w1 (081004) - pedagogika specjalna jako dyscyplina naukowa

rys historyczny

w dziejach myśli o wychowaniu osób niepełnosprawnych wyszczególnione są dwa okresy:

1. do połowy XIX w. - rozwój działalności praktycznej

• Starożytność

• Egipt - IV w. p.n.e. - “Bakałarz” - utwór sceniczny; obraz chłopca wykolejonego (relacje z otoczeniem, trudności w nauce); reakcja pedagogów - kara chłosty jako metoda;

• Platon - zakładanie domów poprawy (synowie poległych wojowników)

• prawo naturalnej selekcji

• wszelkie działanie na rzecz osób niepełnosprawnych oparte na doświadczeniu i intuicji

• Średniowiecze

- koncentracja na środkach pomocy dydaktycznej

- Didymus Aleksandryjski - niewidomy nauczyciel w szkole katechetycznej; umiejętność czytania wypukłych liter na grubym papierze (pismo liniowe); opracował pomoce dydaktyczne dla dzieci niewidomych (głównie z matematyki)

- postawa społeczna - odrzucenie

• Odrodzenie - Oświecenie

- humanistyczna wizja świata, człowiek w centrum (Odrodzenie); człowiek światły (Oświecenie);

- J. A. Kodeński - poglądy o wszechstronności oświaty;

- J. Locke - „Myśli o wychowaniu” - spora część pracy dotyczyła „leczenia” młodzieży zdeprawowanej i wykolejonej (w sensie pedagogicznym);

- powstają pierwsze szkoły dla dzieci niepełnosprawnych; Paryż - szkoły dla dzieci głuchych i niewidomych; zakłady dla upośledzonych umysłowo; drukowanie książek dla niewidomych (pismo liniowe); brak teorii pedagogiki specjalnej (podbudowa dla nauczycieli);

- Pestalozzi - zakłady dla dzieci ze środowisk zaniedbanych (wszystkie, bez względu na poziom rozwoju psychofizycznego); ojciec epileptyka;

2. od połowy XIX w. - rozwój ogólnej teorii pedagogiki specjalnej; 1861 - powstanie pedagogiki leczniczej (w domyśle pedagogiki specjalnej)

• przyczyny powstania teorii pedagogiki specjalnej:

- wprowadzenie w połowie XIX wieku obowiązku szkolnego;

- zapotrzebowanie na teorię ze strony nauczycieli zatrudnianych w szkołach specjalnych

- intensywny rozwój nauk z pogranicza pedagogiki specjalnej (biologia, medycyna, psychologia)

• okres międzywojnia

- na uniwersytetach powstają katedry i instytuty pedagogiki specjalnej

- Maria Grzegorzewska - twórca pedagogiki specjalnej w Polsce; Państwowy Instytut pedagogiki Specjalnej - 1922; „Szkoła specjalna” - czasopismo - 1924; powstanie pedagogiki resocjalizacyjnej;

• II wojna światowa

- regres w rozwoju pedagogiki specjalnej; metody pedagogiki specjalnej zastąpione przez radykalne metody (unicestwienie „niegodnego” życia)

- sterylizacja osób niepełnosprawnych;

• po II wojnie światowej

- ponowny rozwój pedagogiki specjalnej;

- przyczyny potrzeby ponownego rozwoju tej dyscypliny:

okaleczenia fizyczne, psychiczne; osierocenia w wyniku wojny;

1950 - Niemcy, USA - epidemia Heinego-Medina; brak szczepionki; wzrost niepełnosprawności;

zjawisko drugoroczności i odsiewu szkolnego w szkolnictwie powszechnym

rozwój nauk współpracujących z pedagogiką specjalną; postęp techniczny;

czynniki natury społecznej: narkomania, prostytucja, alkoholim

zagrożenia cywilizacyjne; nowe choroby;

- lata 50-te w Polsce - proces rozwoju zatrzymany przez władze państwowe (zagrożenia ideologiczne)

- Doroszewska J. (uczennica Grzegorzewskiej) - pedagogika korekcyjna; efekt trudności szolnych dzieci z mikrozaburzeniami;

- 1964 - ustawa o kształceniu powszechnym

determinanty pedagogiki specjalnej jako nauki:

• przedmiot badań - teoria i praktyka wychowania i kształcenia osób z odchyleniami od normy;

WHO - utworzenie międzynarodowej klasyfikacji uszkodzeń, niepełnosprawności i upośledzeń

- uszkodzenie (narządu, budowy narządu)

wrodzone i nabyte

trwałe i okresowe

ustabilizowane, progresywne i regresywne (okresowe)

całkowite i częściowe

uszkodzenie:

1. narządu zmysłu

2. narządu ruchu

3. narządów wewnętrznych

4. narządu mowy

5. czynności regulujących procesy psychiczne i zachowanie człowieka

- niepełnosprawność - zaburzenie sprawności

1. zmysłowa - sensoryczna

2. fizyczna (ruchowa - motoryczna)

3. fizyczna

4. fizyczna

5. psychiczna, w tym niepełnosprawność umysłowa (upośledzenie umysłowe) i zaburzenia (choroby) psychiczne

- upośledzenie - w kontekście społecznym

forma upośledzenia:

1. utrudnienie - realizacji ról społecznych przez niepełnosprawnego

2. ograniczenie - nie wszystkie role społeczne SA dostępne, a dostępne są niepełne

