RUCHY SPOŁECZNE, ZRZESZENIA I WSPÓLNOTY

Zrzeszenia i wspólnoty tworzą mikroukład społeczny w którym to każdy z nas funkcjonuje

Wspólnota -(grupa typu Gemeinschaft) to grupa w której pomiędzy członkami zachodzą ścisłe relacje emocjonalne i która to grupa pozostaje w skupieniu przestrzennym. Wspólne terytorium to element, z którego wspólnota może zrezygnować na jakiś czas.

Społeczność lokalna to grupa, która zamieszkuje jakieś terytorium i na podstawie skupienia terytorialnego mogą zostać wyrobione więzi społeczne

Rodzina nuklearna (jądrowa) - ojciec zagranicą, matka jeździ po Polsce, dzieci u dziadków.

Wspólnota, to grupa pierwotna, każdy z nas zostaje bez świadomego udziału przypisany do określonej wspólnoty (rodzi się w określonej wspólnocie), ma względną autonomiczność względem jednostki. Wspólnota może zaspokoić wszystkie potrzeby elementarne człowieka. Żyjąc we wspólnocie człowiek ma zaspokojone wszystkie elementarne potrzeby: spanie, posiłek.

Zrzeszenie - (gr. Typu Geselschaft) to grupa celowa powstała aby realizować potrzebę swych członków. To podmioty świadomie powodują zrzeszenie, aby zrealizować swoje konkretne cele i potrzeby. W zrzeszeniu cel jest precyzyjnie określony. Zrzeszenie jest grupą o genezie konwencjonalnej. Opiera się na umowie między członkami. Ze zrzeszenia można wystąpić

PAŃSTWO jest zrzeszeniem obowiązkowym

F. Tőnnis po raz pierwszy zobaczył różnice pomiędzy grupami typu Gemeinschaft a Geselschaft. Najważniejsza cecha gr. Gemeinschaft to niemożność wskazania konkretnego celu działania.

HETEROMONIA - uzależnienie od czynników zewnętrznych. We wspólnocie wszystkie potrzeby są zaspokojone, natomiast w zrzeszeniu jedynie fragment, stąd jest uzależniony od czynników zewnętrznych poza zrzeszeniem. Zrzeszenie jest heteronomiczne względem jednostki. (hetero - inny, zewnętrzny, Nomos - wolność.

Wiezi emocjonalne pomiędzy członkami z zrzeszeniu nie są potrzebne, skupienie przestrzenne również nie

Wspólnota Zrzeszenie

WSPÓNOTA	ZRZESZENIE
Więzi emocjonalne pomiędzy członkami	Brak więzi emocjonalnych
Skupienie przestrzenne	Brak skupienia
Nie można zrezygnować	Można zrezygnować
Brak narzuconej celowości	Celowość narzucona z góry
Wszystkie potrzeby zostają zaspokojone	Heteromonia

Współczesne zakony - to zrzeszenie z elementami wspólnoty - skupienie przestrzenne, cel, możliwość wystąpienia. Zakony są zrzeszeniowe ze względu na celowość i genezę konwencjonalną

Społeczność chorych z zakładu psychiatrycznego - skupienie przestrzenne, nie można zrezygnować, nie ma więzi emocjonalnych, celowość narzucona z góry. To wspólnota totalna (wg E. Goffmana) ten typ grupy od wspólnoty klasycznej różni zastąpienie więzi emocjonalnych pomiędzy członkami środkami przemocowymi - przemoc, przymus psychiczny, jest elementem scalającym grupę a podmiot poddany środkom przemocowym nie jest skłonny budować więzi emocjonalnych.

Grupa wirtualna - jest to grupa heteronomiczna, towarzyszące emocje odgrywają dużą rolę, skupienie przestrzenne. Gr. Internetowe są wspólnotami - to wspólnoty wyboru - Antoni Gidens - coraz częściej dochodzi do tego, że grupa internetowa daje człowiekowi emocje, których nie może on zaspokoić w rzeczywistości realnej. Członek określa poprzez to swoją tożsamość. Coraz częściej bardziej czuje się członkiem danej grupy niż np.: Polakiem, Wielkopolaninem, lub dzieckiem rodziców. Bardziej się identyfikuje z grupą z wyboru.

