Do źródeł informacji geograficznej zaliczamy:

1. Obserwacja i opis

2. Pomiar z wynikiem (wymaga odpowiedniego sprzętu np. termometr)

3. Tabela

4. Zdjęcia satelitarne i lotnicze

5. GIS- System Informacji Geograficznej

6. Wykres

• Liniowy

• Słupkowy

• Kołowy

• Klimatogram (roczny przebieg temperatur i opadów z podziałem na miesiące)

7. Mapa- rysunek powierzchni (Ziemi) wykonany za pomoca umownych znaków w pomniejszeniu (skali), przy uwzględnieniu generalizacji (uogólnienie). Mapa tworzona jest na płaszczyźnie w oparciu o odwzorowanie kartograficzne

Elementy mapy:

1. Matematyczne

1. Odwzorowanie kartograficzne (sposób przeniesienia siatki geograficznej z globusa na płaszczyzne). Siatka południków i równolezników na płaszczyźnie to siatka kartograficzna

• Walcowe- do przedstawienia obszarów międzyzwrotnikowych i do nawigacjina morzu

• Stożkowe- do przedstawienia średnich szerokości geograficznych np. Europa

• Płaszczyznowe np. azymutalne- do przedstawienia obszarów biegunowych

• Umowne

2. Skala mapy

• Liczbowa 1:100 000

• Mianowana 1 cm1 km

• Liniowa

2. Geograficzne (tresci mapy)

3. Legenda mapy- objaśnienie zastosowanych na mapie znaków

Rodzaje map:

1. Pod względem skali

• Topograficzne (wielkoskalowe)- w skali 1:200 000lub większej

• Przeglądowe (małoskalowe)- w skali mniejszej niż 1:200 000

2. Ze względu na treśc

• Ogólnogeograficzna- przedstawia się duzo przeróżnych elementów środowiska, ale o każdym mało informacji, takimi elementami są ukształtowanie terenu, rzeki, jeziora, najważniejsze miasta i drogi, granice, nazwy krain geograficznych

• Tematyczne- najwyżej kilka elementów środowiska ale o kazdym duzo informacji np. mapy geologiczne (o skałach), mapy hydrograficzne, mapy sozologiczne (zanieczyszczenie i ochrona środowiska), mapy ludności (gęstośc zaludnienia, narodowość wyznania itp.), mapy polityczne (państwa i organizacje międzynarodowe administracyjne

Sposoby przedstawienia tresci na mapie

1. Znaki umowne

• Punktowe

• Liniowe

• Powierzchniowe

2. Metody kartograficzne

• Sygnaturowa (za pomoca zanku liniowych i punktowych)

• Izolini (izorytmiczna) np. izotermy, izobary, izohiety, poziomice

• Zasięgów

• Kartogramu- barwna mapa wykorzystujaca mapy z podziałem politycznym lub administracyjnym gdzie każda jednostka administracyjne malowana jest odpowiednim kolorem np jasny kolor- niskie bezrobocie, ciemny kolor- wysokie bezrobocie

• Kartodiagramu- metoda tworzona podobnie jak kartogram ale zamiast koloru na mapie wstawia się wykresy

Metody przedstawienia rzezby terenu na mapie- archaiczne (stare)

1. Kopczykowa

2. Kreskowa (met. „owłosionej gąsienicy")

Metody przedstawienia rzeźby terenu na mapie- współczesne

1. Cieniowania

2. Hipsometryczna (kolory)

3. Poziomicowa (poziomica to linia, która łaczy punkty o tej samej wysokości n.p.m)

4. Mieszane (np. poziomicowa + hipsometryczna)

Wysokośc względna- wysokośc wzniesienia od „podnóża” do szczytu (róznica wysokości bezwzględnej szczytu i wysokości bezwzględnej podnóża), mierzona w [m]

Wysokośc bezwzględna0 wysokosc wybranego punktu w Ziemi, mierzona od poziomu morza, mierzona w m n.p.m.

