Uczenie się -

klasyfikacja metod

wg Józefa Półturzyckiego, Wincentego Okonia

i Franciszka Bereźnickiego

II rok EWIP z J. ANG

Gr. II

Katarzyna Saramak

Nauczanie i uczenie się to dwa powiązane ze sobą procesy, które warunkują skuteczność kształcenia. Nauczenia to zespół czynności nauczyciela kierującego nauczaniem się uczniów, a uczenie się to intelektualna czynność ucznia zapewniająca mu przyswojenie nowej wiedzy. W procesie kształcenia powinna występować równowaga między skutecznym i nowoczesnym nauczaniem oraz efektywnym i świadomym uczeniem się. Spełnienie tego warunku zapewnia bowiem właściwą realizację procesu nauczania i uczenia się. W różnych systemach dydaktycznych i w różnych pod względem zaawansowania dojrzałości zespołach wzajemne relacje między nauczaniem a uczeniem się nie są jednakowe. Występuje często przewaga jednego z tych procesów co odbija się niekorzystnie na kształcących rezultatach pracy dydaktycznej.

Samodzielne i świadome uczenie się uczniów ma wyraźne miejsce w systemie kształcenia się zaocznego. Uczący się w szkołach czy na kursach zaocznych zobowiązany jest do samodzielnego prowadzenia procesu nabywania wiedzy i stosowania metod uczenia się odpowiednich dla poznawanych treści, zadań i celów kształcenia.

Samodzielne uczenie się występuje także w sposób oczywisty w procesie samokształcenia, gdy świadomie i w pełni niezależnie uczący się podejmują i realizują zadania edukacyjne. Ale także poza kształceniem zaocznym i na odległość, poza procesem samokształcenia - samodzielne uczenie się występuje także w innych formach oświaty.

W przebudowie współczesnej dydaktyki i systemu nauczającego w system „nauczania i uczenia się” podstawowe miejsce zajmują metody samodzielnego uczenia się, które w procesie kształcenia nabierają dodatkowych wartości.

Samodzielność leksykalnie rozumiana jest jako sytuacja, w której uczący się jest całkowicie niezależny od innym, właściwie pozostaje poza procesem pedagogicznego oddziaływania. Praca samodzielna charakteryzuje się trzema właściwościami: jej koncepcja i wykonanie są świadome, jej przebieg i kontrola w celu udoskonalenia są kierowane i wykonywane świadomie, nie występuje w tych czynnościach pomoc innych osób. Zależnie od tempa i i intensywności podejmowanych samodzielnie działań, określić można różne stopnie samodzielności. A czym jest samodzielność w procesie kształcenia? To taka realizacja procesu dydaktyczno - wychowawczego, w którym uczący się sam określa cele i zadania dla siebie, ustala przebieg i zakres własnego uczenia się, sprawdza i kontroluje swą pracę, udoskonala własne działania, kieruje świadomie i bez niczyjej pomocy własną edukacją. Samodzielność ucznia w procesie dydaktycznym przyjąć należy za jeden z celów, do którego dążymy w procesie kształcenia i wychowania. Głównym warunkiem samodzielności w procesie kształcenia jest znajomość podstawowych metod pracy umysłowej i zasad jej organizowania. Bez tych czynników nie będzie procesu dydaktycznego.

Obserwacja jako metoda uczenia się

Podstawową metodą zdobywania wiedzy o otoczeniu jest obserwacja. Występuje ona nawet poza zorganizowanym procesem dydaktycznym, ponieważ każdy obserwuje otaczającą rzeczywistość, poznaje ją, analizuje, ocenia. W procesie dydaktycznym obserwacja ma szerokie zastosowanie, zazwyczaj towarzyszy ona innym metodom nauczania i uczenia się, ponieważ odpowiada przede wszystkim pokazowi i występuje wówczas, gdy nauczyciel wykorzystuje środki dydaktyczne, jakie konkretyzują treść słowną wykładu, pogadanki czy instrukcji. Uczeń powinien celowo i świadomie uczyć się obserwowania. Służą temu takie wskazania, jak określenie przedmiotu obserwacji, celu i metody obserwowania. Bez takiego uwarunkowania obserwacja zanika.

