Kontrola finansowa (bez okresów przejściowych)
  29. Finanse i budżet (bez okresów przejściowych)
  30. Instytucje (bez okresów przejściowych)
  31. Inne (bez okresów przejściowych)

Pozycja Polski w instytucjach WE

• Potencjał ludnościowy Polski - 7,7% ludności UE

• Rada UE - 1 głos przy głosowaniu jednomyślnym; 27 głosów przy głosowaniu QMV (7,83% ogółu głosów)

• Parlament Europejski - 50 miejsc /736 (6,8% głosów) (po TL w kadencji 2009-2014 - 51 miejsc), przewodniczący PE - prof. Jerzy Buzek

• Komisja Europejska - „1 komisarz” - Janusz Lewandowski ds. budżetu

• Trybunał Sprawiedliwości, Sąd I Instancji, Trybunał Obrachunkowy - po 1 członku

• Komitet Ekonomiczny i Społeczny - 21 przedstawicieli (6,1% miejsc)

• Komitet Regionów - 21 przedstawicieli (6,1% miejsc)

• Od 1 lipca 2011 do 31 grudnia 2011 - polska prezydencja w UE

Pozycja finansowa Polski w stosunku do budżetu ogólnego UE

• Szacunek transferów z budżetu UE dla Polski oraz wpłat Polski do budżetu UE w okresie 2004-2006 (na podstawie materiałów UKIE, ceny z 1999 r., w mln euro)

• Pomoc przedakcesyjna - 2302

• Rolnictwo - 3871 (działania rynkowe 861, dopłaty bezpośrednie 1232, rozwój obszarów wiejskich 1778)

• Działania strukturalne - 4743 (F.strukturalne 3894, F. Spójności 849)

• Polityki wewnętrzne - 1191

• Ryczałt na poprawę płynności - 1443

• Transfery do Polski ogółem - 13549 mld euro

• Wpłaty Polski do budżetu UE ogółem - 6553 mld euro

• Pozycja netto w mld euro:

• 2004 - 1404;

• 2005 - 2614;

• 2006 - 2978;

• 2004-2006 - 6996

Pozycja finansowa Polski w latach 2007-2013

• Łącznie w latach 2007-2013 (w cenach bieżących 2007) Polska może otrzymać z budżetu UE około 91 mld 364 mln euro - czyli 10,5 proc. całego unijnego budżetu.

• Na rolnictwo przeznaczono 26 mld euro (w ramach dopłat bezpośrednich i środków na rozwój obszarów wiejskich).

• Na politykę spójności 59,665 mld euro.

• 3,9 mld euro na inwestycje związane z realizacją Strategii Lizbońskiej (m.in. na badania naukowe),

• 581 mln euro na cele związane z polityką sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (m.in. na ochronę granic i walkę z terroryzmem).

• na pięć najbiedniejszych regionów Europy - nasze wschodnie województwa (świętokrzyskie, podlaskie, lubelskie, podkarpackie i warmińsko-mazurskie) 882 mln euro"

• podniesiono limit środków z Funduszy możliwy do wykorzystania przez każde z państw członkowskich, co dla Polski wynosi teraz 3,71% DNB

• Od maja 2004 r. do lutego 2010 Polska wpłaciła do Unii 16,7 mld euro - w zamian otrzymała 38,1 mld euro; na plusie jest więc 21,4 mld euro.

• Ok. 80 proc. całego polskiego eksportu przypada obecnie na państwa UE, zwłaszcza na wielką czwórkę: Niemcy (aż 26,1 proc.), Włochy (6,9 proc.), Francję (6,8 proc.) i Wielką Brytanię (6,4 proc.).

• Otwarcie rynków pracy spowodowało, że do końca 2009 r. Polacy pracujący za granicą przesłali do kraju ponad 24,7 mld euro.

---