Sem. II

Proporcje głowy do reszty ciała

Układ kostny

Kości części mózgowej czaszki

Kości części twarzowej czaszki

Zmiany w proporcjach części twarzowej i mózgowej czaszki w rozwoju osobniczym

Położenie żuchwy w stosunku do szczęki w okresie przed- i pourodzeniowym

Czynniki funkcjonalne odgrywające rolę w rozwoju układu kostnego narządu żucia

    1. Układ stawowy

    2. Układ nerwowo-mięśniowy

    3. Układ zębowy

Znaczenie narządu skrzelowego w rozwoju narządu żucia

  1. powstaje w ok. 4 tyg. ż. zarodk. i jest strukturą przejściową

  2. składa się z parzystych łuków skrzelowych. kieszonek skrzelowych, bruzd oddzielających łuki i błon skrzelowych

  3. luki są pochodzenia mezodermalnego i uczestniczą w tworzeniu mięśni, więzadeł, chrząstek: twarzy, jamy nosowej, ustnej, gardła, krtani

  4. kieszonki są endodermalnymi zachyłkami wyściółki pierwotnego gardła,

bruzdy - są ektodermalne, a błony powstają w miejscu połączenia nabłonków kieszonki i bruzdy

Rozwój jamy ustnej

  1. jamę ustną tworzą dwa pierwsze łuki skrzelowe, będące uwypukleniami części głowowej endodermalnego jelita pierwotnego

  2. z I luku skrzelowego (żuchwowego) powstaje wyrostek szczękowy i żuchwowy oraz mięśnie żujące

  3. z II luku (gnykowego) powstają mięśnie mimiczne twarzy

  4. język powstaje z tkanki mezodermalnej czterech łuków skrzelowych z dwóch parzystych bocznych zgrubień na wewnętrznej powierzchni II łuku skrzelowego

  5. w 3 tyg. ż. zarodk. - w cewie pokarmowej wyróżnia się 3 odcinki: głowowy, środkowy oraz ogonowy

  6. w 4 tyg. ż. zarodk. - powstaje jama ustna:

  1. zawiązki poszczególnych elementów NŻ pojawiają się w 3 tyg. ż. zarodk. w formie 5 wyrostków (teoria Hisa):

Rozwój kości szczęk

      1. żuchwa i szczęka rozwijają się z I łuku skrzelowego

      2. z wyrostka szczękowego I łuku skrzelowego powstaje szczęka, kości jarzmowe, kość podniebienna, łuska kości skroniowej

      3. z wyrostka żuchwowego I łuku skrzelowego powstaje żuchwa (chrząstka Meckela), młoteczek i kowadełko, mięśnie żujące, m. żuchwowo-gnykowy, przedni brzusiec m. dwubrzuścowego, m. napinacz podniebienia miękkiego, m. napinacz błony bębenkowej, nerwy (V3)

Osteogencza szczęki

        1. powstaje z górno-tylnego odcinka I luku skrzelowego

        2. ok. 5 tyg. ż. zarodk. powstaje środkowa część wargi górnej, środkowa część szczęki (przedszczęka), wał dziąsłowy górny, podniebienie pierwotne (inaczej przedszczękowe)

        3. podniebienie pierwotne powstaje z wewnętrznej części przedszczęki i stanowi później przednia, trójkątna część dojrzałego podniebienia twardego

        4. do 8 tyg. podniebienie pierwotne jest jedyna istniejącą częścią podniebienia

        5. podniebienie pierwotne po skostnieniu utworzy kość przysieczną

        6. kostnienie szczęki rozpoczyna się od kości przysiecznej w 7-8 tyg. ż. zarodk.

        7. rozwój właściwego podniebienia rozpoczyna się ok. 6 tyg. ż. zarodk. (ustawienie pionowe wyrostków podniebiennych szczęki, rozdzielonych przez język)

        8. okres krytyczny w rozwoju podniebienia to 6-8 tydz.

