FUNKCJONOWANIE M P W WARUNK, Inne

Funkcjonowanie MŚP w warunkach gospodarki rynkowej i ich możliwości rozwojowe.

Wprowadzenie

Główne cechy gospodarki rynkowej to dominacja prywatnej własności oraz znaczący udział w produkcji oraz usługach małych i średnich przedsiębiorstw, zwanych dalej MSP. Małe i średnie firmy mają bardzo istotne znaczenie w gospodarce wolnorynkowej. Doświadczenia krajów wysoce rozwiniętych wskazują, że o ich sile gospodarczej decydują firmy zatrudniające do 250 osób, a nie wielkie koncerny. Małe i średnie przedsiębiorstwa potrafią skutecznie wchodzić w nisze rynkowe i szybko przystosowywać się do potrzeb i wymagań klientów.

W Unii Europejskiej MSP stanowią 99,8 proc. firm działających na obszarze Unii, ich przychody ze sprzedaży stanowią około 56,2 proc. przychodów ogółem. Unijne małe i średnie firmy zatrudniają ponad 66 proc. zasobów siły roboczej. Około 1/ł stworzonych przez MSP miejsc pracy powstała w nowych firmach, przy czym przyrost zatrudnienia jest wyższy niż w dużych przedsiębiorstwach. Badania statystyczne prowadzone prze GUS potwierdzają, iż również w Polsce udział sektora MŚP jest znaczny i stale się zwiększa. Niepokój natomiast może budzić struktura małych i średnich firm, przeważają bowiem firmy zatrudniające do 5 osób, które w 1997 r. stanowiły 99,1 proc. firm zaliczanych do sektora MŚP oraz zdolności konkurencyjne polskich przedsiębiorstw.

Istota i rozwój prywatnej przedsiebiorczości

Przedsiębiorczość jest pojęciem wieloznacznym. Jedna z definicji przedsiębiorczości określa ją mianem gotowości i zdolności podejmowania oraz rozwiązywania w sposób twórczy pojawiających się problemów oraz umiejętność adaptacji do zmian w otoczeniu. Stymulatorem dynamicznego rozwoju przedsiębiorczości i powstawania małych firm skłonnych do podjęcia ryzyka gospodarczego na własny rachunek jest sytuacja panująca na rynku pracy. Przedsiębiorczość jest przeciwieństwem oczekiwania, zniechęcenia i bierności w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych. Polscy przedsiębiorcy musieli się w latach 1945-1989 zmagać z lansowaną przez ówczesną władzę teorią wyższości gospodarki socjalistycznej nad kapitalizmem w rozwoju gospodarczym kraju. Kandydaci na przedsiębiorców w latach 1947-1980 mieli utrudnione zadanie, aby zrealizować swoje marzenia o pracy we własnej firmie. Mimo, że cywilizowany świat dawno się przekonał, że jedynie słuszną drogą rozwoju gospodarczego kraju jest wolny rynek, kierowany prawidłami niewidzialnej ręki; w Polsce dopiero ustawa z dnia 2ł grudnia 1998 r. o działalności gospodarczej wywołała eksplozję przedsiębiorczości. Zmiany nastawienia władz państwowych w latach 1919-1999 do przedsiębiorczości ilustruje tabela

1. Losy prywatnej przedsiębiorczości w Polsce w latach 1919-1999

Tabela 1

Rok Cechy charakterystyczne okresu Sektor do-minujący

Do 1939 systematyczny rozwój prywatnych firm prywatny

1939-1945 rozwój drobnego handlu wymuszony sytuacją ludności w okresie II wojny światowej x

1945-1946 reaktywowanie zakładów przez przedwojennych właścicieli prywatny

1946 nacjonalizacja przemysłu i drobnej wytwórczości państwowy

1947-1955 piętnowanie osób przedsiębiorczych i kułactwa państwowy

1956-1970 walka aparatu podatkowego z przejawami kapitalizmu państwowy

1971-1980 odwilż dla działalności prywatnych właścicieli, ciche przyzwolenie na kapitalistyczne zapędy społeczeństwa państwowy

1981-1988 wzrost liczby podmiotów gospodarczych, często ze względów politycznych ( dla osób represjonowanych było to jedyne źródło pracy) państwowy

1989-1998 żywiołowy rozwój drobnych form gospodarowania prywatny

1999 - MŚP "organizacją uczącą się" życzeniowe podejście prywatny

Źródło: K.Krajewski, Kreowanie miejsc pracy w małych i średnich przedsiębiorstwach, Wynagrodzenia nr 19/1999r. dodatek miesięczny nr 9

W latach 1990-92 w Polsce powtórzyła się sytuacja z lat siedemdziesiątych i początku lat osiemdziesiątych w krajach zachodnioeuropejskich, wiele osób wzięło wówczas swoje sprawy w swoje ręce. Dostrzeżono przy tym, że recesja gospodarcza jest jedną z głównych przyczyn dynamicznego rozwoju przedsiębiorczości i powstawania małych firm skłonnych do podjęcia ryzyka gospodarczego na własny rachunek. Ponadto małe i średnie przedsiębiorstwa stały się źródłem zatrudnienia dla większości osób, które straciły pracę w państwowych mastodontach.

Charakterystyka małych i średnich przedsiębiorstw

Posługując się pojęciem małego i średniego przedsiębiorstwa, na ogół bierze się pod uwagę firmy, które:

dysponują relatywnie niewielkim kapitałem i zatrudniają niewielką liczbę pracowników;

mają mały udział w rynku, a często ich właścicielem jest osoba zarządzająca ( lub grupa osób), co eliminuje rozbudowane struktury administracyjno-biurokratyczne;

są finansowo i prawnie niezależne od innych podmiotów gospodarczych.

Z uwagi na niejednoznaczność wymienionych cech opisujących wielkość przedsiębiorstwa, w praktyce najczęściej używane są kryteria ilościowe, tj. przeciętna liczba zatrudnionych, średnia wielkość przychodu i wartość majątku trwałego. Zgodnie z definicją unijną, implantowaną do polskiego prawa gospodarczego, przyjmuje się następujące kryteria wyodrębniania małych i średnich przedsiębiorstw ze zbioru przedsiębiorstw: Mała firma to podmiot gospodarczy, w którym:

zatrudnionych jest mniej niż 50 pracowników;

roczny przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie może przekroczyć równowartości w złotych 7 mln euro lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła 5 mln euro;

można wyodrębnić niezależność przedsiębiorstwa.

Średnie przedsiębiorstwo to firma, w której:

zatrudnionych jest średniorocznie poniżej 250 pracowników, roczny przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie może przekroczyć 40 mln euro lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła 27 mln euro,

można wyodrębnić niezależność przedsiębiorstwa.

Warunkiem tej klasyfikacji jest spełnienie wszystkich określonych kryteriów łącznie.

Podstawowe cechy przedsiębiorstw, związane z rozmiarami ich działalności, przedstawiono w tabeli 2. Cechy wyróżniające małe i średnie przedsiębiorstwa oraz duże przedsiębiorstwa Tabela 2 Źródło: oprac. własne

Wśród elementów przewagi konkurencyjnej małych i średnich, głównie tych pierwszych, w porównaniu z większymi konkurentami na wyróżnienie zasługują: prostota struktur organizacyjnych, szybsze wprowadzanie podjętych decyzji, bliski kontakt z personelem, utrzymywanie przez kierownictwo firmy bezpośredniego kontaktu z klientem.

Każde przedsiębiorstwo, w tym także małe i średnie firmy mają szansę przeżycia jedynie pod warunkiem dostosowania się do swojego otoczenia, poprzez pozycjonowanie na rynku. Funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw determinowane jest wpływami otoczenia zarówno zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Rola i znaczenie poszczególnych czynników egzogenicznych i endogenicznych dla rozwoju MŚP jest wysoce zróżnicowana.

Dynamike rozwoju MŚP w latach 1991-1997 przedstawia tabela ł. Stan sektora małych i średnich przedsiebiorstw w Polsce w roku 1997 na tle poprzednich lat określono na podstawie danych statystycznych podanych przez Główny Urząd Statystyczny.

źródło: http://www.cup.gov.pl/WWW_MSP/Statystyka/statys97.htm

Jak wynika z danych zawartych w tabeli ł lata 1991-199ł charakteryzowały sie szczególnie wysoką dynamiką wzrostu sektora MSP; liczba przedsiebiorstw wzrosła ponad pieciokrotnie. Udział sektora małych i średnich przedsiebiorstw w liczbie przedsiebiorstw ogółem w gospodarce w latach dziewieadziesiątych jest w trendzie wzrostowym i w 1997 r. wynosił 99,76 proc. Wśród ponad 2,5 mln przedsiebiorstw zaliczanych do grupy MŚP, szczególne znaczenie mają firmy rodzinne, powstałe z własnych oszczedności ich założycieli, bez kredytów i obcego kapitału.

Sektor małych i średnich przedsiebiorstw charakteryzuje sie wysokim stopniem urodzen firm, ale i znaczną liczbą ich likwidacji oraz bankructw. Proces ten nie jest zjawiskiem iście nagannym, gdyż w świecie nauki funkcjonuje teza o "kreatywnej destrukcji", według której kapitalizm nie mógłby istniea bez ciągłego rodzenia sie nowych firm powstających czesto na ruinach tych, które upadły. Przecietne małe przedsiebiorstwo w Wielkiej Brytanii uznaje sie za zdolne do trwałego istnienia, jeżeli przetrwa pierwszych piea lat działalności. Badania wykazują, że około 85 proc. brytyjskich przedsiebiorstw właśnie w tym okresie konczy swój żywot. Podobna sytuacja ma miejsce w Polsce, ocenia sie iż na 10 założonych firm jedynie 2 pozostają w obrocie gospodarczym. Jest to też wynikiem, iż obok przemyślanych decyzji o zarejestrowaniu działalności gospodarczej na własny rachunek pojawiają sie również przypadkowe. Najcześciej ci ostatni, decydujący sie na własny biznes z pobudek czysto emocjonalnych obciążają statystyke MŚP w cześci likwidacja zakładów.

Uwarunkowania rozwoju MŚP

Rozwój sektora małych i średnich przedsiebiorstw w dużej mierze zależy, m.in. od wielkości kapitału pochodzącego z zasobów własnych przedsiebiorcy oraz od dostepu do zewnetrznych 1ródeł tj.: kredyty, pożyczki, venture capital, leasing, subwencje itd. W Polsce zdolnośa tego sektora, a zwłaszcza firm produkcyjnych, do finansowania rozwoju, zarówno ze 1ródeł wewnetrznych jak i zewnetrznych, jest nadal ograniczona. Na kondycje małych i średnich firm i ich konkurencyjnośa ma wpływ wiele czynników i uwarunkowan makroekonomicznych oraz mikroekonomicznych. Należą do nich przede wszystkim:

wielkość majątku jakim dysponuje przedsiebiorstwo,

zdolność do wdrażania postepu technicznego i technologicznego,

sprawność zarządzania posiadanymi zasobami,

poziom wiedzy i kreatywnośa kadry,

rzadkośa i jakośa oferowanych produktów i usług,

ogólny poziom rentowności produkcji,

system powiązan pomiedzy uczestnikami gry rynkowej.

Jednocześnie istnieją makroekonomiczne uwarunkowania, wpływające na kondycje ekonomiczną przedsiebiorstw. Zalicza sie do nich: ogólny stan i tendencje wzrostu gospodarczego kraju, stabilnośa waluty, poziom popytu oraz podaży na rynkach krajowych i zagranicznych. Ponadto uwarunkowania te tworzą regulacje systemu finansowo-podatkowego, od których w dużej mierze zależy możliwośa akumulowania kapitału przez małe i średnie przedsiebiorstwa w celu samofinansowania bieżącej działalności i rozwoju.

Do elementów silnie oddziaływujących na kondycje małych i średnich przedsiebiorstw należy zaliczya czynniki systemu finansowo-podatkowego, takie jak:

wysokośa stawek podatkowych,

poziom stawek amortyzacji środków trwałych,

wielkośa składek na ubezpieczenie społeczne,

stopa oprocentowania kredytu refinansowego ogłaszana przez Narodowy Bank Polski,

kurs złotego,

formy wspierania finansowego rozwoju firm,

dostep do pomocy z UE w ramach programów przedakcesyjnym

dostepnośa usług bankowych i ubezpieczeniowych,

regulacje prawne w zakresie windykacji wierzytelności.

Z przeprowadzonych analiz i ocen wynika, że obecny system finansowo-podatkowy nie tworzy dostatecznej zachety do gromadzenia środków na cele inwestycyjne, rozwojowe i na promocje eksportu. Przyszłoroczne zmiany w opodatkowaniu prowadzonej działalności pogłebią różnice pomiedzy firmami posiadającymi osobowośa prawną i jej nie posiadającymi. W 2000 r. przewidywane jest w przypadku osób prawnych obniżenie stawek podatku dochodowego z ł4 proc. do ł0 proc., kosztem likwidacji istniejących ulg inwestycyjnych; natomiast dla pozostałych firm najwyższa stawka podatku wynosi tak jak w 1999 r. - 40 proc. Obowiązujące przepisy w zakresie amortyzacji nie zapewniają możliwości odnowy środków trwałych, dlatego m.in. odtwarzanie majątku wytwórczego nie wystepuje w stopniu dostatecznym, co rzutuje na poziom inwestowania i poprawe konkurencyjności polskich przedsiebiorstw. Również w zakresie wysokości stawek amortyzacyjnych od 2000 r. pomiedzy firmami bedzie przebiegaa kolejna linia podziału.

Związane z wynagrodzeniami narzuty, w tym zwłaszcza wysoka składka na ubezpieczenie społeczne, znacznie zwiekszają koszty pracy, wpływają na wzrost cen produktów i ogólny poziom inflacji oraz ograniczają konkurencyjnośa polskich przedsiebiorstw. Kolejne novum w zakresie zawierania umów - zlecen, które od 2000 r. zostaną opodatkowane jak inne wynagrodzenia ze stosunku pracy, budzi uzasadniony niepokój wśród przedsiebiorców, gdyż w ten sposób wzrosną koszty pracy.

Jedną z głównych barier rozwojowych małych i średnich przedsiebiorstw stanowią warunki kredytowania przedsiebiorstw przez banki. Z przeprowadzonych badan wynika, że małe i średnie przedsiebiorstwa mają utrudniony dostep do finansowania działalności przy pomocy ścieżki kredytowej ze wzgledu na duże wymogi banków w procesie udzielania kredytów. Podstawowe bariery wystepujące w procesie ubiegania sie MSP o kredyt bankowy to brak historii kredytowej, która ułatwia ocene wiarygodności przedsiebiorstwa, relatywnie wysokie koszty sporządzenia wniosku kredytowego, brak zabezpieczen wymaganych przez bank do udzielenia kredytu.

Zakres korzystania MSP z kredytu bankowego jest również w zasadniczy sposób uzależniony od preżności lokalnego rynku finansowego. Aktualnie w Polsce w dużych miastach, wystepuje koncentracja instytucji finansowych prowadzących działalnośa kredytową na rzecz przedsiebiorstw. Koniecznośa korzystania przez małe i średnie przedsiebiorstwa z kredytów, wobec wysokiej realnej stopy procentowej, niejednokrotnie wiąże sie dla przedsiebiorstw z ryzykiem utraty płynności finansowej, a nawet upadłości.

Rozwijający sie rynek kapitałowy w Polsce jest mało przychylny dla niewielkich spółek akcyjnych, gdyż charakteryzuje sie bardzo wysokimi wymaganiami wobec emitentów. Koszty korzystania z publicznego rynku kapitałowego są również bardzo wysokie, natomiast obrót papierami wartościowymi na rynku pozagiełdowym ma wciąż marginalne znaczenie dla sektora MSP.

Wobec trudności w uzyskaniu dostepu do finansowania zewnetrznego decydujący wpływ na funkcjonowanie i rozwój MSP ma ich płynnośa finansowa, dlatego opó1nienia w płaceniu należności i przewlekłośa postepowan sądowych wpływają szczególnie niekorzystnie na MSP.

Niezbyt korzystne dla rozwoju MŚP są przepisy znowelizowanego w 1996 roku kodeksu pracy. Niezrozumiałe jest traktowanie właścicieli jednoosobowych firm prowadzących działalnośa gospodarczą w oparciu o wpis do ewidencji jako pracowników drugiej kategorii.

Wystepują także przeszkody o charakterze biurokratycznym utrudniające podjecie i prowadzenie działalności gospodarczej oraz powiekszające jej koszty. Związane są one miedzy innymi z trudnymi do spełnienia warunkami, kryteriami i procedurami uzyskiwania koncesji i zezwolen, a także z niejasnością i koniecznością uzyskiwania dodatkowych interpretacji przepisów prawa gospodarczego, finansowego, podatkowego i administracyjnego.

Brak jest ponadto rozwiązan systemowych określających m.in. zasady i warunki odszkodowan dla przedsiebiorców dotknietych skutkami klesk żywiołowych, które zmniejszyłyby ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej.

Brak wiec plany z którymi przedsiebiorcy wiążą przyszłośa swoich firm są weryfikowane przez trudności i bariery, jakie napotykają w prowadzeniu działalności gospodarczej. Potencjalne zagrożenia w funkcjonowaniu oraz rozwoju małych i średnich przedsiebiorstw przedstawia tabela 4.

Katalog ograniczen działalności małych i średnich przedsiebiorstw Tabela

Typologia barier Determinanty rozwoju MŚP

Bariery prawne skomplikowane procedury uruchamiania i prowadzenie działalności gospodarczej

brak skutecznej ochrony dóbr własnych w postaci znaku firmowego

nieznajomośa przepisów unijnych

Bariery ekonomiczne polityka fiskalna rządu

dostepnośa do usług finansowych

poziom stawek amortyzacyjnych uniemożliwiający odtworzenie majątku

relatywnie wysoki udział kosztów pracy, z uwagi na poziom stawek składek na ubezpieczenie społeczne

cena kredytów bankowych

Bariery zarządzania nieznajomośa nowoczesnych technik zarządzania

brak umiejetności wykorzystania informacji z otoczenia

brak skłonności do uczenia sie

Bariery kadrowe wysoka fluktuacja pracowników

niskie kwalifikacje kadry

Bariery edukacyjne brak systemu kształcenia w zakresie small businessu

niski stopien wykorzystania internetu

niedostateczny dostep do informacji gospodarczej

Bariery społeczne brak akceptacji rozwarstwienia społecznego

niedostateczna kultura przedsiebiorczości

źródło: K.Krajewski, Determinanty rozwoju MŚP, Referat na konferencje "Małe i średnie przedsiebiorstwa na tle przeobrażen systemowych w polskiej gospodarce", Warszawa 25 maj1999 r.

Małe i średnie firmy ograniczone przeróżnymi barierami, dysponując nikłymi zasobami finansowymi, aby uczestniczya w grze rynkowej muszą jednak inwestowaa i rozwijaa sie. Ich właściciele muszą bya twórczy i kreatywni w poszukiwaniu nisz rynkowych oraz nowych możliwości. Wszystko to powoduje, że od początku lat dziewieadziesiątych małe i średnie przedsiebiorstwa odgrywają znaczącą role w gospodarce panstwa, niektórzy naukowcy i praktycy określają ten fenomen gospodarczy nazywając MSP lokomotywami procesu transformacji polskiej gospodarki.

Polityka władz wobec MŚP

Tworzenie przez panstwo warunków rozwoju dla małych i średnich przedsiebiorstw jest jednym z cząstkowych celów polityki makroekonomicznej panstwa. W dniu 11 maja 1999 r. Rade Ministrów przyjeła kolejny program wspierania małych i średnich firm w postaci dokumentu pn. Kierunki działan Rządu wobec małych i średnich przedsiebiorstw do 2002 roku

Podstawowym celem polityki Rządu wobec MŚP do roku 2002 jest stworzenie warunków dla kontynuacji i wzmacniania pozytywnych trendów, które ujawniły sie w tym sektorze. Założono, iż wobec małych i średnich przedsiebiorstw musza bya prowadzone skuteczne działania w dwóch płaszczyznach, tzn. poprzez stosowanie instrumentów i rozwiązan wspólnych dla ogółu przedsiebiorstw, uzupełnionych instrumentami szczególnymi, adresowanym wyłącznie do MSP.

Rys.1 Cele polityki Rządu wobec MŚP w latach 1999-200

źródło: oprac. własne na podstawie "Kierunki działan Rządu wobec małych i średnich przedsiebiorstw do 2002 roku"

Główny cel polityki Rządu wobec MŚP został zdezagregowany na trzy wzajemnie ze sobą powiązane cele pośrednie, które przedstawiono na rys.1. Wśród sposobów realizacji polityki Rządu wobec MŚP, bezpośrednio sie do rynku pracy odnoszą sie działania na rzecz zmniejszenia kosztów związanych z zatrudnieniem. Założono w Programie zwiekszenie dostepu do środków Funduszu Pracy dla przedsiebiorców tworzących nowe miejsca pracy dla bezrobotnych i osób zwalnianych w wyniku restrukturyzacji przedsiebiorstwa.

Od konsekwencji w realizacji zapisów zawartych w dokumencie uzależniony jest rozwój małych i średnich przedsiebiorstw. Nieodzowna jest przy tym determinacja urzedników panstwowych, organizacji gospodarczych i samych przedsiebiorców we wdrażaniu i monitorowaniu tego programu. Dużą role w realizacji programu polityki Rządu wobec MSP mają do spełnienia samorządy terytorialne. Program wspierania rozwoju MŚP powinien bya wdrożony w każdej gminie i powiecie.

Polityka władz samorządowych wobec MŚP

Najważniejsze, co gmina może zrobia dla przedsiebiorczości, to stworzenie korzystnych warunków rozwoju małych i średnich firm, zlokalizowanych na jej terenie. Tak określone zjawisko sprowadza sie do konsekwentnego podejścia strategicznego opartego na: wszechstronnej diagnozie sytuacji MSP w gminie, stwarzaniu warunków do rozwoju przedsiebiorczości, przystosowania szkół do potrzeb lokalnego rynku pracy i wyzwan przyszłości, a przede wszystkim opracowaniu lokalnego programu rozwoju tego sektora.

Niezbedne jest przy tym wyeliminowanie bezpośredniego kontaktu pomiedzy indywidualnym przedsiebiorcą a władzami samorządowymi. Znakomitym rozwiązaniem dla władz powiatu czy gminy jest instytucja lokalnego samorządu przedsiebiorców. Wiele do zrobienia mają organizacje gospodarcze i samorządy terytorialne, czas bowiem, aby dla MSP zapaliło sie zielone światło, a nie żółte pulsujące. Odnotowanie trwałego sukcesu małych i średnich przedsiebiorstw jest możliwe wówczas, gdy programy rozwoju MSP zostaną wyposażone w odpowiednie instrumentarium realizacyjne.

Celem polityki władz samorządowych wobec MŚP powinno być:

po pierwsze, kształtowanie warunków do pełnego wykorzystania i tworzenia potencjału rozwojowego sektora MSP,

po drugie traktowanie MSP jako ośrodków kreowania miejsc pracy, czyli potencjalnych 1ródeł zatrudnienia bezrobotnych i absorpcji absolwentów szkół.

Polityke władz samorządowych wobec MŚP wyznaczają trzy cele cząstkowe:

Cel 1. Tworzenie warunków do rozwoju przedsiebiorczosci

Cel 2. Poprawa konkurencyjnosci MSP

Cel ł. Stworzenie warunków do podjecia działalnosci eksportowej

Te dwa ostatnie mają ścisły związek z ubieganiem sie Polski o przyjecie do Unii Europejskiej i z koniecznością pilnego dostosowywania sie do wymagan i dyrektyw obowiązujących w panstwach pietnastki.

Cel 1. Stworzenie warunków do rozwoju przedsiebiorczości

powołanie stowarzyszenia rozwoju gospodarczego (organizacja non - profit) lub włączenie do statutu istniejącego stowarzyszenia problematyki MŚP i rynku pracy,

utworzenie agencji rozwoju lokalnego w formie spółki prawa handlowego,

utworzenie w uzasadnionych przypadkach inkubatora przedsiebiorczości,

uruchomienie centrum edukacyjno-informacyjnego,

współdziałanie w realizacji programu nauczania przedsiebiorczości w ostatnich klasach gimnazjów i szkół średnich, pod hasłem poprzez zabawe do wiedzy tworzenie " papierowych" przedsiebiorstw, organizowanie konkursów z zakresu znajomości gospodarki wolnorynkowej,

organizowanie konkursów popularyzujących przedsiebiorczośa wśród różnych grup społecznych, np. najsolidniejsza firma, przedsiebiorca roku i.t.p.,

stymulowanie rozwoju lokalnego rynku finansowego poprzez przyciąganie placówek różnych instytucji finansowych - banków, firm leasingowych oraz pozarządowych - funduszy pomocowych,

przygotowanie terenów pod inwestycje, czesto niestety wymagających kosztownej infrastruktury,

prognozowanie przyszłości lokalnego rynku pracy, podawanie informacji o zapotrzebowaniu na siłe roboczą, rozpowszechnianie informacji o rynku pracy wśród dzieci i młodzieży szkolnej, opracowanie listy zawodów poszukiwanych przez pracodawców,

promocja osiągniea przy zastosowaniu różnych technik, tj. biuletyny, katalogi, tablice informacyjne,

wzbudzanie przedsiebiorczości w społeczności lokalnej.

Cel 2. Poprawa konkurencyjności MSP

wdrażanie nowoczesnych technik zarządzania,

wspomaganie nabywania patentów i wynalazków,

tworzenie warunków do poprawy jakości produkowanych wyrobów i świadczonych usług, propagowanie rozwiązan systemu ISO

stworzenie banku informacji o możliwościach finansowania MSP,

ułatwianie dostepu do zewnetrznych 1ródeł finansowania MŚP z wykorzystaniem funduszy poreczen kredytowych,

udzielanie pomocy w pozyskiwaniu środków finansowych , m.in. z KUP, ARiMR,

wdrożenie elastycznego systemu w zakresie regulowania zobowiązan z tytułu podatków lokalnych i opłat,

wspomaganie udziału przedsiebiorców w wystawach, targach i innych działaniach promocyjnych,

prezentowanie dokonan w postaci strony WWW, w wielu przypadkach zastepującej kosztowny druk informatorów, materiałów reklamowych,

Cel 3. Tworzenie warunków do podjecia działalności eksportowej

określenie aktualnych możliwości eksportowych lokalnych firm, przygotowanie szczegółowego informatora,

upowszechnianie wiedzy o regulacjach obowiązujących na wspólnym rynku europejskim, poprzez lokalne szkolenia,

udzielanie pomocy w nawiązywaniu kontaktów zagranicznych.

Wymienione cele mają charakter komplementarny, są bowiem wzajemnie od siebie uzależnione. Ważnym czynnikiem realizacji programów jest tworzenie klimatu dla rozwoju lokalnej przedsiebiorczości. Określonym celom należy przyporządkowaa instrumentarium realizacyjne, które bedzie uszczegóławiało sposób wdrażania programu. W programie muszą znale1a sie zapisy określające wielkośa środków oraz sposoby ich pozyskiwania w postaci wskazania 1ródeł finansowania programu.

Władze samorządowe w różny sposób mogą podejmowaa dora1ne działania wspomagania małych i średnich firm. Możliwe formy wspierania rozwoju sektor MŚP przez władze samorządowe, ilustrują działania władz miasta i gminy Gniew. Miedzy innymi w latach 1998-1999 władze podjeły nastepujące decyzje :

zamrożono stawki podatków gminnych,

utworzono Gminną Strefe Gospodarczą

włączono do działan opiniotwórczych o rozwoju MŚP, reprezentacje przedsiebiorców zrzeszonych w Towarzystwie Rozwoju Miasta i Gminy Gniew,

wprowadzono ulgi podatkowe dla nowych podmiotów gospodarczych, proporcjonalnie do ilości utworzonych przez nie nowych miejsc pracy.

przekazano przedsiebiorcom 10 ha terenu cześciowo uzbrojonego, pod budowe centrum handlowo-turystycznego.

Niemniej rozwój małych i średnich przedsiebiorstw na terenie miasta i gminy Gniew jest determinowany przez szereg czynników, czesto niezależnych od władz lokalnych, tj. wysokie koszty stałe prowadzenia działalności gospodarczej, w tym koszty pracy; ograniczony dostep do zewnetrznych 1ródeł finansowania; brak tradycji podejmowania przez przedsiebiorców wspólnych przedsiewziea gospodarczych; postawa zachowawcza przedsiebiorców; lokalna konkurencja pomiedzy przedsiebiorcami.

Z punktu widzenia rozwoju MŚP istotne jest również właściwe mobilizowanie inicjatyw indywidualnych i aktywizacja przedsiebiorczości, tak aby przysparzała ona nie tylko zaspokojenie osobistych aspiracji, lecz również sprzyjała rozwojowi pożądanych kierunków działalności. Transformacja polskiej gospodarki oraz perspektywa wejścia Polski do Unii Europejskiej tworzy z jednej strony szanse dla rozwoju MŚP, natomiast z drugiej strony wskazuje na koniecznośa sprostania rosnącej konkurencji firm zachodnich, nie tylko światowych gigantów.

Myślenie o przyszłości, czyli o możliwościach rozwoju sektora MŚP

Właściciele firm i menedżerowie pytani o możliwości rozwojowe swoich przedsiebiorstw bez wahania wskazują szereg przeciwności losu, które muszą pokonywaa. Najcześciej wymieniają skomplikowane przepisy prawne i procedury ich stosowania, trudny dostep do zewnetrznych 1ródeł finansowania, rosnącą konkurencje ze strony firm zagranicznych oraz nadmierny system fiskalny. Mimo powszechnego przeświadczenia o możliwości uczestnictwa w realizacji zamówien publicznych, wiedza na temat przepisów prawa regulujących ten obszar jest znikoma. Do tego dochodzi obiegowa opinia o pozorowaniu przetargów publicznych.

Przedsiebiorcy wskazują na brak środków finansowych na realizacje swoich projektów inwestycyjnych. Celowym jest wiec wyodrebnienie w strukturach bankowych specjalistycznych komórek zajmujących sie obsługą małych i średnich firm oraz zwiekszenie udziału instytucji parafinansowych. Banki powinny dostosowaa obowiązujące procedury przy ubieganiu sie o kredyt do możliwości organizacyjnych MSP. Wielkie znaczenie przypisuje sie rozwinieciu systemu poreczen kredytowych.

Krajowe firmy są czesto pozostawione samym sobie, gdyż mocno rozczłonkowane instytucje samorządu przedsiebiorców nie są w stanie udzielia im dostatecznej ochrony i wsparcia. Brak silnego samorządu gospodarczego z odpowiednią polityką lobbingu nie wróży nic dobrego dla przyszłych losów małych i średnich firm. Oczywiście odnosze sie do zjawiska, a nie do pojedynczych firm, które znakomicie radzą sobie funkcjonując na obrzeżach gigantów przemysłowych.

Od kilku lat w Polsce mamy do czynienia z postepującą w szybkim tempie koncentracją kapitału i zdolności produkcyjnych firm związaną ze zwiekszaniem sie inwestycji zagranicznych. Trudno wiec przewidziea ile miejsca w najbliższym czasie pozostanie dla polskich firm produkcyjnych i usługowych z sektora MSP. Celem obrony przed kapitałem zagranicznym cześa polskich przedsiebiorców podejmuje próby łączenia sie w układach quasi-holdingowych. Niestety procesy integracyjne np. w polskim handlu należą do rzadkości.

Małe i średnie firmy obawiają sie konkurencji ze strony zagranicznych firm, które czesto stosując ofensywne techniki reklamy swoich produktów i usług wypierają je z rynku. Przykładem dowodnie świadczącym, że te obawy są zasadne jest ekspansja wielkopowierzchniowych obiektów handlowych. Ofensywnej polityce zagranicznych sieci towarzyszy zjawisko utraty przez drobne firmy handlowe swoich dotychczasowych klientów.

Cześa przedsiebiorców uważa natomiast, iż po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej szanse jakie uzyskają małe i średnie przedsiebiorstwa zdyskontują dotychczasowe obawy i zagrożenia. W tabeli 5 przedstawiono najwieksze szanse i zagrożenia związane z integracją Polski z UE oraz w tabeli 6 zestawienie najwiekszych słabych i mocnych stron polskich MSP w kontekście integracji Polski zUE. W obliczu nowych wyzwan konkurencyjnych na otwartych rynkach europejskich i potencjalnych zagrożen, polscy przedsiebiorcy i ich samorządowe reprezentacje powinny coraz cześciej braa udział w negocjacjach etapu preakcesyjnego i kształtowaniu bardziej sprzyjających warunków działalności gospodarczej MSP w tym zakresie.

Zestawienie najwiekszych szans i zagrożen związanych z integracją Polski z UE Tabela 5

SZANSE WYNIKAJĄCE Z INTEGRACJI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE Z INTEGRACJI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ

Poszerzenie dostepu do rynku europejskiego

Skrócenie czasu transportu towarów do odbiorców z UE

Wzrost zamówien od odbiorców z UE

Wiekszy ogólny popyt

Wiekszy napływ kapitału i nowoczesnych technologii z krajów UE

Znaczne polepszenie usług bankowych

Zwiekszenie rynku zbytu

Uproszczone procedury do certyfikacji i autoryzacji w Unii Europejskiej

Latwiejszy dostep do różnorodnych programów pomocowych

Spadek roli MSP w wyniku wzrostu przewagi wielkich koncernów i sieci handlowych

Upadek rzemiosła i usług w niektórych dziedzinach, w wyniku napływu taniej produkcji zagranicznej

Narastająca dekapitalizacja majątku, z uwagi na brak dostepu do tanich 1ródeł finansowania

Spadek konkurencyjności MSP w wyniku ograniczenia "szarej strefy"

Brak ochrony niektórych branż powodujący ich upadek

Narzucenie przez UE niekorzystnych rozwiązan finansowych,

źródło: Oprac. własne na podstawie Praca zbiorowa pod redakcją M.Bąka i P.Kulawczuka, Dostosowanie małych i średnich przedsiebiorstw do funkcjonowania w Unii Europejskiej, IBnDiPP KIG, Warszawa 1999 r.

Zestawienie najwiekszych słabych i mocnych stron polskich MSP w kontekście integracji Polski z UE Tabela 6

SLABE STRONY POLSKICH MSP MOCNE STRONY POLSKICH MSP

Niezadowalająca jakośa produkcji i usług w porównaniu do konkurencji z krajów UE

Słabe wyposażenie w kapitał finansowy i rzeczowy

Niska zdolnośa kredytowa

Brak doświadczenia przedsiebiorców

Niski poziom wiedzy na temat zarządzania i marketingu

Niezbyt dobra reputacja polskich MSP za granicą

Brak strategii działania, koncentracja na działalności bieżącej

Niski poziom inwestycji

Zdolnośa do szybkiej zmiany rodzajów działalności

Zdolnośa do naśladowania i imitacji produktów

Duży dynamizm i szybki rozwój

Silna motywacja do pracy zarówno pracowników jak i pracodawców

Zdolnośa do szybkiego uczenia sie i nabywania umiejetności

Rosnący popyt wewnetrzny na produkty i usługi z MSP

Realizacja inwestycji sposobem gospodarczym znacznie obniżającym koszty

Postepujący proces integracji Polski z Unią Europejską oraz liberalizacja wymiany handlowej z zagranicą powodują koniecznośa szybkiego przystosowania polskich przedsiebiorstw do rosnącej konkurencji. Niezbedne jest zatem osiągniecie przez sektor MSP wyższego poziomu zdolności konkurowania zarówno na rynku krajowym jak i miedzynarodowym.

