UŻYCIE PRZECINKA W ZDANIU

E. Polański, Zasady pisowni i interpunkcji, Warszawa 2008.

J. Podracki, A. Gałązka, Słownik interpunkcyjny, Warszawa 2002.

Polska interpunkcja ma charakter składniowy. Znaki interpunkcyjne służą do uwydatnienia logiczno-składniowej konstrukcji zdań. Oprócz tego ważne są: rytmika mowy, intonacja, istotność informacji, stosunek mówiącego do informacji.

Główna funkcja przecinka to rozdzielanie wyrazów i grup wyrazów w zdaniu. Nie oddziela się od siebie podstawowych składników zdania, tj. podmiotu i orzeczenia. → Młody chłopiec kupuje w księgarni książkę.

Przecinek stawia się zwykle w przypadku pojawienia się:

1. szeregu wyrazów o podobnej funkcji → Ludzie plotkują, narzekają, wydziwiają. // Pierwsze powojenne wybory wywołują teraz kontrowersje.

2. powtórzenia wyrazów → Jego spojrzenie biegło w dal, w dal. Chciałby zwiedzić i Pragę, i Wiedeń, i Bratysławę.

3. wykrzykników → Hej, zawołać tu Felka. Ach tak? To szkoda. Oj nie, dziś! Oj, nie dziś!

4. wołacza → Nie byłoby im do twarzy w długich włosach, Alicjo.

5. dopowiedzeń do głównej treści zdania → Przyjaźnimy się bardzo mocno, i to od dawna.

6. wtrąceń → Chyba dostanie na gwiazdkę rower, o którym tak marzył, i będzie mógł trenować.

7. zdań złożonych ze zdań składowych

1. rozbudowane zdanie pojedyncze → Myślę o tym podobnie jak ty. Podobnie jak w niektórych częściach Londynu najgorsze slumsy stykały się z ulicami względnie przyzwoitymi.

2. zdania złożone współrzędnie (spójnikowo) → Przyjadę do miasta późnym wieczorem, czyli do domu dotrę po północy. Obiecywał dużo, tymczasem nic nie zrobił.

• zdania przeciwstawne → Nauczycielka usiłowała prowadzić lekcję, ale ciągle zrywał się hałas.

• zdania wynikowe → Zapytał niegrzecznie, wobec tego odpowiedziałem mu oschle.

• zdania synonimiczne → Wyjeżdżam do Japonii, czyli Kraju Kwitnącej Wiśni.

• zdania łączne → Zwieziono z lasu kilka wozów drewna i sprzedano je na opał.

• zdania rozłączne → Pojadę na Mazury albo wybiorę się w Bieszczady.

• zdania wyłączające → Nie chciał jeść ani nie miał dobrego humoru.

3. zdania podrzędne (można o nie zapytać) → Nie pytaj mnie, skąd to wiem.

Proszę wytłumaczyć przyczynę użycia/ nieużycia przecinka w poniższych zdaniach.

1. Była młoda, ale umiała sobie poradzić w życiu.

2. Był doświadczony, więc poradził sobie w tej sytuacji.

3. Była sprytna, to znaczy umiała sobie poradzić.

4. Podszedł do baru, zamówił coś, zapalił drogiego papierosa.

5. Kiedy przyjechał do domu, nikogo nie zastał.

6. Ludzie, którzy gromadzili się wokół ratusza, byli coraz bardziej agresywni.

7. Przyjechawszy do domu, nikogo nie zastał.

8. Jadąc, myślał o spotkaniu z rodziną.

9. Była młoda i dopiero nabierała doświadczenia w życiu.

10. Był doświadczony albo wykazał się dużym sprytem.

11. Nie była sprytna ani w ogóle nie umiała radzić sobie w życiu.

12. Była drobna, ale silna.

13. Kupiła ser świeży, więc na pewno dobry.

14. Od roku należy do filatelistów, czyli zbieraczy znaczków pocztowych.

15. Posprzątała i pokój, i kuchnię, i korytarz.

16. Nie wierzył ani ojcu, ani matce.

17. Będzie uczyć albo polskiego, albo historii, albo muzyki.

18. Koszykarze, siatkarze, piłkarze pojadą na olimpiadę.

19. W naszym mieszkaniu, w sypialni, zagnieździły się myszy.

20. Dawno, dawno temu…

21. Zyska na tym tak wydawnictwo, jak i czytelnicy.

22. Jest to, jak można sądzić, sprawa precedensowa.

23. Rybka, wiadomo, lubi popływać.

24. Jan Kowalski, dyrektor zakładu, jest optymistą.

25. Czego sobie życzysz, kochanie?

26. Och, przestań wreszcie marudzić.

27. Będzie uczyć polskiego albo historii.

28. Nie jestem przystojny ani zbyt inteligentny.

29. Jaś i Małgosia.

30. Posprzątała pokój i kuchnię i wyszła z domu.

31. Będzie uczył polskiego albo historii albo przeniesie się do Siedlec.

32. Bardzo młoda miła dziewczyna.

33. Ekstrawagancka współczesna moda.

34. Rano na placu zgromadzili się uczniowie.

35. Zaszli tą drogą bardzo daleko.

36. Była zdolniejsza niż starszy brat.

37. Na obiad będzie to samo co wczoraj.

38. Jest silny jak tur.

39. Wyjechali za granicę jako oficjalni reprezentanci Polski.

40. Ona oczywiście znowu będzie zwalała winę na mnie.

WYRAZY, PRZED KTÓRYMI STAWIA SIĘ PRZECINEK

a

a więc

a choć

a gdy

a jeśli

a kiedy

a mianowicie

a ponieważ

a że

aby

acz

aczkolwiek

albowiem

ale

bo

bowiem

by

byle

byleby

chociaż

chociażby

choć

choćby

chyba że (żeby)

czyli

dlatego (że, iż)

dopiero gdy (jak, kiedy)

dopóki

gdy

potem gdy

teraz gdy

wtedy gdy

wtem gdy

z chwilą gdy

gdyby

gdyż

gdzie

i (=więc, toteż)

ile

ilekroć

im

inaczej

innymi słowy

iż

iżby

jako że

jednak

jednakże

jeśli

jeśliby

jeżeli

jeżeliby

lecz

ledwie

ledwo

mimo to

mimo że (iż)

natomiast

nim

o ile

po czym

podczas gdy

pomimo to

pomimo że (iż)

ponieważ

póki

przeto

skoro

skutkiem czego (tego)

tedy

to jest

to znaczy

toteż

tyle że

tylko że (iż)

tym bardziej że

tymczasem

w miarę jak

w razie gdyby

więc

właśnie gdy (jak, kiedy)

wprzód nim

wszakże

wtedy

za to

zaledwie

zanim

zaś

zwłaszcza gdy (kiedy)

zwłaszcza że (iż)

że

że aby

że aż

że gdy

że jeśli

żeby

W podanych zdaniach proszę wstawić, jeśli to konieczne, odpowiednie znaki interpunkcyjne.

1. Bardzo pracowity nad wiek poważny chłopak nie mógł znaleźć żony. Było mu z tego powodu nad wyraz smutno żałośnie jak nigdy dotąd niesamowicie tęskno.

2. Współczesne polskie elity polityczne są często krytykowane.

3. W rezultacie ani niczego nie zyskaliśmy ani nie poprawiliśmy zastanego stanu rzeczy.

4. Tłum klaskał radośnie a Cezarek najgłośniej choć nic jeszcze co prawda o Józefie Piłsudskim nie wiedział.

5. Jego najstarsza córka miała bez wątpienia poniżej 16 lat.

6. Maska miała znaczenie sakralne i bez wątpienia posługiwano się nią podczas rytuałów składania ofiar.

7. Weszli do izby dusznej i mrocznej przesyconej dymem i zawiesistą wonią odwaru miętowego i gotowanych kartofli.

8. Prezydent podpisze ustawę albo odeśle ją do poprawek.

9. Nie chcieli ani pieniędzy ani jedzenia.

10. Dostaniesz na gwiazdkę bądź rower bądź motocykl.

11. Zostaniemy tutaj czy idziemy tam?

12. Zapytała mnie czy się jeszcze gniewam.

13. Podobnie jak w niektórych częściach Londynu najgorsze slumsy stykały się z ulicami względnie przyzwoitymi.

14. Barbara była najmłodszym z tych dzieci podobnie jak Bogumił był najmłodszy u swych rodziców.

15. Ciężko harowaliśmy podczas gdy ty jeździłeś po świecie.

16. Nie mówił dlatego że nie chciał być niegrzeczny.

17. Nie mówił nic dlatego że nie chciał być niegrzeczny.

18. Przyszedłszy do szkoły rozebrał się szybko w szatni.

19. Piłkarze truchtem wbiegłszy na boisko rozpoczęli rozgrzewkę.

20. Uczeń nie sądził że napisawszy takie długie wypracowanie otrzyma tak słabą ocenę.

21. Był to zły system wychowawczy wyzwalający w człowieku najgorsze cechy.

22. Dziewczyna nie przyszła na randkę ani nawet nie zadzwoniła.

23. Rwałem się do oczekiwanego spotkania licząc że na tym skończy się moja misja przynajmniej dziś.

24. Nudzisz nas opowiadając to po raz setny.

25. Słuchając uważnie patrzył na usta rozmówcy.

W podanych zdaniach proszę wstawić, jeśli to konieczne, przecinki.

1. Kiedy wiał wiatr od wschodu do przystani dolatywały zapachy z przetwórni ale dziś ledwie się je czuło bo wiatr przesunął się na północ więc na plaży było przyjemnie.

2. I wtedy okazało się że okulary których szukał od godziny miał… na nosie.

3. Wrócił do domu i choć był zmęczony zaraz usiadł do pisania artykułu.

4. Film składa się z szeregu statycznych obrazów tzw. klatek.

5. Nie spodziewał się że gdy przyjdzie drzwi będą zamknięte.

6. Spotkamy się pojutrze czyli we wtorek.

7. Pasażerowie przechadzali się grupkami żywo rozprawiając o ostatnich wydarzeniach albo oparci o balustradę wpatrywali się w przestrzeń.

8. Paweł który jak mu się to często zdarzało przyszedł ostatni stał na progu.

9. Znam ją z liceum tj. prawie 10 lat.

10. W całym domu jest ciemno czyli nie ma nikogo.

11. Orzeczenie zaprzeczone wymaga rzeczownika w dopełniaczu jak np. w ostatnim zdaniu.

12. Nauczyciel poczekał chwilę żeby uczniowie umilkli i rozpoczął lekcję.

W podanych zdaniach proszę wstawić w odpowiednim miejscu myślnik lub dwukropek.

1. W ogrodzie botanicznym rosło wiele rzadkich roślin palmy, drzewa pomarańczowe, eukaliptusy i oliwki.

2. Odległe gwiazdy i mgławice, góry i oceany, człowiek i bakterie wszystko zbudowane jest z atomów.

3. Przeżyłem wielką niespodziankę przeczytałem książkę, która miała być nudna, a okazała się niezwykła.

4. W X konkursie wzięli udział studenci z różnych krajów Austrii, Szwecji, Węgier i Litwy.

5. Kupił samochód, dom, jacht słowem spełnił swoje marzenia.

6. Wieczorem zmierzyłem gorączkę miałem 37,8.

Proszę ocenić poprawność interpunkcyjną poniższych zdań.

1. Pokoje na 3 piętrze były droższe, ale ładniejsze.

2. Nagrodę przyznano dr. Antonowiczowi.

3. Za 5 zł nic dzisiaj nie kupisz.

4. Na koncie mam jeszcze 2000 dol i jakieś złotówki.

5. Urodziłem się 15 09 1957 roku.

6. I wojna światowa wybuchła 1.IX.1939 r.

---