Korzystanie z wykładów

Podstawowym źródłem wiedzy w procesie kształcenia jest słuchanie. W wyniku badań ustalono, że zakres wiedzy pochodzącej ze słuchania waha się od 20 % do 50 %. Ten dość wysoki odsetek wskazuje na ważną rolę jaką odgrywa słuchanie różnego rodzaju wypowiedzi w procesie uczenia się.

Najczęściej uczniowie słuchają wykładów prowadzonych w szkole, odczytów, lub wykładów na określony temat. Jeśli słuchacz zamierza od razu uchwycić treść wykładu, powinien przede wszystkim ustalić w jaki sposób prelegent przekazuje treści. Są bowiem różne sposoby konstruowania wykładu. Treści mogą być przedstawione kolejno, taki układ nazywamy liniowym, jest on dość trudny w uchwyceniu, ponieważ wymaga skupienia uwagi i bacznego śledzenia całego wywodu.

Innym rodzajem układu treści jest układ cykliczny, w którym wykładowca często powraca do tego samego zagadnienia. Przy takim układzie łatwiej nadążyć za tokiem jego myślenia, gdyż podawane wiadomości nie spiętrzają się. Może on się jednak wydać chaotyczny, dlatego wykładowcy często stosują tok mieszany, łącząc tok liniowy z cyklicznym.

Słuchacz powinien także notować treść wykładu, ale nie może być to notowanie mechaniczne. W formie notatek należy utrwalać tylko najbardziej istotne zagadnienia. Notatki te powinny złożyć w sumie na plan wykładu szkielet treści.

Korzystanie z dyskusji

Dyskusja jest grupową formą rozważania i roztrząsania określonego problemu, która zmierza do lepszego, bardziej obiektywnego poznawania jego istoty, wartości i przydatności przez wspólną wymianę myśli, doświadczeń i poglądów, przy słabym konfrontowaniu teoretycznych rozważań z rzeczywistością.

W procesie dydaktycznym dyskusja jest metodą kształcenia. Jest także formą poznawania rzeczywistości, spełnia więc rolę źródła wiedzy, a jej przebieg powinien odpowiadać kolejnym etapom uczenia się. Może też występować jedno stadium, na przykład utrwalanie i stosowanie wiedzy albo jej poznawanie z wypowiedzi innych osób.

Trzeba uczestników przekonać, że każda zamierzona dyskusja, jeżeli ma przynieść korzyść samokształceniową uczestnikom, powinna spełniać pewne wymagania natury organizacyjnej, wynikające z wewnętrznej struktury dyskusji. Przede wszystkim dyskusja musi być zaplanowana, a jej temat i cel odpowiadać zainteresowaniom zespołu dyskutantów, traktujących dyskusję jako stałą formę własnego kształcenia. Jeżeli dyskusje mają być stałą formą pracy samokształceniowej, powinny się odbywać w regularnych odstępach czasu.

W szkole dyskusje organizowane są zazwyczaj w trzech sytuacjach: podczas lekcji, gdy nauczyciel stosuje metodę dyskusji lub problemowe poszukiwanie właściwego rozwiązania zagadnienia; drugą sytuacją jest praca uczniów w grupach, gdy występuje robocza wymiana myśli, która powinna jednak być także poddana rygorom organizacyjnym dyskusji; trzecią formą wykorzystywania dyskusji jest działalność koła zainteresowań i wycieczki o celach dydaktycznych. Uczestnicy powinni wiedzieć, że zawsze występuje wprowadzenie do dyskusji, dokonywane przez prowadzącego albo inną przygotowaną osobę.

Dyskusja jest taką formą uczenia się, w której mogą brać udział wszyscy chętni.

Inne metody żywego słowa

Obok wykładów i dyskusji występują także inne metody, w których żywe słowo zapewnia poznanie nowych informacji czy wyjaśnia właściwe wykonanie ćwiczeń, opanowanie umiejętności i nawyków.