PODZOAŁ GRUP społecznych

T. Biernstadt - kierował się 4 kryteriami:

• Relacji i więzi pomiędzy członkami

• Tożsamości grupowej

• Organizacji

• Struktury grupowej

1. grupy statystyczne - sztuczne twory, które zostały wyodrębnione w określonym celu (głównie badawczym, marketingowym), gdzie pomiędzy członkami nie zachodzą żadne relacje, członkowie nie identyfikują się z tą grupą, jest to twór nietrwały, nieposiadający żadnej rozbudowanej struktury np.:

* grupy fokusowe - powołuje się je, aby zbadać reakcję na jakiś produkt, albo sam produkt

2. gr. społeczne - grupa, w której członkowie odczuwają tożsamość grupową, wiedzą i godzą się na przynależność do tej grupy, grupa ta jest tworem tak licznym, że członkowie nie pozostają ze sobą w bezpośrednich relacjach, nie mogą wytworzyć się zatem głębokie więzi społeczne między nimi, grupa nie posiada specjalnych struktur organizacyjnych np.: kobiety młodzież, pokolenie Kolumbów, pokolenie marcowe, generacja X

3. gr. społecznościowe - grupa, której członkowie wchodzą ze sobą w relacje społeczne, które stają się podstawą budowania więzi społecznych; członkowie identyfikują się z daną grupą, ale brak jest organizacji ustrukturalizowanej np.: społeczność studentów I roku zaocznej politologii w Gnieźnie

4. zrzeszenie - grupa, w której występują relacje społeczne, tożsamość, struktura organizacyjna: grupy religijne, pielgrzymkowe, oazowe, rodzina Radia Maryja

TYPY ZRZESZEŃ

Zrzeszenia jako grupy celowe funkcjonują w różnych postaciach. Podział główny:

a) zrzeszenia publiczne

2. prywatne

kryterium podziału to kryterium stopnia uregulowania relacji zrzeszenia z otoczeniem zewnętrznym

1. mają trwale uregulowane relacje z otoczeniem

2. nie mają trwałych relacji z otoczeniem

w zależności od charakteru trwałych relacji z otoczeniem w ramach zrzeszeń publicznych wyróżniamy:

• zrzeszenia publiczne formalne - to te, które na podstawie norny prawnej mają uregulowane relacje ze światem zewnętrznym - Izba Lekarska, partia polityczna, związek zawodowy, Radio Maryja

• zrzeszenia publiczne nieformalne - to te, które relacje uregulowały na podstawie normy obyczajowej - Koło Gospodyń wiejskich, Kluby Gentelmenów

Zrzeszenia prywatne - osoba ta nie może powoływać się na funkcję w tym zrzeszeniu, pozostaje osobą prywatną np.: loże masońskie, gangi, mafie

GANG - nie sięga tak wysoko jak mafia, działa poziomo, rozszerzając terytorium; może być grupą działającą legalnie jak i nielegalnie np.: gangi motocyklowe

MAFIA - powiązana jest ze strukturami władzy politycznej, działa pionowo przenikając do struktur władzy; jest zawsze grupą przestępczą

INSTYTUCJONALIZACJA ZRZESZEŃ - polega na zmianie funkcji pełnionych przez zrzeszenie. Na początku zrzeszenie zostało powołane do życia, by realizować cele i potrzeby członków zrzeszenia. W potrzebie instytucjonalizacji, potrzeby członków schodzą na plan dalszy, a najistotniejsze staje się realizowanie przez zrzeszenie funkcji zewnętrznych, tzn. potrzeb wyznaczonych przez klientelę zrzeszenia. Instytucjonalizacja polega na zmianie funkcji wewnętrznych pełnionych przez zrzeszenie wobec swoich członków na funkcje zewnętrzne pełnione dla klienteli zrzeszenia pozostającej w otoczeniu społecznym.

Ze zmianą funkcji zrzeszenia związane jest szereg procesów towarzyszących:

1. rozrost struktury

2. powoływanie biurokracji

3. formalizacja - przepisy regulujące relacje pomiędzy szeregowymi członkami a biurokracją, tzw. czapką decyzyjną

4. etatyzacja zrzeszenia - każdy element administracyjny otrzymuje za pracę wynagrodzenie

5. osłabienie więzi - szeregowi członkowie zaczynają znaczyć coraz mniej. Ich potrzeby i aspiracje są realizowane pośrednio tzn. najczęściej członkowie otrzymują ekwiwalent za pomocą którego mogą swoje aspiracje zaspokajać poza zrzeszeniem np.: pieniądze (diety)

6. proces petryfikacji (skostnienia) struktury - polega na tym, że rozbudowane wewnętrznie zrzeszenie, które zrealizowało już zadania i cele do jakich zostało powołane, nie ulega degradacji, nie rozwiązuje się, ale trwa nadal pod przykrywką realizacji innych celów i zadań.

PARADOKS BIUROKRACJI - coś powołane do realizacji określonych zadań, wykonałło je; lecz trwa nadal, wymyślając inne cele

Każde zrzeszenie ulegnie instytucjonalizacji. Różne jest jedynie tempo instytucjonalizacji. Najszybciej ulegają te, które pełnią ważne zadania społeczne tj. obronność, bezpieczeństwo zew. i wew., ustanawianie prawa, ochrona zdrowia. Najbardziej oporne są zrzeszenia zajmujące się sprawami z punktu widzenia społecznego mniej ważnymi

RUCHY SPOŁECZNE JAKO SZCZEGÓLNA FORMA działania społecznego.

