SYSTEMATYKA
Rodzina: motylkowate (Papilionaceae)
Strączkowe (leguminosae)
Podrodzina: Motylkowate (papilionateae)
Plemiona:
Grubonasienne:
Janowcowe (Genisteae): Łubin (Lupinus)
Wykowe (Viciae): wyka (Vicia), groch (Pisum), bobik (Vicia faba), lędźwian (Lathyrus), soczewica jadalna, cieciorka, orzech ziemny.
Fasolowe (Phaseoleae): soja (Glicyne), fasola (Phaseolus)
Drobnonasienne:
Koniczynowe (Trifoliae): koniczyna (Trifolium), lucerna (Medicago), Nostrzyk (Melilotus)
Komunicowe (Loteae): komunica (Lotus), przelot (Anthyllis)
Siekiernicowe (Medysareae): seradela (Ornithopus), esparceta (Onobrichis)
Rośliny motylkowate grubonasienne uprawia się z przeznaczeniem na:
Zielonkę
skarmianą bezpośrednio
stanowiącą surowiec do przerobu na
siano
kiszonkę
mączkę sienną
zielone nawozy
nasiona
które mogą być użytkowane dla celów
przemysłowych
konsumpcyjnych
nasiennych
pastewnych
skarmiane w postaci śruty
służące jako surowiec do produkcji mieszanek treściwych
Powierzchnia uprawy roślin strączkowych spada:
Lata 50 - 600 tys ha - spada systematycznie obecnie waha się ok. 150 tys ha
Rośliny jadalne plonują wyżej od pastewnych - zależy to od pogody (od warunków sprzyjających bądź nie).
Spada powierzchnia plantacji nasiennych (tys ha)
Rok |
groch |
Łubin |
1990 |
40,2 |
|
1995 |
7,3 |
2,2 |
Eksport i import:
Eksport - spada eksport nasion łubinu pastewnego i bobiku paszowego
Import - spada import soi, wzrasta import gotowej śruty.
Spadek plonowania ma odzwierciedlenie w preliminarzu pasz - śruty sojowe.
Substancje biologiczne czynne (antyżywieniowe)
Taniny (garbniki) - obniżają strawność białka, węglowodanów, pogarszają smak paszy, bobik, groch; Deaktywacja (D): łuszczenie nasion, parowanie
Alkaloidy - związki toksyczne porażają system nerwowy, właściwości pobudzające i znieczulające; łubiny - formy gorzkie, łubiny - formy słodkie; (D): moczenie, wymywanie związków z nasion
Inhibitory proteaz - obniżają strawność białka, hamują aktywność enzymów trzustki; soja, bobik, groch; (D): ogrzewanie, autoklawowanie
Hemagutyniny (lektyny) - niszczą nabłonek przewodu pokarmowego; fasola, bobik, groch; śladowe ilości w łubinach; (D): ekstrukcja, mikronizacja, płatkowanie i parowanie
Oligosacharydy (rafinoza, stachioza, werbaskoza i ajugoza) - powodują wzdęcia i zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego; (D): wymywanie, ekstrakcja
Inne - saponiny, antywitaminy, elergenty, fityny, fenole
Występowanie tych związków ogranicza udział nasion w mieszankach dla tuczników. Nie stosować dla prosiąt i warchlaków, dopiero dla tuczników.
Zalety substancji antyżywieniowych:
działanie bakteriostatyczne
antykancerogenne
przeciwutleniające
przeciwkrzepliwe
przeciwazapalne
+ / - ciśnienie krwi
obniżają cholesterol
+ / - glukoza we krwi
+ / - przemiana materii
+ sys immunolog.
Rośliny motylkowate pozostawiają dużo resztek pożniwnych zasobnych w azot. Wiążą wolny azot z powietrza, przekazują go na rośliny następcze.
Plon główny - zostaje korzeń, ściernisko.
W przypadku poplonów - masy dostarczamy więcej (łubin - 5,5 t z 1 ha dostarczamy)
Plonowanie żyta i pszenżyta po motylkowatych znacznie lepiej plonują.
Jakość resztek pożniwnych
|
Stosunek N : C w resztkach pożniwnych |
ziemniaki |
1 : 16 - 23 |
Buraki cukrowe |
1 : 20 - 29 |
lucerna |
1 : 17 - 20 |
Koniczyna czerwona |
1 : 17 - 23 |
bobik |
1 : 22 - 54 |
Łubin |
1 : 20 - 32 |
groch |
1 : 15 - 27 |
zboża |
1 : 35 - 106 |
rzepak |
1 : 56 |
Rośliny strączkowe mają jeszcze 2 zalety:
+ fitomelioracyjne na gleby (duży palowy korzeń, głęboko się korzenią, poprawiają strukturą gleby, rosliny pobierają składniki mineralne z głębszych warstw gleby)
+ fitosanitarne (w higosferze (strefa przykorzeniowa) gromadzą się drobnoustroje pożyteczne.
Ok. 85 % drobnoustrojów w strefie przykorzeniowej (drobnoustroje pożądane).
Gatunki bakterii brodawkowych i ich gospodarze:
Gatunek bakterii |
Roślina |
|
Rhizobium leguminosarum |
|
|
Bv viciae |
Pisum, Lens, Vicia, Lathyrus |
Szybko działające |
Bv phaseoli |
Phaseolus |
|
Bv trifoli |
Trifolium |
|
Rhizobium leliloti |
Medicago |
Wolno działające |
Rhizobium loti |
Lotus |
|
Rhizobium fredi |
Glycina |
|
Bradyrhizobium japonicum |
Glucina |
|
Bradyrhizobium sp |
Lupinus |
|
Azorhizobium |
Sesbania |
|
Wzrost i rozwój roślin strączkowych
I - okres powolnego wzrostu wegetatyw. rozwój
II - okres szybkiego wzrostu - generat rozwój
III - okres dojrzewania nasion
kiełkowanie
epigeicznie - janowcowe, fasolowe (fasola, soja, łubin) szybciej rozwija się łodyszka podliścieniowa hypokotyl: na powierzchni gleby wykłada liścienie.
hypogeicznie - wykowe (groch, peluszka, wyka ozima, wyka jara, bobik), szybciej rozwija się łodyżka nadliścieniowa epikotyl, liścienie pozostają w glebie, nasiona można siać głębiej
Bobik na 8 cm - głębokość siewu
Do skiełkowania wymagają odpowiednich temperatur czyli 3-4*C (soja co najmniej 5*C, fasola - 10*C), wrażliwe sa na przymrozki wytrzymują do temp 0*C
Temperatura szkodliwa:
Łubin żółty od -3 do -5*C
Łubin biały i wąskolistny -5 do -8*C
Groch siewny i peluszka -6 do -8*C
Wymagania glebowe:
|
|
|
Tolerancja na kwaśny odczyn gleby |
|
|
Bobik, wyka siewna, groch siewny, soja |
Brak tolerancji |
|
Peluszka, łubin biały, łubin wąskolistny |
|
Mała tolerancja |
Wyka ozima, łubin żółty |
|
|
Odczyn kwaśny |
Gleby najsłabsza |
Wzrastająca żyzność gleby (średnio dobre gleby) |
Dobre i bardzo dobre |
|
I - kiełkowanie
II - wschody (pokazują liścienie (epigeicznie), wierzchołek łodyżki (hypogeicznie)
III - faza tworzenia liści i rozetki liściowej, zahamowany wzrost, rozgałęzienia, rozwija się system korzeniowy.
