Opracowanie tekstu Agnieszka Zawada

Popyt i podaż na rynku turystycznym

Spis treści

Wstęp 3-4

1. ISTOTA I ZNACZENIE TURYSTYKI

1.1 Podstawowe pojęcia w turystyce 4-6

1.1.1 Różne definicje turystyki i rynku turystycznego 6-9

1.2 Determinanty i czynniki ruchu turystycznego 9-11

1.3 Zarys historii turystyki w Polsce 12-13

2. OGÓLNE ZAGADNIENIA DOTYCZĄCE RYNKU USŁUG TURYSTYCZNYCH

2.1 Elementy rynku turystycznego i jego funkcje 14-17

2.2 Segmentacja rynku turystycznego oraz jej motywy turystyczne 18-21

2.3 Charakterystyka popyt turystycznego 21-26

2.4 Charakterystyka podaży turystycznej 26-32

Podsumowanie 33

Wykaz tabel 15,32

Wykaz rysunku 8

Literatura 34

Wstęp

Miliony ludzi opuszczają, co roku miejsce swego zamieszkania i udają się w wakacyjną podróż; czasem do krajów egzotycznych, a czasem tylko do rodziny na wieś. Dlaczego jedni wybierają spokojne wakacje na łonie natury, a inni rzucają się w wir życia towarzyskiego w popularnych kurortach lub poszukują ryzyka i przygody, gdzieś na krańcach świata? Turystyka jest la wielu osób formą zaspakajania ciekawości i realizacji marzeń. Marzenia i ciekawość stanowiły zawsze jeden z głównych motywów podejmowania podróży turystycznych. W dobie środków masowego przekazu głównym czynnikiem rozbudzającym turystyczne marzenia i wyobraźnię stał się film. Turystyka jest miejscem konfrontacji marzeń z rzeczywistością. Często w tej konfrontacji rzeczywistość wypada blado, więc organizatorzy turystyki starają się ,,uatrakcyjniać turystyczne atrakcje”. Dla innych ludzi turystyka jest źródłem prestiżu i symbolem statusu. Z czasem zmieniały się co prawda miejsca, do których należało wyjeżdżać na wakacje, jednak wybór sposobu spędzania urlopu nadal jest wyznacznikiem pozycji w wielu kręgach społecznych.

Obserwujemy niebywały wzrost podaży usług turystycznych w warunkach ostrej konkurencji, poszukiwaniu nowych nabywców. Ewolucji ulegają zachowania wypoczynkowe turystów, zmuszają do doskonalenia produktów metod sprzedaży oraz uruchomiania działań pobudzających popyt na usługi turystyczne. Sprzedaż produktów turystycznych staje się celem nie tylko poszczególnych usługodawców, ale również miast, regionów, na których one występują, określonych przez autorów, terminem ,,miejsce docelowe”, aby uniknąć niezręcznego, powszechnie stosowanego pojęcia ,,destynacja”. Zaangażowanie się sektora publicznego dotyczy zazwyczaj promocji, bez której nie jest możliwe osiągnięcie sukcesu gospodarczego. Turystyka wywiera znaczący. Czyta się dużo o tym że turystyka stanowi jedną z najważniejszych dziedzin gospodarki lokalnej, która jest istotną alternatywą uzyskiwania dochodów przez ludność i samorząd terytorialny. Ponieważ nie przez wszystkich jest tak postrzegana, to w marketingu turystycznym warto uwzględnić także poniższą dewizę: ,, Ucz korzyści gospodarczych z turystki swoich partnerów, decydentów i sponsorów”.

Turystyka współczesna staje się, więc zjawiskiem skomplikowanym, wymagającym ciągłej obserwacji i permanentnej kontroli skuteczności prowadzonej polityki turystycznej, szczególnie w warunkach silnej konkurencji, a także ze względu na fakt, iż wiele instrumentów ekonomicznych wpływających na jej rozwój znajduje się poza decyzjami administracji odpowiedzialnej za ten sektor.

W konsekwencji jej marketing musi być kompleksowy i elastyczny, gdyż wyróżnia się on w praktyce od tego, który prowadzony jest dla innych produktów.

Głównym celem w pracy była analiza i ocena rynku usług turystycznych i rekreacyjnych w Polsce pod względem społecznym, ekonomicznym i życiowym.

Praca składa się z dwóch rozdziałów. Oby dwa rozdziały mają charakter teoretyczny. W pierwszym przedstawiam ogólną charakterystykę pojęciową związaną z turystyką i rekreacją gdzie opisuję znaczenie pojęci turystyka spostrzegane różnorako i rynku turystycznego, także opisuję zwięźle o istocie i znaczeniu ruchu turystycznego, o determinantach i czynnikach ruchu turystycznego, ale także krótki zarys historii turystyki w Polsce opisuję tam jak to się wszystko zaczęło i jak przed laty funkcjonowała turystyka, a jak teraz.

W drugim rozdziale wgłębiam się bardziej w tematykę można powiedzieć marketingowo - ekonomiczną przedstawiam tam ogólne zagadnienie dotyczące samego rynku usług turystycznych, przede wszystkim piszę o elementach rynku turystycznego i jego funkcjach, w drugim podrozdziale charakteryzuję segmentację rynku turystycznego oraz jakie są jego motywy turystyczne, w trzecim podrozdziale charakteryzuję popyt turystyczny jego cechy zadania oraz funkcjonalność, w czwartym charakteryzuję podaż turystyczną.

Przy pisaniu niniejszej pracy korzystano z wyszczególnionych źródeł, dokumentów i literatury zamieszczonej w spisie bibliograficznym. Cała praca stanowi część teoretyczną i opiera się na literaturze o tematyce rynku usług turystycznych i rekreacyjnych w Polsce.

1. Istota i znaczenie turystyki

Współczesna turystyka obejmuje ,,ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych , zawodowych lub innych, nie dłużej niż pół roku bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem, z wyłączeniem wyjazdów, w których głównym celem działalności jest działalność zarobkowo”. Zanim jednak przejdziemy do wyjaśnienia znaczenia poszczególnych określeń, należało by podać parę informacji o pochodzeniu i przekształceniu się znaczenia słowa ,,turystyka” i ,,turysta”.

Słowo ,,turystyka” pochodzi od łacińskiego słowa tornus - ruch obrotowy, okrężny odnoszący się do form zmiany pobytu osób, a weszło na stałe do języków wielu narodów w drugiej połowie XIX wieku.

Wyraźniej wraz ze znaczeniem, przyjmuje się ten wyraz z języka francuskiego. Słowo ,, tour”, które oznacza okrężną wędrówkę, podróż i powrót do miejsca, z którego się wyruszyło, przekształciło się z czasem w języku francuski w ,,tourisme”, w języku włoskim ,,tourismo”, w języku niemieckim ,,Touristik”. Termin turysta po raz pierwszy wprowadził do języka francuskiego Stendhal w książce pt. ,,Memoire d'un touriste” w 1938r., pierwszą zaś wzmiankę w słownictwie polskim spotykamy w słowniku Warszawskim z 1919r. Określenie to odnosiło się do podróżnego lub przechodnia, tj. tego ,,co odbywa większe wycieczki dla przyjemności”. Natomiast mianem turystyki określono głównie pieszy ruch wycieczkowy.

We współczesnym świecie pod pojęciem turystyki rozumiany jest ,,całokształt zjawisk i przejawów działalności związanych z ruchem turystycznym i jego obsługą”. Definicja ta jest uproszczoną wersją stosowanego coraz szerzej w teoretycznych rozważaniach określenia turystyki wprowadzonego przez szwajcarskich naukowców W. Hunzikera i K. Krapfa. Według ich definicji turystyka ,,jest to całokształt stosunków i zjawisk związanych z podróżą i pobytem w jakiejś miejscowości osób przejezdnych, jeśli pobyt nie wynika z motywu osiedlenia się i przez to nie wiąże się z jakąkolwiek działalnością zarobkową”.

1.1 Podstawowe pojęcia w turystyce.

Turystyka jest zjawiskiem znamiennym dla współczesnej historii i nowożytnego etapu rozwojowego ludzkości. Rozwój turystyki możliwy był, bowiem dopiero wówczas, gdy ludzkość osiągnęła wyższy szczebel cywilizacji, której towarzyszył równoczesny postęp w wielu dziedzinach życia społecznego, kulturowego i gospodarczego. Wielu teoretyków doszukuje się początku rozwoju turystyk, w czasach starożytnych, jednakże turystyka jako zjawisko społeczne i gospodarcze pojawia się dopiero od XIX wieku. Masowy rozwój turystyki w obecnym tego słowa znaczenia następuje dopiero w wieku XX, a ściślej - po II wojnie światowej. Turystyka wkracza coraz bardziej w codzienne życie, stając się ,,fenomenem współczesności”.

