Wykład 9
Psychologia egzystencjalna
„Psychologię egzystencjalną określić można jako empiryczną naukę o egzystencji człowieka, posługującą się metodą analizy fenomenologicznej.”
Boss: „Wina egzystencjalna człowieka polega na tym, że nie udaje mu się w pełni wywiązać z nakazu urzeczywistnienia wszystkich swych możliwości.”(1963, 270)
PSYCHOLOGIA EGZYSTENCJALNA według V. FranklaCzłowiek jest twórcą samego siebie.
Rozwijając się duchowo w coraz większym stopniu stajemy się ludźmi.
Duchowy wymiar psychiki nie jest sprowadzalny do religijności.
Co to jest duchowość?
Nie można podać definicji duchowości ponieważ ze swej natury jest ona bezpośrednio nieuchwytna.
Duchowość to differentia specifica człowieka.
Duchowość jest tylko -i aż przejawem typowej psychicznej działalności, zdobyczą jednostki ludzkiej postawionej przed egzystencjalnym dylematem.
CZTERY DYLEMATY EGZYSTENCJALNE (wg. Tillicha)
DYLEMAT ŚMIERCI - Człowiek jest świadomy faktu swojej nieuniknionej śmiertelności. Wyzwala to lęk i próby jego przezwyciężenia. Wola życia jest bowiem fundamentalną motywacją organizmu.
DYLEMAT SAMOTNOŚCI - Jeżeli odkrywam siebie jako twórcę znaczenia i własnego losu, to odkrywam też innych:
Inni mają własne światy i mój świat jest dla nich odrębny. Nigdy nie będę w pełni dzielił z nikim świata przeżyć.
DYLEMAT WOLNOŚCI - W potocznej wiedzy wolność jest czymś pożądanym. Ale w filozofii egzystencjalnej wolność ma inne znaczenie i jest źródłem konfliktu i lęku egzystencjalnego.
DYLEMAT BEZSENSU - Jeżeli to ja tworzę znaczenie świata i wartości, jeżeli jestem, podobnie jak inni, samotni w swoim rozumieniu świata, to co nadaje sens życiu?
VIKTOR FRANKL
Jeżeli człowieka uważamy za takiego jakim jest, to czynimy go gorszym;
Jeżeli uważamy go za takiego, jakim powinien być, to czynimy go takim, jakim może być.
LOGOTERAPIA -od (logos)rozum, pojecie, siła twórcza. Wg Franklato -sens, znaczenie, duch w perspektywie egzystencjalnej. Celem terapii jest zrozumienie wolności woli, znalezienie woli sensu i pojecie sensu życia.
Na czym polega rozwój?
Byt ludzki wyznaczany jest przez:
Rozwój poznawczy - (gnoza) -świadomość,
Rozwój etyczny -odpowiedzialność Uświadomienie bytu powinnościowego - sens i wartość.
Uświadomienie bytu możnościowego - wolność, odpowiedzialność.
Człowiek duchowy - to człowiek wolny!
Człowiek „ma” CIAŁO ale „jest” DUCHEM.
Człowiek zaczyna być człowiekiem dopiero tam, gdzie potrafi przeciwstawić się własnemu organizmowi psychofizycznemu.
MOTYWACJA LUDZKA -WOLA SENSU -PODSTAWOWY SPOSÓB ODNIESIENIA SIĘ CZŁOWIEKA DO RZECZYWISTOŚCI
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA ROZUMIEJĄCA -TZN. DĄŻACA DO ZROZUMIENIA SENSU:
TEGO CO ZEWNĘTRZNE
WŁASNEGO ŻYCIA
ODCZYTYWANIE SENSU MA ZAWSZE CHARAKTER SUBIEKTYWNY (SENS PODMIOTU W RELACJI DO KONKRETNEJ SYTUACJI)
DĄŻENIE DO SENSU JEST PROCESEM ODNAJDYWANIA ZNACZEŃ BARDZIEJ OBIEKTYWNYCH.
JEST TO PROCES POZNANIA WARTOŚCI I „CZUCIU WARTOŚCI”
STRUKTURA WARTOŚCI TWORZY STRUKTURĘ WYNIKANIA KONKRETNYCH SENSÓW ORAZ NADSENSU
POZNANIE A WIARA
NADSENS -TOTALNY BEZSENS
PYTANIA:
CZY TO MA SENS?;
JAKI TO MA SENS?