IV - faza - wydłużanie pędów i rozgałęzień, intensywny rozwój roślin, przyrost zielonej masy
Łodygi dzielimy na:
na łodygi o ograniczonym tempie wzrostu (rosną szybciej) łubin
łodygi o nieregularnym tempie wzrostu
V - faza pąkowania - tworzą się pąki kwiatowe rozpoczyna rozwój generatywny roślin, rośliny mogą zrzucać pąki kwiatowe do 90% pąków kwiatowych (roślina broni się przed stresem), jest ona trudna do uchwycenia.
VI - faza kwitnienia (trwa różnie od 3 tygodni nawet do 1 miesiąca), następują zapylenia i zapłodnienie kwiatów, najlepsza pogoda słoneczna.
VII - faza wykształcania owoców i nasion, strąki nabierają ostatecznego kształtu, gromadzenie materiałów zapasowych w nasionach.
VIII - faza dojrzewania (strąki zasychają)
Wykorzystanie azotu w początkowym okresie wzrostu roślin bobiku;
- na początek wymagają dawkę startową, później gdy wytworzą 3-liście następuje intensywny rozwój systemu korzeniowego.
Następuje nawiązanie symbiozy z bakteriami brodawkowymi.
Czynniki wpływające na symbiozę:
pH (najlepiej obojętny)
odpowiedni szczep Rhizobium (szczepionka Nitragina)
zaopatrzenie w P i K
B, Mo, Mg, Fe, Co , Mn
Temp +5*C
Wilgotność (dużo wody, bakterie się duszą)
Oprzędziki (znoszą jaja do gleby i wylegają się larwy i wgryzają się i niszczą bakterie)
Nadmierne nawożenie K i N (powoduje zasolenie gleby)
Niewłaściwe zastosowanie zapraw nasiennych i herbicydów doglebowych (nasiona zapr Nitraginą nie powinny być zaprawiane innymi zaprawami)
MORFOLOGIA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH:
Typy korzeni i rozmnażanie brodawek korzeniowych:
silny korzeń palowy
typ I - łubin - (janowcowe) - korzeń główny dobrze rozwinięty, głęboko się korzenią, korzenie boczne słabo rozwinięte
typ II - bobik, groch, peluszka, wyki - korzeń główny dobrze rozwinięty dobrze rozwijają się korzenie boczne (brodawki na korzeniu głównym i na korzeniach bocznych)
typ III - soja, korzeń palowy - słabo widoczny korzeń główny, silnie rozgałęzione korzenie boczne, brodawki korzeniowe skupiają się na rozgałęzieniach bocznych)
Łodyga
>>>>podział<<<<
płożące (wiotkie) - groch, peluszka, wyki
sztywne (łubin, bobik)
>>>>podział<<<<
łodygi nierozgałęzione (groch, łubin żółty)
łodygi rozgałęzione
w dolnych partiach roślin
w górnych partiach roślin (łubin)
>>>>podział<<<<
łodygi czterokanciaste
łodygi owalne
łodygi pięciokątne (soja)
Liście: (3-typy)
I-typ - palczasto-dłoniasty (janowcowe) łubiny; ogonkami stykają się w jednym miejscu.
II-typ - parzysto-pieżasto-złożone - wyki, bobik (-wystepuje u niego szpikulec), groch; (na końcu liścia jest wąs czepny)
III-typ - trójlistkowy (soja, fasola) 3-pojedyncze listki
Kwiat:
5-działek kielicha (zrośnięte)
5-płatków korony:
1 - żagielek
2 - dolne płatki (zrośnięta łudeczka)
2 - wolne - wiosełka
pręciki - 10 szt (mogą być zrośnięte w rurkę (kwiat jednowiąskowy) - łubin
9 + 1 szt (9 - jest zrośniętych a 1 pręcik jest wolny) - u pozostałych gatunków
słupek
Barwa i wielkość kwiatów zależne jest od gatunków
Kwiatostan - GRONO
Owoc - STRĄK
5. Strąk jest zbudowany z 2 łupin połączonych szwem: łupina - (warstwa pergaminowa), na zewnątrz jest tkanka miękiszowa.
Wielkość, kształt, barwa, ilość nasion w strąku, owłosienie strąków zależy od gatunku.
W strąkach są nasiona umieszczone na sznureczkach.
Nasienie
a) (budowa zewnętrzna)
znaczek (pozostałość po przyczepieniu sznureczka)
okienko (przez nie wydostaje się korzonek, a dostaje się woda)
zarys korzonka zarodkowego
szew
osadka
wybrzuszenie (guz)
b)budowa wewnętrzna nasion
okrywa owocowo - nasienna (na zewnątrz nasionka)
zarodek (budowa)
2 grube mięsiste liścienie (substancje zapasowe - białko, z którego nasionko czerpie pokarm)
łodyżka zakończona pączkiem
korzonek zarodkowy
Okrywa owocowo-nasienna zbudowana jest z 4-warstw:
naskórek składa się z małych komórek
warstwa komórek palisadowych (ściśle przylegają do siebie, wpływają na twardość nasion) warstwa palisadowa - ściśle - nie może przedostać się woda
warstwa komórek podporowych (luźno ułożone)
warstwa perenchymatyczna - zbudowana z komórek luźno ułożonych w tej warstwie gromadzi się woda.
GROCH
groch siewny (jadalny)
groch pastewny (peluszka)
Groch siewny - 4 odmiany:
groch wielkonasienny - nasiona żółte, MTN >250gr
groch zwykły - nasiona żółte, MTN 150-250gr
groch o nasionach zielonych
groch cukrowy - nie ma warstwy pergaminowej w łupinie nasiennej
Morfologia
Korzeń palowy II typ
Łodyga wiotka
Podział grochu ze względu na długość łodygi
karłowe do 70cm
średniowysokie 70-100cm
wysokie >100cm
Łodyga peluszki może osiągać nawet 160cm, łatwo wylegają.
Liście grochu są parzysto- pierzasto złożone są trzy przylistki u grochu i peluszki.
