Zasady ogólne prawa ochrony środowiska

1. Katalog zasad ogólnych prawa ochrony środowiska

Problematyce zasad ogólnych poświęconych jest wiele opracowań. Stanowiska przedstawicieli doktryny na temat zasad ogólnych prawa ochrony środowiska są podzielone w zależności od okresu, w jakim były one formułowane.

Na podstawie ustawy z 31 stycznia 1980 r. o ochronie przyrody i kształtowaniu środowiska L. Jastrzębski wyznaczył dwie podstawowe grupy zasad i oparł swoją koncepcję na zakresie ich oddziaływania. Do pierwszej grupy zaliczył zasady ogólne systemu prawa odnoszące się do wszystkich dziedzin prawa, do drugiej zaś zasady dotyczące pewnej części systemu w obrębie prawa adm. Dotyczącego zagadnień prawa ochrony środowiska. Swój własny katalog zasad opracowali również J.Boć i E. Samborska-Boć, który obejmuje 9 zasad ogólnych ustawy - POŚ. Natomiast zdaniem P. Korzeniowskiego zasady prawa, nie tylko ochrony środowiska, nie mają swojego źródła w przepisach prawa obowiązującego i można je traktować jako pewnego rodzaju postulaty skierowane pod adresem ustawodawcy.

W ustawie z 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony środowiska zasady ogólne zostały wyraźnie wyodrębnione w jej systematyce - w dziale II tytułu I. Zostały one ujęte w szczególności w art. 5-8.

Zasady te są wytycznymi pomocnymi zarówno w działalności prawodawczej, jak i w procesie stosowania i wykładni norm prawa ochrony środowiska.

Należy podkreślić, że katalog zasad ogólnych prawa ochrony środowiska jest zgodny z prawem unijnym w tym zakresie. W polskim prawie ochrony środowiska można wyodrębnić następujące zasady ogólne prawa ochrony środowiska:

1. Zasada zrównoważonego rozwoju:

Obecnie do terminu „zrównoważony rozwój” odwołuje się ustawodawca w art.5 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. W myśl tego przepisu Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Niewątpliwie przepis ten wyznacza konstytucyjną podstawę dla realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, uznając ją za jedną z najważniejszych funkcji państwa. Ponadto ustawodawca podjął próbę zdefiniowania zasady zrównoważonego rozwoju w art. 3 pkt. 50 u.p.o.ś. W świetle tego przepisu, przez zrównoważony rozwój rozumie się taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.

Zrównoważony rozwój obejmuje kwestie etyczne i moralne polegające na eliminowaniu oraz ograniczaniu modelów produkcji konsumpcji zakłócających zrównoważony rozwój. Koncepcja ta zakłada również likwidację ubóstwa i zmniejszenie różnic w poziomie życia ludzi.

Należy podkreślić, że zasada zrównoważonego rozwoju obowiązuje każdego. Jest to proces, który dotyczy wszystkich sfer naszej aktywności, gdyż dotyczy rozwoju społeczno-gospodarczego uwzględniającego uwarunkowania ochrony środowiska i zakłada ochronę podstawowych procesów ekologicznych.

Głównym celem omawianej zasady jest poszukiwanie środków i warunków zabezpieczających długotrwałe zachowanie funkcji systemu ekologicznego związanego ze światem organicznym. Jest to tym bardziej istotne, że działalność człowieka prowadzi do systematycznego zmniejszania stopnia użyteczności zasobów środowiska.

Po raz pierwszy pojęcia „zrównoważony rozwój” użyto na międzynarodowej konferencji w Sztokholmie w 1972 r., a następnie na III Sesji Zarządzającej Programu Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych (UNEP) w 1975 r. Sformułowane wówczas pojęcie zrównoważonego rozwoju opierało się na założeniu, że społeczeństwo uznaje nadrzędność wymagań ekologicznych. Nie mogą one być zakłócane przez wzrost cywilizacji oraz rozwój kulturalny i gospodarczy. Problematyka związana z tym pojęciem jako zasadą po raz pierwszy pojawiła się podczas obrad Światowej Komisji do Spraw Środowiska i Rozwoju w 1983 r., a następnie była także przedmiotem obrad konferencji zorganizowanej przez ONZ, która odbyła się w Rio de Janeiro w dniach 3-14 lipca 1992 r. (tzw. Szczyt Ziemi).

Nadanie zasadzie zrównoważonego rozwoju charakteru zasady ustrojowej oznacza, że nie można jej traktować jedynie w kategoriach postulatu, idei czy nawet koncepcji. Zasada zrównoważonego rozwoju ma rangę normy prawnej i rodzi zarówno po stronie organów Unii Europejskiej, jak i państwa członkowskich, określone jurydyczne obowiązki. W prawie polskim zasada ta jest realizowana nie tylko w aspekcie polityki krajowej, lecz także regionalnej i lokalnej. Realizacja celów tej polityki następuje w ramach programów ochrony środowiska, które nie są aktami prawa miejscowego, ale aktami kierownictwa wewnętrznego. W ramach polityki ekologicznej państwa zasada ta realizowana jest przez odpowiednie środki prawne, do których można zaliczyć m.in. wojewódzkie i miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, strategie rozwoju województwa czy też priorytety współpracy zagranicznej województwa.

2. Zasada prewencji:

Zasada prewencji w unijnym prawie ochrony środowiska pojawiła się po raz pierwszy w Jednolitym Akcie Europejskim w 1986 r. Wprowadzono ją do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w Tytule XX, „Środowisko Naturalne” (art. 191-193 TFUE), który stanowi, że działania Unii w dziedzinie środowiska oparte są na zasadzie podejmowania działań zapobiegawczych. Dyrektywą, która dotyczy wyłącznie prewencji, jest dyrektywa 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i kontroli (IPPC). Dyrektywę tę, można zaklasyfikować do grupy tzw. ramowych unijnych aktów prawnych, które określają generalne zasady ochrony środowiska. Dyrektywa IPPC wprowadza jednolite w skali Unii Europejskiej instrumenty zapobiegania i utrzymywania pod pełną kontrolą procesów oddziaływania na środowisko związanych z niektórymi rodzajami działalności gospodarczej, wskazanymi w jej Aneksie I, odwołując się jednocześnie do wielu dyrektyw szczegółowych, wskazanych w jej treści lub w Aneksie II. Dyrektywa uważana jest jednocześnie za jeden z najbardziej znaczących i najtrudniejszych do wdrożenia aktów prawnych Unii Europejskiej.

