podstawy prawa i semestr, Ekonomia, Prawo


PODSTAWY PRAWA

ŹRÓDŁA PRAWA

Źródła poznania prawa - informacje o tym co jest treścią prawa, np. dokumenty, akty:

  1. kryterium czasu wydania źródła:

  1. zakres poznania prawa:

Źródła powstania prawa:

    1. znaczenie materialne - okoliczności, które wpływają na treść prawa, czynniki: społeczne, gospodarcze, ekonomiczne, polityczne - pluralizm polityczny (w danym kraju może funkcjonować wiele partii, system wielopartyjny- kiedyś był system monopartjny.)
      1989 - transformacja ustrojowa - zamiar, żeby było wiele partii, pluralizm - wprowadzono prawo, że może się tworzyć wiele partii bardzo różnych. Czynnik polityczny, że wprowadzono do konstytucji prawo o tworzeniu wielu partii (art. 11 i 13) tzw. Ustawa partii politycznych- nie mogą tworzyć działalności gospodarczej.

    2. znaczenie formalne - fakty uznane w danym systemie prawnym za prawotwórcze, formy działalności.
      Dwa rodzaje faktów: *jednostronny akt wydania przepisów prawnych-przez organ kompetentny -parlament - wydawanie aktów, ustaw *umowa o charakterze prawotwórczym - zgodna wola co najmniej dwóch stron, np. traktat międzynarodowy

Stosowanie prawa - praktyczne wykonywanie tego co zostało postanowione:

  1. Uznanie pewnych reguł obyczajowych i religijnych -zakaz posiadania narkotyków, np. w jednej społeczności coś wolno, a w drugiej nie; sąd wydaje orzeczenie powołując się na różne obyczaje. Każdy sąd jest niezależny, a sędziowie niezawiśli

  2. Stosowanie prawa na podstawie precedensu, tzw. „comon law” -prawo powszechne, źródło w Wielkiej Brytanii

Źródła prawa powszechnie obowiązującego -(kolejność nienaruszalna) - art. 97

  1. Konstytucja

  2. Ustawy

  3. Ratyfikowane ustawy międzynarodowe

  4. Rozporządzenia

  5. Akty prawa miejscowego

Akty normatywne - zawierają różne normy.

Moc prawna - stosunek pomiędzy normą zawartą w jednym akcie, a normą zawartą w drugim akcie. Może być określona jako siła derogująca: *odporność normy w jednym akcie na jej usuwanie przez normę z innego aktu, *zdolność normy w jednym akcie do usuwania norm, które są zawarte w drugim akcie.

Moc obowiązująca - jakiś przepis może ją mieć lub nie (jeśli został uchylny)

Konstytucja ma największa moc prawną:

KONSTYTUCJA - jest to akt prawny, który stał na czele hierarchii, ponieważ ma największa moc prawną. Cechy:

art. 119, ust 2 obywatelska inicjatywa ustawodawcza

  1. SUWEREN

  2. PARLAMENT

  3. USTAWA

Ustawa - jest aktem zaraz po konstytucji najważniejszym, pochodzi od parlamentu (dostał legitymacje do ustalania władzy od suwerena. Ustawa może derogować rozporządzenia, ustawy międzynarodowe, akty, ale tylko konstytucja może ją usuwać; regulują. Funkcja ustawy: jest po to żeby konkretyzować konstytucję, rozwijać, uszczególniać. Normy ustawy nie mogą być sprzeczne z konstytucją.

Rozporządzenia - akty wydawane przez władzę wykonawczą (art. 92)

  1. SUWEREN

  2. PARLAMENT

  3. RADA MINISTRÓW- RZĄD, władza wykonawcza (prezydent- jest najwyższym przedstawicielem RP.

Akty wykonawcze do ustaw - muszą wykonywać ustawę. Rozporządzenie z mocy ustawy = ustawy.

Akty prawa miejscowego (art.97 ust.2) - są źródłem prawa powszechnie obowiązującego na terenie organów, które je ustaliły- wojewoda może ustalić tylko na terenie danego województwa.

