2SM/MSH/2009
MIĘDZYNARODOWE OBROTY TOWAROWE
1. Podstawowe formy wymiany towarowej z zagranicą
1.1. Eksport - sprzedaż towarów kontrahentom zagranicznym.
[sprzedaż i wywóz za granicę towarów pochodzenia krajowego]
1.2. Import - kupno towarów od kontrahentów zagranicznych.
[kupno i przywóz towarów zagranicznych w celu wykorzystania ich na rynku wewnętrznym]
Główni eksporterzy i ich udział w eksporcie światowym w latach 1980-2008 (%)
1980 |
1990 |
2000 |
2008 |
||||
kraj |
udział |
kraj |
udział |
kraj |
udział |
kraj |
udział |
USA |
11,1 |
Niemcy |
11,8 |
USA |
12,1 |
Niemcy |
9,1 |
Niemcy |
9,5 |
USA |
11,3 |
Niemcy |
8,6 |
Chiny |
8,9 |
Japonia |
6,4 |
Japonia |
8,2 |
Japonia |
7,5 |
USA |
8,1 |
Francja |
5,7 |
Francja |
6,2 |
Francja |
5,1 |
Japonia |
4,9 |
Wielka Brytania |
5,4 |
Wielka Brytania |
5,3 |
Wielka Brytania |
4,4 |
Holandia |
3,9 |
|
|
|
|
|
|
Francja |
3,8 |
Holandia |
4,2 |
Włochy |
4,9 |
Kanada |
4,3 |
Włochy |
3,3 |
Włochy |
3,8 |
Holandia |
3,8 |
Chiny |
3,9 |
Belgia |
3,0 |
ZSRR |
3,8 |
Kanada |
3,7 |
Włochy |
3,7 |
Rosja |
2,9 |
Kanada |
3,3 |
Belgia |
3,4 |
Holandia |
3,6 |
Wielka Brytania |
2,8 |
Belgia |
3,2 |
ZSRR |
3,0 |
Hongkong |
3,2 |
|
|
Handel światowy według głównych grup krajów w latach 1980-2007 (%)
Grupy krajów |
1980 |
1985 |
1990 |
1995 |
2000 |
2005 |
2007 |
|
Eksport |
||||||
Kraje rozwinięte gospodarczo |
66,39 |
69,67 |
72,34 |
70,02 |
65,76 |
60,52 |
58,62 |
Kraje rozwijające się |
29,41 |
25,36 |
24,25 |
27,62 |
31,85 |
36,05 |
37,52 |
Kraje transformacji gospodarczej |
4,20 |
4,97 |
3,41 |
2,36 |
2,39 |
3,43 |
3,86 |
|
Import |
||||||
Kraje rozwinięte gospodarczo |
72,20 |
72,31 |
73,81 |
69,24 |
69,65 |
65,95 |
63,73 |
Kraje rozwijające się |
23,77 |
23,00 |
22,29 |
28,57 |
28,78 |
31,52 |
32,96 |
Kraje transformacji gospodarczej |
4,03 |
4,69 |
3,90 |
2,19 |
1,57 |
2,53 |
3,31 |
1.3. Reeksport - eksport towarów pochodzących z importu.
2.3.1. Reeksport bezpośredni (towar nie wchodzi w obszar celny kraju dokonującego reeksportu).
2.3.2. Reeksport pośredni (towar wchodzi w obszar celny kraju dokonującego reeksportu).
2.3.3. Przesłanki reeksportu.
1.4. Obrót uszlachetniający - odpłatny przerób towarów otrzymanych w tym celu czasowo z zagranicy lub wysyłanych za granicę.
