Kurs Form Pracy Dla Przybocznych

Uczestnicy

Kurs przybocznych harcerskich przeznaczony jest dla harcerzy, którzy ukończyli 13 rok życia i pragną pełnić lub pełnią funkcję w gromadzie, drużynie. Harcerze ci muszą prezentować dobrą postawę harcerską Podstawą kształcenia jest wiedza i umiejętności na poziomie tropicielki-wywiadowcy.

Oczywiście można przyjąć na kurs osobę młodszą spełniającą warunki postawy harcerskiej po złożonym przyrzeczeniu harcerskim.

Cele

Podstawowym celem-zadaniem kursu jest przygotowanie uczestników do pomocy drużynowemu w prowadzeniu gromady zuchowej, drużyny harcerskiej. Ze względu na młody wiek uczestników warsztatów nie został dokonany wyraźny podział na przybocznych zuchowych, harcerskich. Ogólnie wiadomo jest, że mało osób już na tym etapie wybiera czy będzie w przyszłości instruktorem zuchowym czy harcerskim. W trakcie warsztatów główny nacisk będzie położony na nauczenie nowych zabaw, gier, pląsów a nie na ściśle teoretyczną wiedzę choć i o niej uczestnicy dowiedzą się troszkę oraz otrzymają materiały. Najważniejszą rzeczą jest zachęcić do dobrego pełnienia funkcji i właściwej pomocy drużynowemu. Na większą ilość teorii przyjdzie czas na kursie drużynowych.

Dlatego celem jest, aby każdy absolwent kursu:

• posiadał minimalną wiedzę i umiejętności potrzebne do zorganizowania i prowadzenia krótkich zajęć szczególności:

• rozumiał polecenia drużynowego i umiał je wykonać,

• umiał poprowadzić pląs,

• umiał zorganizować krótką-małą grę,

• umiał zorganizować prostą zabawę,

• wiedział jak należy się zachować w czasie musztry,

• znał i umiał zachować się w stosunku do przełożonego i innych uczestników zbiórki,

• znał i rozumiał prawo zucha i prawo harcerskie,

• znał zasady i zwyczaje obowiązujące w ZHP związane z harcerskim zachowaniem się na zbiórkach w gromadzie zuchowej, zastępie harcerskim, drużynie,

Formy organizacyjne

Kurs będzie zorganizowany w formie warsztatów. Uczestnicy na zakończenie każdej zbiórki otrzymają opisy pląsów, zabaw i gier zrealizowanych. Również otrzymają materiały omawiające zwiad, rajd, grę terenową i budynkową, majsterkę, zabawę tematyczną, itp.

Zasady zaliczenia

Aby zaliczyć warsztaty trzeba będzie”

• Systematycznie uczestniczyć w zajęciach oraz

• Wykonać zadania międzyzbiórkowe

• Napisać jedną kartkę do kroniki

• Czynnie uczestniczyć w zbiórkach warsztatowych

• Przeprowadzić i przygotować jedną formę pracy

Konspekt zajęć warsztatów z podziałem na poszczególne zbiórki.

1. zbiórka

zajęcia	Cel (integracja uczestników, rola zastępowego, nauka pląsów i zabaw)	Czas 145 minut
Poznajemy się nawzajem	Integracja grupy kursowej.	30 minut
Gawęda	Kilka słów na temat wykorzystania	15 minut
Pląs i zabawa	Poznajemy coś nowego	5 minut
Zabawa	Integracja wszystkich uczestników kursu	10 minut
Podział kursantów na zastępy	Po bliższym zapoznaniu się kursantów podział na zastępy, aby usprawnić pracę. W mniejszych grupach lepiej się pracuje. Wybór zastępowych.	15 minut
Piosenka i pląs	Poznajemy coś nowego	10minut
Konkurs	Wprowadzenie elementu współzawodnictwa pomiędzy zastępy. Wyjaśnienie zasad konkursu.	10 minut
Zabawa	Integracja zastępów.	15 minut
Podsumowanie zbiórki	Ocena i uwagi dotyczące przeprowadzonych zajęć. Wprowadzenie zadania między zbiórkowego	15 minut
Zabawa	Integracja zastępów.	15 minut
Zakończenie	Na każdej zbiórce poszczególne osoby - środowiska prezentują jak jego - ich środowisko kończy zbiórkę	10 minut
	Zadanie międzyzbiórkowe
	Wymyślenie nazw zastępów, rozpoczęcie prowadzenia kronik zastępów i kroniki kursu przez wyznaczone osoby.

2. zbiórka

zajęcia	Cel (nauka tworzenia gier terenowych, praca z kompasem i szyframi, nauka pląsów i zabaw)	Czas 170 minut
Czas na podsumowanie zadania między zbiórkowego	Ocena realizacji zadania międzyzbiórkowego	30 minut
Gra terenowa	W czasie trwania gry zostaną popełnione specjalnie błędy. Zadaniem kursantów będzie wyłapać wszystkie te błędy.	90 minut
zabawa	Uczymy się czegoś nowego	10 minut
Podsumowanie gry	Ocena gry co zdaniem uczestników kursu było nie tak w czasie trwania gry. Jak powinna wyglądać poprawnie przeprowadzona taka gra terenowa.
Pląs i zabawa	Poznajemy coś nowego	15 minut
Podsumowanie zbiórki	Ocena i uwagi dotyczące przeprowadzonych zajęć. Wprowadzenie zadania między zbiórkowego	15 minut
Zakończenie	Na każdej zbiórce poszczególne osoby - środowiska prezentują jak jego - ich środowisko kończy zbiórkę	10 minut
	Zadanie międzyzbiórkowe
	Zadanie każdego kursanta będzie napisanie szczegółowego konspektu gry terenowej.

3-Zbiórka

zajęcia	Cel (poznanie zasad tworzenia zbiórki, co na zbiórce robi przyboczny, nauka nowych pląsów i zabaw)	Czas 155 minut
Czas na podsumowanie zadania między zbiórkowego	Ocena realizacji zadania międzyzbiórkowego	30 minut
zabawa	Uczymy się czegoś nowego	10 minut
Zasady dobrej zbiórki	W ramach tego tematu zajęć zostanie przeprowadzona najgorsza zbiórka w jakiej kursanci mieli przyjemność kiedykolwiek uczestniczyć. Ich zadanie będzie wyłapanie popełnionych przez mnie błędów.	40 minut
Pląs i zabawa	Poznajemy coś nowego	15 minut
Zasady dobrej zbiórki	Ustalenie poprzez rozmowę z kursantami jak powinna wyglądać poprawnie przeprowadzona zbiórka. Wypisanie tych zasad na dużym katronie. Każdy z kursantów otrzyma materiały tematyczne ze zbiórki.	25 minut
zabawa	Uczymy się czegoś nowego	10 minut
Podsumowanie zbiórki	Ocena i uwagi dotyczące przeprowadzonych zajęć. Wprowadzenie zadania między zbiórkowego	15 minut
Zakończenie	Na każdej zbiórce poszczególne osoby - środowiska prezentują jak jego - ich środowisko kończy zbiórkę	10 minut
	Zadanie międzyzbiórkowe
	Każdy z uczestników kursu będzie miał za zadanie napisanie kilku konspektów zbiórek na podane przeze mnie tematy