Środowisko przyrodnicze (skrótowo nazwane środowiskiem naturalnym)- ogół wszystkich elementów biotycznych (ożywionych) i abiotycznych (nieożywionych), które tworzą przestrzeń dla życia i działalności człowieka

Środowisko geograficzne- środowisko przyrodnicze wraz z człowiekiem i efektami jego działalności

Budowa Ziemi (podział na geosfery)

• Skorupa ziemska (zbudowana ze skał średniej głębokości 40 km)

• Płaszcz górny

• Płaszcz ziemski (magma)

• Jądro ziemi (zbudowane z metali Fe, Ni, Am)

Skorupa ziemska jest popękana w taki sposób że podzielona jest na fragmenty które nazywamy płytami tektonicznymi

1. Uwaga: na zetknięciu płyt tektonicznych zachodzą zjawiska wulkaniczne oraz trzesienia ziemi

2. Płyty tektoniczne przemieszczają się po płaszczu ziemskimi dlatego mogą się ze sobą zderzać lub od siebie oddalać

3. Są 2 rodzaje płyt tektonicznych

• Oceaniczne- o śr grubości 5-6 km np. płyta pacyficzna

• Kontynentalne- o gr. do 80 km np. płyta euroazjatycka

Skały budujące skorupę ziemską dzielimy na kilka rodzaji:

1. Skały magmowe

• Głębinowe np. granit

• Wylewne np. bazalt

2. Skały osadowe

• Okruchowe(powstałe z okruchów) np. piasek żwir, piaskowiec, zlepieniec

• Pochodzenia organicznego np. wapień

• Metamorficzne (przeobrażone) np. marmur z przeobrażenia wapienia, kwarcyt z przeobrażenia piaskowca, gnejs z przeobrażenia granitu

Dzieje geologiczne zapisujemy w tabelach stratygraficznych(okresy najstarsze na dole a najstarsze na górze)

1. Archaik (formowała się hydrosfera i atmosfera; pojawiało się życie organiczne)

• Prekambr

1. Paleozoik (ruchy górotwórcze; tworzyły się pokłady węgla kamiennego; sfałdowane zostały góry Ural; rozwinęło się życie

• Kambr

• Ordowik

• Sylur

• Dewon

• Karbon

• Perm

1. Mezozoik ( powstaje Ocean Atlantycki; pojawienie się drobnych ssaków; pojawienie się roślin okrytonasiennych; wymarły wielkie gady - dinozaury

• Trias

• Jura

• Kreda

1. Kenozoik (pojawił się człowiek; powstało Morze Bałtyckie)

• Trzeciorzęd

• Czwartorzęd

Procesy kształtujące powierzchnie Ziemi (procesy rzeźbotwórcze)

1. Procesy wewnętrzne (endogeniczne)

• Ruchy tektoniczne

• Ruchy górotwórcze orogenezy

• Kaledońska( najstarsza): G. Kaledońskie

• Hercyńska: G. Harc

• Alpejska (najmłodsza trwa obecnie): Alpy, Pireneje, Himaleje

• Ruchy lądotwórcze

• Procesy wulkaniczne (wulkanizm i plutonizm)

WULKANIZM- wydobywanie się magmy na zewnątrz (lawa) powstaja np. stożki wulkaniczne




PLUTONIZM- magma płaszcza ziemskiego wdziera się w skorupe ziemską nie wydostając się na powierzchnię

• Procesy tektoniczne(towarzyszą im trzęsienia ziemi)- pękanie skorupy ziemskiej oraz przemieszczanie się skał wzdłuż pęknięć

• Uskok




• Rów tektoniczny




• Zrąb tektoniczny




1. procesy zewnętrzne

• wietrzenie(rozpad skały)

• mechaniczne( fizyczne) dominuje w klimacie suchym jest związana z czestymi zmianami temperatury np. rozpad blokowych skał na skutek zamarzania wody w Strzelinie

• chemiczne- rozpuszczanie spoiwa przez wodę, zachodzi z klimacie ciepłym i umiarkowanym

• organogeniczne- związana z organizmami żywymi np. rozsadzanie skał przez korzenie roślin wrastające w peknięcia zachodzi w klimacie o wysokich temperaturach i dużej wilgotności

• erozja (niszczenie powierzchni ziemi)

• wiatrowa (eoliczna)

• wywiwanie piasku z podłoża (deflacja) powstaje obniżenie deflacyjne oraz bruk deflacyjny