3. uniemożliwienie - brak możliwości realizacji ról społecznych

• budowa - bardzo rozbudowana dyscyplina wiedzy

subdyscypliny:

1. surdopedagogika - teoria i praktyka wychowania i kształcenia osób z wadą słuchu; (należy do pedagogiki rewalidacyjnej)

2. tyflopedagogika - teoria i praktyka wychowania i kształcenia osób z wadami wzroku; (należy do pedagogiki rewalidacyjnej)

3. oligofrenopedagogika - teoria i praktyka wychowania i kształcenia osób upośledzonych umysłowo; (należy do pedagogiki rewalidacyjnej)

4. pedagogika terapeutyczna (lecznicza) - opieka, terapia osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych ruchowo;

5. pedagogika resocjalizacyjna - resocjalizacja osób niedostosowanych społecznie

6. pedagogika korekcyjna (wyrównawcza) - stymulacja rozwoju osób z mikrozaburzeniami rozwojowymi;

7. praca socjalna

8. andragogika specjalna

9. logopedia (zdania podzielone)

• metody badawcze:

- ilościowe

- jakościowe

• aparatura pojęciowa - własna terminologia pojęć;

• funkcje:

- teoretyczna - diagnostyczna - stwierdza, jak jest w rzeczywistości i dokonuje zmian,

- praktyczna,

- prognostyczna - przewidująca,

- normatywna - ustala normy i cele rewalidacji i resocjalizacji,

- usługowa - przygotowuje do pracy z niepełnosprawnymi;

w2 (221004) - surdopedagogika;

jednostka z wadą słuchu jako podmiot oddziaływań wychowujących;

surdopedagogika - teoria i praktyka wychowania i kształcenia osób z wadami słuchu;

osoba z wadą słuchu:

• niesłysząca (głucha),

• niedosłysząca (słabo słysząca);

niedosłyszący - osoba , która przy pomocy aparatu słuchowego lub bez niego jest w stanie odbierać bodźce akustyczne drogą słuchową oraz nauczyć się mowy ustnej w sposób naturalny (poprzez naśladownictwo słyszanej mowy otoczenia);

głuchy - osoba, której wada słuchu jest tak znaczna, że nie pozwala przy obecnym stanie środków technicznych na odbiór bodźców akustycznych drogą słuchową oraz uniemożliwia nauczenie się mowy ustnej w sposób naturalny; może znać formę języka mówioną (sztucznie nauczony) lub w formie pisanej;

głuchy z resztkami słuchu - osoba, która mimo posiadanych resztek słuchu na ich podstawie nie jest w stanie nauczyć się mowy naturalnej;

ogłuchły - osoba, która utraciła słuch po opanowaniu mowy ustnej (po 5 roku życia);

głuchoniemy - osoba głucha, która nie zna formy mówionej i nie zna formy pisanej;

rodzaje głuchoty:

1. prelingwalna

2. perilingwalna

3. postlingwalna

wybrane klasyfikacje wady słuchu:

1. klasyfikacja audiometryczna:

- kryterium podziału - stopień ubytku słuchu (podaje się w decybelach dB);

- klasyfikacja audiometryczna wg J.R.Miller (1997)

Średni ubytek słuchu	określenie	Skutek
1) 20 - 40 dB	Lekkie uszkodzenie słuchu (lekki niedosłuch)	Bez aparatów słuchowych dzieci mają przede wszystkim problemy ze zrozumieniem mowy szeptanej; mowa dźwiękowa rozwija się w sposób mniej lub bardziej normalny;
2) 40 - 70 dB	Umiarkowane uszkodzenie słuchu (średni niedosłuch)	Bez aparatów słuchowych dzieci mają problem ze zrozumieniem języka potocznego przy normalnym natężeniu dźwięku gdy są oddalone od mówiącego o ponad 1 metr;
3) 70 - 100 dB	Ciężkie uszkodzenie słuchu (ciężki niedosłuch)	Bez aparatów słuchowych zrozumienie normalnie wypowiadanych słów nie jest możliwe;
4) 100 - 120 dB	Resztki słuchu	Nawet dzieci, które mają ubytek słuchu w tym przedziale wielkości rozporządzają z reguły resztkami słuchu, które mogą być wykorzystane do percepcji (odbioru) mowy;
5) >120 dB	Brak percepcji słuchowej, niesłyszenie, głuchota	Uszkodzenie słuchu jest tak ciężkie, że nawet z aparatami słuchowymi nie da się zrozumieć mowy;

- Polski Związek Głuchych - za granicę między głuchotą a niedosłuchem przyjął 70 dB, ale dzięki technice ta granica przesunęła się do 90-100 dB;

- aparat słuchowy pełni funkcję wzmacniającą tych komórek, które nie są uszkodzone;

- implant - pełni funkcję zastępczą tych komórek, które są uszkodzone;

2. klasyfikacja lokalizacyjna

- kryterium podziału - miejsce uszkodzenia słuchu;

- budowa ucha:

ucho zewnętrzne

ucho środkowe

ucho wewnętrzne

- typy uszkodzeń słuchu:

1. uszkodzenie typu przewodnictwa:

• zaburzony proces przewodzenia bodźców ze środowiska;

• przyczyny tkwią w uchu zewnętrznym i/lub środkowym;

• przyczyny: niewłaściwa budowa - wrodzona; zapalenie ucha; rozszczep podniebienia; przerost trzeciego migdała;

• maksymalny ubytek wynosi do 60 dB;

