System polityczny Wielkiej Brytanii.

1. Konstytucja.

Wielka Brytania nie posiada konstytucji w sensie formalnym. Nie posiada jednego aktu prawnego. Posiada natomiast konstytucję w sensie materialnym.

2. Specyficzne akty prawne.

Na prawo konstytucyjne skład się kilka źródeł:

1. Prawo zwyczajowe -Powstaje ono na podstawie precedensów, brak formy pisanej.

2. Konwenanse konstytucyjne - Nie mają formy pisanej, mimo to określają, że lider zwycięskiej partii zostaje premierem, mówią jak wykonywać prerogatywy monarchy, stanowią, że król zwołuje parlament, nie ma on wstępu do izby gmin, czyta expose premiera itd.

3. Orzecznictwo sądowe -Opiera się na prawie precedensowym, występuje tu prawotwórcza rola sądów.

4. Akty prawa pisanego -Na które składają się dokumenty historyczne (nawet sprzed stuleci) i współczesne.

3. System partyjny.

Główne partie w WB to Konserwatyści, Partia Pracy i Liberałowie. Ale ponieważ walka toczy się pomiędzy Konserwatystami i Partia Pracy system ten zwiemy dwupartyjnym. Konserwatyści wywodzą się z dawnego stronnictwa Torysów, a liberałowie z Wigów. Partia Pracy pojawiła się najpóźniej. Jej członkami staja się automatycznie członkowie związków zawodowych. Do partii można się również zapisywać indywidualnie. W Ulsterze linia podziału biegnie pomiędzy partią katolicką Szin Fein, a protestancką Partią Ulsterskich Unionistów.

4. System wyborczy.

Monarcha zarządza wybory na wniosek premiera. Premier ma na to pięć lat, bowiem wybrany w wyborach powszechnych parlament obraduje DO 5 lat. Po ogłoszeniu nowych wyborów odbywają się one w czasie do 25 dni. Wybierani są przedstawiciele Izby Gmin, Przedstawiciele Izby Lordów nie pochodzą z wyborów. Aby kandydować do Izby Gmin należy mieć ukończone 25 lat, zebrać 10 podpisów (proponujący, popierający + 8 innych osób), oraz wpłacić kaucję w wysokości 500 funtów. Nie trzeba należeć do partii. Kandydat nie może być bankrutem, członkiem Izby Lordów, ani duchownym. Wybory są większościowe, jednookręgowe. Okręgów jest 659 -tyle też jest członków Izby Gmin. Okręgi wyborcze w WB dzielą się na PEWNE, BEZNADZIEJNE i MARGINALNE (ok. 80). Okręg pewny dla jednej partii, to okręg beznadziejny dla drugiej. Kandydatów finansowo wspiera partia.

5. Parlament.

Zwycięska partia jest partią rządząca i tworzy rząd. Lider przegranej partii, staje się automatycznie liderem opozycji, za co otrzymuje dodatkowe fundusze. Tworzy on „gabinet cieni” w skład którego wchodzą odpowiednicy ministrów z partii rządzącej. Ministrów jest 18-21. Owy gabinet jest konstruktywną opozycją. Obie partie powołują również tzw. WHIPA, którego zadaniem jest ustalanie przebiegu obrad, negocjacje przed głosowaniami itd.

Izba Lordów nie pochodzi z wyborów. Po reformie z 1999 roku w jej składzie nie mają już prawa zasiadać lordowie dziedziczni. Obecnie Izba Wyższa liczy ok. 600 członków. Lordów mianuje monarcha. Przedstawiciele Izby Lordów dzielą się na:

1. Lordów duchownych -Którzy zasiadają w izbie wyższej tak długo, jak długo pełnią funkcje biskupie.

2. Lordów prawa -Zasiadają w izbie wyższej dożywotnio, muszą posiadać rozległą wiedzę prawniczą i są odpowiednikiem Sądu Najwyższego.

3. Byłych Premierów WB.

4. Lordów mianowanych przez monarchę dożywotnio.

Wszyscy lordowie to wysokiej klasy specjaliści z danej dziedziny życia społecznego. Kontrolują oni jakość ustaw i zgłaszają swoje poprawki. Premier przed wskazaniem monarsze kandydata na lorda najpierw konsultuje się z opozycją. Wie, że wskazany przez niego kandydat będzie pełnił swą funkcję dożywotnio. To rozwiązanie pozwoliło na apolityczność Izby Wyższej.

6. Postępowanie ustawodawcze.

Prawo wniesienia projektu ustaw ma Izba Gmin i Izba Lordów (poza ustawami finansowymi). Projekty ustaw (Bild) dzielą się na:

1. Projekty prywatne -Hrabstwo.

2. Projekty publiczne -Cały kraj.

3. Projekty mieszane -Np. budowa tunelu pod kanałem La Manche.

Każdy projekt ustawy przechodzi taką samą drogę legislacyjną. Odbywają się trzy czytania i głosowanie w Izbie Gmin. Następnie ustawa wędruje do Izby Lordów, która dokonuje poprawek. Może ustawę odrzucić. Wówczas gdy Izba Gmin nie zgadza się z vetem Izby Wyższej może je odrzucić, lecz ustawa może wejść dopiero za rok. Gotową ustawę podpisuje monarcha, przy kontrasygnacie premiera.

7. Głowa państwa.

Obecnie w Wielkiej Brytanii panuje Elżbieta II z dynastii hanowerskiej (Windsorów). Na tron wstąpiła w 1952 roku. Jako głowa państwa monarcha w WB nie ma wielkich uprawnień. Sprawuje głównie funkcje reprezentacyjne. Jest to monarchia dziedziczna. Podporą prawną jest ustawa z 1701 roku o następstwie tronu. Pierwszeństwo maja mężczyźni, oraz występuje preferencja wieku. Monarcha jest przedstawicielem Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, jest głową kościoła Anglikańskiego. Monarcha nie może być katolikiem. Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Jest uprawniony do nominacji na dworze królewskim.

Ćwiczenie 2. Ustrój Stanów Zjednoczonych.

1. Podstawy konstytucyjne.

Stany Zjednoczone szczycą się do dzisiaj pierwszą, a jednocześnie najstarszą obowiązującą konstytucją na świecie, uchwaloną 17 września 1787 roku. W ciągu przeszło 200 lat swego obowiązywania została uzupełniona o 26 tzw. poprawek. 10 pierwszych poprawek pochodzących z XVIII wieku stanowi głównie swoistą „kartę swobód obywatelskich”. Sama konstytucja zawiera siedem podstawowych artykułów, które nie mogą ulec zmianie. Jest konstytucją bardzo sztywną.

Spośród dwu, dopuszczalnych przez art. V trybów jej zmiany, praktycznie stosowany jest pierwszy, polegający na uchwaleniu poprawki w jednakowym brzmieniu przez obie izby Kongresu, większością 2/3 głosów w każdej izbie, a następnie ratyfikowanie jej przez parlamenty ¾ ogólnej liczby stanów (tj. obecnie -38). Stąd też miedzy uchwaleniem poprawki przez Kongres, a jej wejściem w życie upływa niekiedy wiele lat, liczy się data ratyfikacji przez ostatni, 38 stan.

Drugi tryb dokonywania zmian polega na zgłoszeniu przez 2/3 legislatur stanowych żądania zwołania Konwencji Konstytucyjnej (zwołania tego ma dokonać Kongres), która także uchwalałaby „propozycje” poprawek, poddane identycznemu trybowi ratyfikacji przez stany.

2. Ogólne określenie ustroju.

Ustrój polityczny USA kształtują dwie najistotniejsze zasady organizacyjne: zasada federalizmu oraz zasada trój podziału władz. W ramach zasady federalizmu ustrój USA wyraża klasyczny model „federalizmu dualistycznego” (duża autonomia stanów). O państwowym charakterze każdego ze stanów świadczą takie ich atrybuty, jak odrębne konstytucje i oparte o nie ustawodawstwo, własne legislatury stanowe, gubernatorzy stanowi wybierani w głosowaniu powszechnym, własne sądownictwo na czele ze stanowymi Sądami Najwyższymi. W USA wyznaje się zasadę uznawania praw nabytych. Czyli dokonanie jakiejś czynności prawnej w jednym stanie, jest uznawana w innym (pomimo, iż tam może to być nielegalne -np. małżeństwa homoseksualne). Obowiązuje ekstradycja między stanowa dotycząca przestępców.

Artykuł pierwszy konstytucji mówi o kompetencjach zarezerwowanych wyłącznie dla władz centralnych. Są nimi na przykład: prowadzenie polityki zagranicznej, prawo bicia monety, utrzymywanie sił zbrojnych... Obowiązuje zasada, że to co nie jest jasno określone w konstytucji, jest domniemaną kompetencja stanów.

3. Partie polityczne.

W USA występuje system dwupartyjny, w którym zasadniczą rolę odgrywaja partie REPUBLIKANÓW I DEMOKRATÓW. O partii republikańskiej mówi się, że jest konserwatywna, a partia demokratyczna to partia liberalna. W rzeczywistości obie partie nie różnią się zasadniczo od siebie. Główna płaszczyzna, na której rywalizują to płaszczyzna programowa i personalna. Brak tu natomiast tak charakterystycznej dla Europy ideologicznej linii podziału. Poza tymi dwiema partiami występują oczywiście jeszcze inne, ale ich znaczenia jest marginalne.

4. Władza ustawodawcza -Kongres USA.

Kongres jest organem dwuizbowym; składa się z Izby Reprezentantów i Senatu. Izba Reprezentantów jest w założeniu reprezentacją całości i jednolitości ludu USA, Senat -reprezentacją części składowych Federacji. Występuje równorzędność izb w ramach ustawodawstwa.

Stany w Senacie posiadały zawsze równą reprezentację, po dwóch senatorów z każdego stanu. A więc liczba senatorów wynosi 100. Liczebność Izby Reprezentantów wynosi obecnie 635. Co 10 lat należy przeprowadzić spis ludności USA, który jest podstawą okreslenia liczby mandatów do Izby Reprezentantów z poszczególnych stanów, proporcjonalnie do liczby ludności. Jednakże każdy stan musi wybierać co najmniej jednego członka tej izby.

Wybory do Izby Reprezentantów były zawsze wyborami bezpośrednimi. Wybory do Senatu stały się bezpośrednie w 1913 roku. Izba Reprezentantów posiada dwuletnią kadencję, natomiast SENAT JEST ORGANEM BEZKADENCYM, kadencję posiadają tylko poszczególni senatorowie. Wynosi ona 6 lat, z tym że co dwa lata ustępuje 1/3 składu Senatu i łącznie z wyborami do Izby Reprezentantów następuje zapełnienie tych wolnych mandatów.

Wybory aktualne są powszechne, bezpośrednie, a granica wieku wynosi 18 lat (prawo czynne) i 25/30 (prawo bierne). Wszystkie powyższe wybory są wyborami większościowymi. Ważnym wymogiem wynikającym z ustaw stanowych jest tzw. zasada rezydencji, wymagająca zamieszkiwania przez kandydata w okręgu wyborczym, z którego kandyduje.

Kongres jest w pierwszym rzędzie władzą ustawodawczą. Posiada on wyłączność ustawodawczą. Inicjatywę ustawodawczą posiadają CZŁONKOWIE IR (max 25) i członkowie Senatu. Procedura ustawodawcza jest w Kongresie bardzo skomplikowana, a także różnorodna, gdyż uchwalenie ustawy może przebiegać w kilku wariantach. Procedura ustawodawcza może rozpocząć się w każdej izbie (lub w obu równocześnie), wszelako przyjmuje się, że projekty wszelkich ustaw dotyczących materii finansowych składane być musza najpierw w Izbie Reprezentantów. Pierwsze czytanie projektu w izbie obejmuje odczytanie jego tytułu i skierowanie do komisji. Gdy komisje zdadzą sprawozdanie (mogą odrzucić projekt), to projekt trafia do rąk komisji regulaminowej (IR), która dzieli projekty pod względem ich charakteru i ważności. Dopiero po przekazaniu sprawozdania odbywają się dyskusje plenarne, zgłaszanie poprawek i głosowania. Uchwalenie projektu przez jedna izbę kończy pierwszy etap. Następnie projekt trafia do drugiej izby. Uchwalenie projektu przez druga izbę kończy postępowanie ustawodawcze. Podobny rezultat powoduje również jego nie uchwalenie. Gdy zostają zgłoszone poprawki projekt wraca do izby pierwszej. Akceptacja poprawek, lub odrzucenie projektu kończy droge ustawodawczą. Izba może przyjąć jednak poprawki alternatywne i wówczas projekt wraca do izby drugiej, a postępowanie może się toczyć, aż do momentu wystąpienia zgody obu izb co do projektu. Inna możliwością jest powołanie komisji uzgadniającej (IR). Powstaje ona przy zgodzie obu izb. W komisji tej opracowuje się tekst satysfakcjonujący obie strony. Jeżeli nie ma zgody -koniec procesu ustawodawczego. Jak jest to projekt musza jeszcze przyjąć obie izby z osobna. Jeśli przyjmą - to koniec procesu, jak nie, to projekt może wrócić ponownie do komisji. Gdy zostanie ostatecznie zatwierdzony trafia do prezydenta. Ten na podpisanie ustawy lub jej odrzucenie ma 10 dni za wyjątkiem niedziel. Gdy ustawę podpisuje -następuje jej publikacja. Gdy nie podpisuje (stosuje prawo veta) wówczas projekt wraca ponownie do Kongresu. Kongres może przegłosować veto prezydenta większością 2/3 głosów w każdej izbie. Prezydent dysponuje również możliwością zastosowania Veta „kieszonkowego” polegającego na tym, że prezydent nie podpisuje projektu i chce go ponownie odesłać do Kongresu, a ten właśnie zakończył sesje. W takim układzie prezydent nie ma go gdzie odesłać i projekt ostatecznie przepada.

5. Władza wykonawcza -Prezydent USA.

Artykuł II Konstytucji zna jedynie Prezydenta USA jako jedynego piastuna władzy wykonawczej. Struktura tej władzy jest więc monokratyczna. Zasada separacji władz wymaga od niego podobnej co Kongres demokratycznej legitymizacji, co zapewniają wybory powszechne.

Od poprawki XXII (1951) urząd Prezydenta piastować można jedynie dwukrotnie. Konstytucja stwierdza, że każdy stan powoływać będzie tzw. elektorów w liczbie równej jego reprezentacji w obu izbach kongresu, a dopiero ci będą wybierać prezydenta. Każdy stan wybiera więc co najmniej 3 elektorów. Liczba elektorów wybieranych w poszczególnych stanach może się zmieniać, stosownie do zmian występujących w stanowych reprezentacjach w IR. Ogólna liczba elektorów wynosi wiec 538. Elektorem nie może zostać członek kongresu lub władz federalnych. Prezydentem może zostać natomiast tylko osoba powyżej 35 roku życia, która urodziła się na terytorium USA i stale tam zamieszkuje od co najmniej 14 lat. Wybór elektorów następuje w pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku listopada. Wyboru dokonują obywatele USA, którzy wcześniej się zarejestrowali. Są to wybory większościowe (większość względna). Można powiedzieć (w uproszczeniu), że wyborcy nie tyle glosują na kandydatów do funkcji elektora, lecz od razu na określonego kandydata prezydenckiego. Ten z kandydatów, który uzyska największe poparcie w danym stanie przejmuje również głosy elektorskie swego przeciwnika i zapisuje na swoje konto wszystkie głosy elektorskie w danym stanie. Tak więc już po tej fazie wyborów wiadomo w zasadzie kto wygra, albowiem elektorzy z danej partii prawie nigdy nie glosują wbrew kandydatowi swojej partii (choć maja takie prawo). Wybraną na urząd prezydenta jest osoba, która uzyskuje bezwzględną większość głosów elektorskich (270). Elektorzy wybrani w poszczególnych stanach spotykają się w najbliższy poniedziałek po drugiej środzie grudnia i tam głosują, a rezultaty maja przesłać do przewodniczącego Senatu. Jeżeli, żaden z kandydatów nie osiągnie wystarczającej ilości głosów, wyboru dokonuje Izba Reprezentantów, głosując poszczególnymi stanami, każdemu stanowi przysługuje jeden głos, z pośród trzech kandydatów. Gdy i to nie przyniesie roztrzygnięcia to wówczas głosują indywidualnie senatorowie, z pośród dwóch kandydatów. Wybory te są wyborami pośrednimi. Zaprzysiężenie prezydenta następuje 20. I. o godzinie 12 w południe. Kadencja prezydenta trwa 4 lata.

Zazwyczaj naprzeciw siebie w rywalizacji staja dwaj główni kandydaci, którzy najpierw muszą przejść zwycięsko prawybory w szeregu swojej partii. Prawybory wyłaniają jednego kandydata w wyścigu wyborczym, który przybiera różne formy. Urzędujący prezydent, ubiegający się o reelekcję zwyczajowo nie musi brać udziału w prawyborach. Oficjalne nominacje odbywają się na konwencjach partyjnych.

Prezydent jest zwierzchnikiem władz federalnych. Pełni jednocześnie funkcję premiera i powołuje sekretarzy stanu (odpowiedników ministrów), oraz swoich doradców, którzy czasem mają większą rzeczywistą władze niż sekretarze stanu. W tym modelu władzy mówimy o monizmie egzekutywy. Prezydent w tym systemie ma tak dużą władzę i uprawnienia, że klasyfikujemy go jaku SYSTEM PREZYDENCKI. Poza mianowaniem sekretarzy stanu i innych urzędników federalnych, powołuje również członków Sądu Najwyższego (pełniących rolę Trybunału Konstytucyjnego), ma prawo łaski, prawo weta ustawodawczego, inicjatywy ustawodawczej. Prezydent promulguje ustawy. Może samodzielnie ratyfikować umowy międzynarodowe. Odbywa się to w ten sposób, że umowę taką może on zakwalifikować jako umowę administracyjną, której nada klauzulę TOP SECRET i nikt się o niej nie dowie. Takich umów jest 90%. Pozostałe 10% są to umowy międzynarodowe, które prezydent ratyfikuje za zgodą Senatu, a które są jawne. Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Co prawda wypowiedzenie wojny leży w gestii Senatu, lecz prezydent z własnej inicjatywy może rozpocząć działania zbrojne, gdy uzna, że interesy i bezpieczeństwo USA są zagrożone. Senat jednak decyduje o przyznaniu funduszów na te działania zbrojne.

Prezydent USA nie jest odpowiedzialny politycznie przed Kongresem. Ponosi on jednak odpowiedzialną Konstytucyjną i może być oskarżony o działanie na szkodę państwa i wbrew jego interesom. Uruchomiona zostaje wówczas procedura IMPEACHMENT-u. Izbą skarżącą jest Izba Reprezentantów. Senat jest izbą sądzącą. Izba reprezentantów powołuje komisję śledczą, która zbiera dowody i przygotowuje raport. Jeżeli raport zostaje przegłosowany (2/3 głosów) sformułowany akt oskarżenia wędruje do Senatu. Senat po przyjęciu raportu powołuje komisje do spraw przesłuchań. Uznanie oskarżonego winnym wymaga jednak kwalifikowanej większości 2/3 głosów obecnych senatorów. Uznanie winy prezydenta powoduje jedynie odsuniecie go od sprawowanej funkcji. Następnie może być już pociągnięty do odpowiedzialności karnej na ogólnych zasadach sądowych. Komisji senackiej do spraw przesłuchać przewodniczy prezes Sądu Najwyższego. W innych przypadkach przewodniczy jej wiceprezydent.

Ćwiczenie 3. Ustrój Republiki Federalnej Niemiec.

1. Podstawy konstytucyjne.

Przepisy o randze konstytucyjnej, kształtujące ustrój współczesnych Niemiec, zawarte są w Ustawie Zasadniczej, uchwalonej 24 maja 1949 roku. Po zjednoczeniu Niemiec w roku 1990 nie uchwalono nowej Konstytucji. Na mocy tej z roku 1949 włączono nowe wschodnie landy w skład RFN (UZ, dawała taka możliwość). Uchwalono tylko kilka niezbędnych nowelizacji. UZ uchwaliło specjalne ciało, tzw. Rada Parlamentarna, składająca się z delegatów wyłonionych przez parlamenty krajowe. UZ jest aktem o średniej sztywności. Dla jej zmiany potrzeba uchwały Parlamentu Federalnego, a następnie Rady Federalnej podjętych 2/3 głosów. Zmianom nie mogą jednak podlegać zapisy o: suwerenności Narodu, zasada państwa socjalnego, zasada federalizmu opartego o kraje wraz z zasadniczym udziałem krajów w ustawodawstwie, zasada reprezentacji, trójpodziału władzy, zasada legalizmu.

2. Zasada Federalizmu.

RFN składa się obecnie z 16 krajów. Posiadają one własne konstytucje i pochodzące od nich ustawodawstwo, parlamenty i rządy oraz dalsze organy administracyjne (sądy, trybunały). Zasada federalizmu jest niepodważalna, lecz granice krajów mogą zmianom ulegać.

W państwie federalnym obowiązuje zasada -to co nie jest jasno określone w konstytucji federalnej jako kompetencja władz centralnych jest domniemana kompetencją krajów związkowych. Podstawę prawną funkcjonowania krajów związkowych stanowi konstytucja federalna i konstytucje krajów związkowych. Konstytucje związkowe są stanowione przez lokalne parlamenty. Konstytucja kraju związkowego nie może być sprzeczna z konstytucją federalną, ale dla swej ważności nie musi być ona zatwierdzona przez parlament centralny. W Niemczech możemy rozróżnić 5 rodzajów uprawnień w stanowieniu prawa.

1. Wyłączne ustawodawstwo federacji (około 100 dziedzin życia politycznego stanowi wyłączną kompetencję rządu federalnego).

2. Ustawodawstwo konkurencyjne/równoległe (są sprawy o których może decydować kraj związkowy lub rząd federalny).

3. Ustawodawstwo ramowe (rząd wydaje ogólne regulacje prawne, a kraje związkowe dostosowują je do swoich potrzeb poprzez szczegółowe ustawodawstwo).

4. Ustawodawstwo związane z realizacją zadań wspólnych federacji i kraju związkowego (np. jakieś gigantyczne przedsięwzięcie budowlane).

5. Ustawodawstwo krajowe (wyłączne kompetencje kraju związkowego).

3. System partyjny.

Ustrój społeczno-polityczny jest ustrojem pluralistycznym, z funkcjonującym systemem wielopartyjnym. Aczkolwiek obecnie można go nazwać systemem paropartyjnym, z faktycznie mocno ograniczoną liczbą partii posiadającą realne szanse udziału w życiu politycznym kraju. UZ dokonała instytucjonalizacji partii. Oprócz potwierdzenia wolności tworzenia partii, określa się ich rolę. Ustanawia się też wymogi co do jej wewnętrznej struktury, oraz nakłada na nie obowiązek publicznych sprawozdań z pochodzenia środków finansowych. Partie ponadto aby mogły istnieć muszą uznawać wolnościowy, demokratyczny ustrój .

Podstawowymi partiami w RFN są:

1. CDU / CSU -koalicja wyborcza. CDU (Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna) reprezentuje środowiska protestanckie w wiekszości landów. CSU (Unia Chrześcijańsko-Społeczna) reprezentuje środowiska katolickie -głównie w Bawarii. Obie partie można określić jako partie chadeckie, które są bliżej centrum niż prawicy. Obie mają podobny program społeczny.

2. SPD -Jest to partia Socjaldemokratyczna.

3. FDP -Wolna Partia Demokratyczna, która często wchodzi w koalicje bądź z CDU/CSU bądź z SPD.

4. Partia Zielonych, która sytuuje się bliżej lewicy.

5. PDS -partia post komunistów, która ma pewne poparcie głównie w byłej NRD.

4. Parlament Federalny (Bundestag).

Bundestag jest organem, na którym spoczywa główny ciężar sprawowania funkcji ustawodawczej oraz kontroli politycznej rządu. Jest również jedynym organem przedstawicielskim federacji pochodzącym z bezpośrednich i powszechnych wyborów.

Kadencja parlamentu niemieckiego wynosi 4 lata. Wybory są powszechne, bezpośrednie, równe, tajne i proporcjonalne. Prawo wyborcze czynne -18 lat, bierne 21 lat. Wyjściowa liczba parlamentarzystów wynosi 656, lecz może ona być wyższa. Połowa posłów (328) jest wybierana w jednomandatowych okręgach wyborczych. Druga połowa jest wybierana w wyborach proporcjonalnych (system Hare`a Niemeyera), w których wyborcy głosują na daną listę partyjną. Istnieje 5% klauzula zaporowa.

5. Rada Federalna (Bundesrat).

Radę federalną (izba reprezentacji terytorialnej) RFN tworzą członkowie rządów poszczególnych, 16 krajów federalnych, mianowani przez te rządy. Reprezentacje te nie są równe. Każdy land ma zagwarantowane msc. dla co najmniej trzech przedstawicieli. Jeżeli kraj liczy powyżej 2 mln. ludzi wówczas może wysłać 4 przedstawicieli. Jeżeli ma powyżej 6 mln. wówczas reprezentuje go 5 przedstawicieli. Jeżeli kraj zamieszkuje ponad 7 mln. osób wówczas reprezentuje go 6 przedstawicieli. Ogólnie liczba członków wynosi więc 68. Każdy członek rady dysponuje jednym głosem, ale przedstawiciele danego landu muszą głosować jednakowo w przeciwnym razie ich głos zostaje unieważniony. Delegacje ponoszą odpowiedzialność przed rządami krajowymi, te zaś z kolei przed krajowymi parlamentami (Landtagami). W praktyce odpowiedzialność delegacji i możliwość zmiany ich składów osobowych realizuje się z okazji wyborów do Landtagów. Rada Federalna nie ma wiec swojej kadencji.

6. Rząd Federalny.

Jedynym wnioskodawcą proponującym kandydata na kanclerza może być prezydent. Po zwyczajowych konsultacjach Prezydent proponuje na to stanowisko lidera zwycięskiej partii.

Wytypowany kandydat musi uzyskać aprobatę parlamentu. Jeżeli by jej nie uzyskał (nie otrzyma wotum zaufania -większość bezwzględna) wówczas prawo typowania kandydata na premiera przechodzi na członków parlamentu. Kandydaturę może zgłosić jednak dopiero ¼ deputowanych (a więc może ich być tylko 4). Podobnie w tym przypadku do wyboru jest potrzebna większość absolutna. Bundestag ma na to 14 dni. Gdy to nie da rezultatu wówczas w ciągu następnych 14 dni przeprowadza się następne głosowanie nad tymi samymi kandydatami. Gdy i wówczas nikt nie otrzyma bezwzględnej większości, wówczas prezydent może albo mianować kanclerzem, kandydata, który uzyskał największą liczbę głosów (rząd mniejszościowy), albo rozwiązać parlament.

Na wniosek Kanclerza dochodzi do mianowania dalszych członków rządu (ministrów) przez prezydenta. Rząd stanowi organ władzy wykonawczej. W systemie tym eksponowana jest rola kanclerza mającego bardzo duży zakres władzy (system kanclerski). Kanclerz nie jest „pierwszym z pośród równych” lecz konstytucyjnym zwierzchnikiem ministrów. To właśnie on określa wytyczne polityki rządu, i tylko w ramach tych wytycznych minister może realizować swoją politykę. Im są one bardziej sprecyzowane tym mniej swobody ma dany minister. Kanclerz ma prawo zwrócić się do prezydenta o odwołanie ministra, który będzie prowadził politykę wbrew jego wytycznym. Prezydent ma obowiązek przychylenia się do tej „prośby”. Analogicznie to nie rząd lecz kanclerz i tylko on odpowiada przed Bundestagiem za swą politykę. Odpowiedzialność polityczna kanclerz przebiega przy tym wyłącznie w postaci tzw. konstruktywnego wotum nieufności. Deputowani mogą wystąpić z wnioskiem o wybranie wskazanej osoby kanclerzem (pomimo, że stary nadal sprawuje urząd), gdy to się powiedzie wówczas parlament zwraca się do prezydenta o powołanie na to stanowisko wskazana przez Bundestag osobę. Prezydent taką osobę zatwierdza. Rząd może również wystąpić o udzielenie mu wotum zaufania (większość bezwzględna), gdy go nie uzyska to wówczas prezydent może rozwiązać parlament, lub nadal pozwolić rządowi wypełniać swe obowiązki. Rząd podobnie jak członkowie Bundestagu i Bundesrat ma inicjatywę ustawodawczą. Dysponuje również wetem ustawodawczym.

7. Prezydent.

Prezydent RFN wybierany jest przez specjalny organ, zwany Zgromadzeniem Federalnym, w skład którego wchodzą członkowie Bundestagu oraz delegaci każdego z 16 parlamentów krajowych, przy czym liczba delegatów powinna się równać liczbie członków Bundestagu. Przysięgę prezydent składa wobec zebranych na wspólnym posiedzeniu członków Bundestagu i Bundesratu. Prezydent jest wybierany na 5 lat. Może ubiegać się o druga kadencję. Wybór następuje większością bezwzględną, z możliwością przeprowadzenia trzech tur głosowania, z tym że w trzeciej turze obowiązuje już większość zwykła.

Prezydent pełni funkcje reprezentacyjne, reprezentuje RFN na zewnątrz. Występuje brak odpowiedzialności prezydenta przed Bundestagiem. Jest jedynie odpowiedzialny przed konstytucją i za jej naruszenie może być sądzony przez Federalny Trybunał Konstytucyjny. Czynnikiem pociągającym go do tej odpowiedzialności jest Bundestag, lub Bundesrat, na wniosek ¼ swoich członków i podejmujących uchwałę większością 2/3 głosów.

8. Federalny Trybunał Konstytucyjny.

FTK składa się z 16 sędziów, orzekających w dwu senatach, dzielących się na izby. FTK stoi na straży konstytucji, zgodności ustaw z ZU, rozwiązuje spory kompetencyjne pomiędzy rządem federalnym, a krajami i wiele innych.

9. Droga legislacyjna.

Projekty ustaw mogą składać deputowani (5% członków izby), lub frakcje. Projekty Bundesratu przesyłane są do parlamentu nie bezpośrednio, lecz przez Rząd Federalny, który zobowiązany jest w terminie 6 tygodni przedstawić swą opinię o tym projekcie. Istnieje również wymóg odwrotny. Bundesrat opiniuje projekty Rządu. Postępowanie ustawodawcze w parlamencie składa się z trzech czytań.

Pierwsze czytanie polega na decyzji o przekazanie projektu do dalszych prac, które podejmują komisje. Na tym etapie też może, ale nie musi odbyć się wstępna debata nad zasadami projektu. Bundestag może również (większością 2/3 głosów) zadecydować o przejściu do drugiego czytania bez odsyłania projektu do komisji. Obrady komisji kończą się uchwaleniem sprawozdania przybierającego postać projektu w wersji nadanej mu przez komisję.

Drugie czytanie polega na odbyciu generalnej debaty, ale jedynie wówczas, gdy zleca ją Rada Seniorów, zażąda tego frakcja, lub 5% deputowanych. Następnie (lub jedynie) odbywa się dyskusja nad sformułowaniami poszczególnych artykułów. Można zgłaszać poprawki, a głosowanie odbywa się kolejno nad omawianymi artykułami. Projekt może być na tym etapie ponownie odesłany do komisji.

Trzecie czytanie dopuszcza również możliwość generalnej debaty. Również na tym etapie projekt może wrócić do komisji. Zasadniczym elementem trzeciego czytania jest jednak ostateczne głosowanie nad całością projektu. Głosuje się zwykłą większością głosów przy co najmniej połowie deputowanych. Gdy Bundestag przegłosuje projekt wówczas trafia on do Bundesratu.

W niektórych przypadkach Bundesrat musi przyjąć uchwalona przez Bundestag ustawę. Ale w wielu przypadkach ma pole manewru. Część ustaw musi uzyskać zgodę RF. Wobec innych RF dysponuje możliwością wyrażania sprzeciwu, który może być jednak odrzucony przez Bundestag. Ustawy, które muszą uzyskać akceptację RF mogą przejść przez następującą procedurę. Uchwalenie przez RF zgody kończy postępowanie ustawodawcze. Natomiast nim odmówi ona swojej zgody, ustawa winna stać się wcześniej przedmiotem prac komisji mediacyjnej. Skład -32 członków (połowa Bundestag, połowa Bundesrat). Komisja wypracowuje konsensus. Jeżeli się uda to ustawa wraca do Bundestagu i tam może zostać ona zaakceptowana lub odrzucona. Gdy poprawiona ustawa przechodzi wówczas wraca do Bundesratu. Ten albo akceptuje (co kończy postępowanie), albo odrzuca. Gdy odrzuca to do zwołania 2 komisji mediacyjnej może doprowadzić parlament. Następnie występuje sytuacja analogiczna jak w pierwszym przypadku. Gdy i tym razem nie uda się skłonić Bundesratu do zaakceptowania uzgodnionego wniosku (o ile taki zapadnie), to wówczas z inicjatywą komisji mediacyjnej może wystąpić rząd.

Gdy uda się w końcu uzyskać zgodę obu izb projekt trafia do Kanclerza. Gdy rząd nie ma obiekcji wówczas ustawa trafia do prezydenta do podpisu. Rząd może również zastosować weto zawieszające i wystosować rządnie ponownego uchwalenia ustawy.

Ćwiczenie 4. Ustrój Republiki Francji.

1. Pięć republik.

1792 - 1799 - I republika.

1848 - 1852 - II republika.

1871 - 1940 - III republika.

1946 - 1958 - IV republika.

1958 - - V republika.

2. Podstawy konstytucyjne.

Pierwszym źródłem francuskiego prawa konstytucyjnego jest konstytucja zatwierdzona w referendum 28 września 1958 roku. Innymi źródłami prawa konstytucyjnego we Francji są również:

1. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789 roku,

2. Wstęp do poprzedniej konstytucji Francji z 27 października 1946 roku,

3. Zasady podstawowe, uznane przez ustawy Republiki,

4. Cele działalności państwa o randze konstytucyjnej.

Konstytucja z 1958 roku jest bardzo sztywna. Inicjatywę ma prezydent na wniosek premiera, lub deputowanych. Następnie projekt zmiany musi być uchwalony przez obie izby parlamentu (każda obraduje osobno). Następnie albo projekt jest poddany referendum i po akceptacji przez naród wchodzi w życie, albo (w przypadku projektu prezydenckiego), projekt wraca do parlamentu i ten obradując już wspólnie (kongres) może się na zmianę zgodzić większością 3/5 głosów.

3. System partyjny.

System partyjny we Francji jest systemem wielo partyjnym z tendencją do dwublokowości. Sprzyjają temu dwie tury wyborów do parlamentu. W drugiej turze tworzą się bowiem koalicje partyjne. We francuskim Zgromadzeniu Narodowym funkcjonuje stale od 5 do 7 partii. Centrami krystalizującymi dwa główne bloki partyjne są: na lewicy Partia Socjalistyczna, na prawicy Zgromadzenie na rzecz Republiki. Coraz mocniejszą pozycję zdobywa ostatnio populistyczno-faszyzujący Front Narodowy.

4. Parlament.

Parlament francuski jest dwuizbowy (Zgromadzenie Narodowe i Senat). Postępowanie ustawodawcze może się zacząć w każdej z izb. Nie uchwalenie ustawy przez jedna izbę kończy jej żywot. Ustawa winna być uchwalona w jednakowym brzmieniu przez obie izby (są wyjątki gdzie ostateczny głos ma ZN). Kadencja ZN wynosi 5 lat i liczy 577 deputowanych. Senat składa się z 321 członków i jako taki nie posiada kadencji, jedynie poszczególni senatorowie wybierani są na 9-cio letnią kadencję. ZN może być rozwiązane przez prezydenta, lecz nie może on rozwiązać senatu. ZN jest reprezentantem narodu jako całości, senat natomiast reprezentuje naród jako zbiór wspólnot terytorialnych. Wybory do ZN są większościowe (większość bezwzględna -jak jej nie ma to do drugiej tury przechodzą kandydaci, którzy uzyskali co najmniej 12,5 % głosów). Druga tura wyłania kandydata większością zwykłą. Cenzus wieku 18/23 lata. Istnieje 555 jednomandatowych okręgów we Francji kontynentalnej i 22 z terytoriów zamorskich. Wyboru senatorów dokonują departamentalne kolegia wyborcze (deputowani do ZN wybrani w danym departamencie, radni rad regionalnych, członkowie rady generalnej, radni gmin departamentu. W zależności od liczby mieszkańców poszczególnym departamentom przypada odpowiednia liczba mandatów senatorskich. Wybierani są na 9 lat z tym, że co 3 lata ustępuje 1/3 z nich. Prawo bierne można uzyskać po skończeniu 35 lat. W większości departamentów (1-4 mandaty) wybory są większościowe (większość bezwzględna - 2 tury tego samego dnia), w kilku wybory są proporcjonalne (5 lub więcej mandatów). Podstawową funkcją parlamentu jest funkcja ustawodawcza. Można tu mówić o ustawach -referendalnych (uchwalanych poza parlamentem), ustawach organicznych, zwykłych, finansowych itd.

Ćwiczenie 5. Republika Włoch.

1. Podstawy konstytucyjne.

Aktualna Konstytucja Włoch uchwalona została 22 grudnia 1947 roku i weszła w życie 1 styczna 1948 roku. W tym samym okresie została zniesiona we Włoszech monarchia (referendum). Jest to konstytucja sztywna. Każda jej zmiana wymaga dwukrotnego uchwalenia przez każdą izbę parlamentarną, z konieczną przerwą co najmniej 3 miesięcy miedzy nimi, przy wymogu większości bezwzględnej w trakcie drugiego głosowania. Dodatkowo, na rządnie 20% członków jednej lub drugiej izby, pół miliona wyborców lub 5 rad regionalnych, nad ustawą zmieniającą konstytucję lub ustawa konstytucyjną winno odbyć się referendum, które ewentualnie zatwierdza zmianę większością głosów.

2. Ogólna charakterystyka ustroju.

System ustrojowy Włoch można zaliczyć do systemów parlamentarno-gabinetowych. Parlament wybiera głowę państwa, która z kolei mianuje rząd. Rząd składa się z kierowników resortów, czyli jest Rada Ministrów. Do podjęcia swej działalności rząd potrzebuje parlamentarnej inwestytury. Występuje symetryczny bikameralizm obu izb parlamentu. Funkcjonuje system wielopartyjny.

Włochy są państwem o strukturze regionalnej. We Włoszech funkcjonuje 20 regionów (w tym 5 specjalnych: Sycylia, Sardynia, Friuli Wenecko-Julijska, Dolina Aosty, Pd. Tyrol (Trydent -Górna Adyga)). Decentralizacja władzy państwowej we Włoszech możliwość podejmowania przez organy regionów własnej działalności ustawodawczej, w granicach ustalonych przez konstytucję. Jest to jednak specyficzny rodzaj państwa unitarnego a nie federalnego. Regiony nie posiadają własnych konstytucji, a tylko statuty. Nie posiadają własnego obywatelstwa, ani sądownictwa.

3. System partyjny.

We Włoszech funkcjonuje system wielopartyjny. Funkcjonuje tu kilka partii wyraźnie dominujących nad innymi, głównie opozycyjne do faszyzmu: Chrześcijańsko-Demokratyczna, Komunistyczna, Socjalistyczna. Konstytucja instytucjonalizuje partie polityczna, określając ich funkcje jako „wpływanie demokratycznymi metodami na kształtowanie się polityki narodowej”. Aż do początku lat 90 te partie dyktowały to w życiu politycznym Włoch. Na początku lat 90 w wyniku wielkich afer korupcyjnych i akcji :czyste ręce” scena polityczna uległa całkowitemu przemodelowaniu. Do głosu doszło wiele nowych partii, w tym również neofaszystowskich. Powstały pomysły utworzenia państwa federalnego, (Liga Pn.) czy nawet secesji bogatej północy od biednego południa. W 1993 powstała partia Forzza Italia magnata mediów Sylvio Berlusconiego. Lecz w dalszym ciągu scena polityczna składa się z wielu partii. W 1994 w parlamencie znalazło się ich 15.

4. Parlament.

Włoski parlament jest dwuizbowy. Składa się z Izby Deputowanych (630), oraz Senatu (315). Obie izby są przedstawicielstwami politycznymi całości suwerennego ludu. Senat nie jest więc izbą przedstawicielstwa terenowego. Parlamentarzysta dysponuje mandatem wolnym. Izby są symetryczne. Wybory są równe, tajne, powszechne i bezpośrednie. Cenzus wieku czynny (18/25 lat), bierny (25/40). Każdy były prezydent zostaje dożywotnim senatorem. Kadencja każdej z izb wynosi 5 lat.

System wyborczy do Izby Deputowanych jest mieszany. ¾ członków (475) wybiera się w jedno mandatowych kolegiach wyborczych. Pozostałych 175 deputowanych wybiera się w 26 okręgach wyborczych. Wyborca oddaje więc dwa głosy jeden w kolegium wyborczym, drugi w okręgu wyborczym. W kolegiach stasuje się wybory większościowe (większość zwykła), w okręgach wyborczych występuje system proporcjonalny.

System wyborczy do Senatu jest mieszany. Połowę senatorów wybiera się w wyborach większościowych (232 -kolegia jedno mandatowe), drugą połowę w wyborach proporcjonalnych (d`Honta) w regionach jako okręgach wyborczych.

Parlament pełni przede wszystkim funkcje ustawodawcze, ograniczone nieco ustawodawstwem regionalnym. Parlament może upoważnić w ustawie rząd na określony czas by ten mógł wydawać dekrety z mocą ustawy. Upoważnienie to dotyczy tylko określonych kwestii. Powyższe dekrety ukazują się jako akty Prezydenta Republiki.

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje Radzie Ministrów i indywidualnym parlamentarzystom obu izb, oraz 50 000 obywateli.

Procedura ustawodawcza obejmuje jedynie jednorazowe debaty izby, poprzedzone pracami nad projektami ustaw w komisjach. Projekt przyjęty w jednej izbie musi być uchwalony w identycznym brzmieniu również przez drugą izbę. Projekt odrzucony przez izbę druga nie wraca już do izby pierwszej i projekt przepada. Większość ustaw uchwalana jest w nieco innej formie, a mianowicie w procedurze komisyjnej. Polega ona na tym, że przewodniczący izby, po wpłynięciu projektów może je skierować do komisji, ale nie w celu przedstawienia izbie sprawozdania, lecz definitywnego uchwalenia tych projektów, bez dalszego angażowania izby (ustawodawcze posiedzenia izby).

Parlament pełni również funkcję kontrolną , ministrowie i rząd sa odpowiedzialni przed parlamentem.

5. Rada Ministrów.

Prezydent powołuje premiera, a następnie na jego wniosek ministrów. Dekrety nominacyjne kontrasygnowane są przez nowego premiera. Rząd musi w ciągu 10 dni uzyskać wotum zaufania ze strony Izby deputowanych i Senatu. Rozstrzygniecie zapada zwykłą większością głosów. Wniosek o wotum zaufania może postawić rząd również w czasie kadencji.

Rada ministrów pełni funkcje wykonawcze. Premier kieruje ogólna polityką rządu i jest za nią odpowiedzialny. Aby rząd mógł sprawnie funkcjonować musi on posiadać zaufanie obu izb. Wniosek o wotum nieufności powinien być zgłoszony przez co najmniej 10% składu izby, a dyskusja i uchwalenie odbywać się może dopiero 3 dnia od jego zgłoszenia. Z wnioskiem tym może wystąpić każda z izb.

6. Prezydent.

Wyboru prezydenta dokonuje specjalne kolegium, składające się z przedstawicieli obu izb parlamentarnych (630 +315 +senatorowie dożywotni) plus delegaci każdej z rad regionalnych po trzech (w sumie 58). Kolegium to powołuje przewodniczący Izby Deputowanych. Wybór prezydenta ma być dokonany większością kwalifikowaną 2/3 kolegium, przy czym od czwartego głosowania dopuszczalna jest większość bezwzględna. Cenzus wieku kandydata wynosi 50 lat. Kadencja prezydenta wynosi 7 lat. Ponowny wybór jest dopuszczalny. Prezydenta zastąpić może przewodniczący Senatu.

Prezydent jest głową państwa i reprezentantem jedności narodu. Ponadto może on zarządzać wybory, w określonych konstytucyjnie terminach, promulguje ustawy (kontrasygnata premiera), możliwość zastosowania weta ustawodawczego, mianuje 5 dożywotnich senatorów, w pewnych sytuacjach może rozwiązać parlament. Powołuje premiera i ministrów, ratyfikuje traktaty międzynarodowe zawierane przez rząd, sprawuje zwierzchnictwo nad wojskiem, dysponuje prawem łaski, mianuje wielu urzędników i sędziów... Prezydent jest odpowiedzialny przed Konstytucją i może być pociągnięty do odpowiedzialności za działanie niezgodne z jej postanowieniami.

7. Trybunał Konstytucyjny.

TK we Włoszech składa się z 15 sędziów (5 -prezydent, 5-senat i ID, 5- sędziowie sądów powszechnych). Kadencja TK trwa 9 lat i nie może być powtórzona. TK kontroluje ustawy zarówno na drodze postępowania incydentalnego (sprawa sądowa i niejasności stron co do zgodności przepisu), jak również na drodze postępowania abstrakcyjnego.

Ćwiczenie 6. Ustrój Szwajcarii.

1. Podstawy konstytucyjne.

Aktualna Konstytucja Szwajcarii zaczęła obowiazywać od 01. 01. 2000 roku (uchwalona 18. 04. 1999). Jest to konstytucja sztywna. Odrębne regóły zmiany całkowitej, lub częściowej. Zmaiana całkowita może być zaproponowana przez 100000 obywateli, i po akceptacji tej propozycji w ogólnokrajowym referendum (referendum pojedyncze) wniosek jest rozpatrywany. Możę zmianę zaproponować jedna z izb parlamentu i po akceptacji przez drugą zaczyna się rozpatrywanie wniosku. W przypadku braku zgody drugiej izby zostaje rozpisane referendum, w którym naród wyraża swą zgodę lub jej brak. Jeżeli jest zgoda, to zostaje rozwiazany parlament i rozpisane nowe wybory. Nowy rozpoczyna pracę nad Konstytucją. Po uchwaleniu nowej Konstytucji odbywa się referendum podwójne. Odrębnie liczy się głosy w skali kraju i odrębnie w skali każdego z 26 kantonów. Konstytucja przechodzi gdy opowie się za nia wiekszośc narodu i wiekszośc kantonów. Zmiany częściowe uchwala się podobnie jak zmianę całkowitą, przy czym wnioski o zmianę mogą być ogólne lub konkretne, przyjmujące formę gotowego projektu.

Polityczna praktyka Szwajcarii dopuszcza istnienie niekonstytucyjnych ustaw (ustawy pilne). Wprowadza się je na czas określony i dla rozwiązania jakiegos pilnego zagadnienia. W pierwszym roku jej obowiazywania jest przeprowadzane obligatoryjne referendum podwójne w celu wypowiedzenia się narodu i kantonów w tej sprawie.

Ustrój Hiszpanii.

Konstytucja
Konstytucja Hiszpanii uchwalona została dnia 31 października 1978 roku przez Nowe Kortezy. 6 grudnia 1978 roku w ogólnonarodowym referendum konstytucja została zatwierdzona i w tym samym roku dnia 27 grudnia podpisana przez króla. Jej uchwalenie było możliwe dzięki demokratycznym przemianom, zapoczątkowanym po śmierci generała Franco uchwaleniem Ustawy na rzecz reformy organicznej, przewidującej głosowanie powszechne do parlamentu i odrzucającej zasadę reprezentacji organicznej. Konstytucja ustanawia gwarancje demokracji politycznej oraz system rządów parlamentarno-gabinetowych.

Ustrójvterytorialny
Hiszpania jest zdecentralizowanym państwem unitarnym. Oznacza to podział na wspólnoty (regiony) autonomiczne, każda z własnym statutem, parlamentem oraz rządem. Projekt statutu regionu jest zatwierdzany uchwałą organiczną przez Kortezy Generalne, wszystkie normy prawne stanowione przez region i państwo mają odniesienie do konstytucji i statutu (tzw. blok konstytucyjny). Podstawową kompetencją regionu są kompetencje ustawodawcze w granicach przewidzianych konstytucją, poza tym możliwość oddziaływania na władzę centralną dają prawa: mianowania senatorów, inicjatywy ustawodawczej, udziału w tworzeniu planów centralnych oraz inicjatywy rewizji konstytucyjnej. W strukturze wspólnoty autonomicznej działa także sąd najwyższy orzekający w prawie wszystkich sprawach, od którego decyzji przysługuje odwołanie do Sądu Najwyższego w Hiszpanii. Schemat strukturalny organów stanowiących i wykonawczych jest regulowany w we wspomnianych wcześniej statutach. Władzę wykonawczą skupia w swoich rękach Przewodniczący Regionu stojący na czele Rady Wykonawczej, będącej ciałem o funkcjach doradczych. Do zadań przewodniczącego należy: realizacja polityki zgromadzenia, sprawowanie bezpośredniego zwierzchnictwa nad służbami regionalnymi, ponosi on także odpowiedzialność polityczną przed zgromadzeniem. Kierownictwo nad administracją państwową w regionie oraz kontrolę nad jej współdziałaniem z administracją autonomii sprawuje przedstawiciel rządu określany mianem delegata rządu.

Podział na 17 regionów autonomicznych skupiających 50 prowincji opiera się na uwarunkowaniach historycznych i narodowościowych, odrębności kulturowe niektórych wspólnot autonomicznych są na tyle silne, że stanowią źródło tendencji separatystycznych (Baskonia). Oprócz Basków znaczną odrębność językową i etniczną zachowali Katalończycy, Galicyjczycy oraz Andaluzyjczycy.

Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że prawo narodowości i regionów do autonomii nie jest tożsame z suwerennością - generalna zasada konstytucji zakłada niepodzielność narodu hiszpańskiego.

System partyjny.
W Hiszpanii istnieje system wielopartyjny. Główne partie polityczne to: Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE) - powstała w maju 1879 roku, ma charakter socjaldemokratyczny Partia Ludowa (PP) - utworzona w październiku 1976 roku przez byłych polityków frankistowskich, partia centroprawicowa, ma charakter konserwatywno-liberalny. Zjednoczona Lewica - lewicowa koalicja wyborcza utworzona w kwietniu 1986 roku, w jej skład wchodzą m.in. Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE) i Partia Akcji Socjalistycznej. Oprócz wymienionych ugrupowań istotne znaczenie odgrywają partie regionalne takie, jak: Konwergencja i Unia (CiU) - partia działająca w Katalonii, Baskijska Partia Nacjonalistyczna (PNV), Batasuna - baskijska partia jednościowa o tendencjach radykalnych, posiadająca powiązania z organizacją terrorystyczną ETA (obecnie toczy się proces jej delegalizacji), Baskijska Lewica (EE - Euskadiko Ezkerra), Solidarność Baskijska (EA - Eusko Alkartasuna), Koalicja Kanaryjska (CC), Republikańska Lewica Katalonii (ERC), Partia Regionalna Aragonii (PAR), Unia Walencji (UV), Galicyjski Blok Nacjonalistyczny (BNG) oraz mające w ostatnich latach mniejsze poparcie partie centroprawicowe: Unia Centrum Demokratycznego (UCD) i Centrum Demokratyczno-Społeczne (CDS).

Władza wykonawcza
Monarcha - obecnym królem Hiszpanii jest, od 22 listopada 1975 roku, król Juan Carlos I z dynastii Burbonów. Monarcha jest szefem państwa i zarazem jego najwyższym reprezentantem, sprawuje arbitraż i czuwa nad normalnym funkcjonowaniem jego instytucji. Zakres władzy króla w Hiszpanii jest dość szeroki: począwszy od zwierzchnictwa nad narodowymi siłami zbrojnymi po mianowanie premiera i na jego wniosek członków rządu. Poza tym do władcy należy prawo łaski i prawo do rozwiązania parlamentu, podpisuje on także ustawy. Z kolei jego akty prawne wymagają kontrasygnaty premiera, a w szczególnych okolicznościach przewodniczącego Kongresu. Osoba króla jest nietykalna, nie ponosi on jakiejkolwiek odpowiedzialności. Rząd - głową rządu jest premier powoływany przez króla. Monarcha powołuje także na wniosek premiera pozostałych członków rządu: wicepremierów i ministrów. W kompetencjach rządu leży kierowanie polityką wewnętrzną, zagraniczną i obronną państwa oraz administracją cywilną i wojskową. Dodatkowo funkcjonuje także 23-osobowa Rada Państwa (Consejo de Estado) będąca najwyższym organem konsultacyjnym. Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed Kongresem Deputowanych, który może doprowadzić do ustąpienia rządu, wybierając nowego premiera. Proces powoływania rządu przebiega w kilku etapach: król proponuje Kongresowi kandydata na szefa rządu, który następnie prosi o zaufanie izby król powołuje na wniosek premiera członków rządu jeśli Kongres absolutną większością głosów ogólnej liczby deputowanych wyrazi zaufanie (udzieli inwestytury) kandydatowi, monarcha mianuje go szefem rządu. W przeciwnym wypadku w ciągu 48 godzin odbywa się kolejne głosowanie nad tą sama kandydaturą, przy czym tym razem wystarcza zwykła większość głosów. Jeżeli oba powyższe głosowania nie zakończą się wyrażeniem zaufania, król przedstawia nowe kandydatury w wyżej wymienionym trybie. Jeżeli w ciągu 2 miesięcy od pierwszego głosowania żaden z kandydatów nie uzyska zaufania Kongresu - król rozwiązuje obie izby i zarządza nowe wybory. Premier może zarządzić głosowanie w sprawie fakultatywnego wotum zaufania. Aby je uzyskać musi on otrzymać zwykłą większość głosów. Jeżeli jednak go nie uzyska, to wówczas nie musi się podawać do dymisji, gdyż nie jest ono wiążące. W przypadku konstruktywnego wotum nieufności potrzebna jest bezwzględna większość głosów.

Władza ustawodawcza
Parlament - Kortezy Generalne (Las Cortes Generales) składa się z dwu izb: Kongresu Deputowanych (Congreso de los Diputados) i Senatu (Senado). Obie izby pochodzą z wyborów powszechnych i bezpośrednich, przy czym Kongres liczący od 300 do 400 członków (obecnie 350) wybierany jest według systemu proporcjonalnego, a Senat liczący 256 członków według systemu większościowego przy zachowaniu zasady równej reprezentacji wszystkich prowincji - każda prowincja wybiera 4 senatorów (prowincje wyspiarskie po 3, a enklawy w Maroku po 2), ponadto zgromadzenia ustawodawcze regionów desygnują dodatkowych senatorów. Czyli 4/5 senatorów jest wybieranych przez naród. Pozostałe 1/5 jest wybierana przez zgromadzenia ustawodawcze regionów po 1 senatorze na każdy milion mieszkańców. Kadencja Kongresu i Senatu wynosi 4 lata. Izby zbierają się na dwóch sesjach zwyczajnych w roku, na nadzwyczajnych - na wniosek rządu, Stałej Deputacji (organ powołany w każdej izbie, składający się z co najmniej 21 członków każdej izby, stojący na straży interesów i praw izb między sesjami, gdy izby zostały rozwiązane lub upłynęły ich pełnomocnictwa oraz zatwierdzający dekrety z mocą ustawy, co czyni Deputacja Kongresu między kadencjami izby niższej). Mandat członka rządu może być łączony ze stanowiskiem w rządzie, nie można natomiast łączyć mandatu członka zgromadzenia wspólnoty autonomicznej z mandatem deputowanego do Kongresu.

Do parlamentu należy: ustawodawstwo, uchwalanie budżetu państwa, kontrola działalności rządu oraz wyrażanie zgody na ratyfikację niektórych umów międzynarodowych. Kompetencje ustawodawcze nie leżą jednak wyłącznie w gestii parlamentu. Część z nich jest delegowana do zgromadzeń ustawodawczych w regionach autonomicznych. Ogólnie ustawodawstwo w Hiszpanii można podzielić na następujące kategorie:
• ustawodawstwo konkurencyjne - zagadnienia, które mogą być regulowane zarówno przez państwo, jak i region - np. kultura i badania naukowe
• ustawodawstwo podzielne - regulowane w podstawowym zakresie przez państwo, konkretyzowane przez region - np. prawo cywilne, prawo pracy, bezpieczeństwo, zdrowie,
• ustawodawstwo socjalne, ochrona środowiska
• ustawodawstwo autonomiczne - podlegające wyłącznej regulacji władz autonomicznych - m.in. zagospodarowanie przestrzenne, budownictwo komunalne i mieszkaniowe, transport, turystyka, infrastruktura techniczna.

Podziału ustaw można także dokonać ze względu na charakter regulowanych zagadnień na:
• organiczne - dotyczące praw i wolności publicznych, systemu wyborczego i statutów autonomicznych
• podstawowe
• zwykłe.

Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje: rządowi, Kongresowi (grupie parlamentarnej lub 15 deputowanym), Senatowi (grupie parlamentarnej lub 25 senatorom), zgromadzeniom wspólnot autonomicznych i obywatelom, którzy mogą przedstawić inicjatywę ludową złożoną przez co najmniej 500 tysięcy obywateli (z wyłączeniem spraw należących do właściwości ustaw organicznych, w sprawach podatkowych, prawa łaski i dotyczących stosunków międzynarodowych). Obywatele mogą składać projekty ustaw do prezydium kongresu deputowanych. Tam projekt jest rozpatrywany pod kątem jego szans na powodzenie w parlamencie.Izby mogą przekazać stałym komisjom ustawodawczym uchwalanie ustaw lub wniosków ustawodawczych, chyba, że plenum izby wyraźnie zastrzeże podjęcie decyzji w danej sprawie dla siebie.

Proces uchwalania ustaw przebiega następująco:

Ustawa najpierw jest rozpatrywana w kongresie, który uchwala ją zwykłą większością lub większością absolutną (co do ustaw organicznych). Następnie projekt przekazywany jest do Senatu, który w ciągu 2 miesięcy od otrzymania projektu może przyjąć go bez zastrzeżeń, zaproponować poprawki lub postawić wobec niego swoje veto (uchwalane przez plenum większością bezwzględną ogólnej liczby senatorów). Kongres odrzuca veto większością bezwzględnej ogólnej liczby deputowanych lub w razie nieosiągnięcia tej większości - po upływie 2 miesięcy - zwykłą większością głosów, następnie w terminie 15 dni od uchwalenia ustawy król sankcjonuje, promulguje i poleca ogłoszenie ustawy. Przeciwko ustawom prawnie ogłoszonym przysługuje w terminie 3 miesięcy od publikacji skarga na ich niekonstytucyjność. Ze skargą taką mogą wystąpić do Trybunału konstytucyjnego: premier, Obrońca Ludu, 50 deputowanych lub 50 senatorów, a także organy ustawodawcze lub wykonawcze wspólnot autonomicznych. Decyzje polityczne o szczególnym znaczeniu mogą być poddawane pod referendum konsultacyjne, które zarządza król na wniosek premiera, zaaprobowany wcześniej przez Kongres Deputowanych.

Poza wymienionymi wcześniej kompetencjami, parlament powołuje także: Obrońcę Ludu (ombudsman, defensor del pueblo) na 5 letnią kadencję, który jest organem właściwym do rozpatrywania skarg obywateli na funkcjonowanie aparatu administracyjnego, oraz radców Trybunału Obrachunkowego na 9 lat.

Władza sądownicza
W Hiszpanii występuje rozbudowany system sądowy, najwyższą jego instancją jest Trybunał Najwyższy, organem zapewniającym niezawisłość sądów jest powoływana przez króla Rada Główna Władzy Sądowej. Król powołuje ponadto sędziów wyższych sądów, pozostali sędziowie są powoływani przez Radę Główną. Trybunał Konstytucyjny czuwa nad zgodnością prawa z konstytucją. W jego skład wchodzi 12 członków powoływanych przez króla, spośród nich 4 na wniosek Kongresu Deputowanych, 4 na wniosek Senatu, po 2 na wniosek rządu i Rady Głównej Władzy Sądowej. Członkowie są powoływani na 9 lat, przy czym co 3 lata odnowieniu ulega 1/3 składu. Trybunał rozpoznaje: skargi dotyczące zgodności z konstytucją ustaw oraz aktów normatywnych o mocy ustawy, skargi o ochronę praw w związku z pogwałceniem praw i wolności, spory kompetencyjne między państwem a wspólnotami oraz pomiędzy wspólnotami. Każdy obywatel ma prawo do wniesienia skargi do Trybunału, rząd może zakwestionować przed Trybunałem akty i postanowienia podjęte przez organy wspólnot autonomicznych.

Kandydat może otrzymać głos pierwszy w systemie większościowym, i jednocześnie może się dostać do Bundestagu w wyniku wysokiego msc. na liście w drugim głosie proporcjonalnym. Wówczas jego msc. zajmuje kolejny na liście nadplanowy poseł.

Więcej na ten temat „Ustroje konstytucyjne państw współczesnych” P. Sarnecki str. 322-324.

---