Odmiany wąsolistne - zamiast listków maja wąsy czepne mniej wylegają
Groch od peluszki odróżnić można po
peluszka ma w kątach przylistków antocjanowe zabarwienie
po barwie kwiatów - groch ma kwiaty białe, peluszka natomiast ma kwiaty fioletowe, różowe
Strąki
Groch ma strąki proste 5-6 nasion w strąku, MTN 240-300gr
Peluszka 5-7 nasion w strąku, nasiona ścisło ulożone,kształt nieregularny, barwa brunatna
Odmiany grochu siewnego
Agra (W), Rubin, Przemko, Ametyst(NZ), Kolia, Rola
Peluszka
Kormoran, Grapis, Dawo
Odmiany na zieloną masę
Fidelia
Odmiany grochu wpisane do rejestru COBORU 2000
Pomorska, Zagłoba, Roch
WYKI
Wyka jara
Wyka ozima:
gładka (nieowłosiona)
kosmata (owłosiona)
MORFOLOGIA
Wyki wytwarzają II-typ korzenia palowego. Wyka jara ma słabiej rozwinięty korzeń od wyki ozimej. Wyka ozima może być uprawiana na glebach słabszych.
Łodyga: wiotka może wylegać, wysokość do 135 - 160 cm, u wyki ozimej jest owłosiona, a u jarej nieowłosiona.
Liście:
wyka jara: liście są pojedyncze (odwrotnie jajowate, czubek mają ścięty, z malutkim wyrostkiem); 1 - 8 par listków
wyka ozima: listki są drobniejsze, eliptyczne, owłosione (liście parzystopierzasto-złożone, zakończone wąsem czepnym); może być od 2 do 12 par liści
Siewki: (po ukazaniu się łodyżki)
wyka jara: pierwsze właściwe liście składają się z 1 pary liści
wyka ozima: 2-pary listków
Kwiaty:
wyka jara: ma duże kwiaty na krótkich szypułkach, czerwono-fioletowe, kwiaty wyrastają w kątach liści w gronach; kwiaty od 2 - 4;
wyka ozima: ciemno fioletowe, skupione są w duże grona do 30 kwiatów w gronie, w górnej części rośliny.
Owoc: strąk
wyka jara: strąk dłuższy, zawiera do 12 nasion w strąku.
wyka ozima: strąk mniejszy, ma mniej nasion 4-5 szt
Nasiona:
wyka jara: soczewkowate, okrągłe, brunatne, brązowe, z jasnym znaczkiem, MTN 50-60 g
wyka ozima: drobniejsze, bardziej kuliste, barwa ciemniejsza, czarna; MTN 30-45 g
Odmiany:
Wyka jara
Odmiany |
Plon (dt/ha) |
Białko % s.m. |
Długość wegetacji |
Wysokość |
Kwarta |
27,4 |
30,3 |
109 dni |
122 cm |
Jaga |
26,7 |
31,0 |
109 |
123 |
Szelejewska |
23,5 |
32,0 |
109 |
122 |
Fama |
|
|
|
|
Niwa |
|
|
|
|
Liczba roślin szt/m2 ok. 200
Wyka ozima
Minikowska - białko 21,1 % s.m.; Rea; Wista;
Kierunki hodowli odmian wyki:
zwiększenie plonu nasion
zmniejszenie zawartości wicjaniny
przyspieszenie i poprawienie równomierności dojrzewania
udoskonalenie cechy odporności na suszę
skrócenie okresu kwitnienia
poprawienie zimotrwałości
BOBIK
II-typ systemy korzeniowego palowego
Są 2 podgatunki:
sb. major - bób
sb. minor - bobik
Łodyga:
Sztywna, nie wylega, nie rozgałęzia się, do wys 2 m, na przekroju jest czterokanciasta.
Liście: parzysto-pierzasto złożone; składa się z 1-3 par listków. Listki owalne skórzaste. Każdy liść zakończony jest szpikulcem.
Kwiaty: białe, mają też plamki na skrzydełkach.
Odmiany beztaninowe - nie mają przebarwienia, kwiaty czysto-białe. Wyrastają z kątów liści w gronach (od 2-6 kwiatków w gronie). Odmiany samokończące mają kwiatki w górnej części rośliny.
Owoc: strąk - ciemny, ciemnobrunatny, od 2-3 nasion, wewnątrz wyścielony jest tkanką gąbczastą.
Nasiona: barwy brązowawej, MTN 430 - 500 g
Odmiany beztaninowe - nasiona jasne
Tom - 43,0; białko ok. 28
Martin (S)- 41,2; Sonet- 45; Titus (S) - 41,2; Kordan - 45,5; Redos, Caspar - 38,7 beztaninowa;
Star - COBORU (2000r.) odmiana tradycyjna, MTN mniejsza, plon 103 % wg wzoru (Martin, Tom)
Kierunki hodowli:
zwiększenie zawartości białka i poprawy jego składu aminokwasowego oraz zmniejszenie ilości substancji biologicznie czynnych w nasionach
zwiększenie plenności odmian, poprawa stabilności plonowania odporności na choroby i szkodniki
hodowla odmian samokończących
Łubiny
Gatunek: Łubin biały (Lupinus albus L)
Łubin Żółty (Lupinus lutens L)
var lencospermus
var maculatus
var maculosus
var malancospermus
Łubin wąskolistny
var lencouthos
var rosens
var covecilis
var wioletcus
Łubin andyjski (lupinus mutabilis)
Korzeń: I-typ sys korzeniowego:
żółty - największy (gleby słabsze)
biały - najsłabiej
Brodawki: na korzeniu głównym, największe brodawki na żółtym.
Łodyga: prosta wzniesiona, niewylegająca, rozgałęzia się w górnej części.
Wąskolistny - rozgałęzia się słabiej, wysokość 80-90 cm (90 cm biały)
Liście:
Są palczasto-dłoniaste złożone;
Wąskolistny - równowąskie
Biały - odwrotnie szeroko jajowate na krótkich ogonkach, są po brzegach owłosione
Żółty - pośrednie
Kiełkują: epigenicznie
Biały - liścienie duże, gładkie, ciemnozielone
Żółty - pokarbowane, liścienie duże
Wąskolistny - pokarbowane, od spodu antocyjanowe zabarwienie
Kwiaty:
Wierzchołkowe grona - na czubku rośliny - do kilkudziesięciu kwiatów
Żółty - żółta, grono luźniejsze
Wąskolistny - niebieskawe
Biały - białe kwiaty (mają lekki odcień niebieskawy) grono jest bardziej zbite
Owoc - strąk
Biały - największe, b. Żółtawej (żółtobrązowej), karbowane, proste - do 9 nasion
Żółty - mniejsze, 4-5 nasion, owłosiony barwy żółtobrunatnej
Nasiona:
Biały - są największe, białe (białokremowe) MTN 250-330 g, lekko spłaszczone
Żółty - mniejsze - owalne, jasne, charakterystyczne nakrapianie, jasny księżyc, MTN 130-150 g
Wąskolistny - szare (marmurkowate) kształt podobny do nasion łubinu żółtego, na szczycie rzymska V, MTN - 130-180g
Odmiany: łubin żółty
Piast - 16,5
Parys - 15,4
Radames (S) - 15,5
Polo - 22,0
Markiz (S) - 17
Lida - 22,2
Termoneutralne - nie reagują spadkiem plonu na późny siew.