Wśród tych metod do najczęściej wykorzystywanych należą rozmowy, porady, instrukcje słowne, uwagi o wartościach dydaktycznych. Rozmowa może być dla każdego przyjemnym powtórzeniem znanych już wiadomości, umożliwia wykazanie się dotychczasowymi rezultatami kształcenia, ułatwia realizowanie dwu ostatnich jego ogniw: utrwalania i stosowania, gdyż prowadząc rozmowę lepiej utrwala się temat, a jednocześnie wykorzystuje się dotychczasową wiedzę. Ale rozmowa jest okazją nie tylko do przypomnienia lub przetworzenia wiedzy, stwarza ona także możliwość powstawania nowych skojarzeń, gdyż w rozmowie zawsze można znaleźć nowe informacje lub wartości edukacyjne.

Rozmowa przede wszystkim rozwija uwagę jej uczestników, wymaga intensywnego myślenia i dokładnego precyzowania myśli, a tym samym przygotowuje do uczestniczenia w dyskusjach, ośmiela w mówieniu i pozwala wykazać, że uczestnik rozmowy ma coś do powiedzenia i umie to ładnie oraz sensownie wyrazić. Ważne jest także dobieranie odpowiednich do rozmów partnerów i prowadzenie wymiany myśli na istotne dla poznawanego przedmiotu lub zagadnienia tematy.

Bardzo istotne jest rozpoczęcie i zakończenie rozmowy. Rozpoczyna się ją najlepiej od jakiegoś pytania, na przykład prośby o pomoc w wyjaśnieniu trudnego zagadnienia, o wyrażenie przez rozmówcę opinii o jakiejś sprawie. Rozpoczynając rozmowę trzeba pamiętać o jej celu, czyli o tym, czego się pragnie dowiedzieć. Obok rozmów ważne jest korzystanie z porad i instrukcji. Są to wypowiedzi o charakterze pouczającym, wywodzące się z rozmów, a mające konkretny cel: wyjaśnienie niejasności, poradzenie wyboru działania lub wskazanie wartości ważnej dla zainteresowanego. Instrukcje uczą konkretnych zadań, wyjaśniają zasady postępowania, kolejność czynności, istotę zmian, jakie zajść powinny pod wpływem zaleconych działań.

Poznawanie i rozumienie tekstu

Jedną z istotnych umiejętności w procesie uczenia się jest poznawanie i rozumienie tekstu. Ułatwia to uczenie się i czyni pracę umysłową bardziej świadomą. Rozumienie czytanego tekstu następuje wtedy, gdy porządkuje się określone znaczenia postrzeganych w tekście wyrazów. Każdy wyraz zawiera pewną treść. Aby zrozumieć czytany tekst, należy dokonywać selekcji i kojarzyć z sobą treści poszczególnych wyrazów, które tworzą grupy treściowe danego tekstu. Grupy treściowe zawierają wiele informacji, z których jedne tworzą istotę zagadnienia, inne spełniają funkcje uboczne. Po uchwyceniu sensu całej grupy treściowej można dokonać selekcji informacji i koncentrować się tylko na tych, które mają. zasadnicze znaczenie. Grupa treściowa stanowiąca wyodrębnioną myśl może w tekście spełniać ważne funkcje: stanowić istotę tematu, sygnalizować zagadnienie, być ilustracją lub próbą rozwiązania problemu. Grupy treściowe występują w pewnych powiązaniach i stanowią logiczną całość. W rezultacie tych powiązań powstaje informacja główna, uzupełniająca oraz rozwijająca treść główną. Uzmysłowienie sobie tych wszystkich elementów składowych tekstu i ich wzajemnych powiązań pozwala dobrze tekst zrozumieć, zaś dobre rozumienie tekstu zwiększa trwałość jego zapamiętania. W dobrze rozumianym tekście wyodrębnić można zakres współrzędności i podrzędności informacji i grup treściowych.

Warunkiem rozumienia tekstu jest umiejętność jego analizowania, to znaczy wydobywania z niego wszystkich istotnych informacji, a następnie tworzenia z nich logicznej całości. Tej umiejętności należy stopniowo i systematycznie się uczyć. Jest ona bardzo ważna także i z tego względu, że nieumiejętne czytanie powoduje błędne rozumienie: zacierają się grupy treści, gubią informacje, nie widać wyraźnie wzajemnych powiązań między tymi grupami. To w rezultacie stwarza błędny pierwszy obraz tekstu, który utrwala się w pamięci, i w rezultacie utrudnia przy następnych próbach czytania jego zrozumienie. Sposób czytania zależy od celu, dla którego się czyta. Jeżeli jest nim dokładne poznanie tekstu, uczenie się tekstu czy też jego studiowanie, to wówczas czytanie powinno być bardzo dokładne, wnikliwie i wielokrotnie powtarzane.