Zasada prewencji, wyrażona w art. 6 ust. 1 u.p.o.ś. polega na tym, że kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu. W słowie prewencja mieści się działanie polegające na niedopuszczeniu do działania uważanego za niepożądane. Działanie to polega m.in. na oddziaływaniu na świadomość ludzi przez stosowanie instrumentów prawnych. Przepisy prawne bowiem definiują, czego nie wolno, i nakładają sankcje w razie wystąpienia naruszeń stanu środowiska chronionego za pomocą norm prawnych. Odkładanie prewencji do dnia, kiedy szkody ujawnią się w środowisku, może spowodować, że usunięcie skutków degradacji środowiska będzie wymagało podjęcia bardziej kosztownych działań od tych, które można było podjąć wcześniej, stosując zasadę prewencji.

Ponadto także w art. 68 ust. 4 Konstytucji RP nałożono na władze publiczne obowiązek zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska. Obowiązek nałożony na władze publiczne ma charakter prewencyjny, gdyż ma polegać na zapobieganiu. Poza tym, obowiązek ten wymaga podjęcia działań, także o charakterze prawodawczym, które wiążą się z możliwością ingerencji w sferę praw i wolności jednostki. Z tych względów została sformułowana zasada zapobiegania dotycząca podejmowania działań mogących negatywnie oddziaływać na środowisko, której źródłem jest dyrektywa Rady z 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (85/337/EWG). W świetle art. 2 ust. 1 dyrektywy, państwa członkowskie zobowiązane są do stosowania wszystkich koniecznych działań w celu zapewnienia, aby skutki przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, między innymi ze względu na swój charakter, rozmiary i położenie, zostały poddane ocenie zanim zostanie udzielone im zezwolenie na przeprowadzenie tych przedsięwzięć. Z tego przepisu wynika więc, że do podejmowania działań o charakterze prewencyjnym w pierwszej kolejności zostały zobowiązane państwa członkowskie, w drugiej natomiast - podmioty podejmujące działalność mogącą oddziaływać negatywnie na środowisko, ponieważ bez tego nie uzyskają one niezbędnych zezwoleń. Ponadto kwestie te reguluje także ustawa z 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie.

W praktyce realizacji tej dyrektywy służą regulacje prawne poświęcone np. najlepszym dostępnym technikom (BAT), najlepszym dostępnym technologiom niepowodującym nieuzasadnionych kosztów (BATNEC) czy przeglądom ekologicznym.

W rozumieniu art. 3 pkt 10 w zw. z art. 207 ust. 1 u.p.o.ś przez pojęcie najlepszej dostępnej techniki rozumie się najbardziej efektywny oraz zaawansowany poziom rozwoju technologii i metod prowadzenia danej działalności, wykorzystywany jako podstawa ustalania granicznych wielkości emisyjnych, mających na celu eliminowanie emisji lub, jeżeli nie jest to praktycznie możliwe, ograniczenie emisji i wpływu na środowisko jako całość. Ponadto ustawodawca wprowadził także definicję legalną trzech kluczowych pojęć w tym zakresie. Po pierwsze, „technika”. Która oznacza zarówno stosowaną technologię, jak i sposób, w jaki dana instalacja jest projektowana, wykonywana, eksploatowana oraz likwidowana. Po drugie, „dostępne techniki”, czyli techniki o takim stopniu rozwoju, które umożliwiają ich praktyczne zastosowanie w danej dziedzinie przemysłu, z uwzględnieniem warunków ekonomicznych i technicznych oraz rachunku kosztów inwestycyjnych i korzyści dla środowiska, a które to techniki prowadzący daną działalność może uzyskać (art. 207 ust. 1 u.p.o.ś). Po trzecie „najlepsza technika”, a więc najbardziej efektywna technika w osiąganiu wysokiego ogólnego poziomu ochrony środowiska jako całości. Oznacza to, że każdy podmiot korzystający ze środowiska musi stosować najlepszą dostępną technologię w celu eliminacji lub co najmniej ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko. Dlatego też, jeżeli taki podmiot np. prowadzi działalność gospodarczą związaną z odprowadzaniem ścieków do wód lub do ziemi, jego obowiązkiem jest oddanie do użytku odpowiedniej oczyszczalni ścieków spełniającej wymagania BAT, jednocześnie z rozpoczęciem danej działalności negatywnie wpływającej na środowisko.

3. Zasada przezorności:

Zasada przezorności została wprowadzona w prawodawstwie polskim w art. 6 ust. 2 u.p.o.ś. Zgodnie z tym przepisem, kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze. Podjęcie działań zapobiegawczych jest wymagane zawsze w działaniach ochrony środowiska, w tych przypadkach, kiedy negatywnych skutków nie można wystarczająco dokładnie przewidzieć ze względu na ich ujawnienie się po dłuższym czasie, np. genetycznie zmodyfikowane rośliny, zwierzęta i grzyby, które reguluje ustawa z 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych. Przeciwdziałanie więc powinno dotyczyć całego procesu planowania i realizacji przedsięwzięć, obejmować procedury ocen oddziaływania na środowisko oraz monitorowanie prowadzonych przedsięwzięć.

Zasada przezorności bezwzględnie obowiązuje wszystkie podmioty prowadzące działalność mogąca negatywnie oddziaływać na środowisko określone w art. 6 ust. 1 i 2 w zw. z art. 3 pkt 20 u.p.o.ś. Obejmuje ona także wszystkie działające na terenie Polski podmioty zagraniczne i mieszane. Ponadto jej adresatem są organy władzy publicznej zarówno tworzące prawo, jaki i prawo stosujące. Na podmiotach tych bowiem ciąży obowiązek starannego działania, mającego na celu rozpoznanie skutków swojej działalności i jej wpływu na środowisko, tj. zapoznanie się z fachową literaturą, oceną placówek badawczych lub naukowych.

W praktyce jej stosowanie powinno przejawiać się w tym, że wszystkie podmioty podejmujące działalność, której skutki nie są do końca sprawdzone, a mogą wywrzeć negatywny wpływ na środowisko, powinny dokonać wszechstronnej analizy w tym zakresie. Z analizy tej powinno wynikać, jak wyeliminować ewentualne zagrożenie. W sytuacji gdy przeprowadzone badania wskazują, że nawet przy zastosowaniu najnowocześniejszych osiągnięć techniki nie da się wyeliminować zagrożeń dla środowiska, wynikających z planowanej działalności, podmiot zainteresowany jej podjęciem powinien z tego zrezygnować, albo wyniki te będą jedną z podstaw do odmowy wydania przez właściwy organ administracji publicznej zezwolenia na prowadzenie takiej działalności.