• zaburzenia ilościowe, dotyczące tonów niskich (rzadko występujących w mowie);

2. uszkodzenie typu odbiorczego (percepcyjnego):

• uszkodzenia ucha wewnętrznego (ślimak) i nerwu słuchowego;

• zaburzenia jakościowe, dotyczące tonów wysokich;

• dźwięki zawarte w mowie są odbierane jako zdeformowane; niemożność zrozumienia mowy;

1. uszkodzenie typu mieszanego:

• przyczyny mogą tkwić w każdej części ucha;

• nie wszystkie dźwięki są słyszalne, a słyszalne są niewyraźnie odbierane;

1. centralne zaburzenie słuchu:

• przyczyna tkwi w mózgu;

• zaburzenie odbiorcze - nerw słuchowy ulokowany blisko mózgu;

3. klasyfikacja etiologiczna:

Wada słuchu	Przyczyna - rodzaj czynnika etiologicznego	Czas zadziałania czynnika etiologicznego
1) dziedziczna (genetyczna)	Nieprawidłowy gen, aberracje chromosomów	Moment poczęcia; dominująca lub recesywna wada słuchu;
2) wrodzona	Czynnik egzogenny; Np. choroby matki (różyczka; choroby przewlekłe: cukrzyca, niewydolność nerek); używki; leki; urazy mechaniczne;	Okres płodowy
3) nabyta	Np.: uraz mechaniczny; choroby; wstrząs psychiczny; przewlekłe zapalenie ucha środkowego; leki;	Okres perinatalny (okołoporodowy); Okres postnatalny;

w3 (051104) - surdopedagogika;

potencjalne konsekwencje rozwojowe wynikające z uszkodzenia słuchu;

1. rozwój poznawczy

1. układ sygnałowy - bezpośredni kontakt z rzeczywistością, poznanie sensoryczne;

• luki poznawcze - brak dopływu bodźców słuchowych

• kompensacja sensoryczna - wypełnianie luk tzw. wyobrażeniami zastępczymi (surogatowi); wykorzystując inne zmysły;

2. układ sygnałowy - poznanie rozumowe opierające się na słowie;

• brak mowy ustnej lub zaburzenia w zakresie rozwoju językowego;

• nauka mowy na bazie pierwszego układu sygnałowego - terapia mowy;

• myślenie (konkretne -> formalne):

- przedłużony okres myślenia konkretnego;

- obrazowanie mowy;

• uwaga (mimowolna -> dowolna):

- dominacja mimowolnej (dzieci);

- dominacja wzrokowej;

- brak lub zaburzenia słuchowej;

• pamięć (mechaniczna -> logiczna):

- dominacja mechanicznej;

- dominacja wzrokowej, przestrzennej;

• spostrzeżenia:

- niepełne, ograniczone, nieadekwatne do rzeczywistości

2. rozwój intelektualny

stanowiska względem osób głuchych:

• zwolennicy twierdzenia, że może wystąpić opóźnienie w rozwoju intelektualnym osób głuchych; czynniki:

- endogenne - zapalenie opon mózgowych, zapalenie mózgu;

- egzogenne - zbyt późne wykrycie wady słuchu; zbyt późne rozpoczęcie rewalidacji; braki językowe;

Oleron - badania:

- najwyższe IQ - dzieci ze środowisk dwujęzycznych (migowy, mówiony);

- niższe IQ - dzieci ze środowisk wyłącznie z mową ustną;

- najniższe IQ - dzieci ze środowisk zaniedbanych pod względem językowym;

• zwolennicy twierdzenia, że nie można mówić o niższym rozwoju intelektualnym dzieci głuchych, ale o swoistości ich rozwoju umysłowego;

3. rozwój emocjonalno - społeczny:

• zaburzenia psychologiczne: emocjonalne, w zachowaniu, charakterologiczne;

• niższy poziom dojrzałości społecznej;

• przyczyny zaburzeń emocjonalnych:

- niewłaściwa postawa rodziców - odtrącenie, nadopiekuńczość, dydaktyzm;

- trudności w porozumiewaniu się na płaszczyźnie werbalnej (odbiór i nadawanie);

- cechy charakteryzujące osoby głuche:

• egocentryzm;

• impulsywność;

• sztywność zachowania;

• sugestywność;

• powierzchowna ocena innych;

- niezaspokojenie potrzeb;

4. rozwój motoryczny

uszkodzenie narządu równowagi wraz z zaburzeniem słuchu:

• trudności ze złożonymi czynnościami;

• trudności w zakresie: statyki i motoryki;

• rozwinięta sprawność manualna;

w4 (191104) - tyflopedagogika;

budowa narządu wzroku:

1. część anatomiczna:

• gałka oczna wraz z mięśniami + nerw wzrokowy + ośrodek wzorku w mózgu;

• elementy:

- spojówka;

- rogówka;

- tęczówka;

- źrenica;

- soczewka;

- ciałko szkliste;

- mięsień oka;

- twardówka;

- naczyniówka;

- siatkowa (komórki światłoczułe - czopki i pręciki);

2. część funkcjonalna:

1. część fizjologiczna - widzenie:

1. czynności motoryczne gałek ocznych:

• zadania:

- ukierunkowanie gałek ocznych na przedmiot i zatrzymanie na nim - fiksacja;

- skierowanie obu gałek ocznych na ten sam przedmiot - zbieżność;