4-zbiórka

zajęcia	Cel (zapoznanie jak zorganizować wycieczkę, biwak, przygotować program, HBT - co on daje drużynowemu)	Czas 145 minut
Czas na podsumowanie zadania między zbiórkowego	Ocena realizacji zadania międzyzbiórkowego	30 minut
Pląs i zabawa	Poznajemy coś nowego	15 minut
Biwak / rajd / wycieczka	Przekazanie kursantom kilku ważnych informacji na temat sposobu organizowania ciekawych wyjazdów poza obręb zamieszkania. Czym należy się kierować wybierając miejsce na wyjazd itp. informacje.	20 minut
Zabawa - musztra	Uczymy się czegoś nowego czy wszyscy ją znają, co ona daje drużynowemu.	20 minut
Bieg harcerski	Po co robimy biegi harcerskie, w jakiej formie przeprowadzić taki bieg - będzie się można tego dowiedzieć na tych zajęciach. Każdy z kursantów będzie mógł opowiedzieć swój najlepiej zapamiętany bieg harcerski, jego zdaniem będzie wyłapanie błędy jakie popełnili organizatorzy.	25 minut
Piosenka i pląs	Poznajemy coś nowego	10minut
Podsumowanie zbiórki	Ocena i uwagi dotyczące przeprowadzonych zajęć. Wprowadzenie zadania między zbiórkowego	15 minut
Zakończenie	Na każdej zbiórce poszczególne osoby - środowiska prezentują jak jego - ich środowisko kończy zbiórkę	10 minut
	Zadanie międzyzbiórkowe
	Zadaniem każdego kursanta będzie napisanie konspektu wybranej przez siebie formy pracy z dzisiejszej zbiórki (konspekt ma być bardzo dokładny)

5- zbiórka

zajęcia	Cel (pokazanie po co harcerzom majsterka - zajęcia plastyczne, jak zachować się przy ogniu, obrzędy zwyczaje, nauka pląsów i zabaw)	Czas 145 minut
Czas na podsumowanie zadania między zbiórkowego	Ocena realizacji zadania międzyzbiórkowego	30 minut
Pląs i zabawa	Poznajemy coś nowego	15 minut
Zajęcia plastyczne/ majsterka	Pokazanie w jaki prosty sposób i przy wykorzystaniu niewielu materiałów można przeprowadzić bardzo ciekawe zajęcia w tracie trwania zbiórki.	45 minut
Ognisko/ kominek	Kiedy należy zorganizować ognisko a kiedy wystarczy tylko kominek - tego i podobnych informacji kursanci dowiedzą się na tych zajściach.	20 minut
Piosenka i pląs	Poznajemy coś nowego	10minut
Podsumowanie zbiórki	Ocena i uwagi dotyczące przeprowadzonych zajęć. Wprowadzenie zadania między zbiórkowego	15 minut
Zakończenie	Na każdej zbiórce poszczególne osoby - środowiska prezentują jak jego - ich środowisko kończy zbiórkę	10 minut

6- zbiórka

zajęcia	Cel (pokazanie jak można się bawić w czasie złej pogody, nauka pląsów i zabaw)	Czas 175 minut
Przywitanie	Dobre i złe zwyczaje w drużynach. Czy obrzędowość jest potrzebna.	15 minut
Zwiad	Jak i po co organizujemy zwiady	30 minut
Pląs i zabawa	Poznajemy coś nowego	15 minut
Gra budynkowa	W czasie trwania gry zostaną popełnione specjalnie błędy. Zadaniem kursantów będzie wyłapać wszystkie te błędy.	60 minut
Zabawa tematyczna	Uczymy się czegoś nowego. Co to jest zabawa tematyczna, przykłady.	30 minut
Podsumowanie zbiórki	Ocena i uwagi dotyczące przeprowadzonych zajęć.	15 minut
Zakończenie	Na każdej zbiórce poszczególne osoby - środowiska prezentują jak jego - ich środowisko kończy zbiórkę	10 minut

	Zadanie kończące kurs
	W grupach 2 osobowych kursanci będą mieli za zadanie przeprowadzić jedną z form pracy, która zostanie przeze mnie oceniona

System zastępowy w drużynie harcerzy

Robert Baden-Powell, stwierdził pewnego dnia - "Gdybym mógł wybierać miejsce, które chciałbym zajmować w ruchu, to chciałbym być zastępowym.".
Czy Wy też macie czasem takie marzenia?
Dlaczego?
Mam nadzieję, że nie dlatego że jest tam stosunkowo mało pracy, mało odpowiedzialności i w ogóle łatwizna...
Jeżeli chodzi o twórcę naszego ruchu, to takie podejście do sprawy wynikało zapewne z jego przekonania o ogromnym znaczeniu zastępu w metodzie skautowej. Roland E. Philips - brytyjski skautmistrz, którego zasługi w rozwoju skautingu są nie do przecenienia - stwierdził wręcz, iż "system zastępowy nie jest jedną z wielu metod organizowania pracy skautowej, lecz że jest on jedyną metodą".
Niestety - wydaje mi się, że nie wszyscy instruktorzy harcerscy podzielają ową fascynację...

Rola zastępu przez lata istnienia ZHP była różna. W latach przedwojennych zastępy działały raz lepiej, raz gorzej. Po wojnie, w czasach harcerstwa masowego, zastępy wielkości klasy szkolnej nie spełniały swych zadań wychowawczych. Na fali zmian w latach 80 zastępowi znów próbuje się przywrócić jego znaczenie i umieścić go w odpowiednim miejscu w systemie wychowania jakim jest Metoda Harcerska. Niewiele jest jednak takich paczek jak ta znana z "Czarnych Stóp"...
Obecnie "instytucja" zastępu przeżywa bardzo poważny kryzys.
Drużyny liczące 12-15 osób siłą rzeczy nie pracują systemem zastępowym, gdyż składają się wtedy tylko z dwóch zastępów, a współzawodnictwo w takim zespole rodzi wiele negatywnych napięć. Natomiast w drużynach licznych, skupiających 20-30 harcerzy (czy nawet większych - kilkudziesięcioosobowych) mimo, że pozornie nic nie stoi na przeszkodzie, też często nie istnieje samodzielna praca zastępu, a podział na nie istnieje tylko podczas zbiórek drużyny.

Jak jednak mogą istnieć zastępy gdy nie ma porządnych zastępowych? Osoby powoływane na tę funkcję często są w wieku 12-13 lat, wieku w którym właściwie przystępuje się do drużyny harcerskiej, pragnie gier i zabaw. Nie zna się tradycji, uczy dopiero harcerskiego stylu, rozumienia Prawa i Przyrzeczenia. Chłopiec czy dziewczyna stają się świadomi swej harcerskości i wynikających stąd zadań, swej roli w drużynie po około 2-3 latach od momentu złożenia Przyrzeczenia, czyli mniej więcej wtedy, gdy powoli zaczynają stawać się harcerzami starszymi.
Rzucanie na głęboką wodę ludzi zbyt młodych często nie służy na dobre im, a już na pewno nie wychodzi na dobre zastępowi jako całości.

Czy w takiej sytuacji system zastępowy ma jeszcze sens? Czy nie opłaca się pracować drużynami?
"Bez systemu zastępowego nie ma harcerstwa" - to kolejna z prawd głoszonych przez naszych harcerskich "klasyków". Czy zatem należy wyrzucić już do kosza i zapomnieć to, co o harcerstwie mówili i pisali? Zwłaszcza w sprawie zastępów?
Aby na to pytanie odpowiedzieć, trzeba dowiedzieć się, czy jest o co walczyć.