INTENCJONALNOŚĆ -SAMOTRANSCENDENCJA
INTENCJA CZŁOWIEKA NIE MA NA WZGLĘDZIE NADSENSU, SENSU OGÓLNEGO ALE ZAWSZE SENS SZCZEGÓŁOWY -KONKRETNEJ SYTUACJI
MOTYWACJA WYZNACZONA PRZEZ SENS I WARTOŚCI NIE JEST DETERMINISTYCZNA
POPĘDY POPYCHAJĄ -WARTOŚCI PRZYCIĄGAJĄ
PATOLOGIA WOLI SENSU:
ABSOLUTYZACJA WARTOŚCI -PRZYPISANIE WARTOŚCIOM RELATYWNYM STATUSU ABSOLUTNEGO (CIERPIENIE JAKO SENS ŻYCIA; CIERPIENIE JAKO DROGA ROZWOJU OSOBISTEGO)
ZJAWISKO PUSTKI EGZYSTENCJALNEJ-WYNIK PROCESU ZABLOKOWANIA POZNANIA OBIEKTYWNYCH WARTOŚCI -NERWICA NOOGENNA -ZABLKOWANIE WOLI SENSU (WARSTWA DUCHOWA) PROWADZI DO ZABURZEO W WARSTWIE PSYCHICZNEJ
BŁĘDNE POSTAWY WOBEC RZECZYWISTOŚCI1.
POSTAWA PROWIZORYCZNA -POCZUCIE ZAGROŻENIA -SYTUACJA OBECNA JAKO WYJĄTKOWA
POSTAWA FATALISTYCZNA -BRAK MOŻLIWOŚCI DZIAŁANIA
POSTAWA KOLEKTYWISTYCZNA -NIEMOC + ZAGROŻENIE
FANATYZM -ABSOLUTYZACJA WARTOŚCI I NEGOWANIE INNYCH
Wykład 10 & 11
PODSTAWOWE FUNKCJE OSOBOWOŚCI W UJĘCIU POZNAWCZYM
Konstruowanie poznawcze, czyli nadawanie znaczenia (sensu) naszym doświadczeniom
Dostarczanie podstaw dla ewaluacji (oceny) zdarzeń, innych ludzi, i samego siebie(m.in. oceny celów, kierunków i wyników działania, własnej przeszłości i przyszłości)
Programowanie działań, a więc ustanawianie celów i dobór strategii działania adekwatnych do wymogów sytuacji;
Sterowanie przebiegiem działania: procesy podmiotowej kontroli i samoregulacji(aktywacja i realizacja celów; monitorowanie i „dostrajanie” własnych emocji, stanów motywacyjnych, i zachowań)
Nadrzędne zadania osobowości jako systemu:
adaptacja psychologiczna & Integracja osoby
Interakcyjne podejście do rozwoju
Przystosowanie jako aktywny proces, którego celem jest:
OBRONA ISTNIENIA
INTEGRALNOŚCI
TOŻSAMOŚCI
ADAPTACJA(Heinz Hartmann): autoplastyczna, alloplastyczna, przez wybór środowiska
INTEGRACJA OSOBY. Najważniejsze przejawy: spójność zachowania z centralnymi standardami (wartościami, celami osobistymi, przekonaniami)
poczucie własnej jedności (unity): przeświadczenie, że jesteśmy tą samą osobą w różnym czasie i okolicznościach
poczucie autonomii i podmiotowej kontroli (odczucie wolności, możliwości wywoływania zmian w sobie i w otoczeniu)
MECHANIZMY PSYCHOLOGICZNE ZAPEWNIAJĄCE INTEGRACJĘ:
pojęcie własnej osoby (względnie stały wizerunek siebie)
samoświadomość (zdolność do koncentracji uwagi na sobie jako obiekcie)
procesy samoregulacji(dostrajanie zachowania do standardów wewnętrznych bądź postrzeganych oczekiwań innych ludzi)
RÓŻNICE INDYWIDUALNE
Wyznaczane są przez:
Strategie przetwarzania informacji, które warunkują sposób konstruowania siebie i świata:
ZŁOŻONOŚĆ POZNAWCZĄ
POTRZEBA AKTYWNOŚCI POZNAWCZEJ
POTRZEBA ZAMKNIECIA VS OTWARCIA POZNAWCZEGO
Podmiotowość kontroli:
UMIEJSCOWIENIE KONTROLI
POTRZEBA KONTROLI
STYL ATRYBUCJI ZDARZEŃ
STYLE ATRYBUCJI ZDARZEŃ
Samoutrudniania
Defensywnego pesymizmu
Nierealistycznego optymizmu
wytwarzanie autonarracji
modyfikowania zapisu pamięciowego (totalitarne ego)
atrybucji przyczynowych
porównania społeczne (w dół lub w górę)
myślenie kontrfaktyczne (gdybanie....)
TEORIA KONSTRUKTÓW OSOBISTYCH G. KELLY'EGO
Modele człowieka w psychoanalizie, psychologii S-R, i w podejściu poznawczym.
Podstawowy postulat: osobowość "urządzeniem" do przewidywania zdarzeń.