- wodzenie wzrokiem za przedmiotem znajdującym się w ruchu;

• zaburzenia:

- zez - nie jest możliwa zbieżność; zjawisko dwojenia; zbieżny, rozbieżny; ku górze, ku dołowi;

- oczopląs - nie jest możliwa fiksacja;

2. czynności optyczne:

• układ optyczny oka:

- rogówka;

- soczewka;

- ciałko szkliste;

• oko miarowe - obraz na plamce żółtej siatkówki;

• wady refrakcji - załamywania się światła:

- krótkowzroczność - szkła rozpraszające;

- nadwzroczność - szkła skupiające;

- astygmatyzm - załamanie promieni w kilku płaszczyznach;

• zaćma - katarakta - zmętnienie soczewki;

• czynności wzrokowe:

• najważniejsza funkcja w procesie widzenia:

• zadanie - przekazanie obrazu z siatkówki do ośrodka wzroku w korze mózgowej za pomocą nerwu wzrokowego;

• czynności:

1. widzenie centralne - środkowe

- widzenie plamką żółtą siatkówki - widzenie czopkami;

- pozwala na oglądanie przedmiotów bardzo małych, fragmentów większych części; wyraźne;

- mierzy się ostrością wzroku - symbol V;

- zaburzenie w postaci ułamka np. 1/20, czyli 1/20 normy - 1/20 ostrości wzroku osoby dobrze widzącej;

2. widzenie obwodowe:

- pozwala na oglądanie bardzo dużych przedmiotów, przedmiotów w ruchu, zjawisk

- zaburzenia:

• koncentryczne ograniczenie pola widzenia

• widzenie połowiczne - wypada połowa obrazu;

• mroczki rozsiane;

• widzenie stereoskopowe - obuoczne

- pozwala widzieć przedmioty jako bryły, przestrzeń jako głębię;

- zaburzenia:

• u osób z zezem;

• u osób jednoocznych;

1. widzenie barw

- odróżnianie barw podstawowych, neutralnych, pochodnych;

- zaburzenia:

• całkowite - odcienie szarości;

• częściowe np. brak rozróżniania 2 kolorów, nie widzenie 1 barwy;

- zaburzeniu widzenia barw często towarzyszy zaburzenie widzenia centrycznego

1. widzenie zmierzchowe - nocne;

- widzenie przy słabym oświetleniu;

- za pośrednictwem pręcików;

- zaburzenia:

• kurza ślepota - ślepota zmierzchowa (zwyrodnienie barwnikowe siatkówki);

• zespół Uschera (wada słuchu + wada wzroku)

2. część psychologiczna - percepcja wzrokowa;

• zadanie - analiza i integracja informacji z siatkówki prowadząca do powstania w korze mózgowej świadomego wrażenia oglądanego przedmiotu;

kategorie osób z wadą wzroku:

1. niewidomi - ślepota całkowita, medyczna, czarna, zupełna;

• osoby nie tylko nie postrzegają przedmiotów, kształtów, ich zarysów, ale również pozbawione są poczucia światła;

• V=0;

• pole widzenia ograniczone do 20-30°;

• niewidomi z resztkami wzroku - szczątkowo widzący;

• V - od poczucia światła do 1/20 ostrości wzroku osoby prawidłowo widzącej;

• jasny punkt na ciemnym tle - do 2,5 m;

• system Braill'a do czytania i pisania;

• maksymalna stymulacja resztek słuchu;

3. niedowidzący - słabo widzący:

• V - od 1/20 do 5/20 ostrości wzroku osoby prawidłowo widzącej;

klasyfikacja wg Ossowskiego:

1. niewidomi: V=0;

2. ociemniali: utrata wzroku po 5 roku życia - V=0;

3. szczątkowo widzący: V od poczucia światłą do 1/20;

4. niedowidzący: V od 1/20 do 5/20;

5. słabo widzący: V od 5/20 do normy;

6. słabo widzący z zaburzeniami obuocznego widzenia z powodu jednego niedowidzącego, zezującego oka;

techniki funkcjonowania człowieka:

1. wzrokowa - funkcja nadrzędna;

2. wzrokowo-słuchowo-dotykowa - nadrzędna funkcja wzrokowa; funkcje słuchowe i dotykowe jako pomocnicze;

3. dotykowo-słuchowo-wzrokowa - dominująca funkcja dotykowa i słuchowa; funkcja pomocnicza to wzrokowa;

4. dotykowo-słuchowa - bezwzrokowa;

dobór techniki zależy od:

• stopnia uszkodzenia wzroku;

• warunków zewnętrznych;

choroby:

• jaskra dziecięca - powiększenie gałki ocznej; wzrost ciśnienia;

• jaskra dorosłych: prosta, przewlekłą, ostra;

• zanik nerwu wzrokowego;

• choroby powiek np. jęczmień;

• odwarstwianie siatkówki;

• siatkówczak - nowotwór;

grupy czynników wpływających na funkcjonowanie wzrokowe człowieka:

1. możliwości wzrokowe - stopień uszkodzenia narządu wzroku;

2. predyspozycje osobowościowe - nastawienie do wykorzystania resztek wzroku - motywacja

3. czynniki zewnętrzne:

• oświetlenie;

• barwa i kontrast;

• przestrzeń;

• czas;

działania modyfikacyjne:

1. szkła korekcyjne

2. motywowanie osoby (rozmowa bliskich, psychologa; zajęcia terapeutyczne);