Legat (S) COBORU 2000r.
Łubin wąskolistny
Atu - odmiana tradycyjna, białe nasiona bez ornamentacji, plony 100%
Emir Ter 28,0, Mirella Ter (G) gorzki 30,2; Bar (S); Wersa; Ernani (S) 26,3; Troll 28,4; Sonet;
Łubin biały
Bac (G) 33,7; Bardo 32,9; Wat 30,0; Hetman 29,8; Pikador 31,0; Katon (S)
Liczba roślin 74-77 szt/m2
Kierunki hodowli:
przepuszczalna okrywa nasienna (nasiona miękkie)
termoneutralność
szybki wzrost, zwłaszcza w okresie rozwoju siewek
niepękanie i nieopadanie strąków w okresie dojrzewania
zdeterminowany wzrost: formy samokończące, które wcześniej dojrzewają w sposób bardziej równomierny
wczesność (skrócenie okresu wegetacji)
obniżenie zawartości alkaloidów (ważne u odmian przeznaczonych do wykorzystania w żywieniu ludzi i zwierząt)
duży plon i wierność plonowania
odporność na choroby
Fasolowe
Gatunek - soja uprawna
Podgatunek - mandżurski
(japoński)
(chiński)
(indyjski)
Gatunek: Fasola
Soja III-typ korzenia
Korzeń do 1 m w glebie
Łodyga: jest prosta, rozgałęziona do 50 m. Na przekroju kanciasta - pięciokątna, silnie owłosiona
Liście: trójlistkowe, pierwszy liść nad ziemią jest pojedynczy, owalno-wydłużone, owłosione.
Kwiaty: fioletowawe, białe, samopylne, niewielkie grona, wyrastające z kątów liści (3-7 kwiatów w gronie)
Strąk: owłosiony - łukowato wygięty, 2-3 nasiona
Nasiona: kształt fasolowy, biały znaczek z ciemną obwódką, 130-180 g MTN;
Odmiany:
Progres - 19,8; Polan - 20,5; Aldana 22,2; Jutro; Mazowia; Gaz 20,0;
Wysokość najniższego strąka ok. 10 cm; białko 35-37%
MOTYLKOWATE DROBNONASIENNE
Rodzina: Motylkwate - Papilionaceae
Plemię: koniczynowe
Rodzaj: koniczynowe
Gatunek: koniczyna czerwona
koniczyna biała
koniczyna biało-różowa (szwedzka)
koniczyna krwistoczerwona (inkarnatka)
koniczyna perska
koniczyna aleksandryjska
Rodzaj: Lucerna
Gatunek: lucerna siewna
lucerna sierpowata
lucerna mieszańcowa
lucerna chmielowa
Rodzaj: Nostrzyk
Gatunek: nostrzyk biały
Plemię: komonicowe
Rodzaj: komonica
Gatunek: komonica zwyczajna
komonica błotna
Plemię: siekiernicowe
Rodzaj: esparceta
Gatunek: esparceta siewna
Rodzaj: seradela
Gatunek: seradela
Rodzaj: rutnica
Gatunek: rutnica wschodnia
Są to gatunki wieloletnie - uprawiane przez kilkanaście lat. Najbardziej trwałe są: lucerna mieszańcowa i siewna, esparceta.
Są też gatunki 1-roczne wysiewane wiosną i zbierane jesienią: seradela, koniczyna inkarnatka jest rośliną zimującą wysiewaną jesienią a zbieraną następnego roku.
Koniczyna czerwona - 2-letnia, wysiewana jako wsiewka (w zboża jare); w 1-roku nie uzyskamy plonu nasion. Dopiero w 2-roku intensywnie się rozwija i wytwarza nasiona.
Znaczenie gospodarcze:
wysoka wydajność pastewna
dostarczają bardzo dużo zielonej masy (60-70 t/ha)
zielona masa ma dużo białka (zawiera dużo aminokwasów egzogennych - lizyny i tryptofan).
Najwięcej białka jest przed kwitnieniem. Gdy rośliny się starzeją wzrasta zawartość włókna, zawartość białka zmniejsza się.
W 1 pokosach białka jest mniej, a więcej włókna, gdyż najwięcej białka gromadzi się w liściach. Włókna jest więcej w łodygach (w 2-3 pokosie białka jest więcej).
Związki bezazotowe wyciągowe: węglowodany, skrobia, oligosaharydy; dostarczają energii w paszy. Jest ich mniej niż u roślin strączkowych.
Występuje tłuszcz surowy w niewielkich ilościach. Występuje popiół surowy w skład którego wchodzą fosfor, potas, magnez, a także mikroskładniki: miedź, cynk, mangan, bor, molibden.
Zawartość tych składników w paszy zależy od nawożenia, warunków glebowych.
Mogą występować składniki antyżywieniowe: saponiny (w lucernach), taniny (esparceta, komonica), glikozydy cyjanogenne (komonica).
Rośliny motylkowate drobnonasienne są cenne ze względu na wielokośność (do 5 pokosów). Zależy ona od tempa odrastania, od rośliny koszonej, częściej są mniej trwałe.
Niski koszt uprawy tych roślin - nie stosuje się nawożenia N.
Z powierzchni 1 ha możemy uzyskać 60-70t/ha zielonej masy (w sprzyjających warunkach 100t zielonej masy).
Koszt produkcji roślin motylkowatych drobnonasiennych jest niski w porównaniu do innych roślin (brak nawożenia N- tylko dawka startowa 20-30kg/ha N) rośliny nawiązują symbiozę z bakteriami brodawkowymi.
System korzeniowy jest bardzo dobrze rozwinięty. W 1-roku może osiągać długość 3m, w kolejnych latach osiąga 10-15m. Rośliny motylkowate drobnonasienne mają zdolność pobierania składników pokarmowych z głębszych warstw: fosfor, wapń.
Ważną rolę spełniają na terenach falistych, gdzie gleba narażona jest na erozję. Stosuje się ją także w mieszankach z trawami (tworzy się zwarta darń).
Obfite ulistnienie - zacieniają glebę przed nadmierną zbitością podczas ulewnych deszczy, nie ma wolnych przestrzeni w których rozwijają się chwasty (konkurują z nimi), oraz przed przemarzaniem.
Rośliny drobnonasienne wpływają na rozwój bakterii pożytecznych występujących w glebie. W strefie przykorzennej rozwijają się bakterie niepożądane.
Mogą być wykorzystywane jako rośliny miododajne: lucerna siewna, konicz czerw, nostrzyk, esparceta.
Rośliny motylkowate drobnonasienne można wysiewać na łąkach i pastwiskach (koniczyna biała), poprawiają smakowitość zielonki, nie musimy stosować nawożenia N.
Rośliny motylkowate drobnonasienne pozostawiają po sobie bardzo dobre stanowisko dla roślin następczych.