4. Zasada materialnej odpowiedzialności sprawcy zanieczyszczającego środowisko.

Jedną z podstawowych i najstarszych zasad polityki ochrony środowiska jest zasada „zanieczyszczający płaci”, która oznacza nałożenie na sprawcę, tj. podmiot korzystający z zasobów środowiska, pełnej odpowiedzialności - w tym materialnej - za skutki zanieczyszczenia i innych zagrożeń dla środowiska. Odpowiedzialność, o której mowa, może odnosić się zarówno do odpowiedzialności administracyjnej, jak i cywilnej. Poza tym musi brać pod uwagę zakres podmiotowy i przedmiotowy określony w ustawie z 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, który dotyczy ochrony środowiska jako dobra wspólnego.

Zasada ta została przyjęta na specjalnej sesji Rady EWG w 1973 r. poświęconej polityce ochrony środowiska. Jej wykładnia została sformułowana w zaleceniu Rady OECD e sprawie przewodnich zasad dotyczących międzynarodowych ekonomicznych aspektów polityki środowiskowej z 26 maja 1972 r. oraz w załączniku do zalecenia Rady 75/436/ EURATOM, EWWS, EWG z 3 marca 1975 r. w sprawie nakładów i działań podejmowanych przez administrację publiczną w kwestiach związanych ze środowiskiem. Traktat rzymski znowelizowany Jednolitym Aktem Europejskim z 17 lutego 1986 r.(Traktat luksemburski) i Traktatem amsterdamskim z 1997 r., a następnie Traktatem z Nicei z 2001 r. (tekst skonsolidowany) oraz Traktatem z Lizbony, który w art. 191 TFUE określił podstawowe kierunki rozwoju i działalności Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska, w tym również zasadę ponoszenia kosztów ochrony środowiska przez sprawcę szkód. Zasada ta opiera się na prawach rynkowych - ceny odzwierciedlają wszystkie koszty produkcji, łącznie z kosztami zanieczyszczania.

U podstaw działań podejmowanych przez Unię Europejską w zakresie ochrony środowiska leży program pod nazwą „Środowisko 2010: nasza przyszłość, nasz wybór”. Program ten odnosi się do omawianej problematyki, postulując dalsze rozszerzenie prośrodowiskowego oddziaływania przez rynek m.in. przez współpracę z przedsiębiorcami, konsumentami, sektorem finansowym, prośrodowiskowe subsydia i pomoc państwową oraz wprowadzenie legislacji w zakresie odpowiedzialności za szkody środowiskowe.

Środki prawne stosowane przez organy administracji przy realizacji przedmiotowej zasady regulują m.in. odpowiednie przepisy ustaw szczególnych, które określają dla każdego z elementów środowiska standardy jakościowe. Ponadto w przypadku przekroczenia tych standardów z naruszeniem zasad określonych w prawie ochrony środowiska środkiem prawnym jest np. administracyjna kara pieniężna, wymierzana w drodze decyzji przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska za wprowadzenie do środowiska emisji naruszających określone w pozwoleniu standardy, które uznane są za zanieczyszczenie. Do prawno-finansowych środków ochrony środowiska, oprócz wspomnianej administracyjnej kary pieniężnej, należą również opłaty za korzystanie ze środowiska oraz zróżnicowanie stawek podatków i innych danin publicznych służące celom ochrony środowiska.

W doktrynie zasada „zanieczyszczający płaci” jest definiowana jako sposób określania i wyliczania kosztów powstania szkód oraz strat zaistniałych w środowisku, przy jednoczesnym ustaleniu rodzaju odpowiedzialności prawnej podmiotów odpowiedzialnych za ich powstanie.

5. Zasada kompleksowości ochrony środowiska

Zasada kompleksowości, wyrażona w art. 5 u.p.o.ś., zakłada konieczność realizowania ochrony jednego lub kilku elementów przyrodniczych środowiska z uwzględnieniem ochrony pozostałych komponentów środowiska. Kompleksowe podejście oznacza, że na środowisko składają się wszystkie elementy przyrodnicze w ich wzajemnym powiązaniu. Środowisko bowiem jest pewną całością, kompleksem powiązanych oddziałujących na siebie wzajemnie elementów. Zasada ta dotyczy wszystkich podmiotów korzystających ze środowiska, jak i wszystkich trzech rodzajów korzystania ze środowiska, w rozumieniu art. 4 u.p.o.ś.

Naruszenie równowagi ochrony między tymi elementami może wywołać bezpośrednio negatywne skutki dla środowiska jako całości. Nadmierna ochrona (wykorzystanie) jednego elementu środowiska może zagrozić pozostałym jego składnikom, prowadząc do naruszenia równowagi przyrodniczej. Artykuł 5 u.p.o.ś. odnosi się nie tylko do elementów przyrodniczych składających się na środowisko, ale dotyczy także stanów naturalnych poddanych ochronie prawnej, obejmującej np. stan bez hałasu, stan różnorodności biologicznej, stan bez promieniowania. Zasada ta często nie występuje w czystej postaci. Jest ona częścią innych zasad, jak np. zasady zrównoważonego rozwoju lub zintegrowanej ochrony środowiska. Do podstawowych środków prawnych, które służą jej realizacji, należy m.in. pozwolenie zintegrowane (art. 201 u.o.p.ś.)

6. Zasada dostępu do informacji o środowisku:

Zasada dostępu do informacji jest nową koncepcją prawną i ma dość skromne pierwowzory w dotychczasowym ustawodawstwie od 1997 r. prawo do informacji stało się powszechnym konstytucyjnym prawem. W zakresie podstawowych uregulowań prawnych Konstytucja RP z 1997r. zawiera dwa unormowania odnoszące się do kwestii dostępu obywatela do informacji dotyczące ochrony środowiska. Po pierwsze, art. 61 ust. 1 Konstytucji RP, który stanowi, że obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej, pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu. Po drugie, art. 74 ust. 3 Konstytucji RP stanowi, że każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. Nie ulega zatem wątpliwości, że obydwie te konstytucyjne regulacje stanowią podstawy prawne gwarantujące tak istotną dla państwa prawnego jawność życia publicznego.