Doskonalenie czytania

Umiejętność czytania jest częścią składową ogólnego wykształcenia. Dzięki niej uzupełniamy swoje wiadomości, a umiejętne czytanie jest głównym sposobem zdobywania wiedzy, zwłaszcza w zorganizowanych procesach edukacyjnych. Czytanie jest syntezą działać fizycznych i umysłowych, polegających na koordynacji pracy oka z funkcją mózgu. Oko postrzega i odpowiednie sygnały przesyła do mózgu, który dokonuje wyboru w przyswajaniu i zapamiętywaniu informacji. Czytając poznajemy treści przekazu drukowanego — wyrażonego graficznie w postaci słów i zdań zbudowanych z liter. Rozróżniamy kilka rodzajów czytania.

— Czytanie głośne, w procesie którego odbywa się pełna wokalna artykulacja wyrazów. Takie czytanie zajmuje wiele czasu, gdyż człowiek wymawia około 9000 słów na godzinę, postrzega zaś w tym samym czasie około 25 000 wyrazów.

— Czytanie ciche odbywa się wtedy, gdy wymawiamy poszczególne słowa szeptem lub czytaniu towarzyszą cząstkowe ruchy warg i języka. Do czytania cichego zalicza się również czytanie wzrokiem. Należy zwrócić uwagę na dwa rodzaje czytania wzrokiem:

—czytanie w myśli słów składających się na większe logiczne całości,

— czytanie pojęć — a więc sensu i znaczenia tego, co wyrazy obrazują; czytanie pojęciami jest nazywane także czytaniem racjonalnym.

Skoro czytanie stanowi podstawę w procesie zdobywania wiedzy i wykształcenia, pełni ona zasadniczą funkcję w procesie dydaktycznym, jest bardzo ważnym zagadnieniem w dziedzinie techniki pracy umysłowej i należy je systematycznie usprawniać. W każdym działaniu kierujemy się określonym celem i zasadami oraz posługujemy się pewnymi metodami i środkami, które nazywamy technikami. Każda technika, każdy określony sposób działania służy osiągnięciu jakiegoś celu i dlatego powinny być one dla niego dobierane i odpowiednio dostosowane.

Mówiąc o racjonalnym szybkim czytaniu musimy wspomnieć, iż istnieją dwa sposoby czytania: integralne i selektywne. Czytanie integralne obejmuje dokładne przeczytanie całego tekstu. Czytanie selektywne, inaczej wybiórcze, polega na wyszukiwaniu pewnych słów lub zdań bardziej nas interesujących. Kiedy w słowniku lub encyklopedii szukamy jakiegoś hasła, oko przebiega spis wyrazów, wcale ich nie widząc. Zatrzymuje się tylko przy grupach liter lub słowach podobnych do tych, których szukamy. To samo dzieje się przy czytaniu selektywnym. Oko przebiega wtedy tekst bardzo szybko i zatrzymuje się tylko przy zdaniach — kluczach lub słowach — kluczach. Czytając selektywnie można przesuwać wzrokiem wzdłuż stronicy w jej środkowej części lub po przekątnej. Często stosuje się też technikę odwirowującą — bieg oka zygzakiem po stronicy lub techniką slalomową — oko przebiega łagodną, falistą linią.

Korzystanie z podręczników

Poznawanie tekstu podręcznika polega na uważnym i poprawnym jego czytaniu, na rozumieniu wszystkich słów, zdań i układu całego tekstu. Dlatego też, czytając tekst, należy od razu dokonywać podziału informacji na już znane, na nieznane, ale zrozumiałe, i na takie, których się nie rozumie. To ostatnie trzeba wyjaśnić za pomocą słownika lub encyklopedii, a następnie powiązać z posiadaną już wiedzą. Dużą pomocą w poznawaniu treści podręcznika jest zewnętrzna forma tekstu oraz instrukcje w nim występujące. Zewnętrzna forma tekstu to przede wszystkim zróżnicowanie kroju i wielkości czcionki.