Udział wybranych grup i kategorii krajów rozwijających się w eksporcie światowym w latach 1980-2007 (%)
Grupy krajów |
1980 |
1985 |
1990 |
1995 |
2000 |
2005 |
2007 |
Kraje rozwijające się ogółem |
29,41 |
25,36 |
24,25 |
27,62 |
31,85 |
36,05 |
37,52 |
Kraje rozwijające się bez Chin |
28,52 |
23,97 |
22,47 |
24,75 |
27,99 |
28,77 |
28,71 |
Kraje nowo uprzemysłowionea |
6,18 |
8,10 |
10,19 |
14,00 |
14,44 |
13,16 |
12,73 |
Główni eksporterzy wyrobów przetworzonychb |
8,33 |
12,07 |
14,16 |
19,41 |
21,80 |
24,42 |
25,63 |
Kraje naftowec |
14,48 |
7,93 |
5,63 |
3,83 |
5,53 |
7,10 |
7,12 |
Kraje najsłabiej rozwinięted |
0,75 |
0,67 |
0,56 |
0,47 |
0,56 |
0,79 |
0,91 |
Kraje silnie zadłużonee |
1,00 |
0,82 |
0,63 |
0,47 |
0,42 |
0,50 |
0,53 |
a Korea Południowa, Singapur, Hongkong, Tajwan (pierwsza generacja) oraz Tajlandia, Indonezja, Malezja, Filipiny (druga generacja).
b Brazylia, Meksyk, Korea Południowa, Singapur, Hongkong, Tajwan, Tajlandia, Indie, Malezja, Filipiny, Turcja i Chiny.
c 22 kraje, w których eksporcie dominujący udział ma ropa naftowa.
d 50 krajów o najniższym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego.
e 41 krajów.
Struktura towarowa handlu międzynarodowego w latach 1955-2007 (%)
Wyszczególnienie |
1955 |
1960 |
1970 |
1980 |
1985 |
1990 |
2000 |
2007 |
Surowce i żywność |
50,2 |
44,5 |
33,3 |
40,8 |
33,0 |
26,5 |
22,7 |
27,8 |
w tym: żywność |
20,2 |
17,6 |
13,5 |
10,2 |
9,5 |
9,3 |
6,8 |
6,7 |
paliwa |
11,2 |
10,0 |
9,4 |
23,8 |
17,4 |
10,5 |
10,8 |
15,0 |
Wyroby przetworzone |
49,8 |
55,5 |
66,3 |
57,3 |
65,0 |
70,5 |
74,9 |
69,8 |
w tym: maszyny i środki transportu |
18,4 |
22,0 |
29,4 |
25,5 |
31,8 |
35,8 |
41,8 |
36,4 |
chemikalia |
5,1 |
5,9 |
7,2 |
7,2 |
8,7 |
8,7 |
9,3 |
10,9 |
Zmiany w handlu międzynarodowym
● Początek XXI wieku to okres dynamicznego wzrostu obrotów handlu międzynarodowego. W latach 2000-2007 średnie roczne tempo wzrostu (wartości) eksportu wyniosło 12% i to pomimo spadku eksportu światowego w 2001 roku o 4,1%. Sytuacja bowiem dość szybko uległa poprawie i w 2002 roku wzrósł on o 4,8%, a w 2004 aż o 21,8%. W 2008 roku światowy eksport w ujęciu wartościowym wzrósł o 15 % (wolumen o 2%).
- Wzrost znaczenia krajów rozwijających się w handlu światowym. W latach 1990-2007 wzrost udziału w światowym eksporcie z 24,3% do 37,5%%. Spadek znaczenia krajów rozwiniętych w tym samym okresie z 72,3% do 58,6%. Kraje transformacji gospodarczej - udział nieznaczny (waha się w granicach 2-4%).
● Liderzy światowego handlu
- Na czele listy największych eksporterów towarów od wielu lat znajdują się Stany Zjednoczone, Niemcy i Japonia, a w ostatnim czasie także Chiny. Dalsze miejsca zajmują inne najbardziej uprzemysłowione kraje świata (Francja, Wielka Brytania, Włochy, Kanada, Holandia).
- W roku 2008 na pierwszym miejscu (1465 mld USD) z największym udziałem (9,1%) w eksporcie światowym znalazły się Niemcy, które wyprzedziły Chiny i USA.