Oznacza to, że dostęp do informacji o środowisku przysługuje niezależnie od obywatelstwa czy miejsca zamieszkania, a także niezależnie od tego, czy żądający informacji ma jakikolwiek interes prawny lub faktyczny związany z informacją lub sprawą, której informacja dotyczy. Ponadto dostępu do informacji nie wolno uzależnić od celu, dla którego informacja ma być wykorzystana, a w istocie organom nie wolno nawet żądać ujawnienia tego celu.

Zasada ta była między innymi przedmiotem IV Paneuropejskiej Konferencji Ministrów Ochrony Środowiska z 25 czerwca 1998 r. w Aarhus w Danii, w czasie której podpisano Konwencję o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska. Konwencja ta została także ratyfikowana przez Polskę.

Wyliczenie większości rodzajów dokumentów podlegających udostępnieniu, obowiązek tworzenia publicznie dostępnych wykazów danych o tych dokumentach i tworzenie specjalnego porządku prawnego ułatwiającego ich udostępnianie znacznie ułatwia dostęp do informacji i stanowi w zasadzie wzorcową realizację art. 5 wspomnianej Konwencji z Aarhus.

Prawo do informacji o stanie środowiska jest postrzegane jako pochodna prawa do życia i korzystania ze środowiska (jako elementów), a w istocie jest środkiem zmierzającym do ich zapewniania. Należy podkreślić, że świadomość o stanie środowiska pozwala a identyfikację zagrożeń zarówno dla jego elementów, jak i dla człowieka. Ułatwia ona, a nawet niekiedy wymusza, podejmowanie działań ochronnych.

W latach 90. w zakresie dostępu do informacji o środowisku szczególne znaczenie miała dyrektywa Rady 90/313/EWG z 7 czerwca 1990 r. w sprawie swobodnego dostępu do informacji o środowisku. Celem tej dyrektywy było przede wszystkim zapewnienie swobodnego dostępu i rozpowszechniania informacji o środowisku. Obowiązek dostosowania prawa U.E do Konwencji z Aarhus, przez dostosowanie do nowych technologii informacyjnych oraz usunięcie wad zidentyfikowanych w ramach praktycznego stosowania dotychczasowych przepisów w zakresie prawa dostępu do informacji, wymagał uchwalenia przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej dyrektywy 2003/4/WE z 28 stycznia 2003 r. o dostępie publicznym do informacji o środowisku i uchylenia dyrektywy Rady 90/313/EWG.

Na problematykę obywatelskiego dostępu do informacji składa się wiele elementów. Istnieją dwa aspekty prawa do informacji: bierny i czynny. Bierny polega na udostępnianiu informacji będących w posiadaniu organu na żądanie. Czynny występuje w dwóch sytuacjach: wtedy, gdy organ administracji specjalnie gromadzi i przetwarza dane w celu udostępniania ich społeczeństwu oraz wtedy, gdy przygotowane przez siebie informacje organy administracji podają do wiadomości opinii publicznej na konferencjach prasowych, w formie komunikatów, biuletynów czy innych publikacji.

Zakres danych dotyczących informacji o środowisku posiadanych przez organy administracji publicznej oraz instytucje odpowiedzialne za stan środowiska jest niezwykle obszerny. Szczegółowe zasady dotyczące prowadzenia wykazów określają przepisy wykonawcze, do których należy m.in.: rozporządzenie Ministra Środowiska z 18 czerwca 2007 r. w sprawie określenia wzoru publicznie dostępnego wykazu danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie, a także rozporządzenie Ministra Środowiska z 5 czerwca 2007 r. w sprawie szczegółowych stawek opłat za udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie oraz sposobu uiszczania opłat.

Regulacje dotyczące omawianej zasady zostały przeniesione z ustawy - Prawo ochrony środowiska i znajdują się obecnie w ustawie z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (zwanej dalej nową ustawą) oraz w ustawie z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej.

Podstawowym celem nowej ustawy jest wykonanie prawa Unii Europejskiej przez zapewnienie pełnej transpozycji odpowiednich przepisów prawa wspólnotowego. Nowa ustawa w art. 1 określa przede wszystkim zasady, tryb postępowania i właściwe organy administracji w sprawach: udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie, ocen oddziaływania na środowisko, transgranicznego oddziaływania na środowisko, a także zasady udziału społeczeństwa w ochronie środowiska.

Ustawa przyznaje każdemu prawo do informacji o środowisku i jego ochronie. Od podmiotu żądającego informacji o środowisku i jego ochronie nie wymaga się wykazania interesu prawnego lub faktycznego.

Organy administracji są obowiązane do udostępniania każdemu informacji o środowisku i jego ochronie znajdujących się w ich posiadaniu lub które są dla nich przeznaczone. W art. 9 ust. 1 pkt. 1-6 nowej ustawy ustawodawca enumeratywnie podaje informacje, które podlegają udostępnieniu.

Informacje o środowisku i jego ochronie udostępnia się na pisemny wniosek o udostępnienie informacji. Bez pisemnego wniosku udostępnia się: informację niewymagającą wyszukiwania oraz w przypadku wystąpienia klęski żywiołowej, innej katastrofy naturalnej lub awarii technicznej, o których mowa w ustawie z 18 kwietnia 2002r. o stanie klęski żywiołowej, lub innego bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska, spowodowanego działalnością człowieka lub przyczynami naturalnymi - informacje znajdujące się w posiadaniu organów administracji lub dla nich przeznaczone, umożliwiające osobom, które mogą ucierpieć w wyniku tego zagrożenia, podjęcie działań w celu zapobieżenia lub zminimalizowania szkód wynikających z tego zagrożenia.

Organ bez zbędnej zwłoki, nie później niż w ciągu miesiąca od dnia otrzymania wniosku (termin ten może być wydłużany), powinien udostępnić żądaną informację lub wydać decyzję odmowną.

Organ administracji nie udostępnia informacji o środowisku i jego chronię, jeżeli informacje dotyczą, np.: danych jednostkowych uzyskiwanych w badaniach statystycznych statystyki publicznej chronionych tajemnicą statystyczną, o której mowa w ustawie z 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej, spraw objętych toczącym się postępowaniem sądowym, dyscyplinarnym lub karnym, jeżeli udostępnienie informacji mogłoby zakłócić przebieg postepowania, czy danych osobowych, o których mowa w ustawie z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych, dotyczących osób trzecich, jeżeli udostepnienie informacji mogłoby naruszać przepisy o ochronie danych osobowych oraz spraw dotyczących obronności i bezpieczeństwa państwa.