W tekście występują ilustracje, zdjęcia, plany, schematy, tabele, wykresy czy też szkice. Dokładne ich analizowanie, przyglądanie się im zwiększa stopień rozumienia tekstu.

Sporządzanie notatek

W procesie uczenia się bardzo ważną umiejętnością jest sporządzanie notatek. Notowanie jest to utrwalenie na papierze w możliwie skróconej, ale wyraźnej i jasnej formie myśli, wniosków i skojarzeń. W zasadzie powinno się notować wszystkie ważniejsze myśli, aby ich nie zapomnieć. Posługiwanie się notatkami w procesie uczenia się, a zwłaszcza przy wszelkiego rodzaju pracy samokształceniowej, bardzo wydatnie pomaga w ustalaniu sensownego planu treści oraz ich przyswajaniu. Notowanie zwiększa poziom rozumienia wykładu ponad dwukrotnie, podobne wartości osiąga się także przez notowanie dyskusji i posługiwanie się notatkami w trakcie korzystania z podręczników i innych materiałów drukowanych. Najczęściej spotykany rodzaj to streszczenie, w którym własnymi słowami przedstawia się w skrócie najważniejsze informacje, zagadnienia i ich powiązania. Streszczenie pozwala uchwycić i uporządkować wszystkie wyrażone w tekście przez autora myśli.

Drugim rodzajem notatki su tak zwane wyciągi, polegają one na dosłownym wypisaniu: tez, wniosków, ważniejszych cytatów i fragmentów tekstu. Tego rodzaju notatki robi się najczęściej, gdy pracuje się z tekstem podręcznikowym lub utworem literackim. Sporządzone w ten sposób wyciągi są użyteczne przy pisaniu wypracowań, sprawozdań i referatów. Następny rodzaj notatki to własna opinia o poznanej treści. W takiej notatce zamieszcza się swoje uwagi o książce, wykładzie, zajęciach dydaktycznych, dyskusji, odczycie, filmie lub innym źródle wiadomości i przeżyć. Przedmiotem takich własnych opinii są najczęściej przeżycia i przemyślenia słyszanych lub inaczej uzyskanych informacji. Inny typ notatki stanowią schematy i zestawienia tabelaryczne poznanych treści, pojęć, tez i ich wzajemnych stosunków.

Powszechnie znanym rodzajem notatki jest plan. Ujmuje on treść w punktach, które mogą być sformułowane w postaci tytułów, tez, zdań pytających lub oznajmiających. Plan pozwala na wyodrębnienie poszczególnych elementów treści i na ich wiązanie we wzajemne zależności współrzędne i podrzędne, niekiedy wielostopniowe. Wyróżnia się kilka rodzajów planów.

Wykonywanie ćwiczeń

W procesie kształcenia, obok nabywania informacji, drugim zadaniem jest kształtowanie

umiejętności i nawyków. Organizuje się w tym celu odmienny tok postępowania

dydaktycznego, a zajęcia są nazywane ćwiczeniami.

Ćwiczenia polegają na opanowaniu określonych czynności, które sa powtarzane

w celu rozwinięcia odpowiedniej sprawności lub umiejętności.

Prowadząc samodzielną naukę umiejętności lub nawet prostych nawyków, należy kierować się następującymi wskazaniami:

— uświadomić sobie nazwę i znaczenie opanowywanego działania,

— określić, na podstawie zdobytych wiadomości, reguły działania, ich sens i znaczenie dla opanowywanej umiejętności oraz jej przydatność,

— poddać własne wykonanie pod kontrolę instruktora lub nawet własną, by nie

— prowadzić działań błędnych lub zbędnych,

— systematycznie ćwiczyć posługiwanie się opanowywaną umiejętnością lub

nawykiem,

— kontrolować i oceniać wykonane ćwiczenia,

— wprowadzać różnorodne formy powtórzeń w odmiennych ujęciach i sytuacjach.