Dzięki temu staje się też przedmiotem zainteresowań organizacji społecznych, związków zawodowych, władz państwowych, czynników gospodarczych. Turystyka wchodzi, zatem w orbitę zainteresowań polityki socjalnej i gospodarczej rządów, które dostrzegają w masowym ruchu turystycznym zespół korzyści gospodarczych, społecznych, politycznych i kulturalnych.

Na początku XXI wieku turystyka stała się dziedziną niezmiernie złożoną i zróżnicowaną, w której jak w zwierciadle odbijają się problemy współczesnego świata. Rozwój turystyki doprowadził do powstania szeregu paradoksów i autonomii wewnątrz tego zjawiska. Podobnie jak inne dziedziny życia, turystyka uległa też dynamicznym przemianom, poddając się dyktatowi techniki, rynku i czasu. Z jednej więc strony przeciętny ,,turysta masowy” podróżuje tak, jak żyje na co dzień: w tłumie coraz sprawniej, taniej i szybciej, zwiedzając najczęściej bezrefleksyjnie, coraz więcej i pobieżniej. Z drugiej strony marzy o spokoju, zwolnieniu tempa życia, niespiesznym, kontakcie z prawdziwą kulturą i naturalnym środowiskiem, które dostarczą mu przyjemnych wrażeń, okazji do wypoczynku - umożliwią oderwanie się od codziennych problemów.

Podróże - podobnie jak gry i zabawy - od dawna służyły ludziom w uwalnianiu się spod nacisku norm społecznych, oderwaniu od ,,środowisk i standardów codziennego bytowania”, ucieczce od normalności, przeniesieniu w Iną rzeczywistość - w ulotny świat marzeń stanowiący przeciwieństwo poważnego świata pracy”. Wśród innych czynników mających wpływ na turystykę wymienia się rozwój potrzeb konsumpcyjnych, wzrost mobilności, poziomu życia, wykształcenia, świadomości zdrowotnej i ekologicznej, a także starzenia się społeczeństw krajów wysoko rozwiniętych.

1.1.1 Różne definicje turystyki i rynku turystycznego.

Najogólniej można wyróżnić dwa podstawowe rodzaje definicji turystyki - klasyczne i współczesne. Definicje klasyczne wskazują, że: Turystyka jest to zespół stosunków i zjawisk, które wynikają z podróży i pobytu osób przyjezdnych, o ile nie występuje w związku z tym osiedlenie i podjęcie działalności zarobkowej” (W. Hunziker).

Druga definicja mówi, że turystyka stanowi całokształt stosunków i zjawisk związanych z podróżą i pobytem odwiedzających w jakiejś miejscowości, z tym, że pobyt nie przekształca się w stałe zamieszkanie” (A. Sess). Trzecia definicja klasyczna mówi, że turystyka jest kompleksem zjawisk i procesów związanych z pobytem w regionach czy miejscowościach turystycznych osób przybyłych tu w celach zdrowotnych, wypoczynkowych, rozrywkowych, poznawczych czy innych, o ile nie jest to związane z podjęciem przez nich zawodowych czynności zarobkowych”(Z. Filipowicz). Ostatnią już z definicji jest definicja (O. Rogaewsiego), mówi o tym, że turystyka jest to zjawisko przestrzenne, polegające na przejazdach poza miejsce stałego zamieszkania, w zasadzie podczas urlopu oraz w dni świąteczne, w celach wypoczynkowych, poznawczych, lub dla uprawiania niektórych zamiłowań, użytkowania i przekształcania środowiska geograficznego odpowiednio do potrzeb uczestników ruchu turystycznego”.

Współczesne koncepcje turystyki zwracają uwagę na wymiar ekonomiczno - społeczny turystyki, ważny w gospodarce rynkowej. Tak więc: ,,turystyka w szerokim znaczeniu jest to całokształt zjawisk ruchliwości przestrzennej związanych z dobrowolną czasową zmianą miejsca pobytu, rytmu i środowiska życia oraz z wejściem w styczność osobistą ze środowiskiem odwiedzanym (przyrodniczym, kulturowym bądź społecznym) jak pisze

K. Przecławski.

Zarobkowy charakter turystyki w kraju i za granicą ma tendencję rosnącą. Głównym motywem podejmowania prac zarobkowych, np. w okresie ferii letnich w kraju i za granicę, przez znaczną część młodzieży w różnych krajach, również e Polsce, jest chęć zdobycia środków na turystykę. Często etapy wędrówki turystycznej przeplatają się z przerwami na zdobycie pieniędzy na jej kontynuowanie.

Turystyka oznacza, zatem czasowe przemieszczanie się ludzi do miejscowości i rejonów znajdujących się poza ich stałym miejscem zamieszkania i - czasami - podejmowania w nich pracy.

ZJAWISKO RUCHLIWOŚCI PRZESTRZENNEJ (PODRÓŻOWANIE) ZWIĄZANE Z:

Migracja Dojazdami do pracy Czasową zmianą miejsc

(stałe osiedlanie lub pobytu, środowiska życia

sezonowa praca) i rytmu życia.

Dobrowolną turystyką w celu:

- zarobkowym

- wykonywania pracy twórczej

- załatwiania spraw rodzinnych

- kultur religijnych

- uczestnictwa w konferencjach

- sportowym

- zdrowotnym (profilaktyka, leczenie, rehabilitacja)

- poznania i przeżycia przez kontakt osobisty z:

- przyrodą

- kulturą

- życiem społecznym

- rekreacyjnym (wypoczynek)

- przymusową (wojsko, więzienie)

Rysunek 1. Objaśnienie pojęcia turystyka wg. Jana Sikory książka pt.,,Organizacja ruchu turystycznego na wsi

Turystyka jest zjawiskiem społeczno - ekonomicznym zwanym ruchem turystycznym. Uczestnikami ruchu turystycznego są turyści. Pojęcie turysta oznacza osobę wyjeżdżającą z miejsca stałego zamieszkania na pewien ograniczony czas przy założeniu dobrowolności decyzji i swobody wyboru celu podróży, realizującą w czasie wyjazdu cele poznawcze i rekreacyjne, zdrowotne i rozrywkowe lub zarobkowe, reprezentującą popyt, którego pokrycie następuje z funduszy pochodzących ze stałego miejsca zamieszkania lub z towarzyszącej wyjazdom działalności zarobkowej.

Rynek turystyczny jest to zbiór aktualnych lub potencjalnych nabywców produktu turystycznego jest także ogółem stosunków wymiennych towarowo-pieniężnych między instytucjami i osobami sprzedającymi dobra oraz usługi turystom reprezentującymi podaż oraz osobami i instytucjami nabywającymi te dobra i sługi stanowiące przedmiot potrzeb turystycznych przedstawiającymi popyt turystyczny. Rynek turystyczny jest również jest procesem w ramach, którego sprzedawcy oraz nabywcy określają, co mają zamiar sprzedać jak też kupić i na jakich warunkach ma być realizowana transakcja kupna sprzedaży.

1.2 Determinanty rozwoju ruchu turystycznego

Charakteryzując ruch turystyczny należy przede wszystkim rozpatrzyć jego szczególne cechy, wyodrębniające go od innych form podróżowania i zmiany miejsca stałego pobytu.

U podstaw wyjazdów o charakterze turystycznym tkwią różne indywidualne potrzeby szukania określonych form spędzania wolnego czasu. Pozwala to na przyjęcie następującego sformułowania: ,,ruch turystyczny, to ogół różnorodnych form czasowego przemieszczania się osób wynikających z indywidualnych potrzeb poznawczych, wypoczynkowych, kulturalnych, rozrywkowych, zdrowotnych itp., lecz nie związanych z celami zarobkowymi.”

Określenie samego ruchu turystycznego nie wyczerpuje jeszcze jego pełnej charakterystyki. Bogactwo form ruchu turystycznego, tak różnych, co do charakteru jak i co do treści czy celu, wymaga dokonania podziału klasyfikacyjnego. W Polsce dla celów organizacyjno-gospodarczych i badawczo - programowych przeprowadza się podział ruchu turystycznego wg następujących kryteriów:

- celu wyjazdu, który warunkuje zakwalifikowanie zaistniałego ruchu do określonego rodzaju i formy;

- czasu pobytu, który wiąże się z celem i decydująco wpływa na zakres obsługi w miejscu pobytu;

Kryteria te pozwalają na wyodrębnienie trzech głównych rodzajów ruchu turystycznego, tj.:

• pobytowy - wypoczynkowy - związany na ogół z pobytem w jednym miejscu,

• wycieczkowy - krajoznawczy - w czasie, którego okres pobytu uwarunkowany jest zakresem potrzeb poznawczych,

• wypoczynek świąteczny - krótkotrwały o charakterze rekreacyjnym.