        9. od 8 tyg. ż. zarodk. - kostnienie kości podniebiennej (kostnienie szczęki inicjowane w odcinkach bocznych)

          • ok. 9 tyg. ż. płod. wyrostki podniebienne zmieniają położenie na pionowe, zbliżają się do siebie i zrastają się stopniowo ze sobą oraz z kością przysieczną i przegroda nosa

          • zrost ten następuje od przodu do tylu, wcześniej u płodów męskich

          • szew podniebienny jest ośrodkiem aktywnego wzrostu szczęki

      1. koniec tworzenia podniebienia wtórnego ma miejsce zależnie od płci - w 12-13 tyg. ż. płod. (oddzielenie jamy ustnej od jamy nosowej, powstanie szwu podniebiennego)

      2. w wieku 3 lat szew pomiędzy kością przysieczną a szczęka jest całkowicie otwarty, zaś pełny kościozrost w szwie podniebiennym następuje ok. 12 r. ż. (na 2 lata przed pokwitaniowym skokiem wzrostu długości ciała)

      3. kość jarzmowa rozpoczyna proces kostnienia w 8 tyg. życia zarodkowego, następnie łącznie z wyrostkiem jarzmowym kości skroniowej tworzy tzw. luk jarzmowy

      4. obecność uzębienia warunkuje przebudowę przez cale życie kości wyrostka zębodołowego

Osteogencza żuchwy

  1. powstaje z przedniej części I luku skrzelowego

  2. początkowo tworzy ją chrząstka Meckela. która całkowite rozmiary osiąga w 6 tyg. ż.zarodk. i zanika w życiu płodowym

  3. w 6-7 tyg. życia zarodk. - pierwsze ogniska kostnienia żuchwy

  4. obie polowy żuchwy łączą się w 15 tyg. życia płodowego, zaś kościozrost ma miejsce w l r.ż.5. noworodek posiada dwie kości żuchwy

  5. najważniejszym ośrodkiem aktywnego wzrostu żuchwy jest chrząstka wyrostka kłykciowego, czynna od 10 do 20 tyg. ż. płod.

  6. wzrost żuchwy odbywa się przez współdziałanie:

  1. żuchwa - podobnie jak szczęka - rośnie głównie do tylu oraz ku górze, klinicznie obserwuje się jednak jej wzrost potomy tj. ku dołowi i przodowi

Mechanizmy wzrostu twarzoczaszki (narządu żucia)

    1. Zamiana chrząstki na kość

    2. Wzrost w obrębie szwów

    3. Wzrost przez nawarstwianie (apozycję) tkanki kostnej i jej resorpcję w obrębie brzegu gałęzi żuchwy

Zmiany w obrębie żuchwy występujące z wiekiem dotyczą kąta żuchwy oraz wysokości wyrostka zębodołowego

Kąt utworzony przez tylny brzeg gałęzi i trzonu żuchwy wynosi:

      1. Niemowlęta około 140°

      2. Dzieci w wieku 10-12 lat około 129°

      3. Dorośli: -kobiety 125° - mężczyźni 121°

Mechanizmy wzrostu twarzoczaszki (narządu żucia)

    1. Zamiana chrząstki na kość

    2. Wzrost w obrębie szwów

    3. Wzrost przez nawarstwianie (apozycję) tkanki kostnej i jej resorpcję w obrębie brzegu gałęzi żuchwy

Wskutek utraty uzębienia następuje zanik kości wyrostka zębodołowego (ryc.), a kanał żuchwowy i otwór bródkowy znajdują się w pobliżu brzegu wyrostka zębodołowego.

Zmiany w obrębie zębów związane z wiekiem

1. Ścieranie się guzków na powierzchniach żujących zębów przedtrzonwych i trzonowych oraz brzegów siecznych siekaczy i Idów

2. Zmniejszanie się komór zębów - wytwarzana jest fizjologiczna zębina wtórna

3. Zwężanie się kanałów korzeniowych, czasem naw t do całkowitej ich obliteracji

4. Zmniejszanie się w miazdze ilości komórek, a zwiększanie ilości włókien kolagenowych i srebrochłonnych

5. Zmiana barwy zębów, które ciemnieją

Układ zębowy

Ludzkie uzębienie cechuje

  1. Dwukrotne wyrzynanie (ząbkowanie) - pierwsze uzębienie mleczne i drugie uzębienie stałe

  2. Różna budowa anatomiczna poszczególnych grup zębowych przystosowana do czynności związanych z fizjologicznymi procesami narządu żucia.

