Sem. II

Proporcje głowy do reszty ciała

• ok. 2 miesiąca ż. płod. - 1/2

• u noworodka - 1/4

• u dorosłego - 1/8

Układ kostny

Kości części mózgowej czaszki

• Parzyste - ciemieniowa i skroniowa

• Nieparzyste - czołowa, sitowa, klinowa i potyliczna

Kości części twarzowej czaszki

• Parzyste - szczeka

• Nieparzyste - żuchwa

Zmiany w proporcjach części twarzowej i mózgowej czaszki w rozwoju osobniczym

• u noworodka część twarzowa stanowi 1/7-1/8 wymiarów głowy

• u dorosłego zwiększa się do 1/2 -1/3

• od urodzenia do dojrzałości ciało rośnie szybciej niż głowa

Położenie żuchwy w stosunku do szczęki w okresie przed- i pourodzeniowym

• do 9 tyg. ż. zarodk. - tyłożuchwie zarodkowe (zarodek zgięty)

• do 12 - 13 tyg. ż. płod. - progenia płodowa

• (wyprostowanie zarodka umożliwia wysunięcie żuchwy do przodu)

• do porodu - tyłożuchwie płodowe (szybszy rozwój szczęki niż żuchwy)

• do 1 r. ż. - tyłożuchwie fizjologiczne

Czynniki funkcjonalne odgrywające rolę w rozwoju układu kostnego narządu żucia

1. Układ stawowy

2. Układ nerwowo-mięśniowy

3. Układ zębowy

Znaczenie narządu skrzelowego w rozwoju narządu żucia

1. powstaje w ok. 4 tyg. ż. zarodk. i jest strukturą przejściową

2. składa się z parzystych łuków skrzelowych. kieszonek skrzelowych, bruzd oddzielających łuki i błon skrzelowych

3. luki są pochodzenia mezodermalnego i uczestniczą w tworzeniu mięśni, więzadeł, chrząstek: twarzy, jamy nosowej, ustnej, gardła, krtani

4. kieszonki są endodermalnymi zachyłkami wyściółki pierwotnego gardła,

bruzdy - są ektodermalne, a błony powstają w miejscu połączenia nabłonków kieszonki i bruzdy

Rozwój jamy ustnej

1. jamę ustną tworzą dwa pierwsze łuki skrzelowe, będące uwypukleniami części głowowej endodermalnego jelita pierwotnego

2. z I luku skrzelowego (żuchwowego) powstaje wyrostek szczękowy i żuchwowy oraz mięśnie żujące

3. z II luku (gnykowego) powstają mięśnie mimiczne twarzy

4. język powstaje z tkanki mezodermalnej czterech łuków skrzelowych z dwóch parzystych bocznych zgrubień na wewnętrznej powierzchni II łuku skrzelowego

5. w 3 tyg. ż. zarodk. - w cewie pokarmowej wyróżnia się 3 odcinki: głowowy, środkowy oraz ogonowy

6. w 4 tyg. ż. zarodk. - powstaje jama ustna:

• z odcinka głowowego cewy pokarmowej

• z wewnętrznego listka zarodkowego (endodermy)

7. zawiązki poszczególnych elementów NŻ pojawiają się w 3 tyg. ż. zarodk. w formie 5 wyrostków (teoria Hisa):

• czołowego (nosowo-czołowego)

• parzystych wyrostków: szczękowych i żuchwowych

Rozwój kości szczęk

1. żuchwa i szczęka rozwijają się z I łuku skrzelowego

2. z wyrostka szczękowego I łuku skrzelowego powstaje szczęka, kości jarzmowe, kość podniebienna, łuska kości skroniowej

3. z wyrostka żuchwowego I łuku skrzelowego powstaje żuchwa (chrząstka Meckela), młoteczek i kowadełko, mięśnie żujące, m. żuchwowo-gnykowy, przedni brzusiec m. dwubrzuścowego, m. napinacz podniebienia miękkiego, m. napinacz błony bębenkowej, nerwy (V3)