Czynniki mające decydujące znaczenie dla rozwoju ruchu turystycznego są najczęściej identyfikowane z czynnikami rozwoju turystyki, ale mimo zgodności, co do ich liczby i zmiennego znaczenia w czasie zdecydowanie brakuje jednolitej klasyfikacji. Proponowane podziały wyróżniają np.: czynniki ekonomiczne i pozaekonomiczne, subiektywne i obiektywne, popytowe, podażowe i uniwersalne. Bardziej kompleksowe spojrzenie pozwala na wydzielenie czynników:

- historycznych (rewolucje przemysłowo - techniczne),

- politycznych (polityka socjalna państwa, polityka turystyczna państwa, sytuacja polityczna na świecie).

Światowa Organizacja Turystyki wyodrębnia ponad 130 czynników rozwoju turystyki, grupując je następująco.

- czynniki ekonomiczne, w tym: ogólnogospodarcze, dochodowe, cenowe,

- czynniki społeczno - psychologiczne, w tym: czas wolny, czynniki demograficzne, industrializacyjne, urbanizacyjne, kulturalne, motywacyjne,

- czynniki podażowe, w tym: polityka turystyczna, transport, baza noclegowa, organizatorzy podróży.

Rozpatrując ruch turystyczny pod kątem jego wielkości i charakteru, czyli cech, które mają podstawowe znaczenie dla jego obsługi, można przyjąć, że najistotniejszą determinantą pozostaje świadomość wartości wyjazdów turystycznych, to ona bowiem decyduje o pojawieniu się potrzeb turystycznych i ewentualnej podróży turystycznej.

Zmiany jakie zaszły w świadomości społecznej w drugiej połowie XIX wieku, spowodowały zdecydowany wzrost znaczenia wypoczynku jako formy spędzania czasu wolnego raz zapoczątkowały spostrzeganie wyjazdów turystycznych jako pewnej określonej wartości, na którą warto przeznaczyć czas i posiadane środki ekonomiczne. Nastąpił także wzrost zainteresowania pięknem przyrody i otaczającym światem, który zapoczątkował proces powstawania organizacji społecznych.

Współczesne zmiany w świadomości społecznej wynikają ze stale wzrastającego poziomu wykształcenia, który przyczynia się do zwiększenia ciekawości świata i motywuje do podejmowania podróży o charakterze poznawczym, wzbogacających wiedzę i podnoszących poziom kulturalny człowieka.

Decyzje dotyczące wyjazdów turystycznych wynikają nie tylko ze świadomości ich istoty, są modyfikowane przez wiele czynników o charakterze indywidualnym i ogólnym. Determinanty te mają zróżnicowany charakter, a ich znaczenie zmienia się w czasie. W ujęciu ogólnym do czynników mających decydujący wpływ na wielkość i charakter ruchu turystycznego należy zaliczyć przedstawione poniżej.

1. Walory turystyczne - były od początku podstawowym bodźcem podejmowania wyjazdów o charakterze turystycznym. Potrzeba poznania nowych, odmiennych od już znanych, elementów środowiska geograficznego czy korzystania z jego zasobów w określonym celu jest do dziś podstawowym celem podróży turystycznych.

2. Rozwój środków transportu oraz infrastruktury turystycznej

3. Coraz więcej czasu wolnego

4. Powstanie zorganizowanych, profesjonalnych form obsługi ruchu turystycznego

5. Polityka państwa

6. Korzyści ekonomiczne generowane przez turystykę

7. Postępujący wzrost liczby ludności miejskiej

8. Ułatwienie w dostępie do informacji

Nie można pominąć także takich czynników jak postępująca globalizacja, której konsekwencją są daleko posunięte ułatwienia w przemieszczaniu się czy unifikacji potrzeb turystycznych oraz ułatwienie w obrocie pieniężnym, które zdecydowanie uproszczają płatności podczas podróży turystycznych, a także są jedną z przyczyn sprawczych rosnących wydatków turystów.

Liczba czynników determinujących wielkość i strukturę ruchu turystycznego ulega dynamicznym przemianom zarówno w czasie, jak i w przestrzeni wraz ze zmianami zachodzącymi w samej turystyce. Wymienione czynniki można uznać za kluczowe dla współczesnego ruchu turystycznego.

1.3 Zarys historii turystyki w Polsce

Pierwsza wędrówka Polsce to wędrówki posłów, kupców, pielgrzymów, a w miarę rozwoju uniwersytetów w Europie - w wiekach XIV i XVI - wyjazdy młodzieży na studia. W tych czasach wyjazdy dla przyjemności raczej się nie zdarzały. Od połowy XVIII wieku nasiliły się wyjazdy zagraniczne o charakterze emigracyjnym, powodowane wypadkami z przyczyn politycznych nadal odbywano podróże w celach poznawczych, które miały różne zasięgi przestrzenne. W propagowaniu tego typu wyjazdów szczególne zasługi położyli Stanisław Staszic, Julian Ursyn Niemcewicz, Wincenty Pol, których powszechnie uważa się za prekursorów nowoczesnej turystyki polskiej. Do zasłużonych twórców turystyki polskiej, zwłaszcza górskich, w XIX i XX wieku należeli m.in. Tytus Chałubiński i wybitny lekarz, działacz społeczny, odkrywca walorów klimatycznych Zakopanego, gorący popularyzator turystyki tatrzańskiej, który odbył w towarzystwie wybitnych górali - przewodników wiele wypraw górskich. Ruch turystyczny o charakterze wypoczynkowym na ziemiach polskich przejawiał się głównie w wyjazdach do uzdrowisk. Rosnąca popularność zaczęła również zyskiwać miejscowości nadmorskie. Napływ kuracjuszów w dość istotny sposób zaznaczył się w rozwoju miejscowej infrastruktury, budowie nowych budynków mieszkalnych, przeznaczonych dla letników, w rozwoju placówek handlowych, rzemieślniczych. W rozwoju ruchu turystycznego i miejscowości uzdrowiskowych znaczną rolę odgrywała komunikacja kolejowa, choć jej znaczenie uwidoczniło się bardziej dopiero w początkowych latach XX wieku. Turystyka Polska w połowie XIX i XX stulecia zaczęła przybierać postać instytucjonalną , bardziej zorganizowaną. Przełomowe znaczenie miało utworzenie w 1873 roku Towarzystwa Tatrzańskiego, pierwszej polskiej organizacji turystycznej, a szóstej na świecie. Podstawowe działania w zakresie organizacji turystyki spełniają przedsiębiorstwa obsługi ruchu turystycznego.

Wśród nich największą rolę odgrywa od lat Polskie Biuro Podróży ,,Orbis” Spółka z o.o. Przedsiębiorstwo to posiada swoje placówki w wielu miastach na terenie kraju i za granicą i prowadzi rozległą działalność w zakresie obsługi krajowego oraz zagranicznego ruchu turystycznego.

Istotne zmiany w polskiej turystyce nastąpiły w latach dziewięćdziesiątych. Przede wszystkim dokonała się szybka prywatyzacja tej branży gospodarczej. Obserwuje się niezwykle dynamiczny wzrost liczby podmiotów turystycznych.

O ile w 1990 roku działało w Polsce 255 prywatnych biur podróży, to w 1998 roku tego rodzaju firm zarejestrowano około 3700. Jedynym z zasadniczych problemów polskiego ruchu turystycznego jest źródło finansowania jego rodzaju. Konieczne jest wspieranie turystyki, szczególnie na terenach słabo rozwiniętych gospodarczo, przez budżet państwa, kapitał zagraniczny, samorządy terytorialne oraz uruchomienie stabilnego systemu ulg podatkowych i kredytów preferencyjnych.

2. Ogólne zagadnienia dotyczące rynku usług turystycznych w Polsce

W ujęciu przedmiotowym rynek usług turystycznych można określić jako proces, w którym usługobiorcy (nabywcy usług turystycznych) i usługodawcy (wytwórcy usług turystycznych) określają, co chcą kupić i sprzedać, i na jakich warunkach. W ujęciu podmiotowym rynek usług turystycznych oznacza określony zbiór nabywców usług turystycznych i wytwórców usług turystycznych dokonujących transakcji rynkowych, których przedmiotem są usługi turystyczne. Definiowanie pojęcia usług turystycznych może się opierać na wyliczeniu rodzajów usług objętych tym pojęciem, takich jak: usługi przewozowe, hotelarskie, rekreacyjne gastronomiczne, organizatorskie itp. Usługami turystycznymi będą wszelkie usługi świadczone turystom. Ustawodawca definiuje usługi turystyczne jako „usługi przewodnickie (przewodników turystycznych), usługi hotelarskie oraz wszystkie inne usługi świadczone turystom lub odwiedzającym.

Wyróżnia się następujące cechy rynku turystycznego:

- jest to rynek towarów i usług (z przewagą usług),

- występuje tutaj popyt łączny na towary i usługi, których sprzedaż się wzajemnie uzupełnia.