Rozwój układu zębowego

  1. w 6 tyg. ż. zarodk, ektoderma wyścielająca jamę ustna zbudowana jest z 2-3 warstw komórek nabłonkowych

  2. indukcję podziałów tych komórek wywołuje komórki mezenchymy znajdujące się w okolicy przyszłego wyrostka zębodołowego

  3. zgrubienie komórek ektodermy wpukla się w podscielisko mezenchymalne tworząc pierwotną listewką zębową

  4. pierwotna listewka zębowa jest pasmem nabłonka leżącym na obwodzie szczęki i żuchwy, z którego powstaną ektodermalne składniki zęba

  5. pod koniec 6 tyg. — w pierwotnej listewce powstaje wgłębienie wydzielające listewkę przedsionkową i tworzące później przedsionek jamy ustnej

  6. od tego momentu pozostała część pierwotnej listewki nosi nazwę wtórnej listewki zębowej, z której powstaną zawiązki zębów wpierw mlecznych, potem stałych

  7. w 7-8 tyg. na przedsionkowych powierzchniach wtórnych listewek zębowych tworzą się zgrubienia zwane pączkami zębowymi (szkliwnymi)) w liczbie odpowiadającej liczbie zębów mlecznych.

  8. od 12 tyg. po językowej stronie każdego zawiązka zęba mlecznego powstają paczki stanowiące zawiązki zębów stałych siekaczy i kłów).

  9. zawiązki trzonowców stałych rozwijają się ku tyłowi od zawiązków zębów mlecznych w wyniku proliferacji komórek wtórnej listewki zębowej w 18-20 tyg.

  10. Stadium czapeczki - powstaje wklęśnięcie w środkowej części paczka, którego wypukłą cześć stanowi nabłonek zewnętrzny, wklęsłą zaś -nabłonek wewnętrzny a wnętrze wpuklenia wypełniane jest komórkami mezenchymy tworzącej brodawkę zębową

  11. na obwodzie czapeczki w wyniku podziałów mezenchymy powstaje zaczątek woreczka zębowego

Dojrzały narząd szkliwotwórczy ma postać dzwonu.

Pojęcie pęcherzyka zębowego obejmuje:

        1. Narząd szkliwotwórczy

        2. Brodawkę zęba

        3. Woreczek zęba

I. Narząd szkliwotwórczy składa się z (1-5):

  1. Nabłonka wewnętrznego (szkliwotwórczego) jest zwrócony do brodawki zęba, zbudowany z komórek walcowatych - ameloblastów

rola - tworzenie szkliwa

  1. Nabłonka zewnętrznego - jest to jedna warstwa komórek tworząca kosmki wnikające do woreczka zęba i doprowadzające naczyniami krwionośnymi substancje odżywcze

  2. Miazgi narządu szkliwotwórczego - wypełnia przestrzeń między obu nabłonkami. rola - pośredniczy w dostarczaniu amyloblastom składników koniecznych do wytworzenia szkliwa

  3. Pochewki Hertwiga - pętla nabłonka powstała u podstawy brodawki w miejscu przejścia nabłonka wewnętrznego w nabłonek zewnętrzny rola - formowanie korzenia

II Brodawka zębowa - to tkanka łączna w obrębie której wzdłuż błony podstawnej nabłonku wewnętrznego różnicują się i układają komórki zębinotwórcze - odontoblasty.

Odontoblasty posiadają włókna długie (Thomesa) w kanalikach zębiny oraz włókna krótkie, łączące między sobą odontoblasty.

Funkcja brodawki to indukcja wytwarzania zębiny oraz odżywianie zawiązka zęba (jest miazgą zęba).

III. Woreczek zęba (mieszek) - łącznotkankowa osłonka zawiązku zęba składająca się z dwóch warstw:

  1. Wewnętrzna warstwa - bogatokomórkowa, przylega do zawiązka zęba.

  2. Warstwa zewnętrzna - obfita we włókna kolagenowe, odgranicza zawiązek od otoczenia, chroniąc go przed czynnikami szkodliwymi.