Wyróżniamy 3 typy aktywności społecznej w jakiej jednostka może uczestniczyć:

1. zachowania masowe - występują, kiedy podmiot podejmuje podobne działanie jak wiele innych osób mniej więcej w tym samym czasie i w pewnym skupieniu przestrzennym. Jednostka działa samodzielnie, chcąc zaspokoić swoje indywidualne interesy, ale ze względu na fakt, że podobne do niej działania wykonuje szereg innych osób w danym miejscu i czasie, powoduje to globalne masowe konsekwencje. Tych skutków masowych działań, człowiek nie jest w stanie samodzielnie przewidzieć, nie bierze ich pod uwagę działając np.: zakupy w hipermarkecie (presja promocji)

2. działania masowe - działania podjęte przez jednostki pozostające w określonym skupieniu przestrzennym i czasowym, które realizują swój indywidualny cel w podobny sposób, ale wytwarza się między nimi prototyp więzi społecznych. Celem głównym jest cel indywidualny każdego podmiotu, ale przebywanie w określonej grupie sprawia, że podmioty wzajemnie korygują swoje zachowania, przyjmując wzorce grupowe np.: audytoria )kibice oglądający mecz - krzyczą podobne hasła), zamieszki, oglądanie wspólnie filmu

3. działania społeczne - najwyższy stopień zachowania o wysokim stopniu złożoności, odróżnia go od pozostałych:

• organizacja - stworzenie od podstaw rozbudowanej struktury organizacyjnej

• wspólny cel działania - sprawia, że podmioty odczuwają więź społeczną z innymi uczestnikami tych działań i utożsamiają się z grupą działającą. Wiedzą, że wspólny cel mogą osiągnąć przez wspólne działanie np.: ruchy społeczne - grupa osób działających w określonym miejscu i czasie, realizująca wspólny cel społeczny w sposób zorganizowany, który to grupa dąży w swoim działaniu do wprowadzenia trwałej zmiany w porządku społecznym. Zmiana zależy od ambicji ruchu np.: budowa drogi dojazdowej, zmiana prawa

GENEZA POWSTANIA RUCHU SPOŁECZNEGO

1. perspektywa psychologiczna

2. perspektywa socjologiczna

3. perspektywa historyczno - polityczna

odp. A) psychologia dostrzegała przyczyny w pewnych stanach emocjonalnych jednostki. Zwracano uwagę na pewną szczególną motywację, jaka przyświeca jednostce przystępującej do ruchu: motywacja pozytywna - chęć budowania czegoś; motywacja negatywna - chęć naprawiania czegoś co nas ogranicza, likwidacja przeszkód (przejawy jej to stan frustracji)

Osoba jest skłonna do działań w ruchu wtedy, kiedy jest „upośledzona” (John Morrison). Upośledzenie to subiektywne odczucie jednostki, kt. czuje, że nie otrzymuje ona tego co jej się słusznie należy. Wyróżnić można 2 typy:

• upośledzenie ubytkowe - istnieje wtedy, gdy potrzeby i aspiracje jednostki przestają mniej więcej na tym samym poziomie, ale warunki zewnętrzne tj. kryzys gospodarczy, krach giełdowy, wzrost bezrobocia sprawiły, że nie może jednostka swoich wcześniejszych potrzeb zrealizować w takim zakresie w jakim mogła to robić wcześniej np.: utrata pracy, dodatkowych świadczeń, utrata ulg

• upośledzenie aspiracyjne - istnieje, kiedy warunki zewnętrzne nie zmieniają się w sposób istotny, niekiedy nawet trochę się poprawiają, ale aspiracje i potrzeby jednostki rosną nieproporcjonalnie szybciej do mości zaspokojenia tych potrzeb.

Kategorią pokrewną upośledzenia opisującą grupę społeczną, jest kategoria deprywacji. Człowiek czuje się upośledzony, grypa czuje się zdeprywowana (deprywacja - odczucie grupy społecznej, która obawia się utraty lub utraciła możliwości realizacji swoich potrzeb i aspiracji. Obawia się utraty dóbr, przywilejów, które jej się wcześniej należały). Istnieją 3 wymiary na których deprywacja jest szczególnie widoczna:

• wymiar materialny - grupa czuje się zdeprywowana, gdy utraciła na mocy nowo obowiązujących przepisów dobra, które wcześniej do niej należały np.: nacjonalizacja powojenna

• wymiar zachowań - zdeprywowana czuje się grupa, której na mocy nowych przepisów zakazano zachowania uchodzącego wcześniej za legalne np.: prohibicja, zakaz palenia w miejscach publicznych, godzina policyjna, cenzura

• wymiar statusu społecznego - zdeprywowana może czuć się grupa, która utraciła wcześniej wysoką pozycję społeczną, utraciła ją najczęściej wskutek gwałtownych przemian politycznych lub gospodarczych: przemysł górniczy, ciężki

odp. B) SOCJOLOGIA - wykorzystuje kategorię deprywacji, ale sama najczęściej przyczyn powstania ruchu społecznego w specyficznym napięciu, jakie istnieje pomiędzy władzą polityczną a grypą społeczną (pomiędzy systemem politycznym a otoczeniem systemu politycznego).