Główne tezy teorii konstruktów osobistych:
Indywidualny system konstruktów -odpowiedzialny za niepowtarzalny, osobisty charakter doświadczenia (m. in. złożoność systemu a złożoność percepcji świata).
Konstrukty centralne konstrukty peryferyjne (np. podobny do mnie-różny ode mnie; dowcipny-niedowcipny).
System konstruktówa przewidywanie zachowania innych. Rozwój systemu konstruktów: znaczenie konstruowania nowych zdarzeń.
REP test jako metoda pomiaru systemu konstruktów.
TEORIA OSOBOWOŚCI AUTORYTARNEJ (Adorno, Frenkel-Brunswick, Levinson, Sanford).
Społeczne źródła teorii -zainteresowanie genezą faszyzmu.
System wychowawczy w rodzinie autorytarnej.
Psychodynamika autorytaryzmu.
Główne przejawy osobowości autorytarnej:
uległość wobec autorytetów
etnocentryzm i uprzedzenia
antyintracepcja
pesymistyczna wizja ludzkiej natury
Krytyka teorii osobowości autorytarnej jako objaśnienia faszyzmu.
OSOBOWOŚĆ DOGMATYCZNA, czyli UMYSŁ ZAMKNIĘTY (Rokeach).
Cechy dogmatycznego systemu przekonań.
Dogmatyzm a przetwarzanie informacji społecznych: Prymat spójności afektywnej nad deskryptywną.
Dogmatyzm a wiara w absolutny autorytet.
Psychologiczne funkcje dogmatycznego systemu przekonań:
obrona przed lękiem.
OSOBOWOŚĆ JAKO SYSTEM WIEDZY OSOBISTEJ
W wyniku poznawania świata i siebie -formuje wiedza osobista: spontanicznie wykorzystywana przez nas przy interpretowaniu nowych doświadczeń (konstruowaniu zdarzeń) i sterowaniu zachowaniem.
Wiedza osobista to wiedza:
naturalna
gorąca
często słabo uświadamiana (latentna)
pragmatyczna
Wiedza zorganizowana w schematach poznawczych (uproszczonych, uogólnionych reprezentacjach pewnych obiektów i relacji między nimi).
UŻYCIE WIEDZY
kategorie (schematy) schematy zaktywizowane, a więc dostępne poznawczo (accessible). wiedza (o sobie, o świecie) jest nam dostępna "po kawałku", nigdy jako całość.
O aktywizacji schematu decyduje
pojawienie się sygnału wywołującego (prime), wyrazistego bodźca specyficznie związanego z treścią tego schematu (np. widok własnej twarzy)
częstość, z jaką schemat aktywizowany był w przeszłości.
użyciu zaktywizowanego schematu decyduje jego dopasowanie do danych (categoryfit; applicability)
Zaktywizowany schemat wpływa na
ukierunkowanie uwagi
kategoryzację i interpretację nowej informacji
procesy inferencyjne (atrybucje, wnioskowanie o cechach itp.)
procesy pamięciowe (kodowanie w pamięci; wydobywanie informacji pamięciowych)
Oceny
podejmowanie decyzji i kontrolę działania (Fiskei Taylor, 1991; Wojciszke, 1986)
W różnych okolicznościach aktywizowane mogą być różne schematy, dostarczające różnych perspektyw poznawczo - ewaluatywnych z których spoglądamy na rzeczywistość i prowadzące do różnych działań.
Schematy (konstrukty) chronicznie dostępne znajdują się w stałym pogotowiu (Higgins, 1990).
Np. autoschematy - ciągłość doświadczenia, międzysytuacyjna spójność i stabilność zachowania.
Wiedza osobista ma dwa jakościowo różne komponenty: wiedzę deklaratywną(zwaną też wiedzą faktualną, "wiedzą że") i wiedzę proceduralną(zwaną też "wiedzą jak"; Winograd, 1975).
Wiedza deklaratywna:
jest łatwo dostępna (łatwa do zadeklarowania)
względnie łatwa do modyfikacji
przetwarzanie informacji z jej udziałem przebiega powoli
Wiedza proceduralna - zawarta w samych procedurach
przetwarzania informacji i sterowania zachowaniem
jest trudnodostępna naszej świadomości
trudna do modyfikacji
informacje przetwarzane są bardzo szybko
Przetwarzanie kontrolowane:
zależne od zasobów poznawczych (uwagi, pamięci roboczej)
ma charakter sekwencyjny
przebiega powoli, z wysiłkiem poznawczym
Przetwarzanie automatyczne:
niezależne od zasobów
ma charakter równoległy
przebiega bardzo szybko, bez wysiłku poznawczego
SCHEMATY A CECHY OSOBOWOŚCI
Posiadania rozbudowanego schematu danego atrybutu nie oznacza, że ktoś ma ten atrybut (i vice versa) Np. rozbudowane schematy dotyczące życia politycznego -nie implikują, ze ktoś jest liberałem czy tez konserwatystą. Fakt, że ktoś jest uczynny, nie oznacza że ma rozbudowaną wiedzę schematowi n.t. okoliczności i form pomagania.