3. czynniki zewnętrzne:

• oświetlenie;

- najbardziej wskazane - światło naturalne;

- światło sztuczne: centralne i punktowe (miejsca charakterystyczne, na ruchomym statywie, żaróki mleczne);

- natężenie regulowane (żaluzje, rolety);

- spacer - okulary, daszek, parasol;

- brak przedmiotów o właściwościach odblaskowych;

• barwa i kontrast;

- barwa jaskrawa, intensywna;

- kontrastowe zestawienie;

- kontrast dotyczy detali lub całych pomieszczeń;

• przestrzeń;

- ład i porządek;

- stałe umeblowanie;

- likwidowanie przedmiotów zbędnych i niebezpiecznych;

- nauka orientacji przestrzennej;

• czas;

- tyle czasu do obserwacji ile potrzeba;

w5 (031204) - tyflopedagogika;

psychospołeczne następstwa braku lub uszkodzenia analizatora wzroku. orientacja przestrzenna i lokomocja niewidomych;

1. rozwój poznawczy

1. układ sygnałowy - bezpośredni kontakt z rzeczywistością, poznanie sensoryczne;

• luki poznawcze - brak dopływu bodźców wzrokowych;

• kompensacja sensoryczna - wypełnianie luk tzw. wyobrażeniami zastępczymi (surogatowi); wykorzystując inne zmysły;

2. układ sygnałowy - poznanie rozumowe opierające się na słowie;

• język ukształtowany jak u widzących ale innymi drogami;

• treść pojęć inna lecz równorzędna w stosunku do pojęć widzących;

• niebezpieczeństwo bazowania (skupienia się ) tylko na drugim układzie sygnałowym w poznawaniu rzeczywistości - werbalizm - wybujałość fantazji, brak zgodności między danymi percepcyjnymi a sądami wygłaszanymi przez osobą niewidomą (nieproporcjonalność rozwoju mowy względem myślenia konkretno-obrazowego);

• konieczność zapewnienia harmonijnego rozwoju obu układów;

• myślenie (konkretne -> formalne):

- analogiczne do widzących;

- opóźnienia w zakresie myślenia konkretno-obrazowego;

- dobrze rozwinięte myślenie abstrakcyjne;

• uwaga (mimowolna -> dowolna):

- dowolna;

- dominacja słuchowa, dotykowa;

• pamięć (mechaniczna -> logiczna):

- logiczna;

- słaba pamięć wzrokowa, przestrzenna, motoryczna;

• spostrzeżenia:

- niepełne, ograniczone, często nieadekwatne do rzeczywistości

2. rozwój intelektualny

• gorzej wypadają jedynie w testach niewerbalnych;

• łatwiej zdawać je osobom ociemniałym - ślady pamięciowe przedmiotów;

3. rozwój emocjonalno - społeczny:

• zazwyczaj osoby niewidome charakteryzują się cechami:

- nadmierna pewność własnych sądów;

- brak zainteresowania losem innych;

- brak uspołecznienia;

- tendencja do nieufności, podejrzliwości;

- upór, przygnębienie, rezygnacja, depresja, poczucie niższej wartości;

• Różanecka - rozwój społeczny:

1. niewidomi z rozwojem intelektualnym w normie, którzy prezentują aktywną postawę - świadomość ograniczeń i możliwości;,

1. za wszelką ceną samowystarczalni;

2. uznanie pomocy widzących w pewnych sytuacjach;

2. niewidomi z rozwojem intelektualnym w normie, którzy prezentują postawę bierną (przyczyny: niewłaściwa postawa rodziców - nadopiekuńczość; inwalidztwo jako korzyść; niski poziom samodzielności)

3. niewidomi, którzy w skutek niedoczynności umysłowej lub zaburzeń nerwowych nie potrafią efektywnie rozporządzać własnym wysiłkiem

• przyczyny zaburzeń emocjonalnych:

- niewłaściwa postawa rodziców - odtrącenie, nadopiekuńczość, dydaktyzm;

- trudności w porozumiewaniu się na płaszczyźnie werbalnej (odbiór i nadawanie);

- cechy charakteryzujące osoby głuche:

• egocentryzm;

• impulsywność;

• sztywność zachowania;

• sugestywność;

• powierzchowna ocena innych;

- niezaspokojenie potrzeb;

4. rozwój fizyczny i motoryczny

• częste wady postawy - lordoza, skolioza, płaskostopie - ograniczenia ruchowe potęgowane przez rodziców;

• charakterystyczna sylwetka - inna stojąca, inna przy chodzeniu;

• charakterystyczny chód:

- krok z góry - koguci krok - związany z badaniem ukształtowania terenu;

- krok na palcach rozstawionych nóg - związany z badaniem rodzaju nawierzchni;

• ubóstwo ruchów - hipokineza;

• mniejsza sprawność fizyczna;

• najbardziej rozwinięte cechy motoryczne: wytrzymałość, siła, moc;

• najsłabiej rozwinięte cechy motoryczne: szybkość, zręczność;

• stereotypie ruchowe - rozładowanie nagromadzonej niewykorzystanej energii;

• orientacja w przestrzeni i samodzielne poruszanie się:

- orientacja w przestrzeni - określenie własnego położenia w przestrzeni oraz położenia innych przedmiotów względem własnego ciała:

• kierunkowa;

• w zakresie położenia;