• rzeźbienie skał przez piasek unoszony wiatrem (korazja)np. grzyb skalny

• wodna- działalność rzek (efektem jest powstawanie dolin rzecznych: dolina V-kształtna

• erozja wgłebna- powstaje V-kształtna dolina

• erozja boczna- dolina jest poszerzana powstaja starorzecza




• erozja wsteczna ( na wodospadach)

• erozyjna działalność fal morskich (abrazja) powoduje powstawania wybrzeża klifowego

• erozyjna działalność lądolodów

• działalność erozyjna lodowców górskich

• powstawanie kotłów lodowcowyc (kar lodowcowy, cyrk lodowcowy) w dawnym polu firnowym

• powstawanie doliny U-kształtnej utworzona przez jęzor lodowcowy

• działalność lądolodu

• działanie wód polodowcowych (fluwioglacjalne)

• pradolina- szeroka dolina o płaskim dnie i stromym zboczupowstała na skutek rzeźbienia podłoża przez wody wypływające z lodowca wzdłuż jego czoła

• rynna lodowcowa- wąskie podłużne głębokie zagłębienia utworzone przez wodę płynącą pod lodowcem

• akumulacja (osadzanie)

• wiatrowa

• wydma paraboliczna




• wydma barchan




• lodowcowa

• moreny (wzniesienia usypane przez lodowiec)

• czołowa- wał łukowato wygięty zbudowany z glin polodowcowych

• denna- glina lodowcowa która opadła na podłoże po wytopieniu się lodowca

• boczna

• środkowa

• sandry, ozy kamy ( wzniesienia piaszczysto- żwirowo- gliniaste utworzone przez wody fluwioglacjalne)

• denudacja(wyrównywanie terenu)

• ruchy masowe (przemieszczanie zwietrzeliny po stoku pod wpływem grawitacji) np. lawina

• procesy krasowe(rozpuszczanie przez wodę skał węglanowych) np. jaskinie

• formy krasu podziemnego

• jaskinia

• komin

• ponor

• wywierzysko- miejsce wypłynięcia wody która wcześniej wpłynęła do ponoru

• formy naciekowe

• stalaktyt

• stalagmit

• stalagnat

• draperie naciekowe

• formy krasu powierzchniowego

• lej krasowy

• uwał

• wąwóz krasowy ( zapadniecie stropu jaskini)

• żłobki krasowe (zagłębienie wzdłuż pęknięć którymi przedostaje się woda

• ostaniec krasowy- f. wypukła (wzniesienie)

Skład atmosfery:

78%- azot

21%- tlen

1%- cała reszta a zwłaszcza CO₂, para wodna, gazy szlachetne np. argon, neon

Budowa atmosfery

1. troposfera

• śr grubość 10 km nad biegunem ok. 6 km a nad równikiem ok. 13 km

• zachodzą zjawiska pogodowe

• żyją organizmy

• wraz z wysokością ciśnienie atmosferyczne spada

• wraz z wysokościa temperatura spada o 0,6^oC na 100 nm

• w górnej czesci troposfery temperatura wynosi 150^oC

• pozostałe warstwy atmosfery bez warstw przejściowych

Pogoda- chwilowy stan atmosfery w danym miejscu

1. skład pogody (oraz klimatu)

• temperatura powietrza

• opady

• ciśnienie

• siła i kierunek wiatru

• wilgotność powietrza

• zachmurzenie

Klimat-

1. jeśli podajemy cechy klimatu to skupiamy się na:

• średnia temperatura roczna

• średnia temperatura najcieplejszego i najzimniejszego miesiąca

• roczna amplituda temperatur

• roczna suma opadów

• okres występowania max opadów (latem w klimacie kontynentalnym zima w klimacie morskim

Czynniki klimatotwórcze:

• kształt ziemi (im bliżej równika tym cieplej

• odległość od morza (bliżej morza klimat morski w głębi lodu klimat kontynentalny

• róznice miedzy klimatem morskim a kontynentalnym na przykładzie sfery umiarkowanej (Londyn/ Moskwa)

• wysokość n.p.m. (im wyżej temperatura niska, im wyzej cisnienie niskie, im wyzej tym wiecej opadow

• ukształtowanie terenu

• prądy morskie (do rownika zimny, od rownika do bieguna cieply)