W odróżnieniu od cechy, wiedza schematowa jest "zanurzona w kontekście" :rozwija się w odniesieniu do określonych aspektów życia człowieka. Np. jednostka może mieć dobrze rozwiniętą wiedzę o stosunkach międzyludzkich w miejscu pracy, zarazem może jej brakować zrozumienia relacji interpersonalnych w rodzinie.
Schematy pozwalają ludziom szybko i elastycznie reagować na wymogi otoczenia(schematy jako "instrumenty" poznawczo-wykonawcze).
Osoby, dysponujące rozbudowanymi schematami w danej dziedzinie,
szybko interpretują nowe bodźce
łatwo korygują błędne interpretacje
generują liczne strategie "radzenia sobie" z problemami
GENERALNIE: Schematy są, podobnie jak cechy, składnikami osobowości, Jednakże różnią się od nich jakościowo i pełnią inne funkcje. Dwie teorie - komplementarny punkt widzenia na osobowość.
Metamechanizmy poznawcze
Aspekty formalne systemu poznawczego (jak jest zbudowany system)
Złożoność poznawcza -ilość funkcjonalnie niezależnych wymiarów (konstruktów) do poznawania świata i siebie.
Poziom integracji wymiarów -na ile spójny jest system którym posługuje się jednostka (spójny logicznie -spójny psychologicznie)
Od prostoty do złożoności.
System prosty posługuje się kilkoma ważnymi wartościami do rozumienia i opisywania innych i siebie (reguła zgodności afektywnej jako sposób budowania spójności systemu.
System złożony posługuje się wieloma niezależnymi wymiarami do rozumienia świata i siebie (reguła zgodności deskrytywnej jako sposób budowania trafnej reprezentacji)
Motywacja epistemiczna A. W. Kruglanski
Sposób w jaki budujemy teorię odzwierciedlającą otaczający świat w tym siebie.
Cykle epistemiczne: od rozmrożenia poznawczego przez poznawanie do zamrożenia epistemicznego.
Motywacja do poznawania opiera się o trzy potrzeby:
Potrzeba struktury niespecyficznej -uzyskanie jakiejkolwiek „etykietki” jako przeciwieństwo chaosu.
Potrzeba struktury specyficznej -uzyskanie trafnej i preferowanej wiedzy:
Szukanie danych potwierdzających
Wątpienie w możliwość dopuszczania zmian
Potrzeba wieloznaczności -tolerowanie warunkowych kontekstowych rozwiązań, odwracanie aktywności poznawczej od dążenia do struktury jakiejkolwiek, szukanie nowych rozwiązań zgodnie z napływającymi danymi
Potrzeby epistemiczne wyznaczają proces domykania poznawczego
Jak rozwiązywana jest konfrontacja z niezgodnością?
Gdy dominuje potrzeba struktury niespecyficznej:
Dostępność trwałość jako główny czynnik określający wybór
Zabieganie o to, aby niezgodność została rozwiązana bez względu na to jak będzie rozwiązana
Istnieje ryzyko podważenia struktury oraz prawdopodobieństwo wystąpienia silnego afektu negatywnego
Gdy dominuje potrzeba struktury specyficznej
Przystępność chwilowa umożliwia generowanie hipotez
Tolerowanie niezgodności w trakcie cyklu epistemicznego przez stosowanie złożonych mechanizmów poznawczych (różnicowanie, abstrahowanie itp.)
Podważanie części informacji co sprzyja potrzebie wieloznaczności
Tolerancja dla podważenia całej struktury bez istnienia afektu negatywnego
Konsekwencje metapoznawczych mechanizmów
Aspekt funkcjonalny: refleksyjność / bezrefleksyjność E. Langer
Bezrefleksyjność -sposób przetwarzania danych, który charakteryzuje:
sztywność poznawcza
Usidlenie przez kategorie
Przedwczesne związanie poznawcze
Działanie z pojedynczej perspektywy
Orientacja na wynik
Bazowanie na przeszłości
Przetwarzanie automatyczne
Refleksyjność -
manifestowana -stan gotowości do aktywnego przetwarzania danych wymagający stałej świadomości i twórczej mobilizacji uwagi -wrażliwość adaptacyjna
latentna (potencjalna) -stan umysłu, który w chwili zmiany warunków wewnętrznych lub zewnętrznych przechodzi w refleksyjność manifestowaną
Cechy:
elastyczność poznawcza
wrażliwość na kontekst, działanie z wielu perspektyw
tworzenie nowych rozróżnień i kategorii bardziej szczegółowych
orientacja na proces
aktywne przetwarzanie danych
bazowanie na teraźniejszości