Osteogencza szczęki

1. powstaje z górno-tylnego odcinka I luku skrzelowego

2. ok. 5 tyg. ż. zarodk. powstaje środkowa część wargi górnej, środkowa część szczęki (przedszczęka), wał dziąsłowy górny, podniebienie pierwotne (inaczej przedszczękowe)

3. podniebienie pierwotne powstaje z wewnętrznej części przedszczęki i stanowi później przednia, trójkątna część dojrzałego podniebienia twardego

4. do 8 tyg. podniebienie pierwotne jest jedyna istniejącą częścią podniebienia

5. podniebienie pierwotne po skostnieniu utworzy kość przysieczną

6. kostnienie szczęki rozpoczyna się od kości przysiecznej w 7-8 tyg. ż. zarodk.

7. rozwój właściwego podniebienia rozpoczyna się ok. 6 tyg. ż. zarodk. (ustawienie pionowe wyrostków podniebiennych szczęki, rozdzielonych przez język)

8. okres krytyczny w rozwoju podniebienia to 6-8 tydz.

9. od 8 tyg. ż. zarodk. - kostnienie kości podniebiennej (kostnienie szczęki inicjowane w odcinkach bocznych)

• ok. 9 tyg. ż. płod. wyrostki podniebienne zmieniają położenie na pionowe, zbliżają się do siebie i zrastają się stopniowo ze sobą oraz z kością przysieczną i przegroda nosa

• zrost ten następuje od przodu do tylu, wcześniej u płodów męskich

• szew podniebienny jest ośrodkiem aktywnego wzrostu szczęki

10. koniec tworzenia podniebienia wtórnego ma miejsce zależnie od płci - w 12-13 tyg. ż. płod. (oddzielenie jamy ustnej od jamy nosowej, powstanie szwu podniebiennego)

11. w wieku 3 lat szew pomiędzy kością przysieczną a szczęka jest całkowicie otwarty, zaś pełny kościozrost w szwie podniebiennym następuje ok. 12 r. ż. (na 2 lata przed pokwitaniowym skokiem wzrostu długości ciała)

12. kość jarzmowa rozpoczyna proces kostnienia w 8 tyg. życia zarodkowego, następnie łącznie z wyrostkiem jarzmowym kości skroniowej tworzy tzw. luk jarzmowy

13. obecność uzębienia warunkuje przebudowę przez cale życie kości wyrostka zębodołowego

Osteogencza żuchwy

1. powstaje z przedniej części I luku skrzelowego

2. początkowo tworzy ją chrząstka Meckela. która całkowite rozmiary osiąga w 6 tyg. ż.zarodk. i zanika w życiu płodowym

3. w 6-7 tyg. życia zarodk. - pierwsze ogniska kostnienia żuchwy

4. obie polowy żuchwy łączą się w 15 tyg. życia płodowego, zaś kościozrost ma miejsce w l r.ż.5. noworodek posiada dwie kości żuchwy

5. najważniejszym ośrodkiem aktywnego wzrostu żuchwy jest chrząstka wyrostka kłykciowego, czynna od 10 do 20 tyg. ż. płod.

6. wzrost żuchwy odbywa się przez współdziałanie:

• ośrodka wzrostu w chrząstce wyrostka kłykciowego

• procesu nawarstwiania (apozycji) kości na tylnym brzegu gałęzi żuchwy i jej resorpcji w obrębie brzegu przedniego

7. żuchwa - podobnie jak szczęka - rośnie głównie do tylu oraz ku górze, klinicznie obserwuje się jednak jej wzrost potomy tj. ku dołowi i przodowi

• wzrost gałęzi żuchwy następuje głównie do tylu przez kostnienie chrząstki wyrostka kłykciowego (kostnienie na podłożu chrzęstnym)

• apozycja kości ma też miejsce na wewn. powierzchni gałęzi żuchwy w okolicy kata żuchwy, która rośnie w dół

• rozwój bródki - filogenetycznej cechy człowieka rozwijającej się wraz z mowa - następuje w wyniku apozycji kości w obrębie dolnej przedniej części trzonu żuchwy i jednoczesnej resorpcji części żuchwy odpowiadającej okolicy wierzchołkowej dolnego wyrostka zębodołowego: u noworodka bródka jest słabo zaznaczona