- podstawę orientacji w przestrzeni stanowi autoorientacja (orientowanie się w schemacie ciała) - części ciała i płaszczyzny ciała, czynności manipulacyjne i lokomocyjne;

- orientacja w przestrzeni umożliwia samodzielną lokomocję;

- kompensacja w zakresie samodzielnej lokomocji i orientacji w przestrzeni:

• sensoryczna - poruszanie się dzięki innym zmysłom: dotyk; wrażenia kinestetyczne (suma wrażeń powstająca wskutek nacisku na stawy i mięśnie); słuch; węch;

• hipotetyczny zmysł przeszkód - nie u wszystkich (u doświadczonych); zlokalizowany w okolicy czoła i skroni (czasem policzków); ujawnia się w postaci lekkiego ucisku, gdy niewidomy napotka na swej drodze przedmiot będący w ruchu lub spoczynku w niewielkiej odległości od siebie; Grzegorzewska - 4 człony: zmysłowy (wrażenia słuchowo-dotykowe), intelektualny (analiza wrażeń), emocjonalny (strach), reakcje ruchowe;

- orientacja w przestrzeni zależy od:

• indywidualnych cech osobowości danej jednostki;

• typu układu nerwowego;

• stanu zdrowia;

• nastawienia rozpoznawczego - motywacja do rozpoznawania;

• koncentracji uwagi;

• samopoczucia;

• doświadczenia poznawczego;

• odporności emocjonalnej;

• ogólnego rozwoju jednostki;

• warunków atmosferyczno-zewnętrznych;

w6 (171204) - oligofrenopedagogika

oligofrenopedagogika - nauka szczegółowa pedagogiki specjalnej, zajmująca się teorią i praktyką wychowania i kształcenia osób z niepełnosprawnością intelektualną;

zaburzenie czynności umysłowych:

• czynności umysłowe w ujęciu ilościowym - IQ -> wiek umysłowy/wiek życia x 100;

• czynności umysłowe w ujęciu jakościowym - przebieg (rozwój) funkcji poznawczych;

ujęcie niepełnosprawności intelektualnej:

• medycyna:

- oligofrenia - upośledzenie umysłowe;

- niepełnosprawność intelektualna - defekt biologiczny, który powoduje trwałe zmiany w strukturze i funkcjach układu nerwowego;

• psychologia:

- niepełnosprawność intelektualna - nieprawidłowości w przebiegu rozwoju jednostki;

• socjologia:

- niepełnosprawność intelektualna - fakt społeczno-kulturowy;

• pedagogika:

- konsekwencje wynikające z niepełnosprawności intelektualnej wpływają na proces uczenia się;

klasyfikacje:

• psychologiczna - kryterium IQ - skala Wechslera:

- przeciętny rozwój intelektualny - 100-85

- dolna granica normy - 85-70

- niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim - 70-55

- niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym (głębszym) - 55-40

- niepełnosprawność intelektualna w stopniu znacznym (głębszym) - 40-25

- niepełnosprawność intelektualna w stopniu głębokim - 25

• pedagogiczna - kontrowersyjna - kryterium: stopień wyuczalności dziecka:

- dzieci niewychowalne;

- dzieci prawie niewychowalne;

- dzieci wychowalne, ale nie wyuczalne;

- dzieci wyuczalne (szkolne);

• psychiatryczna - konkretne zespoły kliniczne:

- zespół Downa - 120 cech typowych; najczęściej niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym;

- wodogłowie;

małogłowie;

grupy oligofrenii ze względu na etiologię:

1. oligofrenia pierwotna - uwarunkowana czynnikami endogennymi (genetycznymi):

przyczyny:

• mutacje genów - forma przekazu genów:

- autosomalna dominująca (1 rodzic - ½ dzieci) - nieprawidłowy gen dominujący w chromosomie autosomalnym; np. stwardnienie guzowate (guzy mózgu i innych narządów, grudki na twarzy w kształcie motyla);

- autosomalna recesywna (2 rodziców - wszystkie dzieci); np. bloki metaboliczne - nieprawidłowa przemiana materii:

• maszkaronizm - nieprawidłowa przemiana tłuszczy;

• fenyloketonuria - nieprawidłowa przemiana białka - uszkodzenie narządów;

• galaktozemia - nieprawidłowa przemiana węglowodanów - niedoczynność wątroby;

- recesywna sprzężona z płcią (matka nosiciel - syn chory) - chromosom X matki uaktywnia się wyizolowany; np. zespół Löwego (zespół oczno-mózgowo-nerkowy);

• aberracje chromosomów (chromosomopatie)

- ze względu na:

• liczbę;

• budowę;

- ze względu na rodzaj chormosomów:

• płciowych np.:

- zespół Tunera (kobiety - niskowzrost, brak miesiączki);

- zespół Klinefeltera (mężczyźni - niskowzrost, brak mutacji);

• autosomalnych np.:

- zespół Downa; przyczyny: trisomia (potrójność przy 23 parze), translokacja (przemieszczanie się części lub całego chromosomu 21. na inny), mozaika (niektóre komórki mają prawidłową inne nieprawidłową budowę chromosomów);

- zespół miauczącego kota;

2. oligofrenia wtórna - uwarunkowana czynnikami egzogennymi (wrodzonymi, nabytymi):

czynniki:

• fizyczne;

• chemiczne;

• mechaniczne;

• choroby zakaźne, pasożytnicze;

• oligofrenia - uwarunkowana czynnikami endogennymi i egzogennymi:

np.:

• małectwo (kretynizm);

- przyczyna - niedoczynność gruczołu tarczycowego;

- rodzaje:

• endemiczne - niedobór jodu w środowisku;

• sporadyczne - uwarunkowane w dwojaki sposób:

- czynnikami egzogennymi - uraz mechaniczny tarczycy;

- czynnikami endogennymi - nieprawidłowe geny;

• wodogłowie - hydrocefalia:

przyczyny:

- czynniki egzogenne;

- czynniki endogenne - nieprawidłowe geny;

• małogłowie - mikrocefalia:

przyczyny:

- czynniki egzogenne - uraz mechaniczny;

- czynniki endogenne - nieprawidłowe geny;

środowiskowa lub kulturowa niepełnosprawność intelektualna w stopnie lekkim (o charakterze odwracalnym) - 2 przyczyny:

• sytuacje dewiacji;

• sytuacje deficytu: uczuciowego, materialnego;

w7 (140105) - oligofrenopedagogika;

sytuacja psychospołeczna osób z niepełnosprawnością intelektualną;

charakterystyka osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim i głębszym:

1. rozwój poznawczy

1. układ sygnałowy - bezpośredni kontakt z rzeczywistością, poznanie sensoryczne;

• rozwój funkcji poznawczych zatrzymany na poziomie I układu sygmnałowego

• układ sygnałowy - poznanie rozumowe opierające się na słowie;

• zaburzony

• myślenie (konkretne -> abstrakcyjne: analiza, synteza, porównanie):

- zaburzenie dotyczące myślenia abstrakcyjnego;

- trudności w zakresie uogólniania - uogólnianie na podstawie cech przypadkowych a nie cech istotnych;

- trudności w zakresie abstrahowania;

- trudności w zakresie antycypacji - przewidywania skutków, następstw;

- inercja - bierność myślowa;

- schematyzm, konkretyzm;

• uwaga (mimowolna -> dowolna):

- mimowolna;

- chwiejna;

- rozproszona;

- słaba koncentracja uwagi;

• pamięć (mechaniczna -> logiczna):

- mechaniczna;

- przejawy pamięci logicznej - lekkie upośledzenie;

- krótkotrwałą;

- wolne tempo zapamiętywania;

- mała pojemność pamięci;

• spostrzeżenia:

- nieadekwatne;

- wolne tempo spostrzegania;

- często negatywne cechy spostrzegania wynikają z zaburzeń myślenia -> analizy, syntezy

• rozwój mowy

- lekka niepełnosprawność intelektualna:

• mowa ustna z zaburzeniami: wady artykulacyjne, ułamki zdań, dominacja rzeczowników i czasowników;

• szybkie uczenie się pamięciowe - mechaniczne;

• trudności w uzewnętrznianiu własnych myśli, zwłaszcza gdy treść wypowiedzi oderwana jest od kontekstu społecznego (bez problemu - tu i teraz);

• trudności w rozumieniu czyjejś wypowiedzi, zwłaszcza gdy brak kontaktu bezpośredniego z rozmówcą (przez telefon, magnetofon);

• uczenie się:

- wolne tempo;

- brak pomysłowości;

- brak inicjatywy w podejmowaniu działań;

- gubienie wątka w filmie, opowiadaniu;

- problem z uchwyceniem istoty;

- głębsza niepełnosprawność intelektualna:

• osoby komunikujące się werbalnie - zaburzenia mowy (artykulacyjne), zaburzenia patologiczne o podłożu psychotycznym:

- mutyzm;

- echolalia - automatyczne powtarzanie słów usłyszanych;

- palilalia (kurcz słowny) - uporczywe powtarzanie jednego słowa;

- logoklonia - uporczywe powtarzanie sylab zwłaszcza końcowych;

• osoby nie posługujące się mową ustną, ale mogące się jej nauczyć - ćwiczenia związane z terapiąmowy;

• osoby nie mówiące i nie mogące się nauczyć mowy ustnej - komunikacja alternatywna:

- system symboli Bliska

- system piktogramów

2. rozwój emocjonalno - społeczny:

• cechy charakterystyczne:

- sztywność poglądów, zachowań;;

- zwiększona podatność na sugestie;

- zwiększona zależność od innych, wynikająca z nieprawidłowych postaw otoczenia;

- różnice w reakcji na innych: wycofanie, wrogość;

- zaburzenia w zachowaniu - głębsza niepełnosprawność intelektualna:

• w zakładach zamkniętych: onanizowanie się, ssanie palca;

• autystyczne;

• behawioralne;

• manifestacje psychoz i nerwic (najczęściej objawy schizofrenii

- grupy osób ze względu na zaburzenia w zachowaniu:

• eretyczne - z przewagą pobudzenia;

• apatyczne - z przewagą hamowania;

- zaburzenia emocjonalne - trudnościw zakresie przeżywania uczuć wyższych;

3. rozwój fizyczny i motoryczny

• rozwój fizyczny:

- lekka niepełnosprawność intelektualna - wygląd zewnętrzny nie musi sugerować niepełnosprawności intelektualnej;

- głębsza niepełnosprawność intelektualna - np. zespół Downa - 120 cech typowych;

• rozwój motoryczny:

- motoryka mała - zaburzenia:

• dyspraksja - zaburzenia czynności praktycznych dłoni (niezbędne do wykonywania czynności samoobsługowych); brak umiejętności planowania ruchów oraz brak koordynacji między nimi;