Stosunek C:N jest bardzo wąski (na drugiej pozycji po okopowych). Wpływają na zwiększenie zawartości próchnicy poprzez resztki pożniwne.
Uszeregowanie roślin motylkowatych pod względem wymagań wodnych wilgotności gleby.
|
|
Lucerna mieszańcowa |
|
|
|
Koniczyna czerwona |
Koniczyna białoróżowa |
|
|
|
|
Seradela |
Koniczyna biała |
|
|
|
|
|
Komonica zwyczajna |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Esparceta |
|
|
|
|
|
|
inkarnatka |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
małe |
średnie |
duże |
B duże |
||||
Uszeregowane roślin motylkowatych pod względem wymagań glebowych
|
|
|
|
|
|
|
Koniczyna białoróżowa |
|||
|
|
|
|
|
|
Koniczyna czerwona |
|
|||
|
|
|
|
|
Lucerna mieszańcowa |
|
|
|||
|
|
|
|
inkarnatka |
|
|
|
|||
|
|
|
Esparceta |
|
|
|
|
|||
|
|
Koniczyna biała |
|
|
|
|
|
|||
|
Komonica zwyczajna |
|
|
|
|
|
|
|||
Seradela |
|
|
|
|
|
|
|
|||
Gleby słabe |
średnie |
dobre |
B dobre |
|||||||
Uszeregowanie roślin motylkowatych pod względem odczynu gleby (pH)
roślina |
pH |
Seradela |
4,5 - kwaśny |
Koniczyna biała |
4,7 |
Koniczyna białoróżowa |
4,8 |
Komonica zwyczajna |
5,0 |
Inkarnatka |
5,2 |
Koniczyna czerwona |
5,5 |
Lucerna mieszańcowa |
6,4 |
esparceta |
6,6 |
Wymagania świetlne: największe >>>>>>najmniejsze
Lucerna mieszańcowa, lucerna siewna, koniczyna białoróżowa,
kon czerwona, seradela.
Sposoby siewu motylkowatych drobnonasiennych (4 sposoby):
A.
siew w roślinę ochronną (motylkowate wysiewamy w siewkę koniczyny np. w jęczmień)
bez rośliny ochronnej (siew bez zbóż)
B.
w siewie czystym (wysiewamy 1 gatunek rośl motylk)
w siewie mieszanym (wysiewamy kilka gat motylk w mieszankach)
Fazy rozwojowe (wzrost i rozwój roślin motylkowatych drobnonasiennych) - 3 okresy rozwojowe.
I-okres - powolnego wzrostu i rozwoju wegetatywnego
Faza kiełkowania (do kiełkowania potrzeba bardzo dużo wody, rośliny pobierają 250-300% wody masy nasienia, potrzebna jest odpowiednia temp; temp minimalna 2-5*C, >5*C rośliny kiełkują szybciej, 1-2*C kiełkowanie przedłuża się. Nasiona twarde - nostrzyk; przepuszczalność okrywy nasiennej, która ma wpływ na twardość nasion - warstwa palisadowa; zaprawianie)
Faza wschodów (wschody rozpoczynają się wraz z pojawieniem się liścieni (epigeicznie) na powierzchni gleby; pierwszym liścieniem jest liść zarodkowy (listek primodialny); trwają krótko kilka dni.
Faza rozetki (zahamowanie wzrostu roślin, tworzą się nowe liście, początki pędów, intensywny rozwój systemu korzeniowego, tworzą się na nim brodawki korzeniowe).
II-okres szybkiego wzrostu i generatywnego rozwoju (jest to okres krytyczny - największe zapotrzebowanie na wodę i składniki pokarmowe):
Faza formowania i wydłużania pędów intensywny rozrost roślin, następuje duży przyrost zielonej masy, łodygi wydłużają się i tworzą się rozgałęzienia.
Faza pąków kwiatowych zapoczątkowuje rozwój generatywny roślin, zaczynają się tworzyć pąki, roślina ma max powierzchnię asymilacyjną; w tej fazie zaczynają być odprowadzane substancje zapasowe z łodygi i liści do korzeni aby w latach następnych roślina mogła pobierać skł pokarmowe.
Faza kwitnienia zapylenie i zapłodnienie kwiatów, są obcopylne z wyjątkiem seradeli i komonicy (samopylne) zapylane przez pszczoły, trzmiele.
Sposoby zapylania kwiatów:
3-mechanizmy otwierania i zamykania kwiatów: 2 dolne płatki - łódeczka, obejmuje pręcikowie, pręciki zrośnięte 9+1 (budowa kwiatów identyczna jak u motylkow grubonasiennych).
I-mechanizm (przykrywkowy) wyst u koniczyny czerwonej, różowej, białoróżowej, nostrzyk biały, esparceta.
Polega na tym, że owad siada na kwiatku, rozchyla płatki. Pod płatkami jest rurka kwiatowa, która dotyka do podbrzusza owada i roznoszony jest po innych roślinach (zapylenie kwiatów).
II-mechanizm (eksplozyjny) wyst u wszystkich lucern (mieszańcowa, chmielowa, siewna), rurka kwiatowa jest naprężona i owad rozchyla płatki i rurka zostaje uwolniona i z siłą uderza o podbrzusze owada.
III-mechanizm (pompowy) wyst u komonicy. Owad siadając rozchyla płatki i wyciska porcję pyłku na inne rośliny. U komonicy takich porcji jest 8.
III-okres wykształcenia i formowania nasion.
Wytwarzają się strąki i nasiona. Strąki osiągają ostateczny kształt i wielkość i barwę. Faza dojrzewania nasion: nasiona tracą wodę, osiągają daną wielkość, uzyskują charakterystyczną barwę dla gatunku.
W tym okresie pożądana jest słoneczna pogoda, bez opadów, aby strąki nie pękały.
Motylkowate drobnonasienne - morfologia:
Korzeń - palowy, dobrze rozwinięty, z różną ilością rozgałęzień bocznych, sięgają głęboko w glebę. Szyjka korzeniowa - zgrubienia dolnej części łodygi przechodzące bezpośrednio w korzeń. Odpowiedzialna jest za odrost roślin po starzeniu, a także wiosną odpowiedzialna jest także za przezimowanie. W szyjce korzeniowej są w niej substancje zapasowe z których roślina korzysta przy kolejnych odrostach. Na szyjce korzeniowej znajdują się pączki, z nich po każdym ścięciu odrastają kolejne pędy. Z pączków wiosną odrastają nowe pędy. Szyjka korzeniowa ma zdolność do zagłębienia się w glebie i w miarę starzenia się grubieją.
Na zimę kurczą się i wciągana zostają pod powierzchnią gleby (rośliny lepiej zimują nie przemarzają - pozytywna funkcja).