Umowy międzynarodowe - traktaty międzynarodowe - wspólne decyzje dwóch stron, państw, które trzeba ratyfikować przez prezydenta (za zgodą sejmu)

Dwa rodzaje umów: (art.91. ust.2)

DO PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO ZALICZAMY:

Prawo międzynarodowe jest coraz bardziej szczegółowe. Zaczyna regulować np. zasady humanitarne (jak organy powinny odnosić się do obywateli), zasady gospodarcze (pomiędzy państwem a podmiotem, które chcą prowadzić działalność gospodarczą.

Transformacja ustrojowa-przeszliśmy zasadę od jednolitości władzy, a teraz mamy zasadę trójpodziału władzy. Przejście od jednego organu do następnego: pierwsze od suwerena a następnie są kompetencje pochodne.

Władza jednolita: (System pionowy - państwo ma też wpływ na gospodarkę - centralna, planistyczna)-na czele stoi jeden organ główny najczęściej to parlament. On przekazuje kompetencje następnym organom niżej i tak dalej. Są to kompetencje pochodne. Natomiast parlament podejmuje decyzje i bierze kompetencje na podstawie głosu narodu czyli suwerena. Jest to centralizacja - wszystkie ośrodki władzy są podporządkowane organowi zwierzchniemu. Stosunki nadrzędności i podrzędności są bardzo silne. Państwo ma wpływ na gospodarkę - gospodarka planistyczna.

Władza trójpodziału: władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza są na tym samym poziomie (równorzędne). Nie ma odgórnego decydowania o gospodarce. To gospodarka rynkowa. Państwo nie ma opinii na temat gdzie lokować pieniądze. Jest zasada konkurencji.

Prawo międzynarodowe nie jest nadrzędne nad prawem wewnętrznym. Prawo europejskie to prawo ponadnarodowe. W Polsce funkcjonują te trzy prawa niezależnie od siebie.

Bardziej prawo ponadnarodowe nie zalicza się do prawa międzynarodowego.

Wspólnoty europejskie mają charakter ponadnarodowy. Normy prawa europejskiego regulują stosunki wew. państw członkowskich i wiążą zarówno osoby fizyczne i prawne występujące w tych państwach.

Struktura prawna (wew.) jest inna niż prawa międzynarodowego. W państwie mogą być trzy porządki prawne:

Wspólnoty europejskie mają charakter ponadnarodowy. Struktura wewnętrzna prawa ponadnarodowego jest inna niż prawa międzynarodowego.

PRAWO WSPÓLNOT EUROPEJSKICH:

PRECEDENS I ZWYCZAJ

Precedens - (dotyczy jednej osoby), pierwotne zachowanie się, które jest podjęte przez takie podmioty, organy, że można przypuszczać, że w przyszłości w takich samych sytuacjach będą zachowywać się tak samo.

Zwyczaj - długotrwała praktyka, powtarzalne zachowanie się w jakiejś sytuacji(coś co jest często powtarzalne). Tak naprawdę nie ma reguł jak się należy zachować.

Precedens daje podstawę do ukształtowania się zwyczaju.

Żeby był zwyczaj musi być wewnętrzne przekonanie, że tak należy postępować i że takie postępowanie jest zgodne z pewnymi normami.[„opinio necessitatis”(łac.) - zachowanie zgodnie z pewnymi normami]. Element zewnętrzny - organy państwowe wykazują chęć stosowania zwyczaju jako normy obowiązującej. Organy administracyjne podejmują postanowienia jak mówi ten zwyczaj. Że sądy dają wyroki to to idzie z zewnątrz.(„ratio decedendi”).

Jak te dwa elementy będą razem funkcjonować to utworzy się prawo zwyczajowe.