- Stany Zjednoczone nadal jednak utrzymują pozycję największego importera (2166 mld USD i 13,2% udziału w światowym imporcie w 2008 roku), co w konsekwencji powoduje, że kraj ten odnotowuje olbrzymi deficyt handlowy (ponad 860 mld USD).
- Za dość istotną zmianę w układzie czołowych eksporterów należy uznać systematyczny wzrost znaczenia Chin, które w 2008 roku zajęły drugie miejsce, a jeszcze w 1996 roku w ogóle nie znajdowały się wśród dziesięciu największych eksporterów. W ostatnich latach kraj ten należy uznać za jeden z nowych i niezwykle ważnych środków wzrostu światowego handlu.
- W roku 2008 udział Polski w eksporcie światowym wyniósł 1,0% (co oznacza 28 pozycję na liście eksporterów), a w imporcie światowym 1,2% (19 pozycja na liście importerów).
● Przemiany w strukturze towarowej
- W strukturze towarowej handlu światowego w ostatnim pięćdziesięcioleciu zaszły dość istotne zmiany. Znalazło to odzwierciedlenie przede wszystkim w stopniowym wzroście udziału wyrobów przemysłu przetwórczego i obniżaniu się odsetka przypadającego na surowce i żywność. Udział wyrobów przetworzonych w latach 1955-2002 wzrósł z niespełna 50 do ponad 75%, podczas gdy surowców i żywności spadł z ponad 50 do niespełna 22%.
. - W ciągu kilku ostatnich lat, a szczególnie po 2003 roku, również można zaobserwować pewien wzrost roli surowców i towarzyszący temu spadek znaczenia wyrobów przetworzonych (z 75,5% w 2002 roku do 69,8% w 2007 roku) w handlu światowym.
2. Transakcje specjalne
2.1. Przyczyny występowania transakcji specjalnych.
Strona towarowa transakcji - trudności w zbycie towarów, reglamentacja towarowa.
Strona finansowa transakcji - brak wymienialności waluty narodowej kontrahentów
(reglamentacja dewizowa).
2.2. Cechy transakcji specjalnych.
Wzajemne uwarunkowanie dostaw.
Specjalna technika rozliczeń (zastępcza forma płatności - wymiana towar za towar).
2.3. Rodzaje transakcji specjalnych.
Barterowe. Polegają one na bezpośredniej wymianie towaru za towar. W transakcji występuje
dwóch kontrahentów, z których każdy jest jednocześnie importerem i eksporterem.
Kompensacyjne. Są zbliżone do transakcji barterowych. Bierze w nich udział więcej
kontrahentów, a przedmiotem transakcji może być szereg towarów.
Wiązane. Polegają one na uzależnieniu sprzedaży lub kupna jednego towaru od kupna lub
sprzedaży innego towaru. Można je podzielić na pionowe (uzależnione jednostronnie) i poziome
(uzależnione dwustronnie).
- zakupy równoległe - transakcje zaliczkowe
- porozumienia o samospłacie - transakcje offsetowe (offset)
Zamienne (switch). Polegają na sprzedaży całości lub części należności clearingowej
partnerowi z kraju trzeciego.
2.4. Rola transakcji specjalnych (handlu wiązanego) w handlu międzynarodowym (15-20%)
3. Rynki formalne (zorganizowane)
Są to rynki, na których działanie podmiotów podporządkowane jest normom o charakterze regulaminowym. Mają one na celu ułatwienie stronom wzajemnego kontaktu i zawarcia transakcji
kupna-sprzedaży. Do rynków zorganizowanych zalicza się giełdy, aukcje, targi i przetargi
4.1. Giełdy towarowe
4.2. Aukcje
4.3. Targi
4.4. Przetargi
→ Literatura dodatkowa:
1. H. Wojciechowski, J. Dudziński: Międzynarodowe rynki zorganizowane. Szczecin 1997.
2. Handel zagraniczny. Wybrane problemy. Red. J. Dudziński. Szczecin 2006.
3