Łodygi:
wzniesione, wyprostowane - koniczyna czerwona
płożące, wiotka, wzniesiona - koniczyna biała
owłosione - inkarnatka, seradela
gładkie - koniczyna perska
Na przekroju mogą być: |
Mogą być: |
a) okrągłe |
a) pusta |
b) kanciaste |
b) wypełniona |
Liście: (3 typy)
I-typ - liść trójlistkowy - wyst u całego plemienia koniczynowych, lucerny, koniczyny i nostrzyk
II-typ - liść pięciolistkowy (pięciodzielny) wyst u plemienia komonicowych (komonica) - 3-listki są na wierzchołku ogonka, 2-listki są u jego podstawy).
II-typ - liść nieparzysto-pierzaso-złożony: esparceta, seradela (plemię siekiernicowate): na końcu występuje 1 liść nieparzysty.
Liść primodialny - pierwszy liść krótszy się rozwija po liścieniach, tego liścia nie posiadają: komonica, seradela - one wytwarzają od razu liście właściwe złożone.
Kwiat - budowa identyczna jak u motylkowatych grubonasiennych.
Kwiatostany:
Koniczyny, komonica - główka, jest ona różnego kształtu: kulisty, kłosowaty, wydłużony. W główce może być różna liczba kwiatków u koniczyny do 100, u komonicy może być do 8 kwiatków. Lucerna, nostrzyk, esparceta, seradela - kwiatostanem jest grono różnego kształtu.
Barwa kwiatów - charakterystyczne dla gatunku.
Owoc - strąk - kształt, wielkość różna
sierpowato wygięte
pozwijane
członowane (seradela)
jednonasienne (koniczyna czerwona)
wielonasienne (koniczyna biała)
mogą tworzyć wachlarzyk (komonica rożkowa)
duży strąk jednonasienny (esparceta) z pomarszczonymi łupinami, ząbkowany na grzbiecie.
KONICZYNY
Koniczyna czerwona (Trifolium pratense L.)
Var spontaneum łąkowa |
Var sativum Uprawa |
Var. Expansum amerykańska |
|
|
Subvar praecox - wczesna 2-kośna, 2-3 pokosy w okresie wegetacji |
Subvar serotivum - późna, 1-kośna, tzw łozówka |
|
Koniczyna biała (Trifolium repens L.)
Var typicum |
||
Drobnolistna (forma silvestre) |
Średniolistna (forma holandicum, cultum) |
Olbrzymia (forma giganteum typ Londino) |
Koniczyna białoróżowa (szwedzka) (Trifolium hybridum L.)
koniczyna białoróżowa: uprawna (var fistulosum)
koniczyna białoróżowa: nadobna (var elegans); (gleby suche)
Koniczyna inkarnatka (Trifolium incarnatum L.)
inkarnatka siewna
inkarnatka dzika
Koniczyna perska
Koniczyna aleksandryjska
Koniczyna czerwona - korzeń najlepiej rozwinięty, do 2-2,5m w glebę, dobrze rozgałęziony, łodygi są wzniesione, wyprostowane, rozgałęzione do 80cm wyrastają. Liście są na długich ogonkach są trójlistkowe, pojedyncze listki są jajowate. Na pierwszej stronie liści są białe przebarwienia (wyst także u koniczyny białej). Koniczyna czerwona na przylistkach wytwarza charakterystyczne włoski (pędzelki). W główce nawet do 100 kwiatków. Strąk jest jednonasienny. Zarys korzonka zarodkowego może sięgać do ½ wielkości nasion. Nasiona: owalne, żółtobrunatne, MTN 1,8-2,2g
Koniczyna biała - wytwarza słabiej rozwinięty system korzeniowy niż koniczyna czerwona. Ma zdolność do korzenienia się w węzłach, tworzy pędy płożące, łodyga jest krótka do 15cm, wytwarza bardzo długi do 1m pęd płożący, który ściele się po ziemi, posiada zdolności do ukorzeniania się. Liście - 3-listkowe, listki w liściu są odwrotnie jajowate, występują białe podkówki na liściu. Przylistki zrastają się w pochewkę, są ostro zakończone. Kwiatostan - główka kulista, do 80 kwiatków w główce. Barwa kwiatów - białokremowa. Owoc - strąk,a w nim od 2-4 nasion. Nasionka, kształt serduszkowaty, są drobniejsze niż u koniczyny czerwonej, barwy żółtej do żółtobrązowej. MTN 0,7-0,8g.
Koniczyna białoróżowa (szwedzka) - ma słabiej rozwinięty system korzeniowy od koniczyny czerwonej, jest bardzo dobrze rozgałęziony. Koniczyna białoróżowa jest wrażliwa na niedobór wody; wymaga gleb wilgotnych.
Łodygi wyprostowane, mogą wylegać, może wyrastać do 90cm, jest miękka i pusta w środku.
Liście są owalno-jajowate, bez przebarwień na wierzchniej stronie. Przylistki są lancetowate. Jest bardzo podobny do koniczyny białej (różnica to przebarwienia na liściach - brak białej plamki). Brzeg blaszki liściowej może być lekko ząbkowany.
Kwiatostan - główka, w niej do 80 kwiatków, barwa na początku biała później różowieją.
Owoc - strąk, wielonasienny w strąku 2-4 nasion, strąki są łatwo pękające. Kształt bardzo podobny do koniczyny białej różnią się tylko barwą.
Kształt sercowaty, oliwkowy; MTN - 0,5-0,7g.
Koniczyna inkarnatka - jest to forma ozima, słabo plonuje, daje 1 pokos, słabo odrasta, siewka jest owłosiona, wytwarza korzeń palowy, cienki, rozgałęzia się w górnej warstwie gleby, może osiągać do 90cm długości. Łodyga jest rozgałęziona, wyprostowana, wzniesiona, bogato ulistniona i owłosiona, miękka.
Cechą charakterystyczną jest silne owłosienie występujące na łodydze i liściach. Liście na długich ogonkach odwrotnie szeroko-jajowate, silnie owłosione. Na liściach nie ma przebarwień.
Kwiatostan - główka wydłużona (kłosokształtna) klikadziesiąt kwiatków. Barwa kwiatków jest szkarłatna, krwisto-czerwona.
Owoc - strąk duży, nasiona są największe z koniczyn, strąk kształt jajowaty, w strąku jest jedno nasionko.
Nasionko - kształt jajowaty, żółte, żółto-pomarańczowe; MTN 2-3,5g
Koniczyna perska - korzeń krótki, palowy, z licznymi rozgałęzieniami bocznymi. Łodyga wzniesiona, miękka, nieowłosiona, nierozgałęziona, może wyrastać, jest dosyć gruba od 0,5-0,7cm, wysokość do 70cm. Liście są silnie ząbkowane blaszki liściowe. Liście 3-listkowe, bez przebarwień. Cechą charakterystyczną jest zą bkowanie na brzegach liści.
Kwiatostan - główka 20 do 45 kwiatków. Jest ona silnie spłaszczona. Barwa kwiatów - różowa, różowo-fioletowa
Owoc - strąk; nasionko kształt owalny; MTN 1,2-1,8g, barwa zielonkawa.