• prady ciepłe ocieplają klimat i zwiększają wilgotność

• rodzaj podłoża

Do cech ludności zaliczamy:

• Strukturę wieku

• Strukturę zawodową

• Strukturę wykształcenia

• Ruch naturalny (urodzenia, zgony, małżeństwa, rozwody)

• Przyrost naturalny

• Starzenie się lub odmładzanie społeczeństwa

• Śr. Dłg życia

• Występowanie wyżów i niżów demograficznych

Struktura wieku- podział ludzkości na 3 struktury wieku:

• Wiek przedprodukcyjny (do 18)

• Wiek produkcyjny (18-60/65)

• Wiek poprodukcyjny (pow. 60/65)

Wyż kompensacyjny- pojawia się w pierwszych latach po wojnie więcej ludzi

Przyczyny niskiej stopy urodzeń w krajach wysokorozwiniętych:

• Konsumpcyjny styl życia

• Późny wiek zawierania małżeństw

• Długi czas nauki

• Poświęcenie czasu karierze zawodowej

• Model rodziny 2+1

• Choroby cywilizacyjne i związana z nią niepłodność (ok. 20% w Europie)

Migracje wewnętrzne:

1. Wieś- miasto - spowodowany dużą różnicą, w miastach łatwiej się szkolić zarabia się więcej pieniędzy (powstaje w mieście nędza)

2. Miasto- wieś - z powodu zanieczyszczenia, hałasu, anonimowości, korków, stać ich na to aby dojeżdżać duże odległości

3. Z obszarów peryferyjnych do centrum

• Rozwój gospodarczy

• Większe osiągnięcia cywilizacyjne

Migracje zewnętrzne

1. Z „biednego południa” na „bogatą północ” (bogate południe- RPA, Australia, Kanada)

2. Ze wschodu na zachód

3. Gł. przyczyny migracji zewnętrznych

• Ekonomiczna

• Polityczna

• Religijna

• Klimatyczna

• Rodzina

Metropolia- jednomilionowe wielkie miasto

Aglomeracja- zespół miejski, miasta są różnej wielkości lecz 1 większe i tam się wszystko skupia, są powiązania przestrzenne, komunikacyjne, administracyjne Np. Warszawa, Łódź, Kraków, Paryż, Budapeszt, Bielsko- Biała

Konurbacja (aglomeracja policentryczna)- f. miejskie nie skupiają się w 1 mieście Np. Konurbacja Górnośląska, Trójmiasto, Ruhry w Niemczech (zacierają się granice między miastami)

Megalopolis- zespół miejski, łączenie się aglomeracji Np. w Kalifornii (od San Francisco do San Diego), na Florydzie, w Europie Zach (od Blackpool po Genue)

Rolnictwo- dział gospodarki należącego do sektora 1, która zajmuje się surowcami dla przemysłu spożywczego, odzieżowego i farmaceutycznego

Rolnictwo towarowe- produkuje nadwyżki na sprzedaż

Skutki migracji z punktu widzenia państwa:

1. Emigracyjnego

+ obniżenie stopy bezrobocia

+ inwestowanie zarobionych za granicą pieniędzy

+ wzrost dostępu do usług

- brak specjalistów w niektórych dziedzinach

- budżet państwa jest mniejszy bo emigranci płacą podatki w kraju w którym pracują

- niż demograficzny

2. Imigracyjnego

+ przyjmowanie do pracy wyspecjalizowanych specjalistów

+ przyspieszenie wzrostu i rozwoju gospodarczego

+ przyrost ludności

- pojawiają się dzielnice nędzy

- konflikty na tle kulturowym i narodowościowym

- wzrost bezrobocia

Kanada	Dania
Zmechanizowane rolnictwo	Zmechanizowane rolnictwo
Wysoko rozwinięta gospodarka	Wysoko rozwinięta gospodarka
Dużo obszarów naturalnego pastwiska	Mało obszarów nadających się na pastwisko
Typ ekstensywny rolnictwa	Typ intensywny rolnictwa
Wysoka dochodowość rolnictwa	Wysoka dochodowość rolnictwa
Jest po równo	Rolnictwo zwierzęce
Mniejsze zużycie nawozów sztucznych	Większe zużycie nawozów sztucznych na jednostkę powierzchni