NORMY

Normy ogólne(normy powtarzalne):

Normy indywidualne i konkretne(normy jednorazowe).

adresat - cechy wspólne

pewne rodzaje zachowań

stanowienie prawa np. ustawy

normy generalne

normy abstrakcyjne

stosowanie prawa np. zwyczaj, decyzja, wyrok

normy indywidualne

normy konkretne

Precedens - dotyczy jednej osoby, zdarzyło się jednorazowo. Są to normy indywidualne i konkretne.

Prawo (normy) ogólne jest w głowie i nie jest zapisane.

Stosowanie prawa to jest uznanie przez organ państwowy w odpowiedniej formie, że jakaś norma postępowania o charakterze pozaprawnym jest normą prawną danego systemu.

PRZEPIS PRAWNY

Przepis prawne - zawiera reguły postępowania. Może nim być:

  1. jedno zdanie - forma zdaniokształtna

  2. cały artykuł

  3. cały ustęp

  4. sposób redagowania tekstu prawnego, podzielenie tekstu prawnego

Przepis składa się z:

Poprzednika - określa jakie są okoliczności (opisuje jakąś sytuację).

Następnika - określa skutek jakiejś sytuacji.

Norma nie ma kształtu zadania. Przepis jest namacalny. Normę trzeba wywnioskować z przepisu za pomocą reguł interpretacyjnych.

Teoria, że norma jest dwuelementowa:

  1. norma sankcjonowana - ma charakter bierny -często przypisujemy normy prawa materialnego

  2. norma sankcjonująca - normy prawa formalnego(proceduralne, procesowe)

Norma sankcjonowana określa pewne sytuacje - norma materialna - porządkuje różne sytuacje. Bierna- nic nie robi, określa tylko postępowanie.

Norma sankcjonująca - jej celem jest zabezpieczenie normy sankcjonowanej. Ma za zadanie przywrócić stan pierwotny w razie naruszenia normy sankcjonowanej.

Np. prawo materialne to prawo cywilne więc prawo formalne to kodeks postępowania cywilnego.

  1. Hipoteza - w normie sankcjonowanej

  2. Dyspozycja - w normie sankcjonującej

  3. Sankcja - w normie sankcjonującej

Hipoteza określa pewien stan okoliczności, sytuacje, warunki.

Dyspozycja - nakazany sposób postępowania w danych okolicznościach. Skutek prawny, który jest konsekwencją hipotezy.

Sankcja - kara czyli wyegzekwowanie czegoś, nałożenie kary.

Norma.

  1. Adresat - każdy, podmiot.

  2. Zakres zastosowania - określa różnego rodzaju sytuacje, okoliczności, czasu, miejsca, sytuacji.

  3. Zakres normowania - jest to sformułowanie pewnej powinności, czyli tego w jaki sposób podmiot powinien się zachować. Pojawiają się wtedy słowa np. musi, może, podpisuje, zwraca się, jest zobowiązany.

PRZEPISY

Adresaci:

Rodzaje przepisów:

Akt normatywny - to taki, który zawiera określonego rodzaju normy. W którym jest przynajmniej norma określająca adresata ze względu na to do jakiej grupy adresatów należy osoba.

Występuje norma abstrakcyjna - sposoby zachowań się adresatów. W tym akcie występuje norma konkretna i abstrakcyjna. Nie jest ważne jaki jest tryb aby określić akt normatywny, istotne jest jaka jest treść (czego dotyczy norma), ważne są kwestie materialne (rodzaj i treść umowy). Jest typowym aktem stanowienia prawa (normy abstrakcyjne i generalne), a nie stosowania prawa (normy indywidualne i konkretne).

Gdy normy się mieszają to akt nie jest normatywnym wtedy, gdy są tylko normy indywidualne i konkretne. Jak jest przynajmniej jedna norma abstrakcyjna lub generalna wtedy akt jest normatywnym.

W tych aktach mogą być normy mieszane, jest zachowanie (abstrakcyjne) i dotyczy podmiotu indywidualnego wtedy też jest aktem normatywnym.