Należy stale zdawać sobie sprawę, że opanowanie umiejętności wymaga czasu, cierpliwości, ćwiczeń i kontroli. Nikt jednak za ćwiczącego zadań tych wykonać nie może i tylko on sam decyduje o czasie i jakości opanowania.

Formułowanie i rozwiązywanie problemów

Samodzielność i aktywność w procesie uczenia się prowadzi do zadań trudnych, jakimi są formułowanie i rozwiązywanie problemów. Problem jest to trudność teoretyczna lub praktyczna, którą uczący napotyka i rozwiązuje w wyniku własnego myślenia i działania, jakie są niezbędne dla rozwiązania problemu, czyli trudnego rozwiązania.

Przed laty J. Dewey sformułował następujący akt myślenia:

1) odczucie trudności,

2) wykrycie jej i określenie,

3) nasuwanie się możliwego rozwiązania,

4) wyprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania,

5) dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia

6) oceny hipotez w świetle zebranych danych;

7) postępowania zgodnego z hipotezą uznaną za prawdopodobną w świetle czynności

wymienionych w punktach

Taki przebieg procesu myślenia stanowił w dydaktycznych propozycjach J. Deweya podstawę układu zajęć lekcyjnych. Nauczyciel miał organizować pracę na lekcji w taki sposób, by rozbudzić u uczniów myślenie i zapewnić taki jego przebieg, aby uczniowie mogli: 1) odczuć daną trudność, 2) określić ją, 3) formułować hipotezy, wnioski dotyczące poszczególnych rozwiązań, 5) sprawdzić hipotezy za pomocą obserwacji lub eksperymentów". Była to zupełnie nowa propozycja dydaktyczna zmieniająca dotychczasowy układ lekcji oraz wzbogacająca zakres obowiązków nauczyciela.

Wielu autorów zgłaszało własne propozycje, w wyniku czego aktualnie przyjmuje się, że cykl postępowania dydaktycznego rozwiązywania problemu powinien przedstawiać się następująco:

1) dostrzeganie problemów na podstawie obserwacji określonych rzeczy, zjawisk, wydarzeń lub procesów;

2) formułowanie hipotez zmierzających do rozwiązywania tych problemów, a zwłaszcza stawiania pytań o charakterze analitycznym oraz wstępnej, niejako przedempirycznej oceny wysuwanych hipotez;

3) wskazywania logicznych następstw tych hipotez;

4) Decydowania o tym, jakie dane będą niezbędne dla oceny wybranej hipotezy

lub hipotez, a także dokonywania selekcji materiałów źródłowych z punktu widzenia

ich przydatności do weryfikacji tej hipotezy czy tych hipotez;

5) analizowania, interpretacji i oceny danych pod kątem ich zgodności z rozwiązywanym

problemem;

6) oceny hipotez w świetle zebranych danych;

7) postępowania zgodnego z hipotezą uznaną za prawdopodobną w świetle czynności

wymienionych w punktach od 1 do ó"6 .

Jest to propozycja typu badawczo-weryfikującego o rozbudowanej części weryfikującej. Wynika z niej wyraźnie tok postępowania właściwy dla uczących się, czyli

rozwiązujących problem: przede wszystkim muszą oni umieć dostrzegać problemy,

interpretować je i formułować hipotezy rozwiązania, z kolei badać przydatność

hipotez, wskazywać ich słuszność i następstwa, analizować dane właściwe dla

rozwiązania, jego celu i niezbędnych metod postępowania.