Elementy woreczka zębowego tworzą cement i ozębną

Wyrzynanie zęba (erupcja) jest to fizjologiczny proces polegający na przesuwaniu się zęba z miejsca jego rozwoju w kościach szczęk do jego funkcyjnej pozycji w jamie ustnej

Uzębienie mleczne

Wyrzynanie uzębienia mlecznego przebiega w 3 etapach:

  1. Wrzynają się przyśrodkowe i boczne siekacze

  2. Pierwsze zęby trzonowe i kły

  3. Drugie zęby trzonowe

Wyrżnięcie się zęba nie jest równoznaczne z zakończeniem jego rozwoju.

Korzeń wyrzynającego się zęba rozwija się nadal, co trwa przeciętnie 1-4 lat.

„Życie" zęba mlecznego obejmuje 3 okresy:

    1. Formowania się korzeni

    2. Całkowitego ukształtowania się korzeni

    3. Resorpcji korzeni

Resorpcja korzeni zębów mlecznych

  1. Jest procesem fizjologicznym,

  2. Rozpoczyna się przeciętnie 2-4 lat przed wyrżnięciem odpowiednich zębów stałych,

  3. Przebiega w postaci zatokowej i/lub linijnej

  4. Procesy resorpcji przeplatają procesy odnowy

  5. Procesom resorpcji towarzyszą zmiany w sieczne w miazdze zęba

Uzębienie stałe - Wyrzynanie zębów stałych poprzedza resorpcja korzeni zębów mlecznych oraz kości wyrostka zębodołowego

Funkcje zębów:

Siekacze - odcinają kęsy pokarmów

Kły - służą do rozrywania pokarmów

Przedtrzonowce- miażdżenie i wyciskanie soków z pokarmów

Trzonowce - rozdrabnianie i rozcieranie pokarmu

Znaczenie związków fluoru w stomatologii:

Rozwój szkliwa (amelogeneza):

- pączek -czapeczka -dzwon

- tworzenie szkliwa i formowanie korony - pobudzanie rozwoju zębiny - tworzenie korzenia

Oddziaływanie związków fluoru na tkanki twarde zęba jest możliwe:

  1. przed wyrżnięciem się zęba (faza przederupcyjna)

• w okresie formowania się szkliwa

• w okresie dojrzewania szkliwa

  1. po wyrżnięciu się zęba (faza poerupcyjna)

• w okresie dojrzewania poerupcyjnego szkliwa

• po osiągnięciu pełnej dojrzałości szkliwa

Działanie związków fluoru może odbywać się na drodze:

Okres dojrzewania szkliwa:

Okres pełnej dojrzałości szkliwa:

Rola związków fluoru w fazie przederupcyjnej:

Kierunki działania fluorków w fazie poerupcyjnej:

    1. powstawanie fluoroapatytów

    2. wpływ na metabolizm płytki bakteryjnej

    3. blokowanie enolazy

    4. działanie bakteriobójcze

    5. zmniejszanie produkcji polisacharydów pozakomórkowych - ograniczanie syntezy polisacharydów wewnątrzkomórkowych

    1. hamowanie demineralizacji

    2. stymulowanie remineralizacji wczesnych zmian próchnicowych

    3. zmniejszanie adhezji bakterii do powierzchni szkliwa

    Fluoroza zębów (łac. fluorosis) czyli szkliwo plamkowe (ang. mottied enamel):

    Czynniki ryzyka powstania fluorozy:

    Ciężka postać fluorozy:

    Rola jonów wapniowych:

    Homeostaza wapnia w osoczu jest regulowana hormonalnie przez:

    Parathormon (PTH)

    Kalcytonina (CT)

    zwiększa kalciurię

    hamuje aktywność osteoklastów (osteolizę)

    zwiększa odkładanie Ca2+ w kościach (stosowana w terapii osteoporozy)

    1,25 di OH cholekalcyferol (aktywna witamina D3)

    zwiększa absorbcję Ca2+ z jego swiatła

    zwiekszsa resorbcje zwrotna CA2+

    uwrażliwia kości na działanie PTH

    zwiększa uwalnianie Ca2+ i PO43- z kości

    Krzywica (łac. rhachitis. ang. rickets):

    Krzywica niedoborowa:

    bezpośrednią przyczyną jest niedobór witaminy D3 spowodowany:

    • wtórnie do awitaminozy ma miejsce zaburzenie metabolizmu wapnia i fosforu oraz ich niedobór

    Objawy kliniczne krzywicy niedoborowej:

    Zmiany zębowe w przebiegu krzywicy niedoborowej:

    4

    4