Organ administracji może odmówić udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie w drodze decyzji, jeżeli:

A . wymagałoby to dostarczenia dokumentów lub danych będących w trakcie opracowywania

B. wymagałoby to dostarczenia dokumentów lub danych przeznaczonych do wewnętrznego komunikowania się

C. wniosek jest w sposób oczywisty niemożliwy do zrealizowania

D. wniosek jest sformułowany w sposób zbyt ogólny

W sytuacji wydania decyzji o odmowie udostępnienia informacji stronie przysługuje skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego na podstawie ustawy z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, z tym że: przekazanie akt i odpowiedzi na skargę następuje w terminie 15 dni od dnia otrzymania skargi, a skargę rozpatruje się w terminie 30 dni od dnia otrzymania akt wraz z odpowiedzią na skargę.

W sytuacji odmowy udostępnienia informacji dotyczących danych osobowych, dokumentów lub danych dostarczonych przez osoby trzecie, jeżeli osoby te, nie mają obowiązku ich dostarczenia i nie mogąc być takim obowiązkiem obciążone, dostarczyły je dobrowolnie i złożyły zastrzeżenie o ich nieudostępnianiu oraz informacji o wartości handlowej, w tym danych technologicznych, dostarczonych przez osoby trzecie i objętych tajemnicą przedsiębiorstwa, jeżeli udostępnienie tych informacji mogłoby pogorszyć konkurencyjną pozycję tych osób i złożyły one uzasadniony wniosek o wyłączenie tych informacji z udostępnienia, stosuje się art. 22 ustawy z 6 września 2001r. o dostępie do informacji publicznej.

Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP). Prawo do informacji więc może być ograniczone jedynie po spełnieniu przesłanek formalnych i materialnych określonych w tym przepisie. Ponadto prawo to może pozostawać w konflikcie z innymi wartościami konstytucyjnie chronionymi, a także z tymi, które są chronione ustawami. Przykładem takich wartości mogą być: prawo do prywatności, ochrona danych osobowych, zachowanie tajemnicy państwowej itp..

Dane o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie zamieszcza się w publicznie dostępnych wykazach, które prowadzi się w formie elektronicznej. Organ administracji obowiązany do prowadzenia wykazu udostępnia go w Biuletynie Informacji Publicznej.

7. Zasada nieważności decyzji wydanych z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony środowiska (eliminacji)

Zasada ta źródło swoje wywodzi z art. 11 u.p.o.ś. Jednak w obecnym stanie prawnym przepis ten już nie obowiązuje, bowiem został uchylony w myśl art. 144 pkt 4 ustawy z 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Zasada ta jednak obowiązuje, a wywodzić ją można z ogólnych przepisów postępowania administracyjnego, to jest z art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a.

8. Zasada legalności:

Zasada legalności wynika z konstytucyjnej zasady praworządności, unormowanej w art. 7 Konstytucji RP i choć odnosi się do wszystkich gałęzi prawa, to w ramach każdej z nich ma swoją specyfikę. Zasada ta stanowi podstawę ładu i porządku prawnego w dziedzinie prawa ochrony środowiska. W myśl tej zasady, eksploatacja zasobów środowiska oraz wytwarzanie określonych produktów lub wykonywanie określonych działań dozwolone są w granicach określonych przepisami prawa ochrony środowiska. Kontrola legalności w tym zakresie należy do właściwych organów państwowych.

9. Zasada partycypacji publicznej w rozwiązywaniu problemów środowiskowych:

Zgodnie z art. 5 nowej ustawy każdy ma prawo uczestniczenia, na warunkach określonych ustawą, w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa. Uczestnictwo podmiotu w takim postępowaniu nie opiera się na interesie prawnym czy też na interesie faktycznym.

Zasada partycypacji publicznej w rozwiązywaniu problemów środowiskowych określona w art. 4 nowej ustawy nawiązuje do art. 74 ust. 3 i 4 Konstytucji RP, który nakłada na władze publiczne obowiązek prowadzenia polityki, która zapewni bezpieczeństwo ekologiczne zarówno obecnemu społeczeństwu, jak i przyszłym pokoleniom. Dlatego też ochrona środowiska stanowi obowiązek władz publicznych, zaś art. 74 ust. 3 Konstytucji RP przyznaje prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska każdemu zainteresowanemu podmiotowi.

Prawo do udziału społeczeństwa obejmuje zapewnienie każdemu prawa do składania uwag i wniosków w postępowaniach prowadzonych z udziałem społeczeństwa, udział społeczeństwa w opracowywaniu dokumentów, a także uczestnictwo organizacji ekologicznych w postępowaniach prowadzonych z udziałem społeczeństwa, na prawach strony tego postępowania.

Organy administracji właściwe do wydania decyzji lub opracowania projektów dokumentów, w przypadku których przepisy nowej ustawy lub innych ustaw wymagają zapewnienia możliwości udziału społeczeństwa, zapewniają możliwość udziału społeczeństwa odpowiednio przed wydaniem tych decyzji lub ich zmianą oraz przed przyjęciem tych dokumentów lub ich zmianą.

Do uwag i wniosków zgłaszanych w ramach postępowania wymagającego udziału społeczeństwa nie stosuje się przepisów działu VIII k.p.a. Uwagi i wnioski mogą być wnoszone: w formie pisemnej, ustnie do protokołu, za pomocą środków komunikacji elektronicznej bez konieczności opatrywania ich bezpiecznym podpisem elektronicznym, o którym mowa w ustawie z 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym.

Organ właściwy do wydania decyzji może przeprowadzić rozprawę administracyjną otwartą dla społeczeństwa (art. 91 § 3 k.p.a. stosuje się odpowiednio).

Informację o wydanej decyzji i możliwościach zapoznania się z jej treścią organ właściwy do wydania decyzji podaje do publicznej wiadomości.

Jak już zauważono powyżej, w nowej ustawie przewidziano zrównanie statusu organizacji ekologicznych i pozostałych członków „zainteresowanej społeczności”, jakimi są na gruncie prawa polskiego strony postępowania administracyjnego, zgodnie z art. 28 i 29 k.p.a. Zatem zarówno strony postępowania, jak i organizacje ekologiczne od tej pory muszą mieć zagwarantowane takie same prawa. Wcześniej udział organizacji był ograniczony m.in. poprzez możliwość przystąpienia do postępowania w określonym terminie i pod warunkiem. Ograniczenie to zostało usunięte, ponieważ strony postępowania mogą włączyć się do postępowania przez cały okres jego trwania oraz nie muszą uzasadniać chęci swojego udziału w tym postępowaniu.