Odmiany:
K O N I C Z Y N A |
||||
czerwona (łąkowa) |
biała |
szwedzka |
inkarnatka (krwistoczerwona) |
perska |
Hruszowska, Jubilatka, Radyka, Nike, Parka, Ulka, Raba, Bryza, Dajana, Etos, Karo, Bona, Parada |
Astra, Radi, Romena, Arta, Rawo, Dara, Alka, Wota, Anda, Santa, Armena, Rema |
Zorza, Iga |
Opolska |
Ira, Accadia |
Lucerna mieszańcowa
Lucerna chmielowo - nerkowa
forma dwuletnia - uprawna
forma wieloletnia
Nostrzyk
nostrzyk biały
nostrzyk żółty
nostrzyk ząbkowany
Komonica
komonica zwyczajna
komonica błotna
komonica wąskolistna
Esparceta
esparceta piaskowa
esparceta górska
esparceta siewna
Nostrzyk biały
roślina miododajna, z uprawy uzyskujemy dużo zielonej masy 20-40t zielonki z 1ha, zielonka charakteryzuje się dużą zawartością białka.
Ujemna cecha: szybko drewnieje (mniejsza wartość pokarmowa dla zwierząt)
Kosić w fazie pąkowania przed kwitnieniem.
Nostrzyk |
||
Zielonka (skarmiana bezpośrednio w fazie pąkowania) |
siano |
Zielony nawóz |
Nostrzyk zawiera dużo kumaryny i olejków etyrycznych. Zawartość tych związków łączy się z fazą zbierania: przed pąkowaniem (jest ich najmniej).
Morfologia:
Korzeń: palowy, silnie rozwinięty, słabo rozgałęziony, korzeń główny stanowi główną masę korzenia.
Łodyga: wyprostowana, wzniesiona, wyrasta do wysokości 2m, gruba, rozgałęzia się na całej długości łodygi.
Liście: trójlistkowe, pojedyncze listki są odwrotnie jajowate. Cechą odróżniającą nostrzyk od koniczyn jest środkowy listek który występuje na dłuższym ogonku (także u lucerny). Listki u nostrzyka są większe niż u lucern.
Kwiatostan: grono, które wyrasta na końcach rozgałęzień, bądź na końcach pędu głównego. Kwiatki w gronie luźno ułożone długości do 15 cm. Kwiatków jest od 20 do 80. Barwa kwiatów biała, są obcopylne, a w warunkach niesprzyjających - samopylne.
Owoc: jednonasienny strąk o siateczkowatej powierzchni, barwa mętno-czerwona, strąk niepękający.
Nasiona: kształt owalny (rękawica bokserska), wyraźnie zaznaczony zarys korzonka zarodkowego. Barwa nasionka zielonkawa, żółto-brunatna, MTN - ok. 2g
Lucerny
|
Lucerna sierpowata |
Lucerna siewna |
Lucerna mieszańcowa |
Lucerna chmielowa |
Ogólna charakterystyka |
Daje mało zielonej masy, bo wolno odrasta, rośnie głównie na glebach, na których inne lucerny zawodzą. Może być stosowana jako komponent w mieszankach pastewnych. |
Łatwo wymarza, uprawiana jest na niewielką skalę, trwałością ustępuje lucernie mieszańcowej i sierpowatej. |
Powstaje ze skrzyżowania lucerny sierpowatej i siewnej. |
Cenny gat w mieszankach pastwiskowych, dość szybko odrasta, dobrze znosi przygryzanie i przydeptywanie, charakt się dobrym ulistnieniem, korzystny stosunek łodyg do liści |
Korzeń |
Palowy, długi, silnie rozgałęziony i szyjka korzeniowa, nie wyrastają ponad powierzchnię gleby. Lucerna dzięki temu jest trwała i tak łatwo nie wymarza. |
Palowy, dobrze rozwinięty, nierozgałęziony, może sięgać do głębokości w 1-roku do 3m, w kolejnych latach do 10m. Szyjka korzeniowa wyrasta nieco ponad powierzchnię gleby - wymarza. |
Palowy silnie rozwinięty, mniej lub bardziej rozgałęziony, liczba rozgałęzień zależy od przewagi cech: lucerna siewna - bardziej rozgałęziony, sierpowata - mniej. W 1-roku korzeń może rozwijać się do głębokości 1,5m w 2 i 3 roku do 3-5m, w kolejnych latach do 15m. 75% masy korzeniowej mieści się w głębszych warstwach gleby, dzięki temu może pobierać skł trudno przyswajalne dla roślin z minerałów glebowych (głównie fosfor) |
Palowy, płytszy, zagłębia się do 1m i jest dobrze rozgałęziony. |
Łodyga |
Prosta, w warunkach niesprzyjających może być płożąca (wylega), może być lekko omszona, długość do 60 cm. |
Dobrze rozgałęziona, prosta, wzniesiona, wyrasta do 90cm |
Prosta, może wyrastać do ok. 80cm, początkowo są miękkie (rośliny młode) potem twardnieją i drewnieją (starzenie się roślin). |
Wyprostowana, wzniesiona potem w miarę rozwoju może być rozesłana. Może być lekko owłosiona, jest miękka |
Listki |
Trójlistkowe, środkowy listek jest też na dłuższym ogonku, pojedyncze listki mają drobniejsze od nostrzyka. Listki owalne z lekko ściętym czubkiem, mogą być lekko omszone (widać to na dorosłych roślinach). |
Trójlistkowe, pojedyncze listki owalnie wydłużone, na wierzchołku blaszki liściowej, występuje ząbkowanie (na szczycie blaszki) |
Trójlistkowe wyrastające z węzłów łodygi, pojedyncze listki są owalno-wydłużone, także wyst ząbkowanie wierzchołków blaszki liściowej. |
Trójlistkowe, pojedyncze listki są odwrotnie jajowate, mogą być ząbkowane w górnej części blaszki liściowej |
Kwiatostan |
Zbite grono występujące w górnych częściach rośliny. W 1 gronie od 20-30 kwiatków. Barwa jasno-żółta (cytrynowa). Kwiat obcopylny (zapylane przez owady) |
Grono (5-30 pojedynczych kwiatków o barwie fioletowej, purpurowej |
Grono, wyrasta ono w kątach liści, w 1 gronie od 15 do 30 kwiatków, barwa uzależniona od przewagi od jasno żółtej, żółta, ciemno fioletowa, czarna (sierpowata - żółte, siewna - fioletowe). |
Grono zbite, tworzy kształt szyszki chmielowej, barwa kwiatów żółta, w gronie może być do 15 kwiatków |
owoc |
Strąk wielonasienny, w 1 strąku od 2-5 nasion, kształt strąka sierpik, lekko zagięty |
Strąk wielonasienny, charakterystyczny spiralnie zwinięty ze zwojów. 2-4 spiralne zwoje |
Strąk wielonasienny, składa się ze spiralnych zwojów, liczba zwojów zależna od przewagi (siewna - więcej zwojów, sierpowata - mniej). |
Strąk 1-nasienny, kształt nerkowaty, barwy czarnej, w środku 1 nasionko. |
Nasiona |
Barwa ciemno-brunatna, prawie czarna, owalne z wyraźnie widocznym zarysem korzonka zarodkowego, MTN 1,2 - 1,7g |
Kształt owalny, nerkowaty, słabo widoczny zarys korzonka zarodkowego, barwa jasno brązowa, MTN 1,5-2,0g |
Kształt nerkowaty, fasolkowaty, barwa żółta, jasno-brązowa, MTN ok. 2g. |
Kształt podłużny z wyraźnym korzonkiem zarodkowym, barwa żółta, brunatna, MTN 1,6-2,0g |
Odmiany |
|
Maja, alegro, Derby, Sitel, Boreal, Rival, Vela, Opal, Legenol, Prescot |
Tula, kometa, Radius, Vital, Boja, Kama, |
Renata |
Plemię siekiernicowatych:
Seradela:
Roślina 1-roczna jara, wysiew wiosną, plony w tym samym roku (jest zwana koniczyną gleb lekkich). Uprawiana jest na glebach lekkich, wykazują dużą tolerancję na kwaśny odczyn gleby, dobrze znosi zacienienie (może być uprawiana jako wsiewka w liczne rośliny) może być uprawiana w plonie głównym, w poplonie, w poplonie ścierniskowym.