Przygotowanie do wyrażania wiedzy

W procesie uczenia sic nabywanie wiadomości stanowi tylko cześć zadań. Równie ważna jest także druga część, polegająca na ich spożytkowaniu, które nazywane jest wyrażaniem nabytej wiedzy. Uczeń przygotowywany do samodzielnej pracy umysłowej, do świadomego uczenia się i samokształcenia powinien zdawać sobie sprawę, że nabywanie wiadomości jest tylko pierwszym etapem w działalności poznawczej, w rozwoju samokształceniowym człowieka. Nie to jest bowiem ważne, ile wiadomości wpłynie do świadomości i utrzyma się w pamięci, lecz jaki z nich potrafi się zrobić użytek. Dlatego też drugim niezbędnym etapem w uczeniu się i samokształceniu jest przemyślenie, przeanalizowanie zdobytych wiadomości i przerobienie ich na wiedzę, czyli wiadomości powiązane w pewien układ, zwany zazwyczaj strukturą wiedzy. Trzecim z kolei etapem, najważniejszym jest wykorzystywanie nabytej wiedzy, stosowanie je w pracy zawodowej, życiu rodzinnym, towarzyskim lub społecznym. Wykorzystywanie wiedzy może odbywać się w różny sposób, między innymi w formie nabywania innych, nowych wiadomości, do których uzyskania potrzebna była wiedza poprzednio zdobyta. Zasadniczą jednak formą wykorzystania wiedzy jest jej wyrażanie w praktyce szkolnej lub samokształceniowej i w życiu codziennym.

Metody uczenia się wg W. Okonia

Uczenie się to proces w którego toku na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom form wcześniej nabyte. Wincenty Okoń wyróżnia takie metody uczenia się jak:

*uczenie się całościowe - pamięciowe opanowanie całości materiału przez jego wielokrotne powtarzanie

* uczenie się częściami - pamięciowe opanowanie kolejnych fragmentów materiału jednego po drugim,

*uczenie się mimowolne - niezamierzone uczenie się zachodzące wtedy, gdy osobnik nastawiony jest na pracę przez zabawę lub na inne zadania , lecz niejako mimochodem dokonuje obserwacji, poznaje coś i zapamiętuje.

* uczenie się przez naśladowanie

* uczenie się przez próby błędy

Metody uczenia się wg F. Bereźnickiego

Metody uczenia się to celowy, zaplanowany i nadający się do wielokrotnego stosowania układ działań, prowadzący do nabycia przez podmiot nowych wiadomości, umiejętności i nawyków, słowem prowadzący do nabycia nowego doświadczenia.

Uczenie się jako zespół czynności intelektualnych i motorycznych uczenia może odbywać się bez nauczania. Jednakże w praktyce edukacyjnej metody nauczania i metody uczenia się wzajemnie się uzupełniają i są ściśle ze sobą związane. Tworząc mniej lub bardziej efektywną całość. Z tego względu w niektórych podręcznikach dydaktyki ogólnej nie wyodrębnia się metod uczenia się, traktuje się je łącznie z metodami nauczania i określa się je jako metody nauczania, metody kształcenia lub pomija się ich prezentację.

Biorąc pod uwagę, iż metody uczenia się ucznia znacznym stopniu zależą od stosowanych przez nauczyciela wobec niego metod nauczania, w niniejszym opracowaniu stosownie do czterech metod nauczania , wyróżniamy cztery metody uczenia się

• metody recepcyjne (uczenie się przez przyswajanie)

• metody heurystyczne (uczenie się przez odkrywanie)

• metody ekspresyjne (uczenie się przez przeżywanie)

• metody ćwiczebne (uczenie się przez działanie)

Mówiąc o metodach uczenia się mamy na myśli układy działań przynajmniej częściowo zależne od inicjatywy ucznia i samodzielnie przezeń regulowane. Stąd też jednym z celów procesu dydaktycznego jest wdrażanie uczniów do samodzielnego uczenia się jako przygotowanie do samokształcenia , kształcenia na odległość. Głównym warunkiem samodzielności jest znajomość przez uczniów podstawowych metod pracy umysłowej.

Jedną z możliwych realizacji tego postulatu jest taka realizacja procesu kształcenia, by uczniowi poznali metody uczenia się na lekcjach pod kierunkiem nauczyciela.

Uczenia się jest bardzo skuteczne jeśli uczeń stosuje metody odpowiednie do opracowanego materiału. Sposób uczenia powinien zależeć od tego czy uczeń przyswaja gotową wiedzę czy zdobywa ją samodzielnie, czy przeżywa sferę wartości.

Metody recepcyjne

Bazują na uczeniu się przez przyswajanie przy czym przyswajanie może odbywać się na drodze bezpośredniej lub pośredniej. W uczeniu się opartym na bezpośrednim poznaniu otaczającego świata źródłem wiedzy jest sama rzeczywistość, czyli konkretne rzeczy, zjawiska i procesy. Metodą uczenia się umożliwiającą czerpanie wiedzy bezpośrednio z otaczających rzeczy jest obserwacja.