Obszary o największej lesistości na świecie:

1. Strefa równikowa z biomem (duża formacja roślinna) lasów deszczowych

2. Obszar klimatu monsunowego (z biomem wilgotnych lasów zwrotnikowych)

3. Strefa umiarkowana chłodna z biomem tajgi (lasy iglaste gł sosny modrzew świerk)

Państwa o największych zasobach leśnych na ziemi : Rosja, Brazylia, Kanada, USA, Chiny, Australia

Państwa eksportujące najwięcej drewna na świecie: USA, Chiny, Kanada, Indie, Brazylia, Indonezja

Sposoby wykorzystania zasobów leśnych

1. Drewno

• Opał

• Stolarstwa/ meblarstwo/ przemysł papierniczy

2. Żywica

• Produkcja kalafonii

• Produkcja terpentyn

• Gutaperka

• Produkcja kauczuku

• Produkcja garbników

• Produkcja barwników

• Wyrób piłek golfowych

• Technika dentystyczna

• Rośliny leśne

• Przemysł kosmetyczny

• Przemysł farmaceutyczny

• Medycyna naturalna

• Filioterapia (leczenie ziołami)

• Kora

• Garbarstwo

• Dziko rosnące owoce, grzyby, orzechy, rośliny miododajne

• Jako żywność/ pasza

Indonezja	Finlandia
Lasy naturalne	Lasy naturalne
Rabunkowa gospodarka	Racjonalna gospodarka
Duży eksport drewna	Duży eksport drewna
W miejscach wyciętych lasów plantacje	Odnawia się lasy tak aby miały charakter naturalny

Rolnictwo o kierunku zwierzęcym występuje w krajach bogatych a roślinna w krajach biednych.

Podział rolnictwa ze wzg. na ilość użytych środków:

• Intensywne (dużo zużywa Śr. Produkcji) jest bardzo wydajne (produkuje dużo, szybko)

• Ekstensywne- niewielkie nakłady Śr. Produkcji, wykorzystuje naturalne warunki (żyzne gleby, pastwiska) stosuje wypas na pastwisku)

Intensywne jest towarowe ale ekstensywne tez może być towarowe jeśli odbywa się na dużych gospodarstwach

Surowce mineralne:

1. Energetyczne

• Ropa naftowa

• Gaz ziemny

• Węgiel kamienny

• Węgiel brunatny

• Torf

• Łupki bitumiczne

2. Metaliczne

• Ruda żelaza

• Miedź

• Złoto

• Srebro

• Rudy aluminium

• Glin

• Cyna

• Cynk

• Ołów

• Chrom

• Mangan

3. Chemiczne

• Sól kamienna

• Sól potasowa

• Siarka

• Gips

• Fosforyty

4. Skalne

• Piaskowiec

• Granit

• Diament

• kwarc

• Żwir

• Dolomit

• Wapień

• Piasek

Państwa posiadające zasoby ropy naftowej:

1. Afryka: Algieria, Nigeria, Egipt

2. Azja: Arabia Saudyjska, Kuwejt, Irak, Iran

3. Ameryka Pd: Wenezuela, USA

4. Ameryka Pn: Meksyk

5. Europa: Wlk Brytania, Norwegia, Azerbejdżan, Indie

Państwa posiadające złoża miedzi:

1. Afryka: Maroko, Republika Płd Afryki

2. Ameryka Pn: Kanada, Meksyk

3. Ameryka Pd: Chile, Peru

4. Europa: Portugalia, Hiszpania, Polska

5. Azja: Japonia, Chiny

Państwa posiadające złoża cyny:

1. Azja: Chiny, Malezja, Rosja, Indonezja

2. Europa: Portugalia

3. Afryka: Nigeria, Kongo, płd Afryka

4. Ameryka Pd: Brazylia, Boliwia, Argentyna

OPEC- organizacja, która skupia państwa wydobywające rope naftową (mają największe zasoby ropy naftowej) państwa Bliskiego Wschodu + Wenezuela:

Afryka: Algieria, Nigeria, Libia

Azja: Arabia Saudyjska, Irak, Iran, Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Katar