Stosunek normy do przepisu:

  1. I koncepcja - w zasadzie nie ma doczynienia z normami (bo są przepisy i w tekście nie ma napisane o normach), bo stosuje się przepisy, artykuły, ustępy, punkty. W decyzjach (stosowanie prawa) też jest mowa o przepisach, artykułach. Orzeczenia sądowe też powołuje się na przepisy itp.

  2. II koncepcja - stosuje się np. przepis ogólny i normę ogólną, zakładając że są to synonimy, mają to samo znaczenie.

  3. III koncepcja - przepis ma strukturę tekstową, a norma - znaczenie przepisu (jak ten przepis należy rozumieć). Żeby zrozumieć przepis trzeba stosować jakieś reguły, interpretacje (wykładnia przepisu). Normę trzeba wywieść z przepisu bo jest to pojęcie abstrakcyjne.

Może być tak, że w jednym przepisie jest jedna norma (adresat, jeden sposób zachowania się itp.). Przepis może też mieć 2, 3, 4 normy (1 adresat ma 2, 3, 4 rodzaje zachowań się albo np. 1 adresat, jeden rodzaj zachowania się ale w różnych okolicznościach). Przepis może mieć tylko część normy (adresat i jego obowiązek) - dopiero w drugim przepisie, artykule jest napisane kiedy, w jakich okolicznościach.

Akty prawa powszechnie obowiązującego

Akty prawa wewnętrznie obowiązującego

(wewnętrznego kierownictwa)

1. Adresat (zakres podmiotowy)

Każdy, szeroki krąg adresatów

Ograniczony krąg adresatów, tylko jakieś podmioty, które znajdują się w strukturze wewnętrznej tego urzędu, który wydal akt.

2. Zakres przedmiotowy (treść aktu)

Jest nieograniczony, mogą regulować wszystkie materie, wszelkie dziedziny, sytuacje



Nie mogą regulować praw człowieka bo to robią akty powszechne.

Jest ograniczony do tych zagadnień, sytuacji, które odnoszą się do jakiejś struktury wewnętrznej (np. regulamin uczelni określa sytuacje w tej konkretnej uczelni, jest ograniczony tylko do tej struktury)

Nie mogą zmieniać struktury wewnętrznej podmiotu, który ten akt uchwala.

3. Akty prawa obowiązującego nie mogą naruszać aktów powszechnie obowiązujących, czyli nie mogą naruszać norm w aktach powszechnie obowiązujących (muszą być zgodne)

4. Publikowanie

Obowiązek opublikowania aktu jest warunkiem koniecznym do jego wejścia w życie (warunek niezbędny , konieczny „sine qua non”.

Obywatel musi wiedzieć jakiego rodzaju prawo reguluje jego sytuację.

Akty te można opublikować np. w „Monitorze Polskim”, ale nie jest to warunkiem jego wejścia w życie.

5. Katalog źródeł

Zamknięty katalog źródeł (art. 87, art. 234 ust 2), są określone źródła.

Wyjątek: czasami źródłem prawa nazywają się układy zbiorowe pracy które dotyczą pracowników i pracodawców (a ich jest w RP bardzo dużo)

Np. rozporządzenie art.92 konstytucji

Otwarty katalog źródeł. Źródłami mogą być w szczególności regulaminy, statuty, zarządzenia, ogólniki, dyrektywy, informacje (jest bardzo dużo nazw)

np. art. 93 konstytucji - uchwały Rady ministrów i zarządzenia

Kolizja norm:

Należy sobie założyć że pracodawca jest racjonalny. Uchwala przepisy, które są zgodne z jakimiś wcześniejszymi normami.

Rodzaje:

Reguły kolizyjne - usuwają sprzeczności;

To jest schemat hierarchii najwyżej jest konstytucja potem ustawa potem rozporządzenia. Kółko z lewej ustawa wcześniejsza, kółko z prawej ustawa późniejsza.
Jeżeli rozporządzenie jest nie zgodne z ustawą (wyższą) to likwiduje tą normę konstytucja (jeszcze wyższa).