W uczeniu się przez przyswojenie gotowej wiedzy pośrednim źródłem poznania jest słowo mówione i drukowane. Podstawowymi metodami ucznia na drodze pośredniej są korzystanie z wykładów (pogadanka, rozmowa) i korzystanie z podręczników (źródeł drukowanych).

Obserwacja jako metoda uczenia się jest istotną metodą zdobywania wiadomości w sposób bezpośredni. Najczęściej występuje ona w powiązaniu z innymi metodami nauczania i uczenia się, wzbogacając poznanie pośrednie.

Dzięki obserwacji uczniowie poznają zewnętrzne właściwości otaczających go rzeczy, a także zachodzących miedzy nimi zjawisk. Uczeń powinien celowo i świadomie uczyć się obserwowania, poprzez ukierunkowania na rzeczy istotne. Stosując obserwacje uczeń musi sobie wyraźnie uświadomić przedmiot, cel i sposób obserwacji.

Największą wartość dydaktyczną ma obserwacja naturalnych rzeczy i zjawisk w ich naturalnym otoczeniu. Bezpośrednie poznawanie rzeczywistości powinno być punktem wyjścia w procesie uczenia się wtedy , gdy uczniowie nie dysponują jeszcze zasobami spostrzeżeń niezbędnymi do zrozumienia przerabianego na lekcji tematu.

Metody heurystyczne

Bazują na uczeniu się polegającym na samodzielnym dochodzeniu do wiedzy. Do metod tych możemy zaliczyć korzystanie z dyskusji i uczenie się przez rozwiązywanie problemów. I badanie.

Metody ekspresyjne

Opierają się na uczeniu się przez przeżywanie, które ma miejsce wówczas, gdy w określonej sytuacji występuje przeżycie emocjonalne pod wpływem odpowiednio eksponowanych wartości. Uczenie się przez przeżywanie obejmuje i poznanie zwłaszcza przedmiotowe, a więc związane z uczniem i jego podmiotem poznania i przeżywanie. Poznanie ma dużą wartość, gdyż na skutek towarzyszących mu stanów emocjonalnych zapada głęboko w świadomość. Ale jeszcze ważniejszą sprawą jest rozbudzanie uczuć. Uczenie się przez przeżywanie rozumieć będziemy jako uznanie prawomocnej obecności przeżyć emocjonalnych w procesie kształcenia. W kształceniu chodzi nie tylko o to, aby uczeń poznał, ale także o to aby w określony sposób przeżywał wartości, ograniczając kontakt z nią do poznania intelektualnego.

W. Okoń uczenie się przez przeżywanie nie łączy tylko z wartościami estetycznymi, etycznymi i utylitarnymi, ponieważ w ocenach naszych zawiera się poznanie, stąd droga ta nie wyklucza bynajmniej przyswajania i odkrywania wartości.

Metody ćwiczebne

W nowym systemie edukacji bardzo ważnym zadaniem jest kształtowanie umiejętności i nawyków, których opanowanie zapewniają odpowiednie ćwiczenia, powtarzanie i doskonalenie. Ćwiczenie jest wielokrotnym wykonywaniem określonych czynności dla nabycia wprawy i uzyskania wyższej sprawności w działaniach umysłowych i praktycznych. Dzięki nim uczniowie opanują określone sprawności i umiejętności zarówno manualne jak i umysłowe.

Ćwiczenia są potrzebne w opanowaniu takich podstawowych umiejętności jak czytanie pisanie i obliczanie, a także rysowanie, modelowanie i mierzenie. Dużo wysiłku uczeń musi włożyć w opanowanie umiejętności ortograficznych i stylistycznych a zwłaszcza w opanowanie języka obcego. Opanowanie słownictwa i umiejętności pisania i czytania w języku obcym wymaga nieustannych, systematycznych ćwiczeń połączonych z samokontrolą i autokorektą. Opanowanie umiejętności manualnych miedzy innymi środków autowizualnych , komputera, wymaga wielokrotnych powtórzeń i ćwiczeń wdrażających.

---