System małych grup, którego odmianą jest system zastępowy, uważany jest obecnie za jeden z najbardziej efektywnych i twórczych systemów pracy i nauki. Wykorzystują go firmy lub inne instytucje do tworzenia zespołów charakteryzujących się zgraniem, umiejętnością współpracy oraz dużą efektywnością działań. Sposób pracy w tym systemie polega na współpracy i współzawodniczeniu między grupami w celu osiągnięcia jak najlepszych wyników.
Przyjrzyjmy mu się dokładniej.
W grupie 7-8 osób występuje naturalna współpraca i podział ról między jej członkami. Taka wielkość zespołu daje przywódcy, którym jest zazwyczaj najbardziej doświadczony członek grupy, możliwość indywidualnego podejścia do każdego osobnika i możliwość wydobycia z niego oraz rozwój jego najlepszych cech, co powoduje zatarcie i marginalizowanie cech negatywnych, niepożądanych. Współzawodnictwo między kilkoma takimi grupami powoduje wzajemne zjednoczenie się i zaprzyjaźnienie członków jednego zespołu, co w efekcie prowadzi do wykształcenia charakterystycznego stylu pracy lub nawet spędzania wolnego czasu. Istnienie więzi nieformalnych redukuje także szansę wystąpienia zachowań egoistycznych poszczególnych członków zespołu. Wszystko to zwiększa efektywność działania grupy.
Takie cechy ludzi jak umiejętność pracy i nauki w grupie, odpowiedzialność za siebie i swój zespół, kreatywność i zaangażowanie są obecnie najbardziej pożądane przez rynek pracy.

Widać więc duże podobieństwa między tym elementem metody harcerskiej a metodami prac polecanymi przez socjologów czy psychologów społecznych i wykorzystywanymi w wielu prężnych firmach. Poza tym - dzieci w wieku harcerskim mają naturalną skłonność do łączenia się w 6-8 osobowe grupy. Dlaczegóż by więc nie wykorzystywać tego nadal w pracy harcerskiej?

Dobry zastęp składa się z grupy chłopców (czy dziewcząt), których może dzielić wiele - temperament, inteligencja, zamożność itp.
Wszystkie te różnice powodują wzajemne poznawanie się ludzi, a konieczność współpracy powoduje otwarcie się harcerzy na innych członków zastępu. Jedyną rzeczą, która nie powinna dzielić członków jednego zastępu jest ich wiek. Podobny poziom rozwoju chłopców (czy dziewcząt) jest konieczny do tego by mogli oni stanowić paczkę przyjaciół. Decyduje to o możliwości stworzenia ducha zastępu, który określa jego indywidualność, niepowtarzalność i charakter.
W przypadku zastępu, w którym są osoby w różnym wieku można zastosować wzorce znane z metody woodcrafu - indywidualna opieka starszego członka zastępu nad młodszym. Taki harcerz jest odpowiedzialny za pomoc młodszemu we wszystkich jego problemach, a także za wprowadzenie go w życie i obrzędy zastępu czy drużyny. Oczywiście nad wszystkim powinien czuwać bardziej dojrzały, doświadczony i świadomy wódz - zastępowy. Zastępowy, na którego z czystym sumieniem można nałożyć dużą odpowiedzialność za rozwój harcerzy.

System zastępowy stanowi szkielet, na którym oparta powinna być całość działalności programowej i organizacyjnej drużyny, a stworzona w Szarych Szeregach "ręka metody" (wykorzystywana teraz przez ZHP, zakłady pracy, inne organizacje) porównuje jego funkcję do tej, jaką w dłoni spełnia kciuk. Spróbujcie coś złapać, zawiązać czy przytrzymać bez tego przeciwstawnego palca, a zobaczycie, jakie to trudne!
Dobrze wykorzystywana metoda małych grup w harcerstwie jest, jak widać, nadal skuteczna i potrzebna, można powiedzieć iż jest "wiecznie młoda". To dzięki niej możemy stworzyć niepowtarzalną, prawdziwie harcerską i wspominaną przez następne lata atmosferę zwaną "duchem zastępu", to w niej - dzięki harcom i zabawom grupki przyjaciół - realizuje się taki element metody jak pośredniość.

Dlaczego jednak jej funkcjonowanie jest tak dalekie od ideału i nie przynosi zamierzonych skutków?
Sądzę, iż by uzdrowić system zastępowy a tym samym kondycję drużyn trzeba podnieść wiek kadry drużyn. Obecnie istnieje bardzo duża rotacja ludzi w harcerstwie - masa dzieci podczas swojego pobytu w organizacji nie ma szansy odczuć wychowawczego wpływu naszego ruchu. Jest tak ponieważ harcerze tak naprawdę dopiero w wieku 16 czy 17 lat stykają się "na poważnie" z ideą, zaczynają rozumieć rolę i zasady harcerstwa. W tym wieku są oni już drużynowymi i jedynie mogą próbować przekazywać swoją, nowo nabytą, wiedzę zastępowym. Często już nie ma nawet mowy o tym, żeby zastępowi zaczęli to w praktyce wykorzystywać. Ten stan rzeczy powoduje, iż - w moim odczuciu - harcerstwo jest obecnie organizacją, która tak naprawdę wychowuje tylko instruktorów, a młodsi harcerze są "materiałem szkoleniowym" dla zupełnie nieprzygotowanych przełożonych. Uczenie się na własnych błędach, tak słusznie forsowane przez Baden-Powella, przybiera tu monstrualne rozmiary.
Sądzę, że pierwszym i najskuteczniejszym na to lekarstwem, jest podniesienie wieku funkcyjnych w drużynie. Trzeba zacząć od podstaw, czyli od podniesienia wieku zastępowego. Uważam, że generalnie powinna to być to dopiero druga klasa gimnazjum. Taki wiek oraz możliwość prowadzenia zastępu 2-3 lata daje możliwość kształtowania harcerzy przez zastępowego, stworzenia prawdziwej paczki, charakteryzującej się pracą i działaniem zgodnym z metodyką, realizującej cele wychowawcze - czyli zastępu harcerskiego.
Innym błędem w dobieraniu zastępowych, oprócz wybierania zbyt młodych, jest mianowanie harcerza który jest za stary do bycia szeregowym w drużynie młodszej lub chłopaka będącego "chodzącą encyklopedią", nie będącego jednak w żadnym wypadku wodzem czy autorytetem dla chłopców.
Podobny do powyższego błąd popełniają także instruktorzy prowadzący kursy dla zastępowych - często są one prawdziwą kopalnią informacji (nawet fachowych) dla zastępowych, ale nie uczą wykorzystania w praktyce zdobytej wiedzy. Tworzą wrażenie, iż formy są celami. Po co uczyć alfabetu Morse'a czy znaków patrolowych, gdy nie będą one wykorzystywane na żadnej grze terenowej podczas zbiórki zastępu? Jak można robić zajęcia o obrzędowości w sali, w której nie ma nawet jednej dekoracji? Nie trzeba chyba wspominać, iż kurs taki powinien charakteryzować się niebanalnymi formami zajęć, gdyż wtedy staje wspaniałym źródłem pomysłów dla przyszłych zastępowych, rozwija wyobraźnię i dodaje odwagi do podjęcia pracy z własnym zastępem.
Ważne jest także, by kursy dla zastępowych uwzględniały specyfikę męską i żeńską obejmującą zwyczaje, obrzędy oraz potrzeby dzieci różnej płci.
Aby utrzymać harcerza w wieku 16 czy 17 lat na funkcji zastępowego trzeba dawać mu szansę rozwoju także w inny sposób. Tutaj duża rola stoi przed Zastępem Zastępowych. Ten najstarszy i najlepszy zastęp w drużynie musi charakteryzować się tymi samymi cechami co każdy inny zastęp - powinien być paczką kumpli, mieć własny charakter, obyczaje, zainteresowania. Z.Z. powinien być miejscem kształcącym zarówno osobowość zastępowych - bądź co bądź już (czy jeszcze) harcerzy starszych - jak i być naturalnym przedłużeniem kursu zastępowych - pomagać w rozwiązywaniu problemów w zastępach, planować pracę drużyny i wyrabiać odpowiedzialność za nią. Więź z drużyną oraz znajomość jej słabych i mocnych stron przez zastępowych jest ważna przy wybieraniu następcy.

Na zakończenie chciałbym dodać, iż jest to moja prywatna synteza tego, co o zastępach i małych grupach wiem z lektur, ale przede wszystkim z obserwacji i działania w dosyć dużym środowisku z dużego miasta, które od dawna mocno stawia na zastępy. W rozważaniach tych pominąłem w ogóle kwestię drużyn gimnazjalnych, gdyż uważam że zanim stworzy się podział na cztery grupy wiekowe (nie wdając się w dyskusję czy jest on potrzebny czy nie) należy stworzyć od nowa całościowy program dla nich. Największe różnice będą właśnie w metodyce drużyn młodszoharcerskich...

Ponieważ tekst ten powstał już dosyć dawno temu, a dopiero niedawno został rozwinięty i przekształcony w artykuł dla "Czuwaj", przeto nie ma w nim żadnych odnośników do poszczególnych pozycji książkowych, z których czerpałem dane czy niektóre sformułowania. Sądzę jednak, że większość wiedzy teoretycznej o istocie i roli systemu zastępowego można zaczerpnąć z książek zawartych w bibliografii. Wiele spraw opisanych jest tam ładniej i szczegółowiej. Poruszonych jest też wiele problemów, które w jednym artykule zmieścić się nie mogły. Jeżeli okaże się, że sprawy pracy z zastępami interesują czytelników "Czuwaj", to mogę pokusić się o opisanie znanych mi formy pracy drużyny czy szczepu, które mają na celu zaakcentowanie i wzmocnienie roli zastępów oraz ich wykorzystanie w praktyce. Bardzo chętnie poznam także i Wasze rozwiązania i pomysły dotyczące systemu zastępowego. Piszczcie do mnie na adres redakcji lub e-mailem na adres [e-mail] bibliografia: 1. Roland E. Philips, "System zastępowy"; 2. Robert Baden-Powell, "Wskazówki dla skautmistrzów"; 3. Ewa Grodecka, "O metodzie harcerskiej i jej stosowaniu"; 4. Marek Kamecki, "Stosowaniu metody harcerskiej w drużynie harcerzy"; 5. Tadeusz Wyrwalski, "Rozwój idei puszczańskiej w skautingu 1902-1939"; 6. Jerzy Szmagalski, "Przewodzenie małym grupom; działanie grupowe", Warszawa : CAK, 1998 7. Mancur Olson, "Public Goods and Free Rider Problem" [w:] R. Collins, Forms of the Sociological Traditions: Selected Readings, New York, Oxford: Oxford University Press, 1994

Zasady doboru form

1. Forma musi być zgodna z treścią, którą chcesz przekazać.
2. Forma powinna pomóc ci w podkreśleniu i uwydatnieniu treści, unikaj takich, które mogą przesłonić przekaz. Nadmiernie rozbudowane formy spychają treść na drugi plan.
3. Formy które dobierasz powinny być oryginalne.
4. Korzystaj również z nowych form, które przynosi rozwój techniki i nauki (np. wideo, komputer).
5. Każda forma powinna mieć swoje tempo, unikaj dłużyzn.
6. Wybrana przez ciebie forma powinna zapewniać przeplatanie się różnych elementów, np. słuchanie i mówienie, oglądanie i pokazywanie. W miarę możliwości postaraj się, aby zawierała ona elementy statyczne i dynamiczne.
7. Wybrana forma powinna dać ci możliwość stopniowania napięcia i wprowadzenia punktu kulminacyjnego zabawy (zbiórki).
8. W doborze form wykorzystaj inspirujące cię wydarzenia, mogą być to na przykład informacje przekazane przez mas media, literatura i poezja, kroniki, filmy, muzyka oraz własne obserwacje.
9. Wykorzystuj rekwizyty, staraj się, aby wśród nich znalazły się rzeczy autentyczne, np. zdjęcia, nagrane wypowiedzi, wypożyczone stroje lub eksponaty oraz elementy wykonane przez ciebie (plansze, skrypty, listy itp.). Jeżeli jest to potrzebne, do formy dobierz odpowiedni podkład dźwiękowy oraz światło.
10. Jeżeli chcesz zapoznać harcerzy z wiedzą specjalistyczną lub ciekawym tematem, zapraszaj fachowców. Pamiętaj, aby zawsze powiedzieć, czego od nich oczekujesz oraz ustalić z nimi dokładnie temat i przebieg spotkania.
11. Dobierając formy na kurs pamiętaj, że powinny one: ukazywać możliwie dużo różnorodnych form, być inspiracją dla uczestników do ich pracy w drużynie, łączyć zajęcia na świeżym powietrzu i w budynku.

Formy pracy w zastępie

wycieczki i wędrówki, kominki, biegi harcerskie, gry terenowe, sport, służba, akcja zarobkowa, uczestnictwo w imprezach, biwaki, obchody świąt, zabawa urządzeniami technicznymi, zdobywanie stopni i sprawności (samokształcenie), pokazy zastępu na zewnątrz (imprezy dla drużyny, dla szkoły, itp.), nauka, wyjścia do teatru, kina, na wystawy, zbiórki z innymi zastępami itp.

Formy przekazywania wiedzy na zbiórce

Przekaz poprzez: radio (CB), telefon (polowy lub konwencjonalny), komputer, nagraną kasetę magnetofonową lub magnetowidową, informatora (oczywiście podstawionego), grę ruchową, grę terenową, gawędę, skrypt, bieg harcerski, formy sceniczno-teatralne (scenka, pantomima itp.), szukanie w książkach, opowiadanie z ukrytym podtekstem, rekwizyty, szyfrogram, rebus, krzyżówkę, listy, rysunki i plansze, puzzle, rozsypankę, fotografie, gry planszowe, poprawianie błędów, domino oraz wszystkie inne łamigłówki i w ogóle wszystko, co wam przyjdzie do głowy. Nie obawiajcie się szalonych pomysłów. Realizujcie je w pierwszej kolejności. Polecam książkę Grzegorza Całka pt. "Zamiast wykładów". Dostępna jest w sklepie harcerskim na ul. Konopnickiej 6. Kosztuje 1 złotego i 30 groszy.

Co robić z zastępem na zbiórkach?

Przede wszystkim to, czym zastęp się interesuje. Zbiórka ma być po pierwsze dobrą zabawą we wspaniałej, harcerskiej atmosferze, poprzez którą harcerze nabierają harcerskiego wyrobienia i zdobywają wiedzę. Niech każda wasza zbiórka zawiera fabułę, która pomoże wam w ukazaniu harcerzom celu zbiórki i połączeniu wszystkich jej elementów w logiczny ciąg. Podstawowym warunkiem, jaki musicie spełnić, aby frekwencja na zbiórkach była wysoka, jest to, aby były one ciekawe. W ten i tylko w ten sposób możecie doprowadzić do tego, aby ludzie na zbiórki przychodzili. Zacznijcie już teraz. Jeśli dopiero w połowie roku zorientujecie się, że na wasze zbiórki przychodzi 30% zastępu i zaczniecie przygotowywać lepsze, efekty nie będą natychmiastowe. Mimo iż na przygotowanie zbiórki poświęcicie cały dzień, i tak przyjdą na nie 2 - 3 osoby, pamiętając o jakości poprzednich. Na efekty musielibyście wtedy czekać przynajmniej 2 miesiące.

Przeprowadzajcie wiele gier terenowych i harców (istnieje bogata literatura), które wykorzystywałyby umiejętności podchodzenia, maskowania, planowania strategii, wprowadzały współzawodnictwo, i które dawałyby duże możliwości rozwoju akcji. To naprawdę "jara" chłopców i zgrywa cały zastęp.

Duch zastępu

Jak wprowadzić w zastępie odpowiednią atmosferę ? Przede wszystkim poprzez dobry przykład pogody ducha ze strony zastępowego i innych starszych członków zastępu. Starajcie się działać tak, aby ludzie słysząc nazwę waszego zastępu, wyobrażali sobie grupę ludzi niepodobną do żadnej innej. Możecie to osiągnąć poprzez przygotowywanie ciekawych zbiórek (w każdej powinno być coś super, choć jeden element, który naprawdę odróżniałby ją od zwykłych, koleżeńskich spotkań). Poza tym pomoże wam w tym posiadanie proporca zastępu, apteczki, oraz innego przydatnego sprzętu (np. biblioteczki zastępu), a także prowadzenie kroniki, stosowanie znaczków zastępu (na mundurach i sprzęcie), posiadanie własnego szyfru, piosenki obrzędowej, okrzyku, przysięgi składanej za zaangażowanie w pracę zastępu i innych obrzędów (np. obrzędowe rozpoczęcie i zakończenie zbiórek, przyjęcie zuchów, tradycyjne funkcje w zastępie), obchodzenie rocznic i urodzin członków zastępu, służba prowadzona przez zastęp, posiadane trofea, rywalizacja i system nagród i kar w zastępie i indywidualne znaki graficzne harcerzy stosowane ze znakami patrolowymi w grach terenowych.

Czego uczyć zastęp ?

Techniki harcerskie:

• samarytanka: reanimacja (praktyka), wypadki drogowe, utonięcia, pozycja bezpieczna, porażenie prądem, zastosowanie leków, skład apteczki, ukąszenie przez żmiję, użądlenie przez pszczołę, złamania, krwotoki, poparzenia (termiczne i chemiczne), odmrożenia, padaczka, wstrząs mózgu, udar słoneczny, omdlenie, utrata przytomności, robienie noszy, zasady transportowania, kolejność postępowania, opatrunki (dłoń, ucho, oko, bark, czepiec Hipokratesa, łokieć - kolano, przedramię - łydka, palce u rąk);

• terenoznawstwo: znaki topograficzne, orientowanie mapy, znajomość jej oznaczeń, umiejętność korzystania z mapy, wyznaczanie azymutu punktu, wyznaczanie punktu o wskazanym azymucie, pomiar szerokości rzeki dwoma sposobami, pomiar wysokości drzewa, wyznaczanie kierunków świata bez kompasu i busoli (w terenie siedmioma, w mieście dwoma sposobami);

• sygnalizacja: alfabet morsa (szyfrowanie, nadawanie chorągiewkami, światłem, dźwiękiem), alfabet semaforowy, znaki patrolowe (rozszerzone), szyfry (czekoladka, typ gaderypoluki, ułamkowy, szyfr zastępu), umiejętność posługiwania się CB radio i telefonem polowym, znajomość znaków ręką w marszu (podchodzenie w grupie);

• historia: sylwetka B-P, jak i dlaczego powstał scouting, jak powstało harcerstwo w Polsce, krótka przedwojenna historia harcerstwa i scoutingu, struktura i kryptonimy Szarych Szeregów, mały sabotaż, akcje dywersyjne, batalion "Parasol", dowódcy Szarych Szeregów, Powstanie Warszawskie, powojenne losy harcerstwa, obecny kształt harcerstwa i scoutingu (inne organizacje harcerskie w Polsce);

• obozownictwo: kuchnie polowe, rolowanie koca, układanie i maskowanie ogniska, ekwipunek i pakowanie plecaka, rozbijanie i zwijanie namiotów, inżynieria pionierkowa, maskowanie się i podchodzenie, wartowanie, zabezpieczanie ciała na wycieczkę, budowa szałasu, wiązanie i wykorzystywanie węzłów;

• pozostałe: oznaczenia funkcji w ZHP, oznaczenia stopni harcerskich, oznaczenia stopni instruktorskich, rodowód i symbolika krzyża harcerskiego, rodowód i symbolika lilijki skautowej i harcerskiej (ew. koniczynki skautek), prawo i przyrzeczenie harcerskie, przyrodoznawstwo, musztra.

Zainteresowania: fotografia, modelarstwo, puszczaństwo, informatyka, sport (rower, piłka nożna, lekkoatletyka), turystyka, wiedza o świecie (polityka, etnografia, geografia, historia, fizyka, chemia, biologia), literatura, teatr, malarstwo, kino, spotkania towarzyskie (gra, restauracja, mini golf, basen, urodziny, imieniny, wigilia itp.), religia, ekologia, muzyka (koncerty, nauka piosenek, gra na instrumentach), zajęcia interpersonalne, dyskusje.

Akcja zarobkowa: sprzedaż obnośna, kolportaż prasy, sprzedaż podręczników, usługi (doręczycielstwo, przepisywanie na maszynie, sprzedaż wysyłkowa, sprzedaż koszulek z nadrukami, działalność wydawnicza dla szczepu), roznoszenie ulotek.

Zasady doboru form

Podstawą zbiórki jest treść. Jednak z zasady pośredniości metody harcerskiej wynika między innymi to, że aby przekazać treść, musimy dobrać do niej odpowiednią formę. Oto zasady, które przy tym doborze powinno się stosować:

1. Forma musi być zgodna z treścią, którą chcesz przekazać. Absurdem i śmiesznością byłaby na przykład nauka samarytanki przy kominku albo ćwiczenie terenoznawstwa poprzez czytanie książki. Dla przykładu odpowiednią formą jest gra terenowa przeprowadzona dla ćwiczenia znaków patrolowych. Pomoże ona uczestnikom zbiórki lepiej zapamiętać jej treść.

2. Forma powinna pomóc Ci w podkreśleniu i uwydatnieniu treści, unikaj form takich, które mogłyby przesłonić przekaz. Nadmiernie rozbudowane formy spychają treść na drugi plan. Dzieje się tak, gdy forma jest bardzo atrakcyjna, lecz sam moment przekazu treści jest nieciekawy. Uczestnicy zbiórki nie zapamiętają tego, co w niej najważniejsze (wiadomości, przekazu ideowego), lecz to, co najciekawsze. Wynika z tego, że najważniejszy moment zbiórki powinien być zarazem najciekawszym. Należy pamiętać, że najważniejsza jest treść. Nie ma również sensu robić dwugodzinnej gry terenowej, by pokazać jak bandażować kolano. To strata czasu. Taką grę albo należało by skrócić, albo zwiększyć dawkę treści (wiedzy samarytańskiej).

3. Formy, które wybierasz powinny być oryginalne. Zachęcą one harcerzy do regularnego chodzenia na zbiorki (zwykła ciekawość), wywołają miłą atmosferę, pomogą zapamiętać treść. Wreszcie są rozwijające dla samego ich autora.

4. Korzystaj również z nowych form, które przynosi rozwój techniki i nauki (kamera, magnetowid, komputer). Daje to zwiększone możliwości dydaktyczne (służy przyswajaniu wiedzy) oraz wpływa na atrakcyjność zbiórki (patrz punkt 3.).

5. Każda forma powinna mieć swoje tempo, unikaj dłużyzn. Wpływają one negatywnie na odbiór treści, nudzą, czyli zniechęcają, uczestników.

6. Wybrana przez Ciebie forma powinna zapewniać przeplatanie się różnych elementów aktywności (np. słuchanie i mówienie, oglądanie i pokazywanie, zajęcia na dworze i w budynku), w miarę możliwości postaraj się, aby zawierała ona elementy statyczne i dynamiczne. Zapobiega to znudzeniu i rozpraszaniu się uczestników. Jeśli zastęp przeszkadza Ci podczas jakichkolwiek zajęć statycznych, oznacza to, że nie wyszalał się dość w formie dynamicznej, która zawsze powinna poprzedzać dłuższą formę statyczną.

7. Wybrana forma powinna dać Ci możliwość stopniowania napięcia i wprowadzenia elementu kulminacyjnego zabawy. Alfred Hitchcock powiedział, że "film powinien zaczynać się wybuchem wulkanu, a dalej napięcie powinno stale rosnąć". Jeśli nawet jest to lekka przesada, to jego stwierdzenie świetnie obrazuje na czym polega stopniowanie napięcia w filmie. Zbiórka powinna wyglądać podobnie. Musi kończyć się w punkcie kulminacyjnym, gdy napięcie jest najwyższe, nie należy przeciągać zbiórki tak, by napięcie spadło. Jeżeli przerwie się zabawę w najciekawszym jej momencie, pozostawiając pewną dawkę niedosytu, harcerze chętnie przyjdą na następną zbiórkę.

8. W doborze form wykorzystaj inspirujące Cię wydarzenia, mogą być to na przykład informacje przekazywane przez mass media, literatura, kroniki, filmy, muzyka oraz własne obserwacje. Jeśli robisz zbiórkę o tym, co Ciebie interesuje, z natury rzeczy będzie ona ciekawsza niż ta, której temat jest narzucony. Nie wolno Ci jednak przy tym zapomnieć o zainteresowaniach innych - to, co pasjonuje Ciebie może w ogóle nie obchodzić innych, a przecież to właśnie dla nich jest zbiórka. Dostosuj ją więc do zainteresowań harcerzy. To bardzo ważne, aby ich "podjarać". To samo dotyczy formy. Forma interesująca Ciebie, będzie przez Ciebie przeprowadzona ciekawiej od innych. Postaraj się, by zainteresowała uczestników zbiórki. Stosowanie tej zasady wpływa też na aktualność zbiórki, a przez to na jej ciekawość. Unikaj skostnienia formy.

9. Wykorzystuj rekwizyty, staraj się, aby wśród nich znalazły się rzeczy autentyczne (np. zdjęcia, nagrane wypowiedzi, wypożyczone stroje lub eksponaty) oraz elementy wykonane przez Ciebie (plansze, skrypty, listy itp.). Jeżeli jest to potrzebne, do form dobierz odpowiedni podkład dźwiękowy i światło. Wszystko to buduje atrakcyjność zbiórki, jej niepowtarzalność. Pamiętaj o estetyce rekwizytów. Nikt nie akceptuje rzeczy brzydkich (choćby podświadomie).

10. Jeżeli chcesz zapoznać uczestników zbiórki z wiedzą specjalistyczną lub ciekawym tematem, zapraszaj fachowców, pamiętaj, aby zawsze powiedzieć, czego od nich oczekujesz oraz ustalić z nimi dokładnie temat i przebieg spotkania. Ich obecność podwyższa wiarygodność przekazywanej wiedzy, wpływa na jej atrakcyjność oraz atrakcyjność i oryginalność zbiórki, a tym samym na to, ile z wiedzy przekazanej na zbiórce zrozumieją i zapamiętają uczestnicy.

Duch zastępu

Duch zastępu odróżnia zastęp od innych zastępów i tak jego funkcja jawi się od zewnątrz. Zastanawiając się jednak dłużej, można dojść do wniosku, że tak naprawdę służy on integracji zastępu, poczuciu wspólnoty jego członków, a w rezultacie bardziej harcerskiej, zgodnej z Prawem Harcerskim atmosferze zastępu. To naturalne, że spełnianie przez grupę ludzi pewnych wspólnych dla nich obrzędów, posiadanie wspólnych przyzwyczajeń i kultywowanie tych samych form, które odróżniają ich od innych oraz dążenie do jednego celu wytwarza poczucie wspólnoty. Na to, aby w zastępie zapanowała odpowiednia atmosfera, trzeba nieco czasu, jeśli jest on nowy. Aby czas ten skrócić, należy wyzyskać do tworzenia obrzędowości i w ogóle ducha zastępu to, co już łączy harcerzy (np. wspólne zainteresowania, miejsce zamieszkania, typ charakteru).

Przy tworzeniu obrzędowości niezbędna jest wyobraźnia i często oderwane od rzeczywistości pomysły, lecz nie przeszkadza to w podaniu pewnych od dawna znanych środków, które tworzą atmosferę zastępu. Jak wprowadzić w zastępie odpowiednią atmosferę ? Przede wszystkim poprzez dobry przykład pogody ducha ze strony zastępowego i innych starszych członków zastępu. Starajcie się działać tak, aby ludzie słysząc nazwę waszego zastępu, wyobrażali sobie grupę ludzi niepodobną do żadnej innej.
Możecie to osiągnąć poprzez przygotowywanie ciekawych zbiórek (w każdej powinno być coś super, choć jeden element, który naprawdę odróżniałby ją od zwykłych, koleżeńskich spotkań), czyli nastrój. Poza tym pomoże wam w tym posiadanie proporca zastępu, apteczki oraz innego przydatnego sprzętu (np. biblioteczki zastępu), a także prowadzenie kroniki, stosowanie znaczków zastępu (na mundurach i sprzęcie), posiadanie własnego szyfru, piosenki obrzędowej, okrzyku, przysięgi składanej za zaangażowanie w pracę zastępu i innych obrzędów (np. obrzędowe rozpoczęcie i zakończenie zbiórek, przyjęcie zuchów, tradycyjne funkcje w zastępie), służba prowadzona przez zastęp, posiadane trofea, rywalizacja i system nagród i kar w zastępie i indywidualne znaki graficzne harcerzy stosowane ze znakami patrolowymi w grach terenowych, legenda zastępu, wspólne spotkania towarzyskie (kino, obchodzenie rocznic i urodzin członków zastępu). Trzeba, by harcerze czuli, i by to przeświadczenie ich nie opuszczało, że ich zastęp jest wyjątkowy, najlepszy, by byli dumni, że są jego członkami. Należy pamiętać, że forma, jaką nadamy obrzędowości zastępu ma wynikać z celów, do jakich dążymy.

Stąd:

• forma obrzędowości musi być zgodna z ideą harcerską i nieść w sobie system wartość i (np. rycerze - rycerskość, nimfy - kontakt z przyrodą, a nie MPO, czy ogórki) oraz być oparta o rzeczywistość (należy wiedzieć coś o Wikingach, jeśli chce się mieć zastęp o tej nazwie).

• Obrzędowość musi być zgodna z zainteresowaniami harcerzy (nie pasuje np. obrzędowość polityków), być zrozumiała i przejrzysta, nie zaś filozoficzna ani nawet poetycka.

• Obrzędowość powinna stwarzać możliwości budowania na jej podstawie gier i zabaw, musi więc mieć realny i faktyczny charakter.

Ubranie zbiórki w fabułę stwarza wrażenie harcerskiej przygody. Wszystkie obrzędy zastępu powinny wynikać z jego nazwy. Obrzędowość to tradycja, jej elementy nie mogą jej ośmieszać. Obrzędy muszą być dostosowane do rocznego rytmu pracy zastępu, muszą wynikać z założeń oraz urzeczywistniać cele wychowawcze. Pamiętaj o zgodności z wiedzą źródłową.

Program pracy zastępu

Zastępowy tworzy program pracy zastępu, aby jak najefektywniej wykorzystać czas, jaki podczas roku został mu dany na pracę z zastępem. Jedynie na początku roku można zaplanować, ile zbiórek poświęcić na każdą z technik harcerskich, ile na historię, ile na wycieczki, inne imprezy, powtórzenia przed rajdami, wyjścia do kina itd. Można wtedy zaplanować wszystkie niekonwencjonalne, okolicznościowe, związane z różnymi śródrocznymi wydarzeniami zbiórki. Poza tym program pracy to nie tylko planowanie zbiórek. Na początku każdy zastępowy powinien napisać ogólną charakterystykę swojego zastępu, uwzględniającą informacje o jego członkach. Informacje te powinny zawierać ich wiek, posiadane stopnie, środowisko, z którego pochodzą, cechy charakteru, stosunki koleżeńskie panujące w zastępie, zrozumienie idei harcerskiej (Prawa i Przyrzeczenia) przez harcerzy, opis mocnych i słabych stron zastępu, opis kwatermistrzostwa zastępu. Kiedy już uświadomimy sobie (temu służy charakterystyka), na czym stoimy, musimy wyznaczyć sobie cele pracy, czyli napisać założenia. Opisujemy w nich, na czym się skupimy podczas rocznej pracy, jakie słabe strony zastępu musimy poprawić, jakie cele chcemy osiągnąć (wiedzowe, dotyczące pracy nad charakterami członków zastępu, nad ogólnym charakterem zastępu, nad obrzędowością), jakim chcemy mieć nasz zastęp pod koniec roku, jakie nadzwyczajne zadania chcemy podjąć, czy planujemy zbiórki z innymi zastępami, jakie planujemy spotkania towarzyskie (tu trzeba pamiętać, aby nie narzucać ich harcerzom, lecz starać się stworzyć wrażenie, że inicjatywa wyszła od nich). Kiedy założenia są gotowe, możemy zabrać się za przygotowanie zbiórek. Trzeba pamiętać, że wiedza na nich zdobyta powinna pozwolić harcerzom na zdobycie stopni, plakietki hufca, odznaki szczepu, półokrąglaka, chusty. Trzeba pamiętać o przygotowaniu zastępu do rajdu na najlepszy zastęp szczepu i ewentualnie rajdu Orlim Szlakiem oraz do obozu w ogóle. Zastępowy musi czuwać nad kształtowaniem swego następcy, przekazując mu nie tylko wiedzę (techniczną, metodyczną i organizacyjną), lecz powierzając mu część odpowiedzialności, przez co wyrabia on swój autorytet i zdobywa doświadczenie metodyczne i organizacyjne. Oczywiście trudno osiągnąć to wszystko naraz. Jednak wybierając treść zbiórek, trzeba dowiedzieć się, jakie wymagania na stopnie harcerze mają już zaliczone, a do których brakuje im jeszcze wiedzy. Trzeba pomyśleć o sprawnościach, przejrzeć wymagania na plakietkę hufca, półokrąglak, odznakę szczepu. Kiedy znamy już dokładnie zakres materiału, wypisujemy konkretnie, czego należy harcerzy nauczyć (np. samarytanka: reanimacja, bandażowanie... itd.). Dzielimy materiał na poszczególne zbiórki, wiedząc, że mamy do dyspozycji około 30 terminów w roku. Planujemy, że na samarytankę poświęcimy np. 5 zbiórek, na terenoznawstwo 4 itd. Rozpisujemy, czego nauczymy na każdej zbiórce. Zbiórki układamy w cykle tematyczne, a każdy z nich kończymy zbiórką powtórzeniową. Mamy więc ogólny plan. Napisanie tego planu nie powinno trwać dłużej niż trzy godziny. Tworząc plan szczegółowy, nie musimy pisać go od razu na cały rok. Najlepiej programować cyklami, unikniemy wtedy wyzucia z pomysłów (jak wymyśleć na raz 30 zbiórek ?), lecz będziemy mieli plan na około dwa miesiące. Możemy wtedy uwzględniać aktualnie zachodzące w zastępie zmiany. Opis każdej zbiórki powinien zawierać opis jej tematu, fabuły i dekoracji, miejsca, gdzie odbywa się zbiórka, wyszczególnienie rekwizytów, opis realizacji wymagań na stopnie i przebiegu zbiórki (najlepiej z podziałem na punkty; każdy punkt powinien mieć określony czas trwania). Wymyślenie jednej zbiorki nie powinno trwać dłużej niż 40 minut. Stąd wymyślenie jednego cyklu to około pięciu godzin. Należy tylko życzyć powodzenia w jego realizacji, a do tego celu niezbędny jest jeszcze jeden element: ciekawe, dobrze dobrane i zawczasu przygotowane rekwizyty

Zapamiętaj: charakterystyka, założenia, wyznaczenie materiału do opanowania, podział na zbiórki, pisanie planu szczegółowego, rekwizyty.

Zasady dobrej zbiórki

Generalnie w harcerstwie powinno się unikać schematów, jednak dla opisania wzoru dobrej zbiórki, zostało sformułowanych 8 zasad, według których powinieneś zbiórkę konstruować, jeśli chcesz, aby była dobra. Zasady te obowiązują zawsze i trzymanie się ich wpływa pozytywnie na całokształt. Proszę zauważyć, że większość z nich można by zastosować do filmu, reklamy, czy lekcji. Znajduję tylko jeden przypadek, w którym można by opuścić którąś z zasad. Mianowicie wtedy, gdy liczy się genialny, oryginalny koncept zbiórki, a któraś z zasad stoi mu na przeszkodzie. Jednak jest to sytuacja zupełnie wyjątkowa i należało by częściej szukać oryginalności w ramach tych zasad. Oto i one:

• Zbiórka musi być ciekawa dla uczestników, ale najlepiej także dla prowadzącego. Tylko ciekawa zbiórka sprawi, że harcerze przyjdą na następną, że zapamiętają przekazaną wiedzę i że nie będą podczas zbiórki rozrabiać. Pomyśl co ich interesuje, wpleć to w zbiórkę (nie koniecznie jako treść, może to być interesująca ich forma), sam dowiedz się nieco o tym, by nie wyjść na laika. Do zbiórki dodaj też trochę fajerwerków. Niech dzieje się na niej coś, czego nie robi się na podwórku z kolegami (lub koleżankami), bo inaczej będzie zwyczajna i niekonkurencyjna dla innych form spędzania czasu. Odrobinę szaleństwa nie zaszkodzi. Pamiętaj także by zbiórka była oryginalna, to ważne dla zainteresowania nią uczestników. Szukaj nowych pomysłów, nietuzinkowych form, ciekawych miejsc i nastrojów. Zmuś się do zmian. Te trzy elementy pozwolą "zajarać" twoich harcerzy, a to już połowa drogi do dobrego zastępu. Dlatego ta zasada jest najważniejsza ze wszystkich.

• Formy dynamiczne i statyczne muszą się przeplatać. To naturalne, że człowiek, a zwłaszcza młody, nie lubi długo trwać przy tej samej czynności (a szczególnie statycznej) i nie potrafi usiedzieć spokojnie i wytrwać w koncentracji dłużej niż przez 15 minut. Bardziej naturalne są dla niego formy aktywności dynamicznej. Dlatego między innymi każdy z utęsknieniem oczekuje na koniec lekcji. Jeżeli nie chcecie, aby wasza zbiórka była klasyczną szkolną lekcją, przeplatajcie ją formami dynamicznymi. Nie można jednak całej zbiórki ująć w formę dynamiczną, bo jest to po pierwsze ponad fizyczne możliwości człowieka, po drugie nie każdą wiedzę można w ten sposób przekazać. Zbiórka powinna zaczynać się od formy dynamicznej, jeśli nie chcesz, by harcerze wariowali podczas następującej po niej formy statycznej. Należy ich trochę zmęczyć, aby móc przekaz wiedzę w sposób statyczny, przez co odpoczną i powrócą do aktywności dynamicznej, by otrzymać porcję wiedzy, którą można przekazać tylko w ten sposób oraz by nieco zmęczyli się przed kolejną formą statyczną. Poza tym jest to miła odmiana.

• Tempo musi być zachowane przez cały czas trwania zbiórki. W zachowaniu tempa pomaga wprowadzenie fabuły (patrz punkt 4.). Zbliżanie się do celu wzmaga napięcie, wpływa na to także nastrój. Zachowanie tempa (brak dłużyzn, punkt kulminacyjny) służy właśnie podtrzymaniu napięcia, a ono z kolei zainteresowaniu uczestników zbiórką i ich zaangażowaniu w nią. Eliminuje nudę. Punkt kulminacyjny kończy zbiórkę, jest jak zakończenie książki - rozwiązuje akcję. Choć pierwsze wrażenie jest nie bez znaczenia, najlepiej zapamiętuje się to, co było na końcu (co zdarzyło się jako ostatnie), także gdy chodzi o zbiórkę. Jeśli zaś chcemy, by została ona zapamiętana jako dobra i by harcerze przyszli na następną, zakończmy ją w najciekawszym momencie. Niech harcerzom pozostanie pewien niedosyt wrażeń. Jeśli poprzednia była ciekawa, przede wszystkim zaś miała dobre zakończenie (w dobrym miejscu, tzn. nie skracało ono ani nie wydłużało nadmiernie akcji zbiórki), harcerz z pewnością przyjdzie.

• Zbiórka musi być logicznym ciągiem składowych elementów. Każda forma musi wynikać z poprzedniej w logiczny sposób. Nie należy przechodzić od jednego elementu zbiórki do drugiego mówiąc: "A teraz zrobimy to i owo...", lecz tak ułożyć poprzedni element, aby jego zakończenie powodowało rozpoczęcie następnego (np. poprzez list, mapę). Najlepiej jednak dodać do zbiórki taką fabułę, aby cała zbiórka była dążeniem do jakiegoś celu (np. poszukiwaniem skarbu). Wtedy logiczny ciąg wynika z tego, że wszystkie elementy zbiórki prowadzą do jednego celu i w ten sposób łączą się. Tę zasadę można czasem pominąć przy włączaniu do zbiórki przerywników (nie muszą one, wynikać z poprzedzającego je elementu, choć dobrze jeśli wynikają).

• Forma musi być zgodna z treścią. Jest to oczywiste, że stosowanie tej zasady pozwala uniknąć śmieszności wynikającej z zestawienia kontrastujących elementów. Zauważ, że połowa śmieszności (w kawałach, komediach, kabaretach) wynika z kontrastu. Dobrze dobrana forma uwydatnia treść, pozwala ją przyswoić. Patrz też: Zasady doboru form.

• Nowa wiedza musi stanowić 50 % całej, której dotyczy zbiórka. Chodzi tu o powtórzenie wiedzy z poprzedniej lub poprzednich zbiórek, która tylko w ten sposób może być należycie zapamiętana. Takie jest prawo rządzące ludzką pamięcią. Stara i nowa wiedza może być wymieszana lub też zbiórka może dzielić się na części powtórzeniową i uczącą nowej wiedzy. Nie należy po prostu atakować pamięci zbyt dużą ilością nowych informacji. Z drugiej strony nie należy marnować czasu na ustawiczne powtarzanie starych wiadomości. Kto się nie rozwija, ten się cofa, bo świat idzie do przodu.

• Zastępowy musi również uczestniczyć w zbiórce. To właśnie on będąc starszym bratem, wzorem i wodzem oddziałuje swoją osobowością, postawą, zachowaniem na harcerzy. Nie poucza, lecz daje przykład i z tego powodu musi obcować z harcerzami. Harcerze naśladują zastępowego, choćby podświadomie, widząc, że on nie bawi się, sami nie będą się bawić i nie będą traktować tego, co robią, poważnie. Poza tym zastępowy uczestnicząc w zbiórce, może lepiej dostrzec jej niedoskonałości i wyciągnąć z nich wnioski, może także lepiej obserwować swoich harcerzy i dzięki temu lepiej dostrzegać ich potrzeby i analizować ich zachowanie.

• Zbiórka powinna posiadać stałe elementy. Służą one zwłaszcza obrzędowości, np. obrzędowe rozpoczęcie i zakończenie zbiórki, krąg albo celom organizacyjnym - Rada Zastępu (odprawa). Nadają stały rytm życiu zastępu, łączą w jedną całość cykl pracy rocznej, tworzą wrażenie ciągłości i trwałości, tradycję zastępu.

Zapamiętaj: "zajaranie", przemienność form, zasada zachowania tempa, logiczny ciąg, zgodność formy z treścią, 50 % nowego, zastępowy też się bawi, stałe elementy.

Obowiązki i zadania zastępowych i przybocznych:

• podstawowa i najstarsza forma działania harcerstwa

zastęp:

• naturalne skupianie się dzieci i młodzieży w grupy

• składa się z 6- 10 osób

• najbardziej optymalne: tyle zastępów ile kadry, nie twórzmy na siłę jeszcze jednego małego zastępu, lepszy liczniejszy i silniejszy- problem obóz

• łatwiej później dzielić niż łączyć

• obóz optimum 5 osób (wygoda w namiotach), ale lepiej 6 niż 4

zastępowy:

• bardziej doświadczony, dobrze gdy wyższy stopniem

• dobry kolega, skupiający innych

• odpowiedzialny, dobry harcerz (Prawo), aktywny

obowiązki zastępowego:

• przygotowywanie wraz z zastępem propozycji tematów zbiórek

• prowadzenie zbiórek zastępów (pod nadzorem drużynowego- opieka pełnoletnia)

• dba o umundurowanie zastępu, sprawności zdobywane)

zastęp zastępowych:

• nie mylić z radą drużyny!

• funkcja szkolenia- pomoc drużynowego w rozwiązywaniu problemów zastępu, motywowanie samych zastępowych

• powinien być atrakcyjny dla zastępowych

• również zdobywanie sprawności i uczenie nowych rzeczy

przyboczny:

• starszy, bardziej doświadczony, wyższy stopniem

• autorytet, “lider”

• odpowiedzialny, dobry harcerz (Prawo), aktywny

obowiązki przybocznego:

• powinien je znać (bo nie może robić wszystkiego za kadrę, kadra nie może robić wszystkiego za niego)

• współorganizuje program zbiórki drużyny, pomaga w zbiórkach zastępów

• prowadzenie zbiórek drużyny lub jej fragmentów (pod nadzorem drużynowego- opieka pełnoletnia)

• dba o umundurowanie drużyny, sprawności zdobywane)

• prowadzi książkę pracy drużyny

rada drużyny:

• drużynowy, przyboczni i zastępowi, również inni funkcyjni

• zadania “kierownicze”: “sądownicze”

• przyznawanie stopni, sprawności (stopnie- tylko wyżsi stopniem)

• ustalanie planów pracy i celów

• ustalanie terminarzy itp.

• w zależności od wieku i stopnia samorządności od głosu doradczego do decydującego

• DRUŻYNOWY I TAK ODPOWIADA ZA CAŁOŚĆ!

KURS PRZYBOCZNYCH HARCERSKICH

20

---