Korzeń: palowy, słabo rozwinięty, rozgałęziony, sięgający do 1m w głąb gleby.
Łodyga: wiotka miękka, delikatnie owłosiona, może wyrastać do wysokości 40cm. Początkowo jest wyprostowana (rośliny młode) w miarę przyrostu zielonej masy łodyga wylega. Cała łodyga intensywnie owłosiona.
Liście: są nieparzysto-pierzasto-złożone, mogą się składać z 5 do 15 par listków. Pojedyncze listki kształt eliptycznie wydłużony, są owłosione. Nie występuje listek primodialny na długim ogonku (rozwija się zaraz po liścieniach).
Kwiatostan: grono małe, składają się z 2 do 5 kwiatków, barwa kwiatków różowa lub biała. Kwiatostany wyrastają z kątów liści. Kwiaty samopylne (nie sprzyjające warunki pogodowe - obcopylne)
Owoc: strąk, ma charakterystyczny kształt, jest podzielony na człony (4-7 członów), każdy człon, tj w jednym nasionku łupiny tego strąka są zrośnięte z nasionami. Podczas omłotu rozrywają się na pojedyncze człony.
Nasiona: beczułkowate, bocznie spłaszczone, powierzchnia żeberkowata, wewnątrz jest 1 nasionko owalne. Materiałem siewnym są te człony (nie nasiona). W strąku te fragmenty zrośnięte są z górną częścią, MTN 2,8-4,6g.
Esparceta siewna - gat długotrwałe, bardzo wytrzymałe na mróz i na suszę. Trwałość uzależniona jest od intensywności użytkowania. Koszone często 4-5 pokosów - występuje intensywniejsza eksploatacja skł pokarmowych, rośliny są mniej trwałe użytkowaniem przez 2-3 lata. Esparceta jest bardzo cenną rośliną na glebach zasobnych w wapń, gleby zasadowe, (rędziny) - dobrze plonuje, bardzo wrażliwe na kwaśny odczyn gleby.
Korzeń: palowy silnie rozwinięty, jest lepiej rozwinięty niż w lucernie i koniczynie. Najgrubszy jest pod szyjką korzeniową.
Łodyga: jest wzniesiona, wyrasta do wysokości 1m, jest silnie rozgałęziona, rozgałęzienia tworzą się u podstawy łodygi.
Liście: nieparzysto-pierzasto-złożone, 9-12 p listków pojedynczych, listki owalne ostro zakończone. Cecha do odróżnienia esparcety od saradeli (to brak owłosienia u esparcety). Sieweczki - dorosłe rośliny mogą mieć niewidoczne owłosienie. Listki esparcety są większe od listków seradeli. Sieweczka esparcety posiada listek primodialny
Kwiatostan: grono o kształcie kłosa, grono kłosokształtne, długość grona od 3-15 cm. Barwa kwiatów różowa, obcopylne zapylane przez pszczoły.
Formy 1-kośne - kwiaty występują dopiero w 2-roku uprawy (w 1-roku - silna rozeta liściowa) zakwitają tylko 1 raz w roku.
Formy wielokośne - mogą zakwitać w roku siewu, w kolejnych latach mogą zakwitać kilka razy w roku użytkowania.
Owoc: strąk jednonasienny, półkulisty, bocznie spłaszczony, powierzchnia jest siateczkowata, grzbiet strąka jest ostro ząbkowany w kształcie grzebienia. W środku strąka jest 1 nasionko.
Nasiona: są duże, kształtu nerkowatego. Esparceta posiada największa nasiona z motylkowatych drobnonasiennych, barwa ciemno-brunatna, MTN 18-25g. Materiałem siewnym u esparcety są całe strąki.
Komonica zwyczajna (komonica rożkowa)
Najbardziej rozpowszechniona, łatwo przystosowuje się do różnych siedlisk, ma duże znaczenie w mieszankach pastwiskowych, także na łąkach, poprawia smakowitość runi. W zielonej masie może występować cyjanowodór, który obniża strawność, może być związkiem trującym dla zwierząt. W postaci zielonki komonicę należy przeznaczyć dla zwierząt - kosić przed kwitnieniem (najmniej cyjanowodoru) - stanowi mniejsze zagrożenie.
Korzeń: dobrze rozwinięty, do 1,5m głębokości, tworzy dość silne rozgałęzienia boczne, dzięki niemu może być uprawiany na stanowiskach suchszych.
Łodyga: wyprostowana, cienka, dobrze ulistniona, charakteryzuje się dużo większym udziałem liści do łodyg. Łodyga jest rozgałęziona, głównie rozgałęzia się u podstawy.
Liście: 5-listkowe (5-dzielne), 3 listki występują na końcu ogonka, 2 listki wyst u podstawy ogonka. Pojedyncze listki są kształtu owalnego, odwrotnie jajowate.
Kwiatostan: luźna główka składająca się z 3-7 kwiatków, barwa kwiatów żółta (żółto-pomarańczowa).
Owoc: strąk wielonasienny, ze zgiętym wierzchołkiem, strąki pękają w czasie dojrzewania. U komonicy rożkowej strąki zebrane są w charakterystyczne tzw palce u dłoni.
Nasiona: są drobne, kuliste, barwa nasion jest ciemno brązowa, MTN 1,2g
Odmiany |
|||
Seradela |
Komonica zwyczajna |
Esparceta |
Nostrzyk biały |
Bydgoska, Mazurska biała, Libella, Laceta |
Skrzeszowicka |
Skrzeszowicka |
Selgo |