Mechanizmy wzrostu twarzoczaszki (narządu żucia)

1. Zamiana chrząstki na kość

2. Wzrost w obrębie szwów

3. Wzrost przez nawarstwianie (apozycję) tkanki kostnej i jej resorpcję w obrębie brzegu gałęzi żuchwy

Zmiany w obrębie żuchwy występujące z wiekiem dotyczą kąta żuchwy oraz wysokości wyrostka zębodołowego

Kąt utworzony przez tylny brzeg gałęzi i trzonu żuchwy wynosi:

1. Niemowlęta około 140°

2. Dzieci w wieku 10-12 lat około 129°

3. Dorośli: -kobiety 125° - mężczyźni 121°

Mechanizmy wzrostu twarzoczaszki (narządu żucia)

4. Zamiana chrząstki na kość

5. Wzrost w obrębie szwów

6. Wzrost przez nawarstwianie (apozycję) tkanki kostnej i jej resorpcję w obrębie brzegu gałęzi żuchwy

Wskutek utraty uzębienia następuje zanik kości wyrostka zębodołowego (ryc.), a kanał żuchwowy i otwór bródkowy znajdują się w pobliżu brzegu wyrostka zębodołowego.

Zmiany w obrębie zębów związane z wiekiem

1. Ścieranie się guzków na powierzchniach żujących zębów przedtrzonwych i trzonowych oraz brzegów siecznych siekaczy i Idów

2. Zmniejszanie się komór zębów - wytwarzana jest fizjologiczna zębina wtórna

3. Zwężanie się kanałów korzeniowych, czasem naw t do całkowitej ich obliteracji

4. Zmniejszanie się w miazdze ilości komórek, a zwiększanie ilości włókien kolagenowych i srebrochłonnych

5. Zmiana barwy zębów, które ciemnieją

Układ zębowy

Ludzkie uzębienie cechuje

1. Dwukrotne wyrzynanie (ząbkowanie) - pierwsze uzębienie mleczne i drugie uzębienie stałe

2. Różna budowa anatomiczna poszczególnych grup zębowych przystosowana do czynności związanych z fizjologicznymi procesami narządu żucia.

Rozwój układu zębowego

1. w 6 tyg. ż. zarodk, ektoderma wyścielająca jamę ustna zbudowana jest z 2-3 warstw komórek nabłonkowych

2. indukcję podziałów tych komórek wywołuje komórki mezenchymy znajdujące się w okolicy przyszłego wyrostka zębodołowego

3. zgrubienie komórek ektodermy wpukla się w podscielisko mezenchymalne tworząc pierwotną listewką zębową

4. pierwotna listewka zębowa jest pasmem nabłonka leżącym na obwodzie szczęki i żuchwy, z którego powstaną ektodermalne składniki zęba

5. pod koniec 6 tyg. — w pierwotnej listewce powstaje wgłębienie wydzielające listewkę przedsionkową i tworzące później przedsionek jamy ustnej

6. od tego momentu pozostała część pierwotnej listewki nosi nazwę wtórnej listewki zębowej, z której powstaną zawiązki zębów wpierw mlecznych, potem stałych

7. w 7-8 tyg. na przedsionkowych powierzchniach wtórnych listewek zębowych tworzą się zgrubienia zwane pączkami zębowymi (szkliwnymi)) w liczbie odpowiadającej liczbie zębów mlecznych.

8. od 12 tyg. po językowej stronie każdego zawiązka zęba mlecznego powstają paczki stanowiące zawiązki zębów stałych siekaczy i kłów).

9. zawiązki trzonowców stałych rozwijają się ku tyłowi od zawiązków zębów mlecznych w wyniku proliferacji komórek wtórnej listewki zębowej w 18-20 tyg.

10. Stadium czapeczki - powstaje wklęśnięcie w środkowej części paczka, którego wypukłą cześć stanowi nabłonek zewnętrzny, wklęsłą zaś -nabłonek wewnętrzny a wnętrze wpuklenia wypełniane jest komórkami mezenchymy tworzącej brodawkę zębową

11. na obwodzie czapeczki w wyniku podziałów mezenchymy powstaje zaczątek woreczka zębowego

Dojrzały narząd szkliwotwórczy ma postać dzwonu.