Należy jednak podkreślić, że w postępowaniu administracyjnym w sprawie wydania pozwolenia na budowę i zatwierdzenia projektu budowlanego art. 28 ust. 2 ustawy z 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane stanowi, że stronami postępowania są tylko inwestor oraz właściciele, użytkownicy wieczyści lub zarządcy nieruchomości znajdujący się w obszarze oddziaływania obiektu. Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko ustala szerszy krąg stron w postępowaniu w sprawie wydania pozwolenia na budowę, w przypadku gdy na etapie wydawania tego pozwolenia przeprowadzana jest procedura oceny oddziaływania na środowisko. Krąg ten ustala w oparciu o przepisy ustawy przyznającej uprawnienia strony organizacjom ekologicznym, a także o wyżej wspomniany art. 28 Prawa budowlanego oraz art. 29 k.p.a. Należy wskazać, że dotyczy to wyłącznie przypadków, kiedy jest prowadzona procedura oceny oddziaływania, a więc kiedy jest wymagane sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko.

10. Zasada integracji ochrony środowiska z politykami sektorowymi:

Zgodnie z art. 8 u.p.o.ś. polityki, strategie, plany lub programy dotyczące w szczególności przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, gospodarki przestrzennej, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystania terenu powinny uwzględniać zasady ochrony środowiska, a w szczególności zasadę zrównoważonego rozwoju. Oznacza to, że tego rodzaju polityki, strategie, plany czy programy, chociaż są aktami kierownictwa wewnętrznego, nie mogą być uznane za prawidłowe, jeżeli naruszają zasady ogólne prawa ochrony środowiska. Organem odpowiedzialnym w tym zakresie jest właściwy organ, który opracowuje przedmiotową strategię, politykę, plan czy program, a także który ma uprawnienia nadzorcze wobec organu je opracowującego. Podstawowym założeniem podjętej w Polsce praktycznej próby realizacji zasady tzw. integracji ochrony środowiska z politykami branżowymi (sektorowymi) jest zasada nadrzędności wymagań ochrony środowiska, którą uznaje się za nieodzowny warunek zrównoważonego rozwoju. Jest to konieczne także w świetle art. 11 TFUE, który uznaje integrację ochrony środowiska z politykami branżowymi za jedną z kluczowych zasad Unii Europejskiej. Skala dominacji zasady nadrzędności wymogów ochrony środowiska w poszczególnych politykach sektorowych jest zróżnicowana i zależy od zamiaru realizacji podstawowych celów strategicznych dotyczących ochrony środowiska. Istota tej zasady tkwi również w samym charakterze zagrożeń środowiskowych. Zasada ta jest też powoływana w wielu innych dokumentach międzynarodowych, np. w Deklaracji Ministrów Środowiska podpisanej w Aarhus w Danii w 1998 r.

Należy podkreślić, że w prawie polskim realizacji tej zasady służy także miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, który jest aktem kompleksowym, chociaż jest tylko aktem prawa miejscowego uchwalonym przez radę gminy (miasta) i wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia jego ogłoszenia w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Tryb jego opracowania i zatwierdzenia reguluje ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

11. Zasada stosowania metodyk referencyjnych:

Metodyka referencyjna jest to określona na podstawie ustawy metoda pomiarów lub badań, która może obejmować w szczególności sposób poboru próbek, sposób interpretacji uzyskanych danych, a także metodyki modelowania rozprzestrzeniania substancji oraz energii w środowisku. Artykuł 12 ust. 1 u.p.o.ś. wprowadza obowiązek stosowania metodyki ustalonej w przewidziany ustawą sposób. Cel wprowadzenia wymienionego obowiązku sprowadza się w zasadzie do uzyskania porównywalności wyników. Adresatem tego obowiązku są organy państwa oraz podmioty obciążone obowiązkiem przeprowadzania określonych pomiarów i badań. Uprawnienie do zwolnienia z obowiązku stosowania omawianej metodyki referencyjnej może być przyznane tylko zgodnie z art. 12 ust. 2 u.p.o.ś. Należy tutaj ponadto wskazać, że w sytuacji istnienia obowiązującej metodyki referencyjnej może być stosowana inna metodyka tylko wówczas, gdy jest wykazana równoważność uzyskanych wyników.

2. System przepisów wspólnotowego prawa ochrony środowiska.

System przepisów Unii Europejskiej prawa ochrony środowiska obejmuje także zasady ogólne.

Należy podkreślić, że ochrona środowiska należy do priorytetowych dziedzin działania Unii.

Polityka w dziedzinie ochrony środowiska Unii początkowo kreowana była przez Raport U Thanta pt.: „Problemy ludzkiego środowiska” (1969) oraz ustalenia Konferencji Sztokholmskiej (1972), będącej fundamentem ruchu ochrony środowiska. Wydarzenia te określiły podstawowe zasady przyszłej polityki ekologicznej, realizowanej przez Unię. Podstawy prawne i działania Unii w dziedzinie ochrony środowiska ustalił Jednolity Akt Europejski (1987) wyznaczający następujące cele: zachowanie, ochrona i poprawa środowiska naturalnego, ochrona zdrowia ludzkiego oraz zapewnienie racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych. W dziedzinach związanych z poprawą stanu środowiska naturalnego zaczęto uwzględniać najnowsze osiągnięcia naukowo-techniczne, warunki środowiska naturalnego w różnych regionach Unii, potencjalne korzyści i koszty, jakie mogą wynikać z działania lub jego zaniechania, oraz gospodarczy i społeczny rozwój Unii jako całości. Następnie Traktat z Maastricht wyznaczył nową rolę polityki ekologicznej. Rozszerzył jej działania na poziomie międzynarodowym dotyczące regionalnych i globalnych problemów środowiska naturalnego.

Obecnie podstawowe regulacje materialne związane z ochroną środowiska Unii zawarte są w tytule XX TFUE (art. 191-193) (dawniej artykuły 174-176 TWE) „Środowisko naturalne”. Kluczową rolę odgrywa art. 191 TFUE określając cele, zasady i kryteria polityki ochrony środowiska UE, jak też odnoszący się do współpracy międzynarodowej.

Polityka Unii, o której mowa w art. 191 ust. 2 TFUE, w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego stawia sobie za cel wysoki poziom ochrony, z uwzględnieniem różnorodności sytuacji w różnych regionach Unii. Opiera się ona na zasadzie ostrożności oraz na zasadach działania zapobiegawczego, naprawiania szkody w pierwszej kolejności u źródła i na zasadzie „zanieczyszczający płaci”.