Reasumpcja

Sektor małych i średnich przedsiebiorstw odgrywa ważną role społeczną i gospodarczą. Funkcje społeczne tego sektora polegają na łagodzeniu napiea społecznych powstających w wyniku trwających procesów transformacji. Cel ten jest realizowany poprzez absorpcje pojawiających sie nadwyżek siły roboczej, jak i dzieki kreowaniu przedsiebiorczych postaw oraz wskazywaniu szans i możliwości samozatrudnienia

Z uwagi na iście przyspieszony rozwój nauk z zakresu zarządzania marketingu, finansów niezbedne jest wyrobienie przekonania przedsiebiorców o konieczności doceniania propozycji oferowanych przez różne placówki szkoleniowe w ramach programu "wtórnej edukacji przedsiebiorców".

Pozytywnie należy ocenia przyjecie przez Rząd dokumentu "Kierunki działan Rządu wobec małych i średnich przedsiebiorstw do 2002 roku", niestety stopien realizacji programu jest zdaniem przedsiebiorców wysoce niezadowalający.

Wymiernego wsparcia przez Panstwo wymaga proces awansu technicznego i technologicznego, jaki jest szansą i wyzwaniem dla polskich firm w chwili włączenia polskiej gospodarki do jednolitego rynku europejskiego. Proces dostosowawczy i warunki działalności gospodarczej po uzyskaniu przez Polske pełnego członkostwa w UE wymaga pełniejszego włączenia reprezentantów polskich przedsiebiorstw - jako partnerów społecznych i ekspertów - do prac rządowych podzespołów negocjacyjnych,

Celowym jest zrzeszanie sie przedsiebiorców w dobrowolnych, lokalnych organizacjach w formie stowarzyszen, które stanowiłyby swoistą siłe nacisku na władze samorządowe różnych szczebli, wspomagałyby przedsiebiorców w prowadzeniu działalności gospodarczej, wspierałyby przedsiebiorców w procesach integracyjnych, także zagranicznych, propagowałyby obyczaje związane z rzetelnością kupca rejestrowego i etyką zawodową, przyczyniałyby sie do podnoszenie wiedzy ekonomiczno - prawnej oraz etyki zawodowej przedsiebiorców

W czasach rosnących wymagan rynku, małe i średnie przedsiebiorstwa dowodzą w przekonujący sposób swojej siły polegającej na gotowości do ponoszenia ryzyka, elastyczności oraz własnej inicjatywie. Małe przedsiebiorstwa dzieki swojemu silnemu zorientowaniu na klienta dorównują, w wielu obszarach działalności, wiekszym konkurentom.

Wiele z małych i średnich firm, lawirując wśród zawiłości, nie zawsze przychylnych przepisów, funkcjonując z dnia na dzien, utrzymuje sie na rynku . Jednakże taki stan przypomina raczej wegetacje, czyli zużywanie wszystkich środków na przetrwanie i konsumpcje. Wspomaganie "soli gospodarki", którą stanowi w panstwie funkcjonującym w ramach gospodarki wolnorynkowej, grupa małych i średnich przedsiebiorstw jest wyższą koniecznością.

Małe i średnie firmy są bardziej elastyczne w swoim działaniu, tworzą czesto otoczenie dużych firm, sprzyjają rozwojowi regionu. Przypada im znaczna rola w tworzeniu nowych technologii. Z punktu widzenia możliwości wzrostu zatrudnienia i ograniczenia bezrobocia małe firmy mają korzystne właściwości. Uruchamianie nowych stanowisk pracy w małych firmach jest znacznie mniej kapitałochłonne niż w dużych firmach. Pracownicy w small businessie muszą sie wykazywaa stosunkowo uniwersalnymi zdolnościami, łatwiej poznają reguły działania firmy na wolnym rynku. MŚP powoli stają sie ku1nią kadr dla gospodarki, gdyż właśnie z nich w dużej cześci rekrutują sie przyszli szefowie nowych, małych i średnich firm.

Z efektami działalności gospodarczej sektora małych i średnich przedsiebiorstw związane są warunki życia i pomyślności ponad 60 proc. polskiego społeczenstwa, konieczne jest zatem realne wspomaganie i wykorzystanie możliwości rozwojowych tkwiących w sektorze małych i średnich przedsiebiorstw.

Polskie przedsiebiorstwa potrzebują i oczekują odpowiedniego wsparcia ze strony organizacji samorządowych. Czas wiec, aby polskie organizacje gospodarcze wzorując sie na doświadczeniach krajów należących do Unii Europejskiej i innych o wysokim stopniu rozwoju gospodarki wykształciły systemy informacyjne oraz stworzyły rzetelne bazy danych o potencjalnych partnerach, 1ródłach finansowania, przepisach prawnych dostepne dla wszystkich zainteresowanych firm.