PSYCHOFIZYCZNY ROZWÓJ CZŁOWIEKA

1. Pojęcie rozwoju:

Rozwój są to zmiany zachodzące w rozwoju człowieka mają wyraźnie określony kierunek, prowadzący do coraz lepszej regulacji stosunków jednostki ludzkiej z otoczeniem. Zmiany te mają charakter postępowej w sferach fizycznych i psychicznych, jednakże nie są jednakowo szybkie.

2. Cztery rodzaje zmian rozwojowych.

• Zmiany wielkości-mają charakter ilościowy, polegają na wzroście somatycznym i psychicznym.

• Zmiany proporcji-polegają na przekształceniach poszczególnych części w obrębie całości, jaką jest organizm i psychika ludzka-są to zmiany ilościowe i jakościowe.

• Zanikanie dawnych właściwości-w sferze somatycznej i psychicznej. Zanik grasicy, szyszynki, gaworzenie

• Nabywanie nowych właściwości- zmiana uzębienia, pojawienie się nowych potrzeb społecznych.

3. Pojęcia

Tempo rozwoju- szybkość przemian

Rytm rozwoju- stopień regularności zachodzących zmian w czasie.

Akceleracja- wzmożenie tempa rozwoju w ciągu kolejnych pokoleń.

Właściwości wieku- typowe dla poszczególnych okresów rozwojowych zmiany.

4. Periodyzacja rozwoju psychicznego

• okres prenatalny- życie wewnątrz maciczne i narodziny

• niemowlęcy- pierwsze 12 miesięcy

• wiek poniemowlęcy - od 1 do 3 lat

• wiek przedszkolny- od 3 do 7 lat

• młodszy wiek szkolny od 7 do 11-12 lat

• wiek dorastania- od 12-13 do 17-18 lat

Powyższy podział ten został dokonany na podstawie

• istotnych zmian w świadomości dziecka np. sposobu pojmowania przez nie rzeczywistości

• zmian w aktywności dziecka

typowe i odmienne dla okresu formy i środki wychowawcze

I dalej:

• wiek dojrzały- od 18 do 65 lat

• wiek starszy- od 65 lat

5.Choroba jako zdarzenie w rozwoju.

• Choroba człowieka wpływa na rozwój w każdym wieku szczególnie jednak na rozwój dziecka, może zakłócić tempo i rytm rozwoju. Jest on niezwykle dynamiczny w każdej sferze. Dziecko odbiera świat głównie przez pryzmat potrzeb, zaspokojenie ich lub nie powoduje stałe niezatarte ślady w psychice dziecka, rzutując na sposób zachowania się w przyszłości.

• Choroby przewlekłe dezorganizując życie rodzinne wywierają wpływ na rozwój społeczny, im cięższa choroba tym rozleglejsze są jej skutki.

• Rola choroby w rozwoju dziecka jest modyfikowana przez wiele czynników, indywidualne cechy dziecka, kondycja psychiczna ludzi z jego najbliższego otoczenia.

• Choroba dziecka jako negatywne zdarzenie rozwoju może również zmienić sytuację społeczną dziecka, pozycję dziecka w rodzinie jak i samą rodzinę.

6. Czynniki rozwoju

• Zadatki organiczne- wyposażenie genetyczne. Dziedziczy się cechy filogenetyczne, cechy charakterystyczne dla człowieka, bezpośrednio po przodkach, kolor oczu, itp.

• Własna aktywność i działalność jednostki- służy do czynnej regulacji stosunków jednostki z otoczeniem. W kontekście rozwoju oznacza zmiany w psychice jak również zmiany w otoczeniu. Aktywność ludzka jest plastyczna, co oznacza, że w każdym wieku nauczyć się nowych sposobów działania.

• Środowisko- wywiera wpływ przez czynniki biogeograficzne i ekonomiczne, społeczno-kulturowe

• Wychowanie i nauczanie- są mniej lub bardziej planowanymi i zamierzonymi oddziaływaniami na psychikę jednostki w celu ukształtowania jej osobowości i spowodowania zmian w jej zachowaniu

CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU CZŁOWIEKA W POSZCZEGÓLNYCH OKRESACH ŻYCIA

I. OKRES PRENATALNY I NARODZINY

1.Przedział czasowy:

• od poczęcia do porodu

2.Rozwój:

szczegółowo

1-szy miesiąc:

• od 13 dnia od poczęcia zawiązki ukł. Nerwowego

• od 19. dn. Powstaje cewa (rynienka) nerwowa złożona z neuroblastów (pierwotnych neuronów), dwa dni później zamyka się

• z cewy rozwinie się rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe

• ok. 21. dn. Powstają pierwsze komórki ośrodkowego ukł. Nerwowego 3 pierwotne pęcherzyki mózgowe (tyło-, śród- i przodomózgowie)

• 4 tydz. Skurcze serca, które można uznać za pierwsze jego ruchy, są one dowodem na wykształcenie się ukł nerwowego

• pierwsze spontaniczne ruchy są wynikiem samo generujących się impulsów nerwowych, których źródłem jest rdzeń kręgowy

2-gi miesiąc:

• powstaje 5 pęcherzyków mózgowych i rozpoczyna się różnicowanie komórek nerwowych kory mózgowej

• w środkowej części mózgu tworzy się przysadka

• w 6 tyg. a dokładnie 41.dn pierwsze odruchy nerwowe, co świadczy o współdziałaniu ukł nerwowego i mięśniowego

• pojawienie się spontanicznych ruchów wygięcia grzbietu i karku oraz podnoszenie się i opadanie

• 7 tydz półkule mózgowe zaczynają wypełniać górną część czaszki

• 43. dn. pierwsze oznaki fal mózgowych

• pączkujące rączki i nóżki wykonują marionetkowe ruchy

• intensywny rozwój oka, zwłaszcza kom. Nerwowe siatkówki-ośrodek wzroku

• w połowie 7 tyg. Okolica warg staje się wrażliwa na dotyk, lekkie jej podrażnienie powoduje reakcję całego ciała w postaci zwrotów tułowia

• 8. tydz. Silny rozwój pęcherzyków mózgowych, zaczyna się unerwianie tworzącego się ucha wewnętrznego

3-ci miesiąc:

• 9 tydz cewa nerwowa wypełnia się kom. Nerwowymi

• doskonali się zmysł dotyku (np. powieka pod wpływem dotknięcia zaciska się a dłoń zwija się w piąstkę)

• neurony w rdzeniu kręgowym zaczynają rozsyłać sygnały nerwowe do poszczególnych kończyn-mogą one dzięki temu poruszać się niezależnie od siebie

• gruczoł przysadkowy wydziela hormon gonadotropinę

• tworzy się nerw węchowy

• 10 tydz części mózgowe są już ukształtowane

• doskonali się wrażliwość na dotyk (lekkie dotknięcie czoła powoduje obrót głowy)

• dziecko wykonuje w macicy wiele ruchów (np. ziewanie, przeciąganie się)

• 11 tydz. Zwiększa się powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk, górna cz. ciała oraz klatka stają się wrażliwe, ale nadal w odpowiedzi na dotyk powstaje reakcja uogólniona

• w połowie 11 tyg. w zamknięciu dłoni zaczyna brać udział kciuk

• tworzą się podstawowe receptory powonieniowe

• 12 tydz. Przysadka mózgowa zaczyna wydzielać hormony

• kształtuje się nerw łączący gałkę oczna z potylica

• dziecko zaczyna połykać wody płodowe

• pierwsze nieregularne ruchy klatki piersiowej, ruchy nabierania i wypierania wód płodowych oraz ssania

• środkowe i boczne, a potem i dolne partie ciała stają się wrażliwe na dotyk

• zapis EEG wykazuje indywidualne cechy aktywności mózgu

• fale mózgowe są jeszcze nieregularne i wolne

• odruchy związane są raczej z unikaniem niepożądanych bodźców niż przyjęciem wobec nich czynnej postawy

• gruczoły wytwarzają ślinę

4-ty miesiąc:

• na palcach powstają poduszeczki dotykowe

• serce pompuje dziennie ok. 30 l krwi, tarczyca asymiluje jod i wydziela toksynę, organizm syntezuje białka

• mózg dynamicznie dojrzewa

• na jego powierzchni pojawiają się bruzdy i zwoje

• uformowany jest móżdżek

• powstają ciągle nowe połączenia nerwowe

5-ty miesiąc

• w mózgu uwidacznia się bruzda czołowa, ciemieniowo-potyliczna i ostrogowa oraz spoidło

• objętość głowy wypełnia głównie jej neuronalna substancja

• stopniowo aktywność dziecka staje się regularna i cykliczna (fazy czuwania i snu), a na jej indywidualne cechy ma wpływ odziedziczony temperament oraz tryb życia i aktywność matki

6-ty miesiąc

• kończy się wzrost liczby komórek i zwojów nerwowych

• pod koniec miesiąca fale mózgowe przypominają fale u noworodka

• następuje mielinizacja mózgowia

• gęstnieje sieć wiązań nerwowych

• podczas snu 60 % faza marzeń sennych REM

• mózg rozwija się i kształtuje swoje f-cje dzięki ćwiczeniu, jakim jest jego aktywność w czasie fazy REM

• o dojrzałości ukł nerwowego świadczy tworzenie się niektórych odruchów bezwarunkowych

7-my miesiąc:

• można już rozpoznać 6 warstw kory mózgowej

• trwa proces mielinizacja włókien nerwowych

• przy wykonywaniu ruchów angażuje różne partie mózgu, dzięki czemu powstają nowe połączenia między komórkami nerwowymi oraz wzorce pamięciowe ruchów

przełom 7-ego i 8-ego miesiąca:

• obok aktywności ruchowej pojawia się intensywna bioelektryczna aktywność kory mózgowej

• ukł nerwowy coraz sprawniej koordynuje ruchy ciała, prace wszystkich narządów i zawiaduje czynnościami, myśleniem i uczuciami

• mózg szczególnie ćwiczy funkcje oraz integruje informacje w czasie fazy snu REM

• zmysł równowagi dojrzewa

• półkula lewa odpowiedzialna za prawą stronę ciała i mowę jest zwykle w okresie płodowym lepiej ukrwiona (a tym samym lepiej odżywiona i dotleniona)

• wytwarza się gotowość lewej półkuli do przyjmowania dźwięków mowy a prawej-muzyki

9-ty miesiąc

- dziecko przestaje rosnąc na 2 tyg. przed porodem

Rozwój: ogólnie

A) Zapłodnienie

• Przekazanie informacji genetycznej

• Określenie ciąża pojedyncza czy mnoga

• Pozycja w rodzinie (pierworodne czy kolejne w rodzinie)

B) Rozwój psychiczny

• 6 tyg.- spontaniczne ruchy nie stymulowane żadnym bodźcem (zalążek własnej aktywności)

• 12 tyg.- rozpoczynają prace mięśnie niezbędne do oddychania, ssania i wydawania dźwięków.

• 6 miesiąc- dziecko potrafi ssać swój palec, wykazywać oznaki niezadowolenia, posiadają umiejętność snu i czuwania.

• Dziecko bardzo aktywne może być również nadpobudliwe psychoruchowo po urodzeniu.

C) Rozwój zmysłów

• Ok. 7 tygodnia pojawia się wrażliwość na dotyk.

• 4 miesiąc- pojawiają się odruchy błędnikowe.

• 14 tydzień- rozwija się zmysł smaku.

• Od 16 tyg. Pojawia się reakcja na światło

• Między 4 a 5 miesiącem płód zaczyna reagować na bodźce słuchowe. Potrafi rozpoznać głos matki.

II. NIEMOWLĘCTWO

1.Przedział czasowy:

• Od momentu porodu do 2 miesiąca (faza noworodka)

• Od 2 miesiąca do 12 miesiąca

2.Wielkość

• W ciąży donoszonej waga od 3000 do 3500g, długość ciała 50-52 cm.

3.Rozwój

• Zmiany rozwojowe polegają głównie na przystosowaniu się do samodzielnego życia poza ustrojem.

• Aktywność noworodka to głównie nieskoordynowane reakcje ruchowe.

• Od 3 tygodnia życia pojawia się odruch ssania

A) Rozwój ruchowy

• 
  Od wieku 3 miesięcy dziecko unosi głowę

• 
  Około 7 miesiąca potrafi samodzielnie siedzieć

• Od 11-12 miesiąca potrafi samodzielnie stać

B) Ruchy lokomocyjne

• Od 7 miesiąca zaczyna pełzać

• Od 9 raczkuje

• Pod koniec pierwszego roku próbuje chodzić przy pomocy osoby dorosłej

C) Manipulacje różnymi przedmiotami

• Ok. 4-5 miesiąca dziecko podejmuje próby świadomego chwytania przedmiotu.

• Pod koniec pierwszego roku dziecko sięga sprawnie nawet po małe przedmioty i celowo je upuszcza.

D) Sfera poznawcza.

• Natychmiast po urodzeniu jest zdolne do odbioru wszystkich bodźców

• Dość szybko wrażenia łączą się w spostrzeżenia, dziecko zaczyna nabywać orientacji w otoczeniu

• Kieruje wzrok ku przedmiotowi, który wydał dźwięk.

• Wykonuje manipulacje niespecyficzne (nie są związane z budową lub przeznaczeniem przedmiotu)

• W OKRESIE NIEMOWLĘCYM ZACZYNA SIĘ ROZWÓJ SFERY EMOCJONALNEJ I SPOŁECZNEJ

E) Zakres emocji

• Ze stanu ogólnego pobudzenia w pierwszym miesiącu możemy rozpoznać zadowolenie i niezadowolenie

• Pod koniec pierwszego roku możemy rozpoznać już wiele emocji strach, gniew, wstręt, objawy przywiązania do matki.

• Rozwój społeczny- reakcja ożywienia, silna więź z matką.

• Pod koniec okresu niemowlęcia dziecko potrafi wziąć udział w zabawie „a kuku”

F) Rozwój mowy

• Dziecko zaczyna gruchać, gaworzyć powodując rozwój aparatu mowy

• Pod koniec 1 roku może znać od 1 do 2 słów i wykonywać kilka prostych poleceń.

W okresie tym bardzo ważne jest oddziaływanie wychowawcze, dostarczanie wielu bodźców, ALE POZYTYWNYCH BODŹCÓW.

III. OKRES PONIEMOWLĘCY

1.Przedział czasowy:

• Od 1 do 3 lat

2. Rozwój

Charakteryzuje się bardzo szybkim rozwojem we wszystkich sferach.

A) Motoryka

• Bez trudu utrzymuje równowagę potrafi schylać się po przedmioty

• W pierwszym półroczu potrafi przejść od kilkudziesięciu do kilkuset metrów

• W końcu drugiego potrafi pokonywać wzniesienia

• Pod koniec okresu potrafi biegać, wspinać się, stać na jednej nodze, jeździć na trójkołowym rowerku.

• W pierwszym półroczu potrafi już nabierać jedzenie łyżką, potrafią pomagać w ubieraniu.

• Pod koniec okresu potrafi samo jeść, czy ubierać nieskomplikowaną garderobę

B) Sfera poznawcza

• Eksploracja jest bardziej zaawansowana

• Pojawiają się procesy wyobrażeniowe, które w połączeniu z lepiej opanowaną mową stanowią podstawę rozwoju pojęciowego

• Dziecko potrafi wyobrazić sobie dany przedmiot zanim go użyje, wie, jakie będą skutki działań

C) Mowa

• Półtoraroczne dziecko posługuje się pojedynczymi wyrazami lub ich zlepkami

• 3 letnie zna około 1000 słów

D) Zabawy

• Najpierw manipulacyjne w drugim roku naśladownictwo prostych czynności dorosłych, konstrukcyjne proste układanie klocków

• W 3 roku pojawia się naśladownictwo całego ciągu zdarzeń, dziecku zależy na wysokości wieży z klocków

E) Sfera emocjonalna

• Dziecko nawiązuje liczne kontakty towarzyskie potrafi się porozumieć i obserwować zachowanie innych.

• Zwiększa się różnorodność wyrażania ekspresji

• Reakcje nadal słabo kontrolowane i gwałtowne

IV. OKRES PRZEDSZKOLNY

1. Przedział czasowy:

• Od 3 do 7 lat

2. Rozwój

Nadal występuje bardzo dynamiczny rozwój, pojawiają się problemy wychowawcze (problem dojrzałości szkolnej)

A) Motoryka

• Wzrost koordynacji, szybkości i precyzji ruchów, pojawiają się synkinezje, czyli przyruchy, albo ruchy towarzyszące ( przy wycinaniu, które wymaga precyzji dziecko, pojawiają się dodatkowe ruch np. poruszanie ustami)

• Pod koniec okresu wymaga się od dziecka by samo się ubierało jadło opanowało podstawowe nawyki higieniczne. (pod warunkiem prawidłowej opieki wychowawczej)

B) Procesy poznawcze

• Charakterystyczny jest rozwój spostrzeżeń, lecz występują problemy z analizą i syntezą danych. ( Np. problem z odwzorowaniem figur na papierze)

• Wzrasta zdolność rozumowanie, rozwiązuje proste zagadki, tworzy pojęcia. Dziecko jednak spostrzega rzeczy mało istotne, głównie to, co widzi lub to, co aktualnie przyciąga jego uwagę. Taki sposób myślenia nazywa się konkretno-obrazowym. Sposób ten jest nieodwracalny dziecko nie potrafi wrócić do punktu wyjścia.

• Pojawia się zdolność rozumowania przyczynowo-skutkowego (pytania typu-co to jest?)

C) Mowa

• Zasób słownictwa wzrasta z 1000 do 4000 słów

• Zwiększa się liczba czasowników i przymiotników oraz wzbogaca się ich treść

• Postępuje gramatyzacja mowy

• Dzieci doskonalą zdolność komunikacji z bardzo ubogiej treściowo do bardziej bogatszych i dostosowanych do potrzeb jednak argumentacja jest wciąż słaba i bardzo emocjonalna często prowadząca do kłótni

D) Sfera emocjonalna

• Bogate przejawy emocji-są one jednak bardzo niestałe

• Znacznie bardziej niż w poprzednim okresie emocje wyrażane są werbalnie

• Wzrost znaczenia wyobrażeń w wyrażaniu emocji sprawia, iż dzieci boją się ciemności, snów

• Pojawia się ocena moralna i estetyczna

• Rozległa sfera kontaktu z rówieśnikami

• Nabierają znaczenia pewne nabyte cechy osobowości, ujawniają się pierwsze nastawienia i postawę wobec siebie, swojej i odmiennej płci, innych ludzi

3. Działalność

A) Zabawa

„Jest jednostkowym lub zespołowym działaniem, które nie mając charakteru utylitarnego, naśladuje je i do niego przygotowuje, a jednocześnie daje silne zabarwienie emocjonalne odczucie własnej aktywności” -W. Szewczuka

Zabawa jest rodzajem działalności nie mającym charakteru praktycznej użyteczności. Pozwala poznać świat, stosunki społeczne, zaspokaja potrzebę aktywności i ekspresji i przygotowuje do różnych ról społecznych

• Zabawy tematyczne-naśladowanie dorosłych np. zabawa w policjantów i złodziei

• Zabawy konstrukcyjne- bydowanie z dostępnych dziecku materiałów

• Zabawy ruchowe- wyrażają się w czynnościach lokomocyjnych

• Zabawy dydaktyczne- inicjowane przez wychowawcę w celu rozwinięcia pożądanych cech u dziecka

B) Twórczość dziecięca

„Jest to swoiste i samodzielne kształtowanie przez dziecko materiału plastycznego” M. Parnowska-Kwiatkowska

Różni się od zabawy tym, iż w efekcie powstaje względnie trwały produkt np. rysunki ( przedmiot badań psychologicznych za jego pomocą można dokonać oceny rozwoju dziecka.

4. Dojrzałość szkolna

„Jest to taki poziom rozwoju, którego osiągnięcie umożliwi dziecku sprostanie wymaganiom szkoły i skuteczne przyswajanie wiedzy w szkole”- A. Jurkowski

Ustalenie właściwego poziomu dojrzałości jest trudne z powodu organizacji szkolnictwa, wielu metod i treści kształcenia stosowanych w różnych szkołach.

-Kryteria oddające dojrzałość szkolną.

• Zasoby wiadomości o świecie i zasoby słownika

• Zdolności pamięciowe i uczenia się

• Rozumienie symboli graficznych

• Zdolność koncentracji uwagi i wytrwałość w wykonywaniu różnych zadań

• Koordynacja wzrokowo-słuchowa

• Współpraca z innymi dziecmi

• Podporządkowanie się poleceniom i obowiązkom

V. MŁODSZY OKRES SZKOLNY

1. Przedział czasowy:

• Od 7 do 11-12 lat

2. Rozwój

A) Fizyczny

• Dalszy szybki rozwój fizyczny-poczucie zwiększonej sprawności (częste bójki i popisy gimnastyczne)

B) Psychiczny

• Przebiega w odmiennych warunkach niż poprzedni, dominuje nauka, a co za tym idzie ocenianie

C) Struktury poznawcze

• Spostrzeżenia są barzdziej dokładne niż w okresie poprzednim, lecz w pierwszych latach nauki daje znać o sobie niedostateczny rozwój analizy i zyntezy

• Rozwój pamięci dowolnej i zwiększenie zakresu pamięci bezpośredniej, jednak wciąż dominuje pamięć mimowolna

D) Rozumowanie

• Zaczątki najważniejszych operacji umysłowych- wyodrębniania szczegułów w drodze analizy, łączenia ich w większe całości, pojawiają się indukcyjne i dedukcyjne sposoby rozumowania

• Harakterystyczny brak wglądu w przebieg własnych operacji myślowych

E) Mowa

• Na początku 4000 słów, co rok przybywa 700

• Swobodne operowanie mową potoczną

• Dzięki szkole rozwija się zdolność logicznego i zorganizowanego sposobu wypowiadania się

F) Sfera społeczna

• Dynamiczny jej rozwój wymusza funkcjonowanie w zbiorowości szkolnej, tworzącymi się grupami

G) Osobowość

• W tym okresie tworzy się zromb osobowości. Powstają stałe cech zachowania, które występują równierz w pózniejszych okresach

Czynniki wpływające na kształtowanie się osobowości

• Identyfikowanie się z rodzicami

• świadomość, że zdolności intelektualne są wymogiem kulturowym i jednocześnie są powodem do satysfakcji

• Kontakty z grupą rówieśniczą

3) Zabawy

• Zabawy zmieniają charakter są bardziej skomplikowane z jasno określonymi zasadami

• Pojawia się współzawodnictwo

• Wzrasta zainteresowanie grami umysłowymi i kolekcjonerstwem

• Zabawi i zainteresowania zaczynają się coraz bardziej różnicować do płci dziecka.

VI. WIEK DORASTANIA

1. Przedział czasowy:

• Od 12-13 do 17-18 lat

W tym okresie nadal dominuje nauka jako rodzaj aktywności jednak pod koniec znaczenia nabiera praca. Pojawiają się problemy wyboru zawodu

2. Rozwój

A) Cechy fizyczne

• W związku z biologicznym dojrzewaniem organizmy występuje nagły przyrost masy ciała i wzrostu

• Ciało uzyskuje proporcje osób dorosłych

• Następuje dojrzewanie płciowe i uzyskanie zdolności rozrodczych, jednak jednocześnie nie następuje uzyskanie dojrzałości psychicznej, czy nawet fizycznej

• Dziewczęta dojrzewają wcześniej od chłopców

B) Zdolności intelektualne

• Następuje dalszy ich wzrost, lecz proces ten zostaje spowolniony

• Pojawia się myślenie abstrakcyjne

• Wzrasta poziom krytycyzmu w myśleniu

• Pojawia się zdolność uświadamiania sobie stosowanych form myślenia, co sprawia, iż staje się ono bardziej ogólne i systematyczne.

C) Osobowość

W zakresie rozwoju i kształtowania osobowości nabierają:

Zainteresowania- Stopniowo się krystalizują. Do typowych zainteresowań należą zainteresowania zawodowe. Rozbudzenie zainteresowań ogólnych, typowe jest zainteresowanie swoją psychiką wyrazem jest potrzeba zwierzania się i prowadzenia pamiętników, młodzież jest zdolna do głębokiej samooceny,.

Kontakty społeczne-z członkami ich rodzin oraz z rówieśnikami obojga płci. Komplikują się stosunki z członkami rodziny, która staje się źródłem napięć i konfliktów. Przyczyną staje się silna potrzeba samodzielności i nadmiernego krytycyzmu osób dorosłych. Osłabienie więzi z rodziną kompensowane jest intensywnymi kontaktami z rówieśnikami.

W późniejszym okresie dorastania wzrasta zainteresowanie płcią przeciwną. Najpierw w postaci awersji płciowej do zainteresowania erotycznego.

Emocje-są przeżywane intensywnie, ale cechuje je również duża zmienność. Charakterystyczne dla tego okresu emocje to drażliwość, przekora, wesołość jak również wstydliwość, skrytość wycofywanie się. Dojrzewanie płciowe u dziewcząt może wiązać się z apatią i drażliwością, a u chłopców z poczuciem mocy i wzmożonym samopoczuciem. Dzięki coraz większym udziale w życiu społecznym młodzież uczy się kontroli nad emocjami,a jednocześnie ma możliwość kształtowania uczuć wyższych.

VII. WIEK DOJRZAŁY I STARSZY

1. Przedział czasowy:

• Od 18 do 65 lat

• Powyżej 65 lat

2. Rozwój

A) Sfera osobowości

• Zarówno kobiety jak i męszczyżni po 50 rokiu życia wykazują inne cechy osobowości niż osoby nieco młodsze np. młodszy dorosły męższczyzna wykazuje zainteresowanie własną siłą i wydolnością, pracą, władzą nad otoczeniem. Mężczyźni starsi bardziej zainteresowani są problemami wspólnoty. Starsze kobiety natomiast stają się bardziej autokratyczne. Uwagę koncentrują głównie na sobie.

• Zmiany te spowodowane są głównie wychodzeniem z ról przypisanych kulturowo. Z procesem starzenia związane są stereotypy społeczne (dziadyga-staruszek)

B) Sfera intelektualna

• Osłabia się umiejętność operowania na materiale abstrakcyjnym, natomiast rozwija się umiejętność rozwiązywania rzeczywistych problemów zawodowych i osobistych w porównaniem do osób młodszych.

• Krytycyzm i sceptycyzm wobec własnej wiedzy pozwala na rozszerzenie horyzontów myślowych. Umysł dojrzały łatwiej ogarnia napotkane w życiu sprzeczności.

C) Sfera somatyczna

• W zakresie rozwoju fizycznego niemal wszystkie parametry funkcji organizmu mają charakter spadkowy.

D) Zmiana struktury życia

• Rezygnacja z uprawiania różnorakich „gier” w obrębie rodziny takich jak ukryte wykorzystywanie partnera zrzucania winy za wszelkie niepowodzenia.

• Stałe utrzymywanie ambitnych celów w życiu, jak również nabyty dystans wobec niepowodzeń.

ZMIANY FIZYCZNE:
- menopauza, andropauza
- regresywne zmiany
- układ krążenia, twardnieją tętnice, gorzej funkcjonuje serce
- układ oddechowy
- wolniejsze przekazywanie impulsów nerwowych
- maleje liczba włókien mięśniowych, obniża się siła, szybkość ruchów, pogarsza się koordynacja i gibkość
- ale dzięki właściwej aktywności ruchowej można zmniejszyć tempo tego regresu
- stopniowe wygasanie funkcji hormonalnej - wiąże się ze zmęczeniem, uderzeniami gorąca, bezsennością oraz chwiejnością emocjonalną, depresją
- kompensacja deficytów

Adropauza

Można przyjąć, że objawami andropauzy dotkniętych jest:
- 10 - 20 % mężczyzn w wieku pomiędzy 50. a 60. rokiem życia,
- 20 - 30 % mężczyzn pomiędzy 60. a 70. rokiem życia,
- 30 - 40 % mężczyzn w ósmej dekadzie życia oraz
- 40 - 50 % mężczyzn po 80. roku życia.

Objawy andropauzy:

fizykalne (somatyczne) :
dolegliwości bólowe
ogólne osłabienie fizyczne organizmu
zaburzenia snu
zaburzenia apetytu

psychologiczne (psychiczne) :
kłopoty z pamięcią i koncentracją uwagi
zwiększona drażliwość
odczuwanie niepokoju i lęku
obniżenie nastroju i zadowolenia z życia

naczynioruchowe (wazomotoryczne) :
nadmierna potliwość
uderzenia gorąca
palpitacje serca

seksualne :
problemy z erekcją
brak odczuwania podniecenia
spadek pożadania seksualnego
obiżenie zadowolenia z życia seksualnego

objawy typowych zmian fizycznych :
zmniejszenie masy mięśniowej o 25%
zwiększenie się tłuszczu trzewnego o 10-15kg.
zmniejszenie się masy kostnej (osteopenia)
wzrost insulinoodporności (stany przedukrzycowe)
nadciśnienie tętnicze
zmiany w grubości skóry i w obrębie owłosienia - przerzedzenie

FUNKCJE POZNAWCZE:

ZMYSŁY
- pogarsza się refleks - wydłuża czas reakcji
- gorzej widzimy szczególnie przy złym świetle - gorsza zdolność akomodacji soczewki
- gorzej słyszymy - szczególnie wysokie dźwięki
- maleje liczba kubków smakowych
- zachowujemy dobrą orientację w terenie

UWAGA
- gorzej funkcjonuje
- jest mniej podzielna

PAMIĘĆ
- niewielkie pogorszenie
- bardziej wyraźne w przypadku pamięci mechanicznej
- zarówno przy kodowaniu i odkodowywaniu (bardziej)

POZIOM INTELEKTUALNY
Osłabia się umiejętność operowania na materiale abstrakcyjnym, natomiast rozwija się umiejętność rozwiązywania rzeczywistych problemów zawodowych i osobistych w porównaniem do osób młodszych.
Krytycyzm i sceptycyzm wobec własnej wiedzy pozwala na rozszerzenie horyzontów myślowych. Umysł dojrzały łatwiej ogarnia napotkane w życiu sprzeczności.
- inteligencja skrystalizowana (wiedza + umiejętności) wyniki utrzymują się na poziomie
- pogorszenie wyników w testach inteligencji płynnej (zależnej od pracy naszego mózgu - od szybkości)
- z wiekiem coraz więcej czasu potrzeba na rozwiązanie zadania, a ponadto ludzie stają się z wiekiem bardziej refleksyjni
- długo mamy możliwości rozwijania intelektualnego nawet do późnej dorosłości ale jest to bardziej pragmatyczne


MYŚLENIE
postformalne (→ wczesna dorosłość)
mądrość - wiedza odnosząca się do ważnych dla każdego człowieka kwestii, problemów i zadań życiowych składających się na tzw. Pragmatykę życia; wiedza ta tworzy się i ugruntowuje w oparciu o wzrastające wraz z wiekiem doświadczenie w ich rozwiązywaniu

Wyraża się w tych dziedzinach aktywności umysłowej, które są wyrazem indywidualizacji rozwoju

Wymaga długotrwałego, obejmującego wiele lat treningu

Dużo życiowych doświadczeń pozwala na dobre rozwiązywanie życiowych problemów

Człowiek wykorzystuje przy tym:

• Wiedze proceduralną

• Wiedzę ewaluatywną ( wiedze o znaczeniu, człowiek wie co tak naprawdę ma wartość)

Człowiek dorosły - większa tolerancja niepewności - człowiek jest coraz bardziej skłonny przyznać, że jedno rozwiązanie może być z jednej strony lepsze a drugie z innej

PRACA ZAWODOWA
- optymalna pozycja zawodowa
- może łączyć się z autorytetem, władza, pozycją
- największa satysfakcja zawodowa
- czasami wiąże się to z dużym stresem
- wypalenie zawodowe - szczególnie w pracy służb społecznych, częściej dotyka tych, którzy w młodości bardzo się angażowali
- wyczerpanie emocjonalne - na początku - poczucie że nie jest się w stanie tej pracy już wykonywać
- często wtedy pojawiają się objawy somatyczne (np. Bezsenność), wtedy jedynym sposobem jest zmiana charakteru pracy
- czasami człowiek ma silne poczucie niedoceniania

UTRATA PRACY

W każdym okresie jest dotkliwa ale w tym najbardziej:

• Po 1 spada się zwykle z wysokiego szczebla, z przez lata wypracowywanej pozycji

• Po 2 możliwości znalezienia pracy w tym wieku są bardzo ograniczone

• Po 3 możliwości przekwalifikowania pracy w tym wieku zanikają powoli

• W pracy człowiek w tym wieku osiąga status eksperta, mistrza - wykonuje wiele czynności w sposób automatyczny co pozwala mu kompensować ubytki poznawcze, ponieważ czynności są bardzo dobrze utrwalone
  
  
  RODZINA
  
  - dorastają dzieci
  - wymaga to zmian charakteru reakcji, autonomia dziecka
  - zmiana charakteru podejścia do swoich starzejących się rodziców- zmiana reakcji - opieka nad rodzicami
  - puste gniazdo - zmiana, w przypadku kobiet jest to bardzo trudny okres (szczególnie tych niepracujących) ale dla niektórych kobiet jest to okres wyzwolenia, zaczynają wtedy myśleć bardziej o sobie; w przypadku kobiet aktywnych zawodowa zmiana ta jest mniejsza
  - wyprowadzenie się dzieci z domu jest także sprawdzianem dla rodziców, dla ich małżeństwa, tego co ich rzeczywiście łączy
  - jeżeli więź małżeńska jest rzeczywista to jest to bardzo dobry okres
  - buduje wtedy ich reakcję
  - ale kiesy łączyły ich tylko dzieci teraz mogą nastąpić konflikty małżeńskie prowadzące nawet do rozwodu
  - nie wolno pozwolić babciom stać się mami własnych dzieci
  - dziadkowie - zdarza się jeśli nie mieli czasu dla dzieci że na emeryturze opiekują się wnukami doskonale, spełniają się (szczególnie mężczyźni)
  
  
  ROZWÓJ OSOBOWOŚCI
  Zarówno kobiety jak i mężczyźni po 50 roku życia wykazują inne cechy osobowości niż osoby nieco młodsze np. Młodszy dorosły mężczyzna wykazuje zainteresowanie własną siłą i wydolnością, pracą, władzą nad otoczeniem. Mężczyźni starsi bardziej zainteresowani są problemami wspólnoty. Starsze kobiety natomiast stają się bardziej autokratyczne. Uwagę koncentrują głównie na sobie.
  Zmiany te spowodowane są głównie wychodzeniem z ról przypisanych kulturowo. Z procesem starzenia związane są stereotypy społeczne (dziadyga-staruszek)
  - autonomia
  - koniec fazy indywidualizacji
  - wewnętrzna integracja
  - człowiek coraz lepiej zna swoją wartość i coraz lepiej siebie akceptuje kryzys środka życia
  - może się zdarzyć ale nie musi
  - człowiek w tym okresie konfrontuje się z własną śmiertelnością
  - w okolicach 40 r. Ż. Zmienia się perspektywa myślenia („ więcej za nami niż prawdopodobnie przed nami”)
  - ma poczucie że trudno jest już cokolwiek zacząć od nowa
  - jest to także okres bilansu życiowego
  - chwieje się poczucie sensu własnego życia

---