Sformułowanie „wysoki poziom ochrony”, o którym mowa w art. 191 ust. 2 TFUE, należy rozumieć jako konieczność szczególnie starannego podejścia do wykonania wskazanego obowiązku ochronnego co do wyboru sposobu działania przy jednoczesnym uwzględnieniu wymagań ochrony środowiska. Ważne jest w tym przypadku kompleksowe spojrzenie na ochronę środowiska i prowadzenie niezbędnych działań na jak najwyższym poziomie.

Do osiągnięcia wysokiego poziomu ochrony zobowiązane są Komisja Europejska, Parlament Europejski i Rada. Ponadto art. 114 ust. 3 TFUE (dawny artykuł 95 ust. 3 TWE) stanowi, że przedkładając propozycje w dziedzinach dotyczących zdrowia, bezpieczeństwa, ochrony środowiska naturalnego i ochrony konsumentów, Komisja w swoich wnioskach przyjmuje za podstawę wysoki poziom ochrony, który traktowany jest w świetle tego przepisu jako podstawa wszelkich działań Unii w zakresie zbliżania prawodawstwa państw członkowskich do funkcjonowania rynku wewnętrznego.

Przepis art. 191 ust. 3 TFUE (dawny art. 174 ust. 3 TWE) stanowi, że ochrona środowiska naturalnego i realizacja jej polityki jest jednym z podstawowych celów Unii Europejskiej, w celu zapewnienia wysokiego poziomu ochrony i poprawy jakości środowiska. Sformułowane w art. 191 ust. 3 TFUE kryteria polityki ochrony środowiska należy rozpatrywać w perspektywie wszystkich przepisów prawa pierwotnego. Sformułowanie „Unia uwzględnia” nakłada na organy Unii obowiązek uwzględnienia przy opracowywaniu polityki w dziedzinie ochrony środowiska warunków wskazanych w ust. 3. Praktyka pokazała jednak, że elementy z art. 191 ust. 3 TFUE spełniają jedynie rolę pomocniczą w odniesieniu do poszczególnych aktów prawnych z dziedziny ochrony środowiska. Dokumenty prawne bardzo rzadko posiłkują się tymi kryteriami. Natomiast wymienione są częściej w aktach prawnych wyjaśniających procedury legislacyjne.

Pozycję Unii w zakresie zawierania umów międzynarodowych dotyczących ochrony środowiska naturalnego umocnił art. 191 ust. 4 TFUE (dawny art. 174 ust. 4 TWE). Dzięki takim regulacjom Unia i państwa członkowskie mogą prowadzić trwałą współpracę z państwami trzecimi oraz organizacjami międzynarodowymi.

Kompetencje Unii Europejskiej w zakresie urzeczywistniania celów z dziedziny ochrony środowiska naturalnego reguluje art. 192 TFUE (dawny art. 175 TWE). Przepis ten wskazuje procedury, w ramach których uchwalane są akty prawne z zakresu ochrony środowiska naturalnego. Natomiast relacje pomiędzy normami Unii a normami prawa wewnętrznego poszczególnych państwa członkowskich w sferze ochrony środowiska naturalnego określa art. 193 TFUE (dawny artykuł 176 TWE). Środki ochronne wprowadzone na podstawie art. 192 TFUE nie wykluczają możliwości zastosowania lub wprowadzania bardziej rygorystycznych regulacji w zakresie ochrony środowiska naturalnego. Warunkiem zastosowania bardziej surowych norm na poziomie krajowym jest ich zgodność z przepisami (TFUE) i powiadomienie o ich zastosowaniu Komisji Europejskiej.

Unia przyczynia się do zachowania i rozwoju wspólnych wartości z poszanowaniem różnorodności kultur i tradycji narodów Europy, jak również tożsamości narodowej państw członkowskich oraz organizacji ich władz publicznych na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Poza tym dąży do pobudzania zrównoważonego i stałego rozwoju oraz zapewnia swobodny przepływ osób, towarów, kapitału i usług. W tym celu konieczne jest wzmocnienie ochrony praw podstawowych przez zawarcie ich w Karcie i spowodowanie w ten sposób, że staną się bardziej widoczne.

W zakresie ochrony środowiska potwierdza to art. 37 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, zgodnie z którym wysoki poziom ochrony środowiska i poprawa jego jakości muszą być zintegrowane z politykami Unii oraz zapewnione zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.

1. Zasada prelikwidacji szkody w środowisku:

Zasada ta wynika z art.174 Traktatu Rzymskiego, formułującego tezę, że polityka wspólnoty dotycząca środowiska opiera się na dążeniu do likwidacji szkód w środowisku przede wszystkim u źródła.

Zgodnie z tą zasadą szkoda, która powstała w środowisku, powinna być naprawiona w miejscu (tzn. u jej źródła) lub w bliskości jej powstania, dlatego często zasada ta jest nazywana zasada bliskości. Ma ona na celu minimalizację nieodwracalnych strat i ich skutków dla środowiska, a także dla człowieka. Zasada likwidacji szkód środowiskowych u źródła ich powstania oparta jest bowiem na generalnej strategii UE, która zakłada funkcjonowanie efektywnych kosztowo rozwiązań w polityce ochrony środowiska. Ponadto zasada ta jest możliwa do zrealizowania tylko wtedy, gdy są spełnione następujące warunki: istnienie sprawnie działającego systemu monitoringu szkód w środowisku oraz funkcjonowanie urządzeń ochronnych i zabezpieczających przed rozprzestrzenianiem się skutków danej szkody.

2. Zasada pomocniczości:

W prawie polskim zasada ta nazywana jest zasadą pomocniczości i jest zawarta w preambule do Konstytucji RP. Zasada pomocniczości oznacza, że państwo nie może podejmować za obywateli lub grupy obywateli decyzji dotyczących zasad i warunków życia osobistego i zbiorowego. Konkretyzacje tej zasady stanowi bezpośrednio art. 5 TUE w brzmieniu nadanym przez Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (dawny art. 5 TWE).