Jeżeli prawo wcześniejsze jest sprzeczne z późniejszym to ta norma późniejsza usuwa wcześniejszą.

Prawo szczegółowe uchyla prawo ogólne (ale nie eliminuje), norma szczegółowa ma pierwszeństwo zastosowania przed normą ogólną). Normy ogólnej wtedy nie stosuje się.

Art. 2 ust.87

Obowiązywanie norm prawnych (norma zawiera skutek prawny):

Art. 2 Konstytucji

Zakresy obowiązywania:

  1. może być tak że każda ustawa określa od kiedy nabiera mocy (wchodzi w życie)

  2. ogólna zasada w przepisach (w Polsce jest okres 14 dniowy- czyli do wejścia w życie)

  3. akt może wejść w życie również z dniem podpisania

  4. okres „wakacio legis”
    Zasada działania prawa wstecz: wchodzi w życie jakieś nowe prawo, które reguluje w jakiś inny sposób. Może się odnosić do sytuacji wcześniej, teraz lub przyszłej. Jeżeli wchodzi wstecz to tak naprawdę odnosi się do jakiś skutków prawnych tych zdarzeń, które kiedyś miały miejsce. Ustawa nie może działać wstecz jeżeli reguluje zasadę w sposób niekorzystny. Nie wolno wymierzać kary osobie, która kiedyś coś zrobiła zgodnie z prawem wcześniejszym. Co innego jak kiedyś osoba coś zrobiła a teraz można to robić. To wtedy nie jest karany, bo to jest na korzyść tej osoby i prawo działa wstecz.
    Utrata mocy obowiązującej:

  1. generalnie większość aktów nie określa tego

  2. wyjątek: ustawa budżetowa (obowiązuje na rok), art. 234 konst. -rozporządzenie obowiązuje do czasu, kiedy sejm ponownie zbierze się na posiedzeniu

  3. wprowadza się nową ustawę, która mówi że z dniem wejścia jej w życie tracą swoją moc przepisy inne (wtedy te wcześniejsze przepisy przestają obowiązywać)

  4. moc jakiegoś aktu przestaje obowiązywać na skutek tego, że nie jest on długo stosowany (tak samo jest z normą) „de su etudo”

KOLIZJA NORM PRAWNYCH

Kolizja to oznaczenie tego rodzaju sytuacji, w której dany przypadek jest unormowany przez więcej niż jeden przepis prawa, a przepisy te wyznaczają adresatom wzajemnie wyłączające się sposoby zachowania (skutki prawne)

Rodzaje reguł kolizyjnych:

Kolizje reguł kolizyjnych:

    1. Kolizja między kryteriami hierarchiczności i chronologiczności zachodzi wówczas, gdy norma wcześniejsza jest hierarchicznie nadrzędna, natomiast norma późniejsza jest hierarchicznie niższa.

    2. Kolizja między kryterium szczególności i chronologiczności występuje wówczas, gdy akt wydany wcześniej jest aktem szczególnym, natomiast aktem wydanym później - lex generalis.

SYSTEMATYZACJA PRZEPISÓW PRAWNYCH

I. Inkorporacja - przepisy różnego rodzaju aktów zbiera się w jedną całość, drukuje się np. w postaci książek, biuletyn

  1. Nie zmienia się treść tych aktów - inkorporacja mniej zaawansowana, są dopuszczalne uzupełnienia

  2. Inkorporacja zaawansowana - artykuły i przepisy rozmieszcza się w różnych miejscach, zamieszcza się tylko konkretne normy.
    Kryteria:

Inkorporacja może być dokonana przez podmiot oficjalny, ktoś kto ma kompetencje prawodawcze lub przez osobą fizyczną (każdy obywatel)-prywatny wydawca, który decyduje czy to będzie inkorporacja ze względu na kryterium chronologiczne lub rzeczowe.

II. Unifikacja - ujednolicenie. Są dwa rodzaje: