Socjologia medycyny

(w oparciu o wykłady - dr D. Trawkowska - 2004 r.)

Wprowadzenie do socjologii medycyny

Obszary badawcze, w ujęciu których znajduje się socjologia medycyny:

1. społeczno - kulturowe uwarunkowania zdrowia i choroby oraz społeczno - kulturowe konsekwencje chorób dla życia jednostek oraz ich wpływu na funkcjonowanie poszczególnych grup społecznych i całego społeczeństwa:

• kształtowanie się postaw wobec zjawisk chorobowych, wobec ludzi chorych
  i osób niepełnosprawnych, wobec działalności systemu opieki medycznej,

• badanie procesu leczenia (stosunki na płaszczyźnie lekarz - pacjent - pielęgniarka),

• funkcjonowanie rodziny i innych organizacji wspierających (wspólnot, stowarzyszeń, systemu laików) w czasie choroby,

• określenie w jakim stopniu wyznawcy różnych kościołów realizują zadania prozdrowotne (elementy socjologii religii),

• problematyka niepełnej sprawności i rehabilitacji (elementy socjologii kalectwa i rehabilitacji),

• problemy związane z opieką nad umierającymi, stosunek rodziny do osoby umierającej, stosunek człowieka do śmierci (tanatosocjologia);

uwarunkowanie wyboru zawodu medycznego i problematyka instytucji medycznych:

• problemy z funkcjonowaniem instytucji medycznych,

• funkcje i dysfunkcje zakładów opieki zdrowotnej,

• uwarunkowania wyboru specjalności zawodu lekarza (specyficzne cechy osobowości);

3. socjologia zdrowia - socjologia promocji zdrowia:

• problemy związane ze stylami życia różnych grup społecznych,

• warunkowanie realizacji zadań prozdrowotnych.

Socjologia medycyny a socjologia w medycynie

Wyróżnia się socjologię medycyny i socjologię w medycynie. Socjologia medycyny dzieli się na:

1. socjologię instytucji medycznych - centrum jej zainteresowania stanowią badania skupione wokół pracowników służby zdrowia, instytucji medycznych i relacji między nimi,

2. socjologię zdrowia i choroby.

Socjologia w medycynie polega na zastosowaniu pojęć socjologicznych oraz wiedzy
i sposobów gromadzenia danych, które pomagają wyjaśnić pojęcie choroby - wiedza socjologiczna uzupełnia wiedzę medyczną o warunki powstawania chorób.

Czynniki sprzyjające wyodrębnieniu się socjologii medycyny spośród innych nauk:

1. powstanie i rozwój koncepcji wskazujących na występowanie korelacji między stylem życia poszczególnych grup społecznych i jednostek, a występowaniem chorób lub zachowaniem zdrowia - pierwotnie zainteresowanie nimi sprowadzało się do rozpowszechniania informacji na temat szkód wynikających z działań antyzdrowotnych (wśród nich koncepcja Pulla Londa - medycyna naprawcza maksymalnie w 20 % wpływa na poprawę stanu zdrowia, a w 50 % warunkuje go styl życia),

2. rozwój nauk pielęgniarskich,

3. dążenia do współpracy między rozmaitymi dziedzinami nauki (psychologia zdrowia, antropologia medyczna).

Powstanie i rozwój socjologii medycyny w Polsce i w Europie

1. Na rozwój tej dziedziny nauki w Europie Zachodniej wpłynęły poglądy następujących myślicieli:

1. T. Parsons - uważał, iż rola chorego sprowadza się w głównej mierze do destabilizacji ładu i porządku życia społecznego.

2. E. Fleidson - kontynuator myśli Personsa. Dostrzegł znaczenie systemu laików.

Rozróżnienie dewiacji pierwotnej i sztucznej oraz dwumiarowej roli chorego.

3. Szkoła chicagowska w socjologii (lata 20-te XIX wieku) - zajmowała się chorobami psychicznymi.

4. M. Robert - stworzył koncepcję „socjalizacji do roli profesjonalnej”. Poszukując sposobu zdobycia profesji zwrócił się do medycyny - zdobył wykształcenie i specjalizację.

Na przykładzie medycyny dla profesji podstawowe znaczenie mają:

• wiedza,

• nacisk na osiągnięcie specyficznych umiejętności i sprawności technicznej,

• kodeksy etyczne regulujące zachowania profesjonalne.

• Powstanie socjologii medycyny w latach 60-tych i jej rozwój zbiega się
  z działalnością dwóch ośrodków naukowych: nowo powstałą pracownią socjologii medycyny w Państwowej Akademii Nauk przy Polskim Towarzystwie Nauk (socjologia w medycynie) oraz w Instytucie Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Marii Curie - Skłodowskiej w Lublinie (Magdalena Sokołowska, Ostrowska, Malinowski).

• Uzupełnienie badaniami socjologicznymi badań lekarzy medycyny (w sensie empirycznym).

• Na początku lat 70-tych włączono problem stylów życia różnych grup społecznych do badań empirycznych.

• Na przełomie 1972/73 roku miał miejsce pierwszy wykład monograficzny -
  Magdalena Sokołowska wygłosiła go na Akademiach Medycznych.

• Teoria socjologii w niewielkim stopniu obrała sobie obszar medycyny. Wynikało to
  z braku kompetencji socjologów w dziedzinie medycyny oraz z silnego oporu środowisk medycznych, który wynikał z niezgodności w definiowaniu choroby (statystyczne jej ujęcie w medycynie oficjalnej). Pod wpływem koncepcji socjologicznych oraz za sprawą wyników badań empirycznych środowisko medyczne przestało traktować chorobę jako zjawisko chorobowe, lecz zaczęło ujmować ją
  w kategoriach społecznych (zwłaszcza w zakresie wielowymiarowości zdrowia
  i choroby, wpływu problemów zdrowotnych na funkcjonowanie instytucji społecznych - w tym medycznych - a nawet całych społeczności i społeczeństw, zmiany ról społecznych i obrazu samego siebie na skutek choroby, zmiany w kanałach interakcyjnych). Medycyna w większym stopniu zaczęła interesować się socjologią wykorzystując wiedzę socjologów np. w zakresie korelacji pomiędzy zaburzeniami zdrowotnymi a poczuciem dyskomfortu pacjenta czy stopniem zanieczyszczenia środowiska, a także do zdiagnozowania choroby zawodowej.

Na zwiększenie zaufania medycyny do socjologii przyczyniły się problemy związane
z kondycją byłych więźniów obozów koncentracyjnych - wspólnie zbadano
i zdiagnozowano poobozowy proces przedwczesnego starzenia się oraz wykazano korelację pomiędzy okresem pobytu więźniów w obozach a występowaniem problemów zdrowotnych (zaburzenia snu, psychiczne, układu krążenie, związane z pożyciem seksualnym) i nieumiejętnością bądź gorszym funkcjonowaniem w społeczeństwie.
Na zainteresowanie medycyny socjologią wpłynęła również zmiana w oczekiwaniach społecznych dotyczących relacji między lekarzem a pacjentem, wynikająca ze wzrostu wiedzy medycznej rozpowszechnianej za pośrednictwem środków masowego komunikowania się - powyższa zmiana przejawiała się w społecznej wymagalności stawiania diagnozy i podjęcia leczenia przez lekarza w sposób zindywidualizowany
i „terapeutyczny” (zwłaszcza w komunikowaniu o chorobie i przedstawianiu zaleceń).

Praca socjalna a socjologia medycyny

1. osoby bezdomne, bezrobotne, niepełnosprawne, uzależnione, opuszczające zakłady karne i żyjące w ubóstwie najczęściej bywają klientami ośrodków pomocy społecznej. U nich również bardzo często pojawiają się problemy zdrowotne, toteż zdrowie stanowi duży obszar zainteresowania pracy socjalnej;

2. praca socjalna może być inspiracją dla organizacji promocji zdrowia (wykorzystanie metod i doświadczeń pracy socjalnej);

3. praca socjalna zmierza do uzyskania profesji.

Główne nurty i kierunki badań socjologii medycyny

1. 20.02.1848 w pruskiej prasie poinformowano o epidemii duru. Kilka dni później, antropolog i patolog Rudolf Vitchow przeprowadził sekcję zwłok zmarłych pacjentów, którzy zamieszkiwali miejsca „skażone” - Rybnik, Żory i Mikołów - oraz zapoznał się z warunkami życia społeczno - politycznego mieszkańców, wykonywaną przez nich pracą, sposobem odżywiania. Po wykonanych czynnościach wskazał, iż bezpośrednim źródłem epidemii był ucisk aparatu władzy świeckiej i kościelnej;

2. W latach 30 - 60 XIX wieku medycyna osiągnęła spektakularne sukcesy w dziedzinie farmakologii i walki z chorobami zakaźnymi. Doprowadziło to do szerokiej medykalizacji życia społecznego, która zaczęła stopniowo ulegać zmniejszeniu, ze względu na ogólny sceptycyzm społeczeństw wobec medycyny.

Wywołany został on poczuciem przedmiotowości i ogólnego konsumpcjonizmu u wielu grup społecznych (zwłaszcza osób starszych i niepełnosprawnych). Przyczyną takiego stanu rzeczy były: koncentracja na leczeniu przynoszącym profity na drodze uzyskania specjalizacji i w postaci materialnej, a nie na autentycznej pomocy i opiece, minimalne podejmowanie działań prewencyjnych, pomijanie aspektów społecznych
w diagnozowaniu i leczeniu. Rezultatem powyższego stało się zainteresowanie społecznymi problemami towarzyszącymi chorobie, zmiana definicji ról społecznych, wzięcie pod uwagę w procesie leczenia i ochrony zdrowia indywidualnych czynników socjodemograficznych (jak np. status społeczny czy osobowość jednostki). Ponadto zaczęto badać zjawiska otaczające chorobę, wykorzystując różne orientacje teoretyczne - zwrócono uwagę na nieprofesjonalny system walki z chorobą, niekonwencjonalne metody leczenia (samolecznictwo, lecznictwo ludowe, praktyki lecznicze uzdrowicieli),
ich skuteczność i uwarunkowania.

3. Tanatosocjologia - tworzenie i rozwój hospicjów.

4. Badania nad problematyką rodzin w obliczu choroby i nie pełnej sprawności, które
   w Polsce przeprowadzono pod przewodnictwem prof. Weissa - wskazano na wysoki stopień problemów ze znalezieniem pracy zawodowej przez osoby po zawale lub amputacji (socjologia nie pełnej sprawności) oraz problemy z ich rehabilitacją. Badanie przyczyniły się do powołania w 1971 r. Komitetu Rehabilitacji i Adaptacji Człowieka oraz opracowania przez Jan Szczepańskiego dokumentu dotyczącego systemów rehabilitacji i problemów z nią związanych. W ten sposób zainicjowano ruch mający na celu pogłębienie analizy i terminologii związanej z nie pełną sprawnością. Zaczęto badać mechanizmy postaw wobec osób niepełnosprawnych, relacje na płaszczyźnie instytucje - niepełnosprawni (m.in. udowodniono koncepcję, iż instytucje mają wpływ na życie człowieka, lecz nie na zjawisko samo w sobie), katalogować i uporządkowywać wiedzę na temat problematyki związanej
   z niepełnosprawnością i rehabilitacją. W 1978 r. pojęcie nie pełnej sprawności wprowadzono do spisu powszechnego.

Pojecie samoopieki

Definicja samoopieki wypracowana przez Światową Organizację Zdrowia wskazuje, że jest ona działaniem celowym, a jej praktyki (samoleczenie, wsparcie społeczne i pierwsza pomoc) mają na celu zapobieganie choroby, jej ograniczenie lub zachowanie zdrowia. Wg tej koncepcji to pozytywne działania mające na celu niedopuszczenie do negatywnych zmian
w stanie zdrowia, które opierają się na wiedzy i umiejętnościach jednostek, często odmienne od wiedzy i umiejętności właściwej profesjonalistom medycznym. Znaczenie samoopieki dla zdrowia było sygnalizowane od lat siedemdziesiątych, od kiedy to wskazywano na konieczność uwzględnienia, obok formalnych, także nieformalnych źródeł pomocy w zakresie pojawienia się określonych objawów chorobowych lub potrzeb zdrowotnych. Jednostki
i grupy społeczne praktykujące powyższą koncepcję określa się tzw. „kręgiem laików”.

Samoopieka a samopomoc

Samoopieką nie jest samopomocą, bowiem ta druga nie jest działalnością celową, zaś tylko spójne i celowe organizacje - zarówno formalne jaki i nieformalne - są w stanie wpłynąć na zachowanie osoby potrzebującej wsparcia czy potrzebującej pomocy.

System laików i jego rola

Wyróżnia się trzy grupy wchodzące w skład systemu laików:

1. środowisko rodzinne, społeczność sąsiedzka, znajomi,

2. Kościoły i instytucje charytatywne,

3. zielarze, znachorzy i uzdrowiciele.

Ich rola sprowadza się do działań związanych z rozpoznaniem problemów zdrowotnych (stawianiem diagnozy), poszukiwaniem najodpowiedniejszych metod leczenia
i ich zastosowaniem oraz prewencją (zapobieganie chorobom). Krąg laików wspiera, a nawet wyręcza medycyną oficjalną, bowiem w dużej mierze podejmuje on działania związane
z prewencją i promocją zdrowia - w tym zakresie medycyna oficjalna jest raczej mało aktywna i efektywna.

Opierając się na konkretnych przykładach można mocniej uzasadnić powyższą argumentację - krąg laików

1. wywiera nacisk i mobilizuje do walki o prawa do świadczeń dla aktualnych
   i potencjalnych pacjentów (to także dążenia do pokonania barier architektonicznych i komunikacyjnych czy działania w obronie środowiska naturalnego),

2. modeluje pro i antyzdrowotne zachowania (stosunek do używek, konkretne postępowanie w chorobie),

3. zaspokaja potrzeby w zakresie opieki i pielęgnacji (zwłaszcza u osób
   o ograniczonej możliwości samodzielnego ich zaspokojenia - osób niepełnosprawnych, starszych, niemowląt).

Trzon systemu laików stanowi rodzina.

Rodzina wobec zdrowia i choroby

W latach 60-tych w Europie Zachodniej, a w 70-tych w Polsce przeprowadzono badania mające na celu wskazanie wpływu rozmaitych cech rodziny na stan zdrowia jednostki lub społeczności, jeżeli takowy by wystąpił. Rezultat powyższych badań był następujący - mimo iż nie wykazały one przyczynowo - skutkowej zależności pomiędzy stanem zdrowia jednostki, a tzw. czynnikiem rodziny (zmienna niezależna) to jednak zaobserwowano nieprzypadkowy związek pomiędzy nimi, np.:

1. wysokie ciśnienie i występowanie chorób układu krążenia (sercowych) koreluje
   z warunkami życia rodziny,

2. wysoki wskaźnik zgonów niemowląt koreluje z cechami socjodemograficznymi matki (wykształcenie matki na niskim poziomie, złe warunki mieszkaniowe, zatrudnienie matki w rolnictwie),

3. najwyższy wskaźnik zachorowań, absencji i zgonów występuje u osób samotnych, po rozwodzie i owdowiałych, natomiast najniższy - u osób zamężnych,

4. w skali jednostkowej zaobserwowano, iż zaburzenia w życiu rodzinnym (problemy natury emocjonalnej, konflikty w porozumiewaniu się) współgrają
   z problemami psychicznymi i psychosomatycznymi, takimi jak np. zaburzenia życia seksualnego, nerwice, bóle głowy u dorosłych oraz torsje czy moczenie nocne u dzieci.

Ponadto zasygnalizowano współwystępowanie różnego rodzaju uzależnień
u poszczególnych członków rodzin z zaburzeniami czynnika rodziny (pojawia się również mechanizm współuzależnienia).

Pozostałe wnioski wynikające z powyższych badań:

1. zanik rodzin wielopokoleniowych,

2. wiele funkcji rodziny przejęły instytucje państwowe,

3. funkcjonowanie rodzin pod wpływem choroby - wskazanie następujących konsekwencji:

1. utrata profitów (w postaci premii motywacyjnych i innych tego typu),

2. utrata profitów z potencjalnie przepracowanych godzin nadliczbowych,

3. przejście na rentę,

4. ograniczanie dochodów u współmałżonka opiekującego się osobą chorą.

Ponadto następuje:

1. obniżenie standardu higienicznego i odżywiania (u tych najbardziej niezaradnych, a więc najczęściej rodzin niepełnych),

2. izolacja społeczna i systemu rodzinnego,

3. czynności związane z zaspokojeniem potrzeb opiekuńczych i pielęgnacyjnych podlegają redukcji w mniejszym stopniu w przypadku choroby kobiet, aniżeli w przypadku choroby mężczyzny,

4. funkcja emocjonalna zdecydowanie uległa wzmocnieniu (unikanie sytuacji konfliktowych, podejmowanie starań o uczucie, współczucie),

5. funkcja kulturalno - towarzyska uległa ograniczeniu (mniejsza aktywność poza domem, zmiana zachowań wymagających aktywności wewnątrz rodziny),

6. zmiana sposobu komunikowania się na płaszczyźnie wewnątrzrodzinnej:

• nasilenie się potrzeby komunikowania z osoba chorą i jej uzewnętrznienie lub ograniczenie komunikacji z osobą chorą,

• usztywnianie granic podsystemów w rodzinie (osoby dorosłe komunikują się głównie między sobą),

7. tendencja do palenia, picia kawy i alkoholu jako sposobu na rozładowanie napięcia emocjonalnego - do ¼ wzrosła liczba osób palących,
   63% respondentów ograniczyło wypoczynek, 1/3 wskazała na zaburzenia snu, a ¼ poprawiła swój sposób odżywiania.

Rola rodziny:

1. dom rodzinny jest pierwszym miejscem, gdzie obserwuje się wszelkiego rodzaju zaburzenia na tle zdrowotnym,

2. jest podstawowym „ośrodkiem leczniczym” - spełnia funkcje opiekuńczą: rodzina stawia pierwsze diagnozy, poszukuje najwłaściwszej formy leczenia i umożliwia ich pełne zastosowanie, dociera do kompetentnej pomocy,

3. rodzina stanowi podstawowe źródło wsparcia:

• emocjonalnego (daje poczucie bezpieczeństwa),

• materialno - ekonomicznego - ponosi wydatki związane z chorobą
  (co wpływa na zmiany w sposobie zarobkowania, ale i higieny psychicznej wspierającego),

• w procesie rehabilitacji - poszukuje a najczęściej podejmuje działania pielęgnacyjne, wykonuje zabiegi rehabilitacyjne, wzbudza poczucie akceptacji zwłaszcza u osoby ograniczonej ruchowo, zaspokaja potrzeby związane z zakupem odpowiedniego sprzętu i modernizacją mieszkania.

Wsparcie społeczne






Wsparcie społeczne

w ujęciu strukturalnym w ujęciu funkcyjnym





Funkcje wsparcia społecznego

Wyróżnia się pięć podstawowych funkcji wsparcia społecznego (Katarzyna Popiołek):

1. funkcja emocjonalna - wskazuje na klimat zrozumienia i ciepłych uczuć;

2. funkcja informacyjna - pozwala lepiej orientować się w otaczającym świecie, weryfikować własny odbiór rzeczywistości, wprowadzać korekty do prowadzonych działań dzięki otrzymanym informacjom zwrotnym;

3. ewaluatywna i regulująca społeczne funkcjonowanie - dostarcza modelu wymagań roli, oceny ludzi i zjawisk społecznych, wskazań na temat drogi postępowania w taki sposób, aby podtrzymać obraz społeczny jednostki w otoczeniu;

4. towarzyska - stwarza warunki koleżeńskiego uczestnictwa w różnych grupach
   i kręgach społecznych;

5. instrumentalna - odnosi się do wymiany dóbr i usług materialnych.

Wsparcie społeczne w ujęciu Sęk:

1. wsparcie emocjonalne polega na przekazywaniu w toku interakcji emocji podtrzymujących, uspokajających, odzwierciedlających troskę, pozytywne ustosunkowanie do osoby wspieranej. Przewidywane skutki wsparcia:

• uwolnienie od napięć i negatywnych uczuć,

• możliwość wyrażania obaw, smutku,

• może prowadzić do poprawy samooceny;

• wsparcie informacyjne (poznawcze) polega na wymianie takich informacji, które sprzyjają lepszemu zrozumieniu sytuacji, położenia życiowego i problemu. Dotyczy to także informacji zwrotnych o skuteczności podejmowania przez osobę wspieraną różnych działań zaradczych. To również dzielenie się własnym doświadczeniem przez osoby mające podobne trudności (interakcja w grupach samopomocy);

• wsparcie instrumentalne - polega na przekazywaniu informacji o konkretnych sposobach postępowania (rodzaj instruktażu). Pomoc ta może przyjąć formę wymiany instrumentów (sposobów postępowania), zdobywania informacji i dóbr materialnych (świadczona pomoc materialna, rzeczowa, finansowa oraz bezpośrednie działanie na rzecz osób potrzebujących pomocy);

• wsparcie duchowe - opieka hospicyjna.

Rozmaite wymiary struktury sieci wsparcia:

1. rozmiar - liczba osób, które wchodzą w skład sieci wsparcia (kim są: rodzina, przyjaciele, znajomi, osoby w grupach formalnych i nieformalnych, ich cechy społeczno - demograficzne),

2. ich wzajemne powiązania, niezależne od kontaktów z osobą wspieraną, podobieństwa pomiędzy nimi pod względem wielu cech,

3. częstotliwość i czas trwania kontaktów pomiędzy osobami w sieci wsparcia,

4. stabilność relacji,

5. charakter w ramach sieci (jednostronne czy dwustronne),

6. intensywność (siła wzajemnych zobowiązań),

7. charakter relacji (wymian dóbr czy wymiana uczuć - zadania czy emocje).

Promocja zdrowia a prewencja

Pojęcie promocji zdrowia:

1. Jest procesem umożliwiającym każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na własne zdrowie, w celu jego poprawy lub utrzymania (WHO).

2. Jest połączeniem działań edukacyjnych oraz różnego rodzaju wsparcia środowiskowego, społecznego. politycznego, prawnego i faktycznego, które sprzyjają zdrowiu (Green, Krenter, 1991).

3. Jest procesem ochrony zdrowia, którego ważnym elementem jest różnego rodzaju wsparcie ze strony poszczególnych osób, rodziny, a także grupy społecznej oraz władz lokalnych czy regionalnych, dzięki którym praktykowane zachowania zdrowotne stałyby się normom społeczna edukacji zdrowotnej, ale nie może się wyłącznie do niej ograniczać (Dwore, Wenter, 1986r.).

4. Inne - próba utworzenia sieci zdrowotnych miast, zdrowych miejsc pracy, zdrowych szkół i szpitali promujących zdrowie.

Pojęcie prewencji:

1. Ma na celu zapobieganie skutkom przebytej choroby oraz redukcję wszelkiego rodzaju komplikacji i defektów przez nią wywołanych.

2. Prewencja pierwotna ma na celu redukcję występowania choroby lub pewnych odstępstw od dobrego stanu zdrowia.

3. Prewencja wtóra ma na celu powstrzymywanie choroby oraz skrócenie czasu jej trwania.

	Podejście prewencyjne	Podejście promocyjne
Punkt wyjścia	choroba	zdrowie
Cel	uniknięcie choroby	pomnażanie rezerw i potencjału zdrowia
Grupa oddziaływania	grupy szczególnego ryzyka	cała populacja w kontekście codziennego życia

Stres organizacyjny

Pojęcie stresu.

Definicja Lazarusa - interakcyjny model stresu, określona relacja między osobą
a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby
i zagrażająca jej dobrostanowi.

Definicja Hobfolla - stres psychiczny definiowany jako reakcja wobec otoczenia,
w którym istnieje zagrożenie utratą zasobów lub brak wzrostu zasobów następujący po jej zainwestowaniu.

Salutogenetyczny model stresu (Antonovsky) - z natury rzeczy organizm ludzki znajduje się w stanie braku równowagi. Bez względu na rodzaj stresów brakuje gotowych wzorców na ich zredukowanie, dlatego należy z nimi walczyć. O stopniu dobrego radzenia sobie ze stresem współdecydują następujące czynniki:

1. patogeny (wynikające z relacji człowieka ze środowiskiem),

2. zgeneralizowane zasoby odpornościowe (także genetyczne),

3. wielowymiarowe zmienna (poczucie koherencji ).

Stres organizacyjny (in. roli lub zawodowy) w ujęciu Boruckiego odnosi się do zespołu ról w systemie organizacyjnym. Rola w systemie organizacyjnym to zbiór wymagań
i oczekiwań wysuwany pod adresem człowieka, zajmującego konkretną pozycję zawodową. Poszczególne osoby (klienci, partnerzy zawodowi, współpracujące organizacje rządowe
i pozarządowe, zarządcy, konsultanci, koledzy) tworzą układ odniesienia roli (od dwóch do dziesięciu osób) w postaci przekazu. Przekaz może nie być płynny - oczekiwania mogą być niespójne, niekonsekwentne, wręcz sporne, co prowadzi do konfliktu roli. Kiedy zbiór wymagań wyklucza zastosowanie pozostałych, wówczas następuje konflikt w zespole ról. Przykładowe źródła zakłóceń przekazu:

1. wieloznaczność przekazu (brak informacji niezbędnych do wykonania zadania lub nieumiejętne ich przekazanie),

2. przeciążenie roli (deficyt umiejętności sprostania oczekiwaniom, niewystarczający czas i/lub środki do wykonania zadania, nadmiar zadań, nadmierna odpowiedzialność).

Stres organizacyjny powstaje z wadliwego funkcjonowania organizacji. Związany jest z problemami roli zawodowej. Wśród przyczyn sprzyjających takiemu stanowi rzeczy wymienia się:

1. dużą liczbę nadawców roli,

2. błędy w przekazie informacji o roli,

3. niezgodność definicji i standardów,

4. rozbieżność między wizją pracownika a oczekiwaniom kierownictwa i innych stron interakcji,

5. ograniczenie uczestnictwa pracowników w procesie podejmowania decyzji,

6. zbytnia formalizacja struktur organizacyjnych.

Najbardziej narażone są role graniczne, czyli te, które wymagają konieczności inferencji, wykraczają poza granice systemów.

Przykładowe działania zapobiegawcze:

1. zmiana stylu kierowania,

2. edukacja o stresie,

3. zwiększenie udziału ludzi w podejmowaniu decyzji,

4. tworzenie grup wsparcia,

5. poprawa klimatu organizacji.

Wielość negatywnych konsekwencji stresu organizacyjnego zależy od:

1. od siły, częstotliwości i czasu istnienia,

2. indywidualnej odporności na stres (samowiedza dotycząca zachowania w sytuacji trudnej, rozbudzona potrzeba samorealizacji, poczucie sprawstwa),

3. istnienia wsparcia społecznego (łagodzi skutki stresu, hamuje jego intensywność).

Zachowania zdrowotne a zachowania związane ze zdrowiem

Zachowania zdrowotne (health directed behaviour) są to świadomie podjęte działania w celu ochrony, promowania i zachowania zdrowia, niezależnie od postrzeganego
i faktycznego stanu zdrowia oraz bez względu na to, czy to działanie jest skuteczne
czy też nie.

Zachowania związane ze zdrowiem (health related behaviour) są to wszelkie zachowania lub aktywność będąca elementem życia, a ponadto wpływająca na stan zdrowia.

Interakcje rzeczywiste w ramach sieci powiązań.

To (wg Heleny Sęk) specjalny rodzaj interakcji społecznej, która zostaje podjęta przez jednego lub obu uczestników w sytuacji problemowej, trudnej, stresowej lub krytycznej.

Jednostronne wykorzystanie lub dwustronna wymiana informacji, instrumentalna, emocjonalna.

Łatwość w wyróżnieniu osoby wspierającej
i wspieranej.

Rodzaj udzielonego wsparcia odpowiada potrzebą osoby wspieranej.

Cel interakcji -

przybliżenie do rozwiązania problemu, przezwyciężenie trudnej sytuacji, osiągnięcie konkretnego celu.

Człowiek ma poczucie uczestnictwa
i powiązań z innymi ludźmi - mianem wsparcia określa się już owo poczucie
i świadomość, że istnieje komunikacja
i potencjalne osoby, do których można zwrócić się o pomoc. Sieć komunikacji
i powiązań daje poczucie bliskości, bazy
i zaplecza do chwili weryfikacji.

Zwolennicy tej koncepcji wskazują na stabilność sieci i pozytywy jej współtworzenia, natomiast nie sygnalizują, iż nie musi być ona źródłem tylko pozytywnych wzorców, a także na prawdopodobieństwo wystąpienia rozbieżności między wsparciem otrzymanym
a oczekiwanym.

---