Ekonomia jest nauką gromadzącą i porządkującą wiedzę o gospodarowaniu
Economics is what economists do (ekonomia jest tym czym zajmują się ekonomiści)
Jacob Viner
Ekonomia - nauka o społecznych prawach gospodarczych w warunkach ograniczonych zasobów i wielkości celów. (Encyklopedia Popularna PWN)
Gospodarowanie to produkcja dóbr i ich podział miedzy ludzi
Ekonomia zajmuje się przede wszystkim badaniem, co, ile, jak i dla kogo wytwarza społeczeństwo.
Dobro to wszystko to co zaspokaja potrzeby: rzecz, usługa, prawo.
Gospodarując, ludzie i całe społeczeństwa zużywają zasoby (inaczej: czynniki produkcji), czyli dobra niezbędne do wytwarzania innych dóbr.
Problem ekonomiczny polega na tym, że rzadkim środkom (zasobom) towarzyszą nieograniczone pragnienia i potrzeby.
Zasoby są rzadkie - ich podaż jest ograniczona (jest ich mniej niż potrzeba).
Zasoby czyli czynniki produkcji to praca, ziemia
i kapitał.
ZIEMIA to inaczej zasoby naturalne. To nie tylko grunty, ale i woda, zasoby mineralne, roślinność.
KAPITAŁ jest zasobem przetworzonym. Obejmuje wszelkiego typu maszyny i narzędzia oraz inne środki, których kombinacja z ziemią i pracą pozwala na wytworzenie określonych dóbr ekonomicznych.
PRACA jest zasobem ludzkim, niezbędnym do wytworzenia dóbr. Im większa specjalizacja pracy i im wyższe wymagane umiejętności, tym wkład pracy w wytworzenie dobra jest większy.
Podstawowe zagadnienia ekonomii to:
alokacja zasobów: rozdział czynników wytwórczych (praca, kapitał, ziemia) do różnych dziedzin i różnych zastosowań;
produkcja: wielkość i struktura, metody wytwarzania (technika), wzrost produkcji;
podział: dóbr i usług oraz dochodów;
spożycie: problemy wyboru ekonomicznego w sferze konsumpcji - od zagadnień rozstrzyganych przez pojedynczego konsumenta (gospodarstwo domowe) aż do spraw dotyczących ogólnej konsumpcji społecznej.
„Osobliwym zadaniem ekonomii jest pokazanie ludziom, jak mało w istocie wiedzą o tym, co w ich mniemaniu da się zaprojektować”
Friedrich von Hayek
Podział na mikroekonomię i makroekonomię:
Mikroekonomia zajmuje się pojedynczymi podmiotami (np. przedsiębiorstwami).
Przedmiotem zainteresowania makroekonomii jest gospodarka jako całość.
Krzywa możliwości produkcyjnych
Krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje największą możliwą produkcję jednego dobra przy danej produkcji drugiego dobra (przy stałych zasobach oraz technologii).
Przykład
Produkujemy dobro A i B, do dyspozycji mamy 5 osób.
Zatrudnienie |
|
Produkcja |
|
przy produkcji dobra A |
przy produkcji dobra B |
dobro A |
dobro B |
0 |
5 |
0 |
15 |
1 |
4 |
5 |
14 |
2 |
3 |
9 |
12 |
3 |
2 |
12 |
9 |
4 |
1 |
14 |
5 |
5 |
0 |
15 |
0 |
Kosztem alternatywnym (kosztem utraconych możliwości) są utracone możliwości robienia czegoś innego.
Koszt alternatywny pozyskania dodatkowej ilości dobra B to utrata pewnej ilości dobra A.
Na poniższym rysunku kosztem alternatywnym zwiększenia ilości dobra B o ΔQB jest zmniejszenie ilości dobra A o ΔQA.
Koszt alternatywny kolejnych jednostek dobra B zwiększa się. Przechodząc z punktu C do E, dużemu zwiększeniu produkcji dobra B towarzyszy mały spadek produkcji dobra A (mały koszt alternatywny zwiększenia produkcji dobra B o jednostkę). Między punktami F i D jest na odwrót - koszt alternatywny zwiększenia produkcji dobra B jest duży.
Jest to tzw. prawo malejących przychodów.
Postęp techniczny sprawia, że krzywa możliwości produkcyjnych przesuwa się do góry.
Cztery fazy analizy ekonomicznej:
obserwacja gospodarowania
uogólnianie (indukcja)
wnioskowanie (dedukcja)
krytyka
(na podstawie Czarny 2002)
indukcja (łc. inductio `wprowadzenie') 1. nauk. metoda uzasadniania, polegająca na wyprowadzaniu wniosków ogólnych z faktów dowiedzionych badawczo.
1) w filozofii jedna z metod poznania i ustalania prawdy, wnioskowanie, polegające na wyprowadzeniu ogólnych wniosków z przesłanek, które są poszczególnymi przypadkami tych wniosków.
2) w naukach empirycznych metoda polegająca na wprowadzeniu uogólnień na podstawie eksperymentów i obserwacji faktów, formułowaniu i weryfikacji hipotez. Zaczątki indukcji w sensie nowożytnym stworzył F. Bacon, który uznał, że indukcja i eksperyment to dwie skuteczne metody ustalania prawdy.
dedukcja (łc. deductio `wywód, wyprowadzenie')
1. usystematyzowany proces myślowy, w trakcie którego analiza poszczególnych faktów doprowadza do uzyskania poprawnego logicznie wniosku.
2. filoz. rozumowanie polegające na wyprowadzaniu z przesłanek (zdań) uznanych za prawdziwe następstwa będącego logicznym i prawdziwym wnioskiem.
Założenie ceteris paribus
Ceteris paribus - „przy innych czynnikach nie zmienionych”.
Pozwala ono wyeksponować i przeanalizować wpływ jednego lub kilku najważniejszych czynników określających daną zmienną (lub dane zjawisko) przy pominięciu innych, mniej istotnych.
Takie uproszczenie jest często konieczne, aby można było w niezwykle skomplikowanym modelu zobaczyć zależności poszczególnych zmiennych.
Przykład
Funkcja popytu względem ceny przedstawia zależność między wielkością zapotrzebowania a ceną dobra przy założeniu, że inne czynniki określające wielkość popytu nie ulegają zmianie.
Ekonomia pozytywna to część wiedzy ekonomicznej nie zawierająca sądów wartościujących.
objaśnia, jak jest, dlaczego i co z tego wynika
bada rzeczywiste działanie gospodarki
Przykład:
Cena równowagi leży na przecięciu krzywej popytu i podaży.
Ekonomia normatywna zawiera sądy wartościujące.
ocenia rzeczywistość i postuluje, jak powinno być oraz co należy zrobić, aby było lepiej
zaleca, co powinno się czynić
jest często używana przez polityków
Przykład:
„Odejście od dotychczasowej polityki skrajnego liberalizmu pozwoliłoby na odwrócenie niekorzystnych tendencji panujących w gospodarce i przyniosłoby, odczuwalną przez wszystkich obywateli, poprawę poziomu życia.”
_____________________________________________
Sztuka ekonomii polega na tym, by spoglądać nie tylko na bezpośrednie, ale i na odległe skutki danego działania czy programu; by śledzić nie tylko konsekwencje, jakie dany program ma dla jednej grupy, ale jakie przynosi wszystkim.
Henry Hazlitt
Kłopoty ekonomistów:
trudności z zastosowaniem eksperymentu
statystyczny charakter praw ekonomicznych oznacza, że działają one jedynie w przypadku masowego powtarzania zdarzeń, których dotyczą (natomiast można także zaobserwować pojedyncze przypadki, które temu prawu zaprzeczają)
zmienność warunków gospodarowania: czynniki egzogeniczne (demograficzne, kulturowe, psychologiczne, socjologiczne) mają ogromny wpływ na procesy gospodarcze
czynnik ludzki
konflikty jednostek oraz grup
prognozy, które same się obalają
Przykład
Ekonomiczne analizy stanu gospodarki amerykańskiej doprowadziły swego czasu do sformułowania opinii, że w 1947 r. w USA nastąpi ogólny spadek produkcji i wzrost bezrobocia. Wiedząc to przemysłowcy zawczasu obniżyli ceny wielu produktów. Popyt na te produkty wzrósł, co stworzyło dobre perspektywy zbytu dla wszystkich producentów. W efekcie przepowiedziana przez ekonomistów recesja nie nastąpiła.
Krytyczne uwagi na temat ekonomii i ekonomistów:
Ekonomia jest nauką kontrowersyjną. Powszechnie wiadomo, że trudno znaleźć dwóch ekonomistów, którzy zgadzaliby się ze sobą.
Modele ekonomiczne są daleko posuniętym uproszczeniem rzeczywistości i nie mają z nią wiele wspólnego.
Ludzie nie są istotami tak nieskomplikowanymi, jak zakładają ekonomiści.
Narzędzia ekonomisty
dane statystyczne - gotowych zestawów danych statystycznych dostarczają wyspecjalizowane instytucje państwowe (GUS) lub prywatne.
modele ekonomiczne ukazują podstawowe związki badanych zmiennych w formie np. rysunku, wykresu, układu równań różniczkowych itp.
Źródła danych liczbowych:
Rocznik Statystyczny GUS (uzupełniany biuletynami miesięcznymi i kwartalnymi)
publikacje Narodowego Banku Polskiego
Rocznik Statystyki Międzynarodowej GUS
roczniki statystyczne poszczególnych krajów
publikacje ONZ, OECD, Unii Europejskiej, Banku Światowego itp.
Gazety ekonomisty:
Rzeczpospolita
Gazeta Prawna
Parkiet
Wprost, Polityka, Profit, Ozon i wiele wiele innych lepszych lub gorszych czasopism
Serwisy internetowe:
www.nbportal.pl - nieocenione źródło informacji
www.parkiet.com.pl
www.mf.gov.pl
www.money.pl
firma.onet.pl
międzynarodowe:
finance.yahoo.com
i wiele, wiele innych
Programy telewizyjne (oglądać, ale nie bezkrytycznie):
Plus - minus - magazyn ekonomiczny (TVP1)
Biznes informacje (Polsat)
Fakty, ludzie, pieniądze (TVN)
Wielkości realne to wielkości obliczone w taki sposób, aby wyeliminować wpływ zmian cen, czyli wielkości obliczane przy cenach stałych.
Wielkości nominalne to wielkości obliczane w cenach bieżących czyli cenach z kolejnych momentów pewnego okresu.
|
Wskaźnik zmian wartości |
|
zmiennej w ujęciu nominalnym |
|
Wskaźnik wzrostu cen |
Przykład
Dochód nominalny to suma otrzymywanych pieniędzy.
Dochód realny to ilość towarów i usług, które za te pieniądze możemy nabyć.
Aby obliczyć zmiany dochodu realnego, trzeba podzielić wskaźnik dochodu nominalnego przez wskaźnik cen.
Przeciętne wynagrodzenie miesięczne netto w Polsce wyniosło:
1996 - 710,46 zł
1997 - 872,91 zł
Ogólny poziom cen towarów i usług konsumpcyjnych podniósł się w 1997 r. w porównaniu z poprzednim rokiem o 14,9%.
O ile procent wzrosła płaca nominalna?
22,9% = (872,91-710,46)/710,46×100
O ile wzrosła płaca realna? o 7,0% =(122,9-114,9)/114,9×100
Wartości absolutne zmiennej są wyrażone w konkretnych jednostkach miary (np. zł, kg, cm) i bezpośrednio informują o poziomie tej zmiennej
Przykład
Miesięczna sprzedaż bananów sklepu „Zocha” w [kg]
styczeń |
100 |
luty |
110 |
marzec |
120 |
kwiecień |
130 |
maj |
150 |
czerwiec |
170 |
lipiec |
190 |
sierpień |
190 |
wrzesień |
180 |
październik |
190 |
listopad |
200 |
grudzień |
250 |
Wartość względna zmiennej informuje o stosunku zmiany wartości absolutnej tej zmiennej do poziomu wartości absolutnej z ustalonego dowolnie tzw. okresu bazowego.
Wartość względna jest często wyrażona w procentach przyjmując formę tzw. stopy zmiany.
Przykład 1: Wartości względne (stopy zmiany) miesięcznej sprzedaży bananów w stosunku do poprzedniego miesiąca w [%]
styczeń |
|
luty |
10,0% |
marzec |
9,1% |
kwiecień |
8,3% |
maj |
15,4% |
czerwiec |
13,3% |
lipiec |
11,8% |
sierpień |
0,0% |
wrzesień |
-5,3% |
październik |
5,6% |
listopad |
5,3% |
grudzień |
25,0% |
Przykład 2: Wartości względne (stopy zmiany) miesięcznej sprzedaży bananów w stosunku do miesiąca stycznia wyrażone w [%]
styczeń |
|
luty |
10,0% |
marzec |
20,0% |
kwiecień |
30,0% |
maj |
50,0% |
czerwiec |
70,0% |
lipiec |
90,0% |
sierpień |
90,0% |
wrzesień |
80,0% |
październik |
90,0% |
listopad |
100,0% |
grudzień |
150,0% |
Stopa wzrostu danej zmiennej jest to zmiana procentowa jej poziomu w danym okresie (najczęściej w ciągu roku)
Wskaźniki
Wskaźnik (indeks) wyraża względną wartość danej zmiennej odniesioną do pewnej wartości przyjętej za podstawę, np. do wartości zmiennej w okresie podstawowym (bazowym).
Zastosowanie: Umożliwia porównanie wielkości wyrażonych w różnych jednostkach miary.
Przykład
|
Przewozy ładunków transportem kolejowym |
|
Lata |
w mln tonokilometrów |
wskaźnik |
1996 |
68 332 |
100 |
1997 |
68 651 |
100,5 |
Wskaźnik 100,5 oznacza wzrost przewozów o 0,5%.
|
Przewozy pasażerów transportem kolejowym |
|
Lata |
w mln pasażerów |
wskaźnik |
1996 |
26 569 |
100 |
1997 |
25 806 |
97,1 |
Wskaźnik 97,1 oznacza spadek przewozów o 2,9%.
Szereg czasowy zawiera kolejne wartości przyjmowane przez daną zmienną w różnych momentach.
Produkcja węgla kamiennego w Polsce w latach 1980-1997
Lata |
W mln ton |
1980 |
193 |
1990 |
148 |
1991 |
140 |
1992 |
132 |
1993 |
130 |
1994 |
134 |
1995 |
137 |
1996 |
138 |
1997 |
138 |
Dane przekrojowe - dane pokazujące wartości, jakie przyjmuje określona zmienna dla poszczególnych jednostek tworzących pewną populację.
Przedsiębiorstwa państwowe objęte procesem prywatyzacji w latach 1990-1997
OGÓŁEM |
5887 |
Przekształcone w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa |
1277 |
Objęte prywatyzacją bezpośrednią |
1429 |
w tym sprywatyzowane |
(1388) |
Poddane likwidacji |
1527 |
w tym zlikwidowane |
614 |
Włączone do zasobu własności rolnej Skarbu Państwa |
1654 |
1
E
C
-QA
QA
F
D
QB
QB