TEORIA LOGIKI WARTOŚCI DODANEJ (Johna Smelsera) głosi, że na początku u pragenezy każdego ruchu społecznego leży jednostka wyrażająca ograniczone żądania wobec władzy politycznej. Żąda ona najczęściej rozwiązania jej konkretnego, jednostkowego problemu. Oczekuje ona, że władza do jej żądań w jakiś sposób pozytywnie się ustosunkuje. Jeśli nie, jednostka poszukuje osób, które mają podobny problem. Tworzy z nimi grupę społeczną. Lider grupy ponownie formułuje wobec systemu politycznego swoje żądania. Lecz żądania są inaczej teraz sformułowane. Grupa domaga się tylko rozwiązania problemu indywidualnych osób, lecz domaga się już zmian ustaw, kodeksu, rozporządzeń, które byłyby korzystne z punktu widzenia grupy. Jeśli nie uzyska zgody, rośnie w siłę i próbuje jeszcze raz. Wtedy domaga się zmian wartości podstaw systemu.

System polityczny

moment powstania ruchu społecznego

wyjście

wejście

otoczenie

systemu

sprzężenie zwrotne - reakcja na odpowiedź systemu

Za pomocą kanałów społeczeństwo komunikuje się z władzą. Władza wyprodukowuje decyzje.

Produktami wejścia systemu są żądania albo wyrazy poparcia - wyjścia decycje polityczne.

Rzeczywistość społeczna składa się z 3 poziomów:

1. poziomu zachowań jednostkowych

2. poziomu norm

3. wartości

ruch społeczny powstaje w chwili formułowania żądań

CO ROBIĆ?

• należy próbować zrealizować wszystkie posunięcia ruchu

• zrealizować część postulatów

• zaprosić lidera do współrządzenia

odp. C) historyczno - polityczna - zwraca uwagę na to, że ruch społeczny jest nieodłącznie związany z konfliktem społecznym, który dotyczy sposobu rozdziału dóbr społecznie uważanych za cenne. Władze ma ten, kto decyduje o dystrybucji dobra reglamentowanego. Zatem każda decyzja polityczna okazuje się bardziej lub mniej niekorzystna dla określonej grupy społecznej. To stanowi podłoże konfliktu społecznego a narzędziem walki o korzystniejsze zasady dystrybucji dóbr okazują się ruchy społeczne.

PODZIAŁ NA STARE I NOWE RUCHY SPOŁECZNE

Dostrzeżono pewną ewolucję w sposobach funkcjonowania i działania ruchów społecznych na przestrzeni ostatnich 100 lat. Opisał ją Claus Offe. Na podstawie swoich obserwacji doszedł do wniosku, że możemy mówić o 2 fazach rozwoju ruchu.

1. lata od II połowy XIX do lat 60 XX wieku - stare ruchy społeczne - skupiały uczestników wywodzących się z jednego określonej grupy społecznej. Często istotną rolę odgrywał podział klasowy. Na tej podstawie powstały ruchy robotnicze, czy wystąpienia chłopskie.

• podejmowały problemy dotyczące jedynie wąskiej grupy społecznej ( tej grupy z której uczestnicy pochodzili), miały ograniczony zasięg działania ( z dobrodziejstw wywalczonych, korzystać miała określona grupa

• były to organizacje masowe - skupiały dużo uczestników i organizowały wystąpienia w sposób planowy. Organizacją wystąpień zajmowała się struktura administracyjna działająca permanentnie, której celem była obsługa ruchu

• była grupą silnie zhierarchizowaną . obejmowała minimum 3 szczeble. Na czele stał przywódca, niżej zastępcy i osoby odpowiedzialne za działalność struktur terenowych ruchu, najniżej szarzy członkowie

• ruch był często zinstytucjonalizowany

• najczęściej funkcjonowały organizując wiece, pochody, ale i akcje popierające działania władz (ruchy żyły w symbiozie z władzą polityczną, korzystały bowiem ze sposobów negocjacyjnych z władzą - ruch zyskiwał poprzez to popularność, nowych członków, uchodził za instrument skuteczny; władza podejmując petrarktacje z ruchem zyskiwała potrzebne jej poparcie społeczne, uchodziła