Pojęcie pęcherzyka zębowego obejmuje:

1. Narząd szkliwotwórczy

2. Brodawkę zęba

3. Woreczek zęba

I. Narząd szkliwotwórczy składa się z (1-5):

1. Nabłonka wewnętrznego (szkliwotwórczego) jest zwrócony do brodawki zęba, zbudowany z komórek walcowatych - ameloblastów

rola - tworzenie szkliwa

2. Nabłonka zewnętrznego - jest to jedna warstwa komórek tworząca kosmki wnikające do woreczka zęba i doprowadzające naczyniami krwionośnymi substancje odżywcze

3. Miazgi narządu szkliwotwórczego - wypełnia przestrzeń między obu nabłonkami. rola - pośredniczy w dostarczaniu amyloblastom składników koniecznych do wytworzenia szkliwa

4. Pochewki Hertwiga - pętla nabłonka powstała u podstawy brodawki w miejscu przejścia nabłonka wewnętrznego w nabłonek zewnętrzny rola - formowanie korzenia

II Brodawka zębowa - to tkanka łączna w obrębie której wzdłuż błony podstawnej nabłonku wewnętrznego różnicują się i układają komórki zębinotwórcze - odontoblasty.

Odontoblasty posiadają włókna długie (Thomesa) w kanalikach zębiny oraz włókna krótkie, łączące między sobą odontoblasty.

Funkcja brodawki to indukcja wytwarzania zębiny oraz odżywianie zawiązka zęba (jest miazgą zęba).

III. Woreczek zęba (mieszek) - łącznotkankowa osłonka zawiązku zęba składająca się z dwóch warstw:

1. Wewnętrzna warstwa - bogatokomórkowa, przylega do zawiązka zęba.

2. Warstwa zewnętrzna - obfita we włókna kolagenowe, odgranicza zawiązek od otoczenia, chroniąc go przed czynnikami szkodliwymi.

Elementy woreczka zębowego tworzą cement i ozębną

Wyrzynanie zęba (erupcja) jest to fizjologiczny proces polegający na przesuwaniu się zęba z miejsca jego rozwoju w kościach szczęk do jego funkcyjnej pozycji w jamie ustnej

Uzębienie mleczne

Wyrzynanie uzębienia mlecznego przebiega w 3 etapach:

1. Wrzynają się przyśrodkowe i boczne siekacze

2. Pierwsze zęby trzonowe i kły

3. Drugie zęby trzonowe

Wyrżnięcie się zęba nie jest równoznaczne z zakończeniem jego rozwoju.

Korzeń wyrzynającego się zęba rozwija się nadal, co trwa przeciętnie 1-4 lat.

„Życie" zęba mlecznego obejmuje 3 okresy:

1. Formowania się korzeni

2. Całkowitego ukształtowania się korzeni

3. Resorpcji korzeni

Resorpcja korzeni zębów mlecznych

1. Jest procesem fizjologicznym,

2. Rozpoczyna się przeciętnie 2-4 lat przed wyrżnięciem odpowiednich zębów stałych,

3. Przebiega w postaci zatokowej i/lub linijnej

4. Procesy resorpcji przeplatają procesy odnowy

5. Procesom resorpcji towarzyszą zmiany w sieczne w miazdze zęba

Uzębienie stałe - Wyrzynanie zębów stałych poprzedza resorpcja korzeni zębów mlecznych oraz kości wyrostka zębodołowego

Funkcje zębów:

Siekacze - odcinają kęsy pokarmów

Kły - służą do rozrywania pokarmów

Przedtrzonowce- miażdżenie i wyciskanie soków z pokarmów

Trzonowce - rozdrabnianie i rozcieranie pokarmu

Znaczenie związków fluoru w stomatologii:

• rozwój tkanek zęba

• proces próchnicowy

Rozwój szkliwa (amelogeneza):

• postacie morfologiczne narządu szkliwotwórczego:

- pączek -czapeczka -dzwon

• funkcje narządu szkliwotwórczego:

- tworzenie szkliwa i formowanie korony - pobudzanie rozwoju zębiny - tworzenie korzenia

Oddziaływanie związków fluoru na tkanki twarde zęba jest możliwe:

1. przed wyrżnięciem się zęba (faza przederupcyjna)

• w okresie formowania się szkliwa

• w okresie dojrzewania szkliwa

2. po wyrżnięciu się zęba (faza poerupcyjna)

• w okresie dojrzewania poerupcyjnego szkliwa

• po osiągnięciu pełnej dojrzałości szkliwa

Działanie związków fluoru może odbywać się na drodze:

• endogennej

• egzogennej

Okres dojrzewania szkliwa:

• jest okresem najwrażliwszym na działanie fluorków obecnych w płynie tkankowym

• przy optymalnym dostarczaniu fluorków w powierzchownej warstwie szkliwa odkłada się około 900 p. p m fluorków (stężenie fluorków zmniejszające podatność zębów stałych na próchnicę)

• może zostać zaburzony przez ponadoptymalne stężenia fluorków

• dla zębów stałych przednich przypada na 3-4 rok życia

Okres pełnej dojrzałości szkliwa:

• zwykle przypada na około 25 rok życia

• cechuje się maksymalna odpornością szkliwa na czynniki próchnicotwórcze

• kryterium dojrzałości szkliwa jest osiągnięcie w jego powierzchowne] warstwie stężenia fluorków rzędu 1000 p.p.m.

Rola związków fluoru w fazie przederupcyjnej:

• katalizowanie procesu powstawania apatytów szkliwa

• zwiększanie odporności szkliwa zawiązków zębów na działanie kwasów

• wpływ na morfologię zębów

Kierunki działania fluorków w fazie poerupcyjnej:

1. powstawanie fluoroapatytów

2. wpływ na metabolizm płytki bakteryjnej

4. blokowanie enolazy

5. działanie bakteriobójcze

6. zmniejszanie produkcji polisacharydów pozakomórkowych - ograniczanie syntezy polisacharydów wewnątrzkomórkowych

3. hamowanie demineralizacji

4. stymulowanie remineralizacji wczesnych zmian próchnicowych

5. zmniejszanie adhezji bakterii do powierzchni szkliwa

Fluoroza zębów (łac. fluorosis) czyli szkliwo plamkowe (ang. mottied enamel):

• jest zaburzeniem rozwojowym szkliwa wynikającym z przewlekłej ekspozycji organizmu na ponadoptymalne stężenia fluorków przyjmowanych endogennie

• może powstać wyłącznie w okresie tworzenia się szkliwa lub/i jego dojrzewania

• częściej dotyczy zębów stałych niż mlecznych

Czynniki ryzyka powstania fluorozy:

• ponadoptymalne stężenie fluorków w wodzie pitnej

• nadmierne ilości fluorków dostarczane z dietą

• nieuzasadniona lub nieodpowiednia suplementacja

• Objawy kliniczne fluorozy

• widoczne po osuszeniu zęba delikatne, białe prążki lub „zjawisko śnieżnej czapeczki"

• nieprzezierne. białe prążki widoczne bez osuszania zęba

• nieregularne. dobrze odgraniczone plamy

• zęby kredowe, defekty powierzchownej warstwy szkliwa

• dołki o horyzontalnym przebiegu, obręcze, obszary „skorodowane", poerupcyjne przebarwienia szkliwa

• całkowita utrata zewnętrznej pokrywy szkliwa z uwidocznieniem słabo zmineralizowanej i porowatej warstwy podpowierzchownej

• znaczne zaburzenia morfologii zębów

Ciężka postać fluorozy:

• utrata szkliwa na znacznym obszarze

• zachowane szkliwo okolicy szyjki zęba jest nieprzezierne

Rola jonów wapniowych:

• składnik tkanki kostnej i zębów

• udział w krzepnięciu krwi

• wpływ na pobudliwość nerwów

• udział w skurczu mięśni szkieletowych, gładkich oraz mięśnia sercowego

• uszczelnianie śródbłonka naczyń

• zagęszczanie i zakwaszanie moczu

Homeostaza wapnia w osoczu jest regulowana hormonalnie przez:

• parathormon (PTH)

• kalcytoninę (CT)

• 1,25 dihydroksycholekalcyferol (witamina D3)

Parathormon (PTH)

• budowa: polipeptydowa

• miejsce syntezy: przytarczyce, nerka

• bodziec do uwalniania: hipokalcemia lub hiperfosfatemia

• narządy docelowe: jelito, nerka, kość

• efekt działania:

• zwiększenie kalcemii - zmniejszenie fosfatemii

• jelito: zwiększa absorpcję Ca2+ z jego światła

• nerka: zwiększa resorpcję zwrotną Ca2+ - zwiększa fosfaturię - zwiększa syntezę aktywnej witaminy D3

• kość: zwiększa aktywność osteoklastów (resorpcji kości)

Kalcytonina (CT)

• budowa peptydowa

• miejsce syntezy: komórki C tarczycy

• bodziec do uwalniania: hiperkalcemia

• narząd docelowy: nerka, kość

• efekt działania:

• zmniejszenie kalcemii - zmniejszenie fosfatemii

• nerka:

zwiększa kalciurię

• kość:

hamuje aktywność osteoklastów (osteolizę)

zwiększa odkładanie Ca2+ w kościach (stosowana w terapii osteoporozy)

1,25 di OH cholekalcyferol (aktywna witamina D3)

• budowa: pochodna steroidowa

• miejsce syntezy: nerka

• narząd docelowy: jelito, nerka, kość

• efekt działania:

• zwiększenie kalcemii - zwiększenie fosfatemii

• jelito:

zwiększa absorbcję Ca2+ z jego swiatła

• nerka:

zwiekszsa resorbcje zwrotna CA2+

• kość

uwrażliwia kości na działanie PTH

zwiększa uwalnianie Ca2+ i PO43- z kości

Krzywica (łac. rhachitis. ang. rickets):

• niedoborowa

• witamino D-oporna hipofosfatemiczna (przewlekła moczówka Fanconiego)

• hiperfosfatemiczna

• rzekomoniedoborowa (krzywica witamino D-zależna)

Krzywica niedoborowa:

bezpośrednią przyczyną jest niedobór witaminy D3 spowodowany:

• niedostateczną jej podażą w diecie

• niedostateczną jej syntezą (przewlekła niewydolność nerek lub wątroby, brak ekspozycji na światło słoneczne)

• niedostatecznym jej wchłanianiem z przewodu pokarmowego (choroby jelit, niedobór żółci)

• jej utratą z organizmu (enteropatie, nefropatie)

• wtórnie do awitaminozy ma miejsce zaburzenie metabolizmu wapnia i fosforu oraz ich niedobór

Objawy kliniczne krzywicy niedoborowej:

• występują między 3 miesiącem życia a 5 rokiem życia

• nadmierna potliwość

• upośledzone łaknienie

• skłonność do zaparć

• opóźniony rozwój motoryczny (wielkość więzadeł i zmniejszone napięcie mięśniowe)

• skłonność do infekcji

• wczesne zmiany kostne;

• rozmiękanie potylicy (craniotabes)

• opóźnione zarastanie ciemiączek

• różaniec krzywiczy

• bruzda Harrisona

• późne objawy kostne;

• czaszka kwadratowa (caput quadratum)

• klatka piersiowa szewska lub kurza

• skrzywienie kręgosłupa (głównie okolicy L)

• stopa koślawa lub szpotawa

• garb krzywiczy (wiotkość mięśni grzbietu)

Zmiany zębowe w przebiegu krzywicy niedoborowej:

• opóźnione ząbkowanie

• ząbkowanie niekolejne

• hipomineralizacja tkanek twardych zębów stałych:

• - szkliwo - cienkie z hipoplazją plamkową lub dołkową (brzegi sieczne i powierzchnie żujące)

• - zębina - cienka, o zmniejszonej twardości

• opóźniona apeksyfikacja

• szerokie komory zębów, rogi miazgi dochodzące do granicy szkliwno-zębinowej

4

4

---