• cechy dzieci:

- zaburzony schemat własnego ciała;

- słabe napięcie mięśniowe - brak wyczucia własnej dłoni;

- wielokrotne powtarzanie czynności celem ich opanowania wymagane;

- upór, nielubienie zmian;

- wymagane ćwiczenia praksi;

- motoryka globalna:

• hiperaktywność - nadpobudliwość psychoruchowa - zespół trwałej nieuwagi, niepokoju, rozpoczynający się w okresie wczesnego dzieciństwa;

- w sferze wegetatywnej (głębsza niepełnosprawność intelektualna) - zaburzenia snu, łaknienia; moczenie;

- w sferze motorycznej (lekka i głębsza niepełnosprawność intelektualna) - duża ilość chaotycznych, niecelowych ruchów, niepokój, chwiejność w spostrzeganiu, zaburzenia w koncentracji uwagi, możliwość zaburzenia mowy, trudności dydaktyczne, problemy wychowawcze;

- częściej u chłopców;

• oddziaływania wychowawcze np. modelowanie (opiekun jako model do naśladowania), metoda wzmocnień pozytywnych; ćwiczenia koncentracji uwagi; muzykoterapia;

• głębsza niepełnosprawność intelektualna - dodatkowe zaburzenia ruchowe:

- niedowłady i porażenia;

- zaburzenia napięcia mięśniowego: wzmożone (hiperkineza), obniżone (hipokineza);

- echopraksja - automatyczne powtarzanie ruchów, zachowań innych;

- bezład (niezborność) ruchowy;

- natręctwo ruchowe;

- stereotypie ruchowe np. nawykowe kiwanie się;

w8 (280105) - dziecko niepełnosprawne na tle integracyjnego systemu kształcenia i wychowania;

integracja - scalanie, łączenie części w całość, zmierzające do stanu pierwotnego;

synonimy:

• integracyjny system kształcenia i wychowania;

• integracja edukacyjna;

• edukacja integracyjna;

prekursor - prof. Aleksander Hulek; podział:

• integracja systemu kształcenia - maksymalne włączenie osób z odchyleniami od normy do zwykłych szkół, przy uwzględnieniu ich odrębnych potrzeb;

• integracja w przypadku osób w zakładach opiekuńczych - zapewnienie osobom jak najczęstszego kontaktu z zewnętrznym środowiskiem społecznym np. integracja sąsiedzka;

podział integracji ze względu na sposób realizacji:

• integracja indywidualna - jedna osoba z odchyleniami od normy włączana do środowiska społecznego (np. 1 osoba w klasie);

• integracja grupowa - grupa osób z niepełnosprawnością włączana do społeczeństwa osób sprawnych (np. klasa specjalna w szkole ogólnodostępnej; 3 osoby w klasie pełnosprawnych);

• integracja formalna (organizacyjna) - zapewnienie warunków pod względem organizacyjnym (miejsce pracy, zniesienie barier architektonicznych);

• integracja funkcjonalna (rzeczywista) - integracja rzeczywiście funkcjonuje:

- integracja organizacyjna;

- integracja psychologiczna - akceptacja, więź emocjonalna;

• integracja społeczna;

podział integracji ze względu na czas, w którym się dokonuje:

• przedszkolna

• szkolna

• zawodowa

• czasu wolnego;

• całkowita - np. szkolna + czasu wolnego;

• częściowa

rodzaje integracji szkolnej wg Grażyny Dryżałowskiej:

• szkolna celowo zorganizowana - integracja jawna:

formy:

- klasa integracyjna;

- szkoła integracyjna;

- przedszkole integracyjne;

- oddziały integracyjne w przedszkolach;

• integracja wymuszona - ukryta, pozorna: udział dziecka niepełnosprawnego w szkolnictwie powszechnym, w klasach ogólnodostępnych;

rodzaje integracji wg Bachmanna:

• integracja socjalna - wspólne uczenie się społecznych zachowań

• integracja poznawcza (intelektualna) - wymagania wobec ucznia, nauczyciela (kompetencje: poznawcze - wiedza merytoryczna, sprawnościowe - wiedza metodyczna, interakcyjne - nawiązywanie kontaktu; postawa i zaangażowanie - wspomaganie wszystkich uczniów), rodziców oraz kierownictwa szkoły i władz oświatowych;

trójwymiarowa teoria rozwoju Sterna - teoria konwergencji: podstawa integracji edukacyjnej:

1. czynniki wewnętrzne (genetyczne)

2. aktywność jednostki

3. czynniki zewnętrzne (środowiskowe)

wskazania dla kształcenia integracyjnego wynikające z trójwymiarowej teorii rozwoju:

1. indywidualizacja w podejściu do dziecka niepełnosprawnego;

2. aktywizowanie jednostki, motywowanie;

3. współpraca ze środowiskiem społecznym:

- dom rodzinny;

- środowisko lokalne;

- instytucje, placówki świadczące usługi;

czynniki od których zależy integracja:

• czynniki wewnętrzne - dziecko: dojrzałość szkolna (społeczna, intelektualna, emocjonalna, motoryczna);

• czynniki zewnętrzne - środowisko:

- warunki organizacyjne;

- nauczyciele;

- rówieśnicy;

- dom rodzinny - rodzice

integracja może być podwaliną segregacji!!!

14

http://members.lycos.co.uk/nonameuwb/

6-7 miesiąc

życia

6 rok życia

a

c

b

---