Omawiana zasada stanowi, że Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez państwa członkowskie w Traktatach do osiągania określonych w nich celów. Zasada ta jest rozumiana jako dopuszczenie możliwości interwencji właściwego podmiotu wyższego szczebla określonej struktury organizacyjnej wówczas, gdy podmioty szczebla niższego nie są w stanie określonego problemu skutecznie rozwiązać. W kontekście prawnym regulacji związanych z ochroną środowiska można rozpatrywać zasadę pomocniczości w dwóch zasadniczych aspektach, tj. ustalenia zasad podziału kompetencji w dziedzinie ochrona środowiska pomiędzy organizacje międzynarodową, jaką jest Unia Europejska, a państwa członkowskie, oraz w ramach danego państwa podział tych kompetencji pomiędzy organy szczebla centralnego, rozumianego jako administracja rządowa razem z jej organami terenowymi, a szczebla lokalnego, w postaci organów samorządu terytorialnego. Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 28 września 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanych ze źródeł odnawialnych jest klasycznym przykładem realizacji zasady pomocniczości.

3. Zasada integracji:

Przedmiotowa zasada stanowi jedną z wiodących zasad ogólnych prawa ochrony środowiska i jest regulowana w art. 11 TFUE (dawniej art. 6 TWE). Ponadto często także określana jest w doktrynie m.in. jako zasada kompleksowej ochrony albo zasada (klauzula) przekrojowa. Art. 11 TFUE (dawny art. 6 TWE) stanowi, że wymogi ochrony środowiska muszą być brane pod uwagę przy ustalaniu oraz realizacji polityk i działań UE, w szczególności w celu wspierania stałego rozwoju. Implementacja omawianej zasady TFUE dokonuje się w programach działania i niewiążących aktach Komisji Europejskiej.

4. Zasada ochrony klimatu:

Jednym z głównych wyzwań współczesnego świata, w tym także Europy, stały się kwestie związane z globalizacją i zmianami klimatycznymi zachodzącymi w środowisku. W Szóstym Programie działania UE w ramach polityki ochrony środowiska „Środowisko 2010: nasza przyszłość, nasz wybór” zaproponowano cztery główne dziedziny, które mają istotne znaczenie dla realizacji tego planu, tj.: zmiany klimatu, przyrody i różnorodności biologicznej, środowiska i zdrowia oraz zrównoważonego użytkowania zasobów środowiska. Odnosząc się do problemu zmiany klimatu, za podstawowe dążenie Unii w tym zakresie uznano osiągnięcie celów przyjętych w protokole w Kioto, co jest jednoznaczne z koniecznością dokonania redukcji emisji gazów cieplarnianych o 8%. W związku z tym, aby wywiązać się z zobowiązań wynikających z Protokołu Kioto, zaproponowano: integrowane przeciwdziałania zmianie klimatycznej z innymi politykami, zwłaszcza w ramach polityki energetycznej i transportu, zwiększanie oszczędności i zracjonalizowanie zużycia energii, ustanowienie obejmującego cały obszar UE systemu handlu emisjami.

Zmieniająca się rzeczywistość implikuje podejmowanie skutecznych, wspólnych i zintegrowanych działań na skalę europejską, także za pomocą nowoczesnych, demokratycznych mechanizmów prawnych. Takim nowoczesnym narzędziem usprawniającym prace na rzecz osiągania wspólnych celów są rozwiązania prawne przewidziane Traktatem z Lizbony. Polityka UE w dziedzinie środowiska ma dążyć do promowania na płaszczyźnie międzynarodowej środków zmierzających do rozwiązywania regionalnych lub światowych problemów środowiska, w szczególności zmian klimatu zgodnie z art. 191 TFUE. Unia Europejska stara się rozwiązać problemy związane ze zmianą klimatu od początku lat dziewięćdziesiątych. Od tego okresu wdrożono wiele inicjatyw służących ograniczeniu zmian klimatu zarówno na szczeblu Unii, jak i krajów członkowskich. Ponadto, żeby osiągnąć cele wyznaczone w Protokole z Kioto odnośnie redukcji emisji, w marcu 2000r. Komisja Europejska uruchomiła Europejski Program w Sprawie Zmian Klimatu (ECCP). W ramach programu została nawiązana współpraca między Komisją Europejską a przedstawicielami przemysłu, organizacji ekologicznych oraz innymi zainteresowanymi stronami w celu wspólnego opracowania efektywnych ekonomicznie działań mających na celu zmniejszenie emisji CO₂. W przypadku Polski dokumentem wyznaczającym zadania państwa w zakresie ochrony klimatu jest „Polityka klimatyczna Polski”.

Innym ważnym i prestiżowym forum dyskusji politycznej w zakresie ochrony klimatu, które skupiło uwagę całego świata, była Konferencja COP14 [XIV Konferencja Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie klimatu (UNFCCC) wraz z IV Sesją Spotkania Stron Protokołu z Kioto], która odbyła się w dniach 1-12 grudnia 2008r. w Poznaniu. Najwyższym organem Konwencji jest Konferencja Stron Konwencji (COP), której sesje odbywają się regularnie (raz w roku) i mają na celu ustanawianie reguł wdrażania UNFCCC. W jej zakresie działają także ciała pomocnicze (SB), Biuro i Sekretariat, a także organy tworzone przez COP: grupy robocze, ciała eksperckie, komitety. W negocjacjach i obradach Konferencji udział brały delegacje rządowe krajów, które ratyfikowały Konwencję (Strony Konwencji), oraz obserwatorzy. Program konferencji, obok sesji plenarnych oraz spotkań grup roboczych, obejmował wiele wydarzeń towarzyszących (prezentacje, seminaria, happeningi, wystawy) oraz poprzedzających spotkanie (imprezy, debaty etc.), których głównym celem jest zwrócenie uwagi na problemy związane z globalnymi zmianami klimatu. Dużą aktywnością w tym zakresie wykazały się licznie reprezentowane na konferencji organizacje pozarządowe, a także gospodarze.

Następnie w dniach od 7 do 18 grudnia 2009 r. w stolicy Danii Kopenhadze odbyła się 15. Konferencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Zmian Klimatu, nazywana także szczytem klimatycznym. Było to najważniejsze spotkanie poświęcone kwestom ochrony klimatu od czasu podpisania Protokołu z Kioto w 1997 r. W konferencji wzięło udział ok. 10 tys. Uczestników, w tym ponad 60 prezydentów i premierów, przedstawiciele mediów, biznesu, eksperci organizacji pozarządowych. Celem szczytu było wypracowanie nowych, globalnych rozwiązań w sferze ochrony klimatu w związku z tym, że wraz z końcem 2012 r. wygasają ustalenia z Kioto. Jednak cel ten ostatecznie nie został osiągnięty.

---