Ameryka Pd: Wenezuela, Ekwador

Pozytywne konsekwencje społeczno gospodarcze dla krajów Zatoki Perskiej wynikające z wydobycia ropy naftowej:

• Budowa nowoczesnych autostrad

• Budownictwo mieszkalne

• Wysoki dochód

• Pompują wode

• Darmowa nauka, służba zdrowia

• Nie płacą podatków

Czynniki lokalizacji przemysłu przetwórczego:

1. Przyrodnicze

• Ukształtowanie terenu (teren równinny- łatwiej się buduje, łatwiejszy dojazd)

• Dostęp do wody (wodochłonne gałęzie przemysłu: energetyka, przemysł drzewny, papierniczy, chemiczny

• Dostęp do surowców mineralnych

• Bariera ekologiczna (wzgledy ekologiczne)

2. Pozaprzyrodnicze (antropogeniczne)

• Możliwości technologiczne wydobycia surowców

• Możliwośc kooperacji (współpraca)

• Zasoby siły roboczej

• Rynek zbytu ( popyt na towar + ludnośc obok ośrodków przemysłowych)

• Możliwość zaopatrzenia w energie (obecność elektrowni w pobliżu)

• Sytuacja polityczna i gospodarcza w regionie ( kryzys, wojny itp.)

• Poziom rozwoju sieci transportu

Skutki wynikające z uprzemysłowienia

1. Dla przyrody:

• Kwaśne deszcze

• Efekt cieplarniany

• Dziura ozonowa

• Smog

2. Dla zycia gosp. Człowieka

• Dostarczanie dóbr materialnych

• Dawanie miejsc pracy

• Zapewnienie utrzymania domu zatrudnionym pracownikom i ich rodzinom

• W wypadku zamkniecia zakładu pracy lub zmniejszenia produkcji- masowe bezrobocie

Zmiany przemysłu na świecie dotyczą:

1. Zmiany struktury własności (prywatyzacja/nacjonalizacja)

2. Zmiany profili produkcji

3. Zmiany technologii na bardziej przyjazną środowisku

4. Zmniejszenie zatrudnienia ( powoduje wzrost bezrobocia ale jednoczesnie powoduje podniesienie kwalifikacji ludzi)

5. Wzrost wydajności produkcji= wzrost zysków, wzrost rentowności przedsiębiorstwa

Przyczyny restrukturyzacji:

• Wyczerpywanie się zasobów

• Wzrost liczby ludności

• Postęp technologiczny

• Świadomość ekologiczna społeczeństwa

• Konsumpcyjny styl życia

Efekty restrukturyzacji:

• Mniejsza szkodliwość przemysłu dla środowiska

• Wzrost zatrudnienia w usługach i w przemyśle zaawansowanej technologii

• Okresowy wzrost bezrobocia

• Konieczność dużych inwestycji w okresie restrukturyzacji

• Podniesienie kwalifikacji społeczeństwa

Gałęzie hi-tech:

• Elektronika (produkcja procesorów)

• Przemysł lotniczy i kosmiczny

• Przemysł optyczny (obróbka swiatła- produkty np lasery, światłowody soczewki)

• Produkcja nowoczesnych materiałów (tworzyw sztucznych, metali, kompozytów)

Cechy przemysłu zaawansowanego:

• Wymaga bardzo dużych inwestycji np. na nauke

• Wymaga wysoko wykwalifikowanej siły roboczej

• Przemysł przyjazny dla środowiska (niewiele ilości zanieczyszczenia)

• Zużywa stosunkowo nieduże ilości energii

Czynniki lokalizacji zaawansowanej technologii:

• Obecność wyższych uczelni i innych placowek naukowo badawczych

• Rozwinieta infrastukrura komunikacyjna

• Sprawna nowoczesna łączność

• Położenie na obszarze o nieskażonym środowisku

• Rozmieszczenia na obszarach o atrakcyjnym krajobrazie

Regiony hi-tech:

• Dolina Krzemowa- Kalifornia (USA)

• Korytarz M4- Wlk Brytania

• Od Tuluzy po Niceę (Sophia Antipolis)- Francja

• Krzemowa Wyspa- Japonia

• W Izraelu

• W Korei Płd.

• W Tajwanie

• W Hongkongu

• W Tajlandii

• W Malezji

---