- konsumpcja występuje w miejscu podaży jednocześnie z produkcją usług,

- rynek turystyczny występuje nie tylko w miejscu czasowego pobytu turystów, ale także w miejscu stałego zamieszkania przed wyjazdem oraz po powrocie z podróży. Dokonująca klasycznego podziału podmiotów rynkowych, wraz z odniesieniem się do rynku usług turystycznych podmiotami tego rynku będą :

1. W grupie nabywców:

• indywidualni (gospodarstwa domowe),

• instytucjonalni (podmioty masowo kupujące usługi turystyczne),

W grupie oferentów:

• przedsiębiorstwa turystyczne zajmujące się organizacją oraz pośrednictwem sprzedaży gotowych pakietów turystycznych

• przedsiębiorstwa turystyczne świadczące usługi cząstkowe.

• W grupie podmiotów polityki turystycznej:

• organy polityki centralnej - tworzące ramy funkcjonowania rynku,

• jednostki samorządu terytorialnego - zajmujące się tworzeniem lokalnego i regionalnego produktu turystycznego,

• organizacje i stowarzyszenia branżowe w turystyce,

Tabela 1 Kryteria podziału i rodzaje rynków usług turystycznych

KRYTERIUM PODZIAŁU	RODZAJE RYNKÓW TURYSTYCZNYCH
Kryterium geograficzne	Rynek lokalny Rynek regionalny Rynek krajowy Rynek kontynentalny Rynek światowy
Rodzaj usług turystycznych	Rynek usług hotelarskich Rynek usług gastronomicznych Rynek usług transportowych
Grupy wiekowe turystów	Rynek turystyki młodzieżowej Rynek turystyki emerytów
Relacja: miejsce zamieszkania i miejsce docelowe	Rynek turystyki przejazdowej Rynek turystyki wyjazdowej
Cel podróży	Rynek turystyki biznesowej Rynek turystyki kongresowej Rynek turystyki zdrowotnej Rynek turystyki wypoczynkowej Rynek turystyki krajoznawczej Rynek turystyki religijnej Rynek turystyki kulturalnej Rynek turystyki motywacyjnej

Źródło: J. Altkorn, Marketing w turystyce, PWN, Warszawa 1998, s. 19.

2.1 Elementy rynku turystycznego i jego funkcje

Pierwszym z elementów rynku turystycznego jest podmiot rynku turystycznego po stronie popytowej i podażowej.

Drugim z elementów jest przedmiot rynku turystycznego, czyli wszelkie dobra i usługi rynku turystycznego, które podlegają wymianie. Będą tu również wchodziły dobra, którym trudno ustalić wartość rynkową natomiast, które stanowią bardzo ważny element produktu turystycznego, są to m.in. dobra w stanie wolnym.

Trzecim już ostatnim elementem jest wzajemna relacja, która zachodzą między podmiotami rynku jak również między podmiotami a przedmiotami rynku turystycznego.
Podmioty rynku turystycznego są to sprzedający i kupujący na tym rynku, bez względu na to czy są oni turystami, jednostkami gosp. turystycznej czy też podmiotami, których działalność jest związana z rynkiem turystycznym. Tylko w sposób pośredni.

Do podmiotów zaliczamy również instytucje użyteczności publicznej, czyli takie, które działają nie dla osiągnięcia zysku.

Sprzedawcy oraz nabywcy na rynku turystycznym porozumiewają się za pomocą aktu kupna sprzedaży, który to akt najczęściej poprzedzony jest procesem negocjacji. Wyróżniamy także podstawowe czynniki wpływające na proces negocjacji na rynku turystycznym, a przedstawiają się one następująco:

- Ogólna sytuacja rynkowa, czyli relacje zachodzące między podażą a popytem w przypadku rynku, na którym przeważa strona podażowa.

-Stopień swobody, jaki firma turystycznego posiada w nawiązywaniu kontaktów poziomych innymi firmami.

- Techniczne i organizacyjne właściwości przedsiębiorstw, czyli m.in. styl oraz forma działania przedsiębiorstw, tradycje, relacje panujące w zakresie wewnętrznej organizacji, ogólna zdolność dostosowania się do nowych sytuacji.

- Informacja o otoczeniu państwa i prowadzonej przez państwo polityce turystycznej.

- Umiejętności negocjacyjne personelu i kierownictwa wynikające ze specyfiki sprzedaży oraz specyfiki samego produktu turystycznego. Wyróżnia się następujące kryteria rynku turystycznego, czyli specyfika rynku turystycznego, a przedstawiają się one następująco:

1. Rynek turystycznego rozpatrujemy w aspekcie przestrzennym, przestrzeń stanowi podstawową determinantę wyodrębnienia tego ruchu. Wynika to z faktu, że zarówno podmioty popytu jak i podaży wykazują bardzo wysoki stopień uzależnienia od warunków środowiska naturalnego danego obszaru. W znacznym stopniu determinują czynniki przyrodnicze jak również czynniki historyczne:

2. Rynek turystycznego w przeważającej mierze charakteryzuje się sezonowością, co związane jest ze specyficznymi cechami obszarów recepcji turystycznej wpływających na właściwości popytu turystycznego, skala sezonowości wyróżnia rynek turystyczny na całym rynku konsumpcyjnym.

3. Branżowość-związane jest to z faktem, że rynek turystyczny ma charakter bardzo złożony i składa się z wielu odrębnych rynków mających względem siebie relacje komplementarne.

Funkcje rynku turystycznego:

1. Funkcja informacyjna. Dostarcza informacji dla podmiotów działających w jego obrębie, co należy sprzedać, jakiej jakości, po jakiej cenie, kto powinien być nabywcą, gdzie oraz kiedy ma być dokonana transakcja kupna sprzedaży. Podstawowym instrumentem służącym do realizacji tej funkcji będą ceny.

2. Funkcja regulacyjna. Jest to takie postępowanie podmiotów gospodarki turystycznej oraz takie podejmowanie decyzji, co do skierowania zasobów gospodarczych i społecznych tam gdzie końcowa efektywność ekonomiczna jak również korzyści społeczne są jak najwyższe.

Funkcję te rozpatrujemy w dwóch aspektach:

a. efektywność ekologiczna, która oznacza że dobra ekologiczne powinny być wytwarzane po jak najniższych kosztach,

b. efektywność alokacyjna, zasoby gospodarcze przedsiębiorstw turystycznych powinna być kierowana na realizację takich celów gdzie produktywność wyrobów jest najwyższa.

2.2 Segmentacja rynku turystycznego oraz jego motywy turystyczne.

Segmentacja rynku turystycznego - jest to proces podziału rynku turystycznego wg określonych kryteriów na jednorodne grupy konsumentów, czyli segmenty rynku, które wyznaczają dla przedsiębiorstw funkcjonujących na tym rynku obszar działania i stanowią jednocześnie punkt odniesienia przy formułowaniu programu tego działania. Segmentacja korzystna jest dla przedsiębiorstw, ponieważ docierają one do konkretnych adresatów ze swoim produktem, łatwiej mogą zauważyć zmiany zachodzące na konkretnym rynku, łatwej mogą wydatkować środki na aktywizację tego rynku, oraz łatwiej ustalić moment konieczności tej aktywizacji. Jest to również proces korzystny dla odbiorców, co związane jest z lepszym dopasowaniem określonego produktu do potrzeb konkretnego odbiorcy. Źródłem segmentacji rynku turystycznego są różnice podmiotowe, przedmiotowe, przestrzenne, rodzajowe oraz czasowe rozpatrywane zarówno od strony nabywców jak również producentów dóbr i usług turystycznych.

Etapy procesu segmentacji:

1. Szerokie zdefiniowanie rynku turystycznego,

2. Sformułowanie liczby potrzeb występujących na tym rynku,

3. Tworzenie segmentów drogą kombinacji poszczególnych potrzeb,

4. Wyróżnienie oraz usunięcie cech wspólnych,

5. Nazwanie możliwych do wyodrębnienia segmentów,

6. Dokonanie szczegółowej charakterystyki każdego segmentu,

7. Oszacowanie wielkości danego segmentu

Kryteria poprawnej segmentacji:

1. Identyfikowalność, segment powinien być relatywnie łatwy do wyróżnienia, czyli posiadać specyficzne cech, które wyróżniają go na całym rynku.

2. Komunikatywność, polega na łatwości dotarcia z określoną propozycją marketingową do konkretnego konsumenta.

3. Pojemność, rozległość segmentów, czyli konsumenci wchodzący w skład danego segmentu powinni być na tyle liczni, aby opłacało się zastosowanie konkretnej strategii.

4. Opłacalność, czyli koszty wejścia na rynek i funkcjonowania na tym rynku powinny być znacznie niższe niż uzyskiwane na tym rynku dochody.

5. Dostępność, związana z brakiem barier prawnych, organizacyjnych oaz technicznych przy wejściu przedsiębiorstwa na rynek.

6. Wymierność, czyli możliwość uzyskania informacji o cechach konsumentów tworzących dany segment rynku.

We współczesnych rykach turystycznych organizacje turystyczne funkcjonujące na tym rynku zapewniają turystom kompletny pakiet usług turystycznych, które obejmuje najczęściej wszystkie elementy danej imprezy. Pakiety sprzedawane są turystom po zryczałtowanej cenie znacznie niższej niż łączna cena poszczególnych usług, które turysta musiałby nabyć oddzielnie.

Podmioty wg kanałów rynku to:

1. Bezpośredni usługodawcy, inaczej dostawcy-mają oni podstawowe znaczenie w przygotowaniu oferty turystycznej, należą tutaj takie firmy, które dostarczają dobra oraz usługi turystyczne wchodzące w skład oferowanego pakietu, przykładem mogą być usługi transportowe żywieniowe, przewodnickie itd. A zatem dostawcami mogą być m.in. linie lotnicze, hotele, restauracje, przewodnicy itd.

2. Touroperatorzy, czyli hurtownicy-są to przede wszystkim duże firmy które opierają swoją działalność na kontraktowaniu inaczej nabywaniu dużych ilości pojedynczych usług od bezpośrednich producentów oraz tworzeniu z nich pakietów które sprzedają po zryczałtowanej cenie Touroperatorzy to inaczej producenci pakietów.

3. Agenci turystyczni, czyli detaliści-jest to ogniwo pośrednie pomiędzy producentami a konsumentami, najczęściej zajmują się one sprzedażą produktów przygotowanych przez inne firmy. Agencja podróży może mieć charakter małej firmy bądź dużego przedsiębiorstwa. Podmioty te najczęściej sprzedają pakiety nabywane u touroperatorów, ale mogą również sprzedawać produktu i usługi nabywane u bezpośrednich dostawców. Wiele agencji prowadzi również usługi dodatkowe, np. wymiana walut, ubezpieczenia, załatwianie paszportów wiz itp.

Zachowania oraz motywy zachowań potencjalnych turystów:

Percepcja - jest to proces zapisywania w pamięci pewnych obrazów rzeczywistości, który wynika z naszych dotychczasowych doświadczeń i zależy od cech jednostkowych oraz otoczenia geograficznego i kulturowego, w którym człowiek żyje. Jest to zespół bodźców oraz zespół informacji dochodzących do mózgu i w nim przetwarzanych na określone wrażenia, wyobrażenia oraz skojarzenia. W decydującym stopniu na procesy percepcyjne będą wpływały czynniki somatyczne, ale również procesy socjokulturowe, wśród uwarunkowań socjokulturowych wyróżniamy:

1. tradycje kulturowe z jakimi stykała się dana osoba od zarania swojego życia,

2. miejsce i rola jaką pełnimy w strukturach społecznych,

3. system edukacyjny, zarówno formalny jak i nieformalny,

4. przyjmowany i akceptowany przez daną osobę system wartości,

5. intymne dążenia poszczególnych osób,

Motywy turystyczne czyli potrzeby stanowiące punkt wyjścia ludzkich zachowań natomiast motywy określają zachowania konsumentów są przyczyną bezpośrednią przyczyną ludzkich działań. Każda czynność człowieka powodowana jest motywami, którymi kierują oraz określają rodzaje działań i cele tych działań. Najczęściej motywy określane są jako czynnik psychiczny określający postępowanie w danej sytuacji, lub inaczej jest to mechanizm lub zespół mechanizmów wewnętrznych powodujących i organizujących działania człowieka ze względu na zaspokojenie tych potrzeb.

Do najczęściej występujących motywów generujących zachowania turystyczne człowieka zaliczamy: motyw wypoczynkowy i zdrowotny, poznawczy, religijny, zmian, służbowy. Wszystkie motywy dzielą się na dwie duże grupy: Po pierwsze motywy o charakterze emocjonalnym-jest to zespół czynników podstawą, których jest określony impuls działania nie poparty najczęściej głębszymi przemyśleniami, będzie to np. moda, ambicja, marzenia itd. Po drugie motywy o charakterze racjonalnym - to czynniki związana przede wszystkim ze sposobem myślenia oraz konkretnymi potrzebami turystów gdzie cena nie odgrywa zasadniczej roli, podróżują sami lub z przyjaciółmi, spędzają dużo czasu na świeżym powietrzu, klient jest ważny -spotykają nowych ludzi, chcą żeby było wesoło, lokalizacja jest ważna.
Stosunkowo dużym problemem w procesie segmentacji rynku turystycznego jest znalezienie odpowiednich kryteriów podziału rynku pozwalających na wydzielenie w miarę homogenicznych obszarów tego rynku. Trudności te wynikają między innymi z następujących przyczyn:
-ten sam rynek turystyczny może być wielokrotnie segmentowany wg różnych zmiennych, ale żadne kryterium podziału nie gwarantuje 100% sukcesu. Kryterium sprawdzone przy segmentacji rynku dla jednego produktu może okazać się zupełnie bezużyteczne w przypadku innego produktu. Często najlepsze z punktu widzenia firmy kryteria segmentacji są praktycznie niemożliwe do ilościowego opracowania statystycznego. Ten sam konsument w różnych okresach czasu może utożsamiać się z różnymi segmentami turystycznymi, rynek turystyczny nie jest zjawiskiem statycznym, lecz dynamicznym.

Wynikają stąd niekiedy znaczne zmiany atrakcyjności tego samego segmentu w różnym czasie. Atrakcyjność tego samego segmentu może być oceniana w zależności od kategorii producenta.


2.3 Charakterystyka popytu turystycznego

Popyt potencjalny, jest to zapotrzebowanie na dobra i usługi turystyczne jeżeli wyraża on wszystkie odczuwalne potrzeby które mogą być przez niego zaspokojone nazywa się popytem potencjalnym. Jeżeli natomiast wszystkie te potrzeby znajdą odzwierciedlenie w realnej sile nabywczej mamy do czynienia z popytem realnym ( inaczej efektywnym ).

Ogólny poziom popytu na wszystkie dobra i usługi turystyczne wyznaczony jest przede wszystkim przez poziom dochodów, natomiast popyt na poszczególne dobra i usługi określają następujące czynniki: poziom dochodów realnych, stosunek ceny danego dobra bądź usługi do ceny pozostałych dóbr i usług czyli realna cena danego dobra bądź usługi, gusty oraz preferencje nabywców, a zatem realny popyt turystyczny jest to zapotrzebowanie na dobra i usługi turystyczne przy określonych cenach, dochodach realnych oraz preferencjach konsumentów.

Cechy popytu turystycznego: 1. Niejednorodność- popyt turystyczny składa się z bardzo wielu popytów cząstkowych na różnorodne dobra i usługi. Niejednorodność jest również jedną z podstawowych przeszkód przy próbach określenia rozmiarów tego popytu 2. jest określony przez grupę specyficznych czynników zarówno ekonomicznych jak i pozaekonomicznych, o jego wielkości i strukturze decyduje również wiele czynników o charakterze nie wymiernym 3. sezonowość-ruch turystyczny koncentruje się w czasie ponieważ każdy walor turystyczny ma swój określony okres zarówno wykorzystania jak i zwiedzania. Okres ten nazywamy okresem efektywności turystycznej. Zjawisko sezonowości występuje w turystyce krajowej jak i w międzynarodowej i związany jest z nierównomiernym rozłożeniem ruchu turystycznego w skali całego roku.

Do najczęstszych przyczyn sezonowości zaliczamy warunki klimatyczne w tym: temperatury, opady, nasłonecznienie jak tez tradycje związane z organizacją pracy w skali roku i organizacją roku szkolnego. Większość ruchu turystycznego występuje w przedziale od czerwca do września, natężenie występuje w lipcu ii w sierpniu 4. mobilność-popyt turystyczny kieruje się do miejsca występowania walorów, dóbr oraz usług turystycznych, tylko tam może być on zrealizowany. Na strukturę przestrzenną popyt wpływa nie tylko rozmieszczenie walorów ale również ich przystosowanie do potrzeb turystów, dostępność komunikacyjna obszaru, zapewnienie niezbędnych warunków egzystencji oraz dochodów i cen 5. wzrost popytu turystycznego jest szybszy niż wzrost dochodów przy założeniu że pozostałe czynniki wpływające na jego wielkość nie ulegają zmianie 6. duża możliwość popytu turystycznego ma zagrożenia o charakterze społecznym, ekonomicznym a przede wszystkim politycznym, popyt turystyczny nazywany jest bardzo czułym barometrem sytuacji politycznej. Cechy popytu potencjalnego: zmienność i związana z tą zmiennością substytucyjność, będzie to związane ze zmiennością zstępowania określonych dóbr innymi. W gospodarce turystycznej chodzi nie o prostą metodę zastępowania ale o efekty użytkowe i związane z nimi funkcje społeczne. Im więcej funkcji pełni dane dobro tym większa jest jego użyteczność, a zatem większe możliwości jego zastąpienia. Kompleksowość popytu turystycznego. Popyt turystyczny znajduje odzwierciedlenie najczęściej w potrzebie zakupu pakietu turystycznego.

Synchronizacja czasu i miejsca świadczonych usług. Usługi turystyczne mogą być konsumowane w miejscu ich świadczenia czyli muszą być wytworzone w momencie ich konsumpcji to znaczy nie mogą być wytwarzane na zapas. To wynika z nieprzenośności usług turystycznych, są one konsumowane w trakcie trwania podróży oraz w czasie pobytu na obszarach recepcji turystycznej. Moment zgłoszenia zapotrzebowania na usługi turystyczne może być oddalony czasowo oraz przestrzennie. Jest z tym związane zwiększone ryzyko nie wykonania lub złego wykonania usługi turystycznej.

Czynniki wpływające na wielkość oraz strukturę popytu turystycznego. Popyt turystyczny jest związany niemal z wszystkimi dziedzinami życia człowieka i to będzie determinowało ustalenie czynników wpływających na jego rozmiary i jednocześnie będzie to trudnością w ustaleniu tych czynników. Każdy z czynników wpływających na rozmiary popytu wpływa także na jego strukturę czasową, rodzajową oraz przestrzenną.

1. czas wolny - może być przeznaczony na uprawianie turystyki zarówno w skali dnia ale przede wszystkim w skali tygodnia oraz roku. Wraz ze wzrastaniem tygodnia pracy będzie wzrastało zapotrzebowanie na udział w różnorodnych formach turystyki krótkoterminowej, szczególnie na ruch turystyczny weekendowy w coraz bardziej odległe miejsca. Czyli czas wolny będzie wpływał na strukturę przestrzenną popytu turystycznego. Wpływa on również na strukturę rodzajową, ponieważ wzrasta udział na różnorodne formy rozrywki w całości wydatków turystycznych.
2. czynniki demograficzne - rozmiary popytu potencjalnego będą określone przede wszystkim przez liczbę ludności, przez wzrost liczby ludności, który nosi nazwę eksplozji demograficznej. Analizując czynniki demograficzne bardzo istotna jest struktura ludności według: - wieku - stanu cywilnego - miejsca zamieszkania - przynależności do grup społeczno-zawodowych - struktury wykształcenia 3. czynniki cywilizacyjne - uprzemysłowienie, wprowadzanie nowej techniki, wzrost ludności zamieszkałej w miastach oraz zatrudnionych poza rolnictwem. Związane jest to z większym wysiłkiem psychicznym, skażeniem środowiska, chorobami cywilizacyjnymi, stąd rodzi się dążenie do ucieczki od codzienności i regeneracji sił. 4. Czynniki psychologiczne - Moda - naśladownictwo, chęć pokazania się, oryginalność itp. - Religijne - związane z miejscami szczególnego kultu religijnego często o znaczeniu międzynarodowym. - Uczuciowe - przede wszystkim turystyka o charakterze etnicznym. 5.czynniki marketingowe.

Marketing to ogół działań przeprowadzających dobro lub usługę od producenta do konsumenta, czyli użytkownika. Najważniejszym czynnikiem oddziaływującym na popyt turystyczny jest promocja turystyczna, czyli oddziaływanie na potencjalnych turystów oraz pośrednie ogniwa sprzedaży polegające na przekazywaniu im informacji, która ma w odpowiednim stopniu zwiększyć ich wiedzę na temat produktu turystycznego w celu stworzenia preferencji na rynku turystycznym. Spośród wielu rodzajów promocji szczególne znaczenie będzie miała reklama oraz propaganda turystyczna. Aby zaistniał popyt potencjalny turysta musi przede wszystkim wiedzieć o istnieniu produktu, a więc zarówno informacja jak i propaganda turystyczna będą wpływać na rozmiary i strukturę popytu potencjalnego a potem realnego. Na rynku turystycznym większość przedsiębiorstw nie tylko udziela informacji na temat produktu turystycznego, lecz stara się również pozyskać wiadomości na temat wyobrażeń oraz życzeń potencjalnych klientów. Popyt turystyczny realny znajduje odzwierciedlenie w funduszu swobodnej konsumpcji, a więc jest włączony do wydatków wg upodobania.
1. poziom dochodów danej społeczności musi być na tyle duży aby w ogóle doszło do pojawienia się funduszu swobodnej konsumpcji. 2. czynniki kształtujące popyt turystyczny muszą być na tyle silne aby w ramach funduszu swobodnej konsumpcji doszło do konsumpcji turystycznej. 3. konsumpcja turystyki wystąpi dopiero wówczas gdy zostanie przekroczony określony próg dochodów.

Popyt turystyczny może pojawić się przy stosunkowo wysokim poziomie dochodów uzyskiwanych przez poszczególne gospodarstwa domowe. Im poziom oszczędności będzie wyższy tym wyższa będzie skłonność do konsumpcji turystycznej. Potwierdza tę tezę sytuacja na współczesnym rynku turystycznym, na którym głównymi państwami emisyjnymi, czyli wysyłającymi turystów będą kraje o wysokim poziomie stopy życiowej mieszkańców.

Możemy uwzględnić tutaj pewne wyjątki, gdy włączają się do ruchu turystycznego grupy, które wymaganego progu dochodowego nie przekroczyły. Dotyczy to turystów, którzy będą się kierowali przy wyborze migracji turystycznych względami pozaekonomicznymi oraz turystów, wobec których państwo stosuje pewne udogodnienia i którzy odzwierciedlają pewien element turystyki socjalnej.

W działalności marketingowej bardzo ważnym zagadnieniem jest odpowiedź na pytania czy próg dochodowy, przy którym pojawia się konsumpcja turystyczna został już osiągnięty, jakiej grupy społecznej będzie on dotyczył i w którym momencie dochód ten pozwoli na przekształcenie popytu potencjalnego w popyt efektywny, czyli realny. Elastyczność dochodowa popytu turystycznego.

Generalnie można stwierdzić, że wzrost dochodu powoduje wzrost popytu i w związku z tym współczynnik elastyczności dochodowej popytu jest dodatni i większy od 1. Oznacza to, że wzrost dochodów o jednostkę powoduje wzrost wydatków na turystykę w kwocie większej niż jednostka umowna, bardzo często przekracza poziom 2. a nawet 3. Współczynniki elastyczności dochodowej popytu turystycznego są bardzo zróżnicowane w zależności od segmentów turystyki, których będą dotyczyły.

Gdy dochód spada powinien również spadać popyt turystyczny i spadek ten powinien wynosić tyle, ile wynosi elastyczność dochodowa popytu. Tak dzieje się w większości przypadków na rynku turystycznym, chociaż od reguły tej istnieje szereg wyjątków. Przy spadku dochodów musimy wyróżnić spadek dochodów o charakterze trwałym oraz przejściowy spadek dochodów. Gdy spadek dochodów jest trwały lub długotrwający doprowadza to do spadku popytu, ponieważ zmniejsza się lub zanika fundusz swobodnej konsumpcji. Gdy spadek dochodów ma charakter przejściowy nie zawsze musi dochodzić do zmniejszenia popytu turystycznego. Odnosi się to do rynków o ukształtowanej konsumpcji turystycznej, czyli takich, gdzie potrzeba turystyczna jest potrzebą podstawową. Zmienia się tylko wówczas struktura konsumpcji turystycznej.

Popyt turystyczny ma charakter popytu łącznego, czyli nabycie jednego dobra lub usługi turystycznej jest związane z nabyciem innych dóbr oraz usług komplementarnych. Ma on również charakter popytu restytucyjnego, czyli odnawialnego. Restytucja ta wyraża się w dwóch płaszczyznach:

1. ponowny zakup identycznego produktu turystycznego w stosunku do konsumowanego poprzednio 2. zakup produktu lepszego, bardziej nowoczesnego lub odpowiadającego panującej modzie, co jest na ogół konsekwencją wzrostu dochodów.

Gdy cena wzrasta popyt turystyczny maleje. Stwierdzenie to należy rozpatrywać indywidualnie w stosunku do konkretnych segmentów rynku. Najbardziej wrażliwe na zmianę ceny będą grupy o niskim poziomie dochodów i wówczas współczynnik elastyczności cenowej popytu kształtuje się na wysokim poziomie. Czasem współczynnik cenowej elastyczności popytu może mieć poziom równy 0 a nawet wartość dodatnią. Sytuacja ta nazywa się tzw. paradoksem Giffena. Paradoks występuje, gdy motywy podróży mają charakter zdrowotny, religijny, etniczny, jeżeli dotyczą zwiedzania unikalnych, niepowtarzalnych w skali globalnej zabytków, jeżeli dotyczą konsumpcji turystycznej luksusowej, czyli elitarnej. Cechy współczesnego popytu: 1. zwrot ku naturze 2. gościnność 3. komfort 4. bezpieczeństwo, wolność 5. pełna informacja 6. cele zdrowotne 7. profesjonalizm personelu 8. właściwe planowanie przestrzenne. Na rynku turystycznym występuje 1. popyt o charakterze indywidualnym 2. popyt zbiorowy.

Występują one na rynku turystycznym niezależnie od istniejących w jego obrębie stosunków turystycznych. Popyt indywidualny dokonywany jest przez poszczególne gospodarstwa domowe korzystające z funduszu swobodnej konsumpcji w granicach posiadanych dochodów, istniejących dochodów, istniejącej podaży, jak również funkcjonujących w obrębie rynku cen. Popyt zbiorowy realizowany jest jako zbiorowy zakup na rynku turystycznym dokonywany przez odpowiednie organizacje w imieniu pojedynczych turystów.

2.4 Charakterystyka podaży turystycznej

Podaż - to ilość dóbr i usług, którą jednostki gospodarcze skłonne są sprzedać po określonej cenie i w danym czasie na rynku. Podaż nie jest liczbą absolutną, lecz relacją zachodzącą między ilością produktu, którą wytwórcy są skłonni oferować w danym czasie a ceną przy założeniu, że inne czynniki kształtujące rynek nie ulegają zmianie. Celem podaży turystycznej jest zaspokojenie potencjalnego oraz realnego popytu turystycznego. Podaż turystyczna wpływa bezpośrednio i pośrednio na kształtowanie się popytu, polega to na tym, że wpływa zarówno na jego rozmiary jak i strukturę.

Po stronie podaży turystycznej znajdują się segmenty: udostępnianie dobra naturalne w tym również dobra w stanie wolnym mierzone poziomem chłonności turystycznej, urządzenia turystyczne mierzone pojemnością urządzeń i obiektów zarówno ilościowo jak i wartościowo, ilość towarów produkowanych dla turystów oraz ich wartość, przyrost zdolności produkcyjnych oraz usługowych jak również uruchamianie rezerw, stan oraz potencjał siły roboczej warunkujący zarówno otrzymanie jak i utrzymanie produktów i usług turystycznych określonej jakości.

Istnieje bardzo wiele kryteriów podziału podaży turystycznej, wynika to z faktu ogromnej złożoności produktu turystycznego. Najczęściej dzielimy podaż na pierwotną i wtórną, do pierwotnej zalicza się głównie dobra przyrodnicze oraz dobra kultury, do wtórnej zaś wszystkie dobra i usługi, które umożliwiają wykorzystanie zarówno przyrodniczych jak i antropogennych atrakcji oraz funkcjonowanie turyście w trakcie migracji turystycznej. Podmioty podaży turystycznej:

1. przedsiębiorstwa turystyczne w tym przede wszystkim transportowe, świadczące usługi noclegowe i gastronomiczne, organizatorzy wczasów, wycieczek imprez turystycznych, podmioty świadczące usługi pośrednictwa i informacji turystycznej oraz przedsiębiorstwa o charakterze poza turystycznym, których usługi skierowane są zarówno do obsługi turystów jak również mieszkańców danego obszaru. Ujmując podaż turystyczną w szerokim znaczeniu do podmiotów zaliczać będziemy również producentów dóbr turystycznych. Z punktu widzenia zarządzania gospodarką turystyczną rozpatrujemy podmioty rynku turystycznego funkcjonujące na różnych szczeblach tego rynku.

Na rynku krajowym znaczenie mają te podmioty, które nie produkują dóbr i usług turystycznych, ale mają bardzo istotne znaczenie w sferze regulacji rynku turystycznego. Mogą to być zarówno regulacje dotyczące funkcjonowania przedsiębiorstw turystycznych jak również regulacje w zakresie ochrony środowiska oraz zagospodarowania turystycznego.

Dobra turystyczne są to pojedyncze dobra lub też zespoły takich dóbr wytwarzanych przez naturę lub dzięki działalności człowieka stanowiące jednocześnie cel, do którego kieruje się popyt turystyczny. Podstawowym podziałem dóbr turystycznych jest podział na dobra o charakterze naturalnym oraz dobra sztuczne. Do dóbr naturalnych zaliczamy m.in.: miejsca o specyficznym klimacie, ukształtowanie powierzchni, naturalne akweny oraz cieki wodne, źródła mineralne oraz znaczną część flory i fauny. Sztuczne dobra turystyczne powstały wyłącznie na skutek działalności człowieka, mogą być to dobra turystyczne wytworzone z myślą o turystach lub takie które w momencie utworzenia nie były przewidziane dla turystów ale na skutek upływu czasu stały się bardzo istotnymi atrakcjami turystycznymi.

Inny podział dóbr:

1. dobra podstawowe - zliczamy tu zarówno dobra naturalne jak też produkty pracy ludzkiej które w przeważającej mierze tworzą walory turystyczne i są jednocześnie odzwierciedleniem podaży pierwotnej,

2. komplementarne - zalicza się tu obiekty noclegowe, żywieniowe, komunikacyjne i całą turystyczną bazę towarzyszącą.

Zarówno dobra turystyczne podstawowe jak i komplementarne tworzą tzw. majątek turystyczny danego kraju bądź regionu. Podstawowym elementem konsumpcji są usługi turystyczne, czyli wszelkiego rodzaju usługi, których podstawowym celem jest zaspokojenie potrzeb turysty w czasie trwania podróży w miejscu występowania walorów turystycznych oraz w czasie powrotu do miejsca stałego zamieszkania turysty. Podstawą świadczenia usług turystycznych są obiekty noclegowe, żywieniowe i towarzyszące. Dobra turystyczne stanowią jedynie potencjalny majątek turystyczny w związku z tym bez odpowiedniego zagospodarowania nie mają one praktycznego znaczenia na rynku turystycznym.

Zarówno dobra jak i usługi turystyczne możemy sklasyfikować wg ich rodzajów oraz miejsca konsumpcji. Pozwala to na właściwe umiejscowienie podmiotów funkcjonujących w obrębie rynku turystycznego:

I segment- dobra oraz usługi turystyczne w stosunku, do których czynnikiem popyto twórczym jest wyłącznie turystyka i które w różnym stopniu kompensują konsumpcję w innym czasie oraz w innym miejscu będzie to np. sprzęt turystyczny, urządzenia turystyczne, usługi świadczone przez wyspecjalizowane przedsiębiorstwa.

Zaspokajają one potrzeby turystów wywołane samym faktem istnienia czystej turystyki a ich realizacja w przeważającej mierze nie jest możliwa w miejscu stałego zamieszkania,

II segment- wszystkie dobra oraz usługi, których zakup występuje w związku z uprawianiem turystyki ale stanowi on jedynie pewną substytucję konsumpcji w innym okresie oraz w innym miejscu m.in. wyżywienie, noclegi, udostępnianie dóbr kultury. Zaspokajają one potrzeby turystów realizowane zwykle w miejscu stałego zamieszkania a ich urzeczywistnienie w trakcie podróży jest jedynie pewną substytucją zaspokajanych na ogół potrzeb.


III segment- wszystkie dobra i usługi turystyczne, które zaspokajają te same potrzeby występujące zarówno u turystów jak i u ludności zamieszkujących obszary recepcji turystycznej. Zaspokajanie tych potrzeb ma charakter uzupełniający.

Cechy podaży turystycznej:

1. podstawowa część podaży turystycznej w tym przede wszystkim walory turystyczne mają charakter niewymierny,

2. miejsca występowania podaży turystycznej mają na ogół niskie walory z punktu widzenia lokalizacji działalności produkcyjnej,

3. rozmiary podaży danego kraju zależą od bardzo wielu czynników co wynika z faktu że dla zaspokojenia potrzeb turystycznych niezbędne jest funkcjonowanie bardzo wielu resortów,

4. podstawowe dobra turystyczne nie mogą być magazynowane,

5. oferowane w ramach podaży turystycznej usługi nie mogą być wytwarzane na zapas,

6. walory turystyczne mają określoną lokalizację w związku z czy nie mogą być przemieszczane a zatem popyt turystyczny musi się kierować do miejsc ich występowania,

7. wielkość podaży turystycznej zależy m.in. od chłonności miejsc występowania walorów turystycznych, stanowi to jednocześnie znaczące ograniczenie wzrostu podaży,

8. pewne dobra turystyczne występują na rynku turystycznym chociaż nie można tego wyrazić ani udowodnić naukowo,

9. podaż turystyczna w przeciwieństwie do popytu ma charakter sztywny względem miejsca występowania ponieważ bazy turystycznej oraz świadczonych przez tą bazę usług turystycznych nie da się przenosić co jest w decydującym stopniu uwarunkowane rozmieszczeniem walorów turystycznych,

10. znaczna część podaży turystycznej jest wykorzystywana sezonowo ponieważ każdy walor ma swój okres tzw. aktywności turystycznej,

11. niektóre elementy podaży turystycznej cechuje duża kapitałochłonność wytworzenia i odzwierciedleniem tego jest wysoki udział kosztów stałych w bazie turystycznej. Czynnik ten w związku ze sztywnością oraz sezonowością turystyki decyduje w znacznym stopniu o możliwościach cenowego w razie nagłego albo wzrostu albo spadku popytu,

12. inwestycje turystyczne są obciążone relatywnie wysokim stopniem ryzyka ponieważ bardzo zmienny jest popyt turystyczny. Najczęstsze źródła ryzyka: fakt obecności turysty na ryku turystycznym, stosunkowo wysoka elastyczność popytu turystycznego, elastyczność cen oraz wydatków ludności, co związane jest z zaspokajaniem przede wszystkim potrzeb podstawowych, istnienie w sferze popytu szeregu czynników o charakterze pozaekonomicznym,

13. specyficzne są możliwości i skutki kształtowania podaży w warunkach spadającego popytu. Podaż nigdy nie jest w stanie dostosować się w krótkim okresie czasu do wahań w popycie turystycznym,

14. stosunkowo wysoka substytucyjność podaży na którą wpływa pośrednio reklama oraz konkurencyjność firm działających na rynku turystycznym,

15. w skład podaży turystycznej wchodzą urządzenia związane z ogólną infrastrukturą danego państwa co powoduje że struktura i funkcjonowanie podaży są w dużym stopniu przede wszystkim w dłuższych okresach czasowych uzależnione od sytuacji gospodarczej danego kraju. Z uwagi na para turystyczny charakter podaży udział komponentów o tym charakterze jest bardzo trudny do uchwycenia przede wszystkim w ujęciu wartościowym,

16. komponenty podaży turystycznej mają charakter komplementarny co powoduje że podaż turystyczna ma charakter łączny.

Cechy współczesnej podaży:

1. racjonalne wykorzystywanie walorów naturalnych, troska o ochronę środowiska

2. szklenie personelu i uprzejmość oraz wyższe kwalifikacje

3. wyższy standard, ,lepsze warunki noclegowe (równowaga między oczekiwaniem i wykonaniem )

4. swoboda poruszania się (liberalizacja przepisów )

5. bardziej dostępna informacja ( internet )

6. wzrastająca ilość i znaczenie wielkości korporacji międzynarodowych

7. wzrost znaczenia usług dodatkowych

8. wzrost znaczenia działalności marketingowej

Tabela 2. Podmioty turystyczne kształtujące podażową stronę rynku

Sektor bazy noclegowej	Sektor transportowy	Biura podróży	Organizacje w miejscach odwiedzanych	Sektor atrakcji turystycznych
Hotele Motele Pensjonaty Kwatery wiejskie Centra konferencyjne Kempingi stałe Ośrodki żeglarskie	Linie lotnicze Linie promowe Kolej Przewoźnicy autobusowi Firmy wynajmu samochodów	Touroperatorzy Agencje turystyczne Pośrednicy Organizacje specjalistyczne	Regionalne organizacje turystyczne Lokalne organizacje turystyczne Stowarzyszenia Informacja turystyczna	Podmioty zapewniające turystom dostęp do atrakcji turystycznych takich jak: parki narodowe, rezerwaty przyrody, ogrody botaniczne, ogrody zoologiczne, parki tematyczne, parki rozrywki, muzea i galerie, miejsca historyczne

Źródło: A. Panasiuk, Ekonomika turystyki, PWN, Warszawa 2006, s. 71

Podsumowanie

W teorii ekonomii można wymienić wiele czynników wpływających na potrzebę funkcjonowania danego przedsiębiorstwa turystycznego na globalnym rynku, ale najważniejsze z punktu widzenia podejmowanych działań logistycznych są: wzrastająca konsumpcja rynków lokalnych, która Olega na tym, że przedsiębiorstwa turystyczne, taki jak hotele, biura podróży czy też restauracje konkurują między sobą z klientów lokalnych lub zagranicznych, którzy mają możliwość wyboru rodzaju usługodawcy wśród wielu funkcjonujących na dany rynku, pojawia się nadwyżka podaży usług turystycznych nad popytem związanym z zaspokajaniem np. zorganizowanych potrzeb wypoczynkowych potencjalnych klientów. Następny punktem jest globalizacja handlu, czyli dostosowanie się do wymogów klientów podróżujących po świecie w celach biznesowych, szybka rezerwacja, interaktywna komunikacja, wysoki standard, przystępna cena i inne, następny punkt to kosmopolityczność klienta, specjalizacja, a także malejące koszty działalności w skali globalnej. Rosach popularność wyjazdów turystycznych jako formy spędzania czasu wolnego przyczynia się do stałego wzrostu liczby turystów. Tendencja ta nie ulega istotnym zmianom nawet pod wpływem takich zjawisk jak zamach terrorystyczny czy katastrofy przyrodnicze, które przyczyniają się do krótkotrwałych wahań w liczbie osób wyjeżdżających, silniej oddziałują zaś na zachowania turystów, wybierane formy wypoczynku czy docelowe miejsce wyjazdów. Wynika to z faktu, że turystyka stała się jednym z głównych elementów współczesnego stylu życia, a jednocześnie przyjęła funkcję jednego z wyznaczników jego poziomu. Powoduje to stałe zapotrzebowanie. Nie realizację wyjazdów turystycznych i ciągłe zwiększanie oczekiwań z nim związanych, skutkujące mnożeniem i różnicowaniem potrzeb turystów. Znaczenie usługi turystycznej w gospodarce turystycznej jest coraz większe, gdyż zapotrzebowanie na nią stale rośnie, nawet w sytuacji, gdy liczba turystów nie wzrasta, lub gdy maleje. Dodatkowo jej konsekwencje ekonomiczne i pozaekonomiczne są identyfikowane nie tylko w regionach recepcji turystycznej, ale również w regionach emisji turystycznej i tranzytowych.




Wykaz tabel:

Tabela nr 1 Kryteria podziału i rodzaje rynków usług turystycznych

Tabela nr 2 Podmioty turystyczne kształtujące podażową stronę rynku

Wykaz rysunków:

Rysunek nr 1 Objaśnienie pojęcia turystyka

Literatura

1. J. Sikorski ,,Organizacja ruchu turystycznego na wsi”, wyd. WSiP, Warszawa 1999r.

2. R. Winiarski, J. Zdebski ,,Psychologia Turystyki”, wyd. AiP, Warszawa 2008r.

3. B. Meyer ,,Obsługa ruchu turystycznego”, wyd. PWN, Warszawa 2006r.

4. R. Bar, A. Doliński ,,Turystyka”, wyd. SiP,

5. Z. Kruczek, B. Walas ,,Promocja i informacja turystyczna”, wyd. PROKSENIA, Kraków 2004

6. S. Wodejko ,,Ekonomiczne zagadnienia turystyki”, wyd. WSHiP, Warszawa 1998r.

7. I Jędrzejczak ,, Nowoczesny biznes turystyczny”, wyd. PWN, Warszawa 2000r.

8. Z. Kruczek ,, Obsługa ruchu turystycznego”, wyd. Proksenia, Kraków 2001r.

9. A. Kowalczyk ,,Geografia turyzmu”, wyd. PWN, Warszawa 2000r.

10. A. Konieczna - Domańska ,,Biura podróży na rynku turyst.”, wyd. PWN, Warszawa 1999r.





Z. Kruczek, B. Walas pt. ,, Promocja i informacja turystyczna”, wyd. PROKSENIA, Kraków 2004, str. 7

Terminologia turystyczna. Zalecenia WTO, Warszawa 1995, s.5

R.Bar , A. Doliński ,,Turystyka”, wyd. Szkolne i pedagogiczne, r. 1978, s.15 - 16

R.Bar, A. Doliński ,,Turystyka”…….,op. cit., s.16

R. Bar, A. Doliński pt. ,,Turystka”, wyd. Szkolne i pedagogiczne, r. 1978, s.7-8

R. Winiarski, J. Zdebski pt. ,,Psychologia Turystyki”, wyd. Akademickie i Profesjonalne, W-wa 2008, s.19-20

Jan Sikora ,,Organizacja ruchu turystycznego na wsi”, wyd. Szkolne i pedagog., W-wa, r.1999, s.9

Jan Sikora ,,Organizacja ruchu turystycznego na wsi”………… op.cit., s.10 - 11

J. Sikorski pt. ,,Organizacja ruchu turystycznego na wsi”, wyd. szkolne i pedagogiczne, W-wa 19999r. s. 12

R. Bar, A. Dolińska pt. ,,Turytyka”, wyd. szkolne i pedagogiczne, 1978r., s.19

W.W. Gaworecki pt. ,,Turystyka”, wyd. PWE, Warszawa 2003, s. 87

H. Borne, A. Doliński pt. ,,Organizacja turystyki”, wyd. WSiP, Warszawa 1998, s. 43

S. Wodejko pt. ,,Ekonomiczne zagadnienia turystyki”, wyd. WSHiP, Warszawa 1998 s. 61-76

B. Meyer pt. ,,Obsługa ruchu turystycznego”, wyd. PWN, Warszawa 2006, s. 13-14

J. Sikora pt. ,, Organizacja ruchu turystycznego”, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999, s. 18-19

J. Sikora pt. ,, Organizacja ruchu turystycznego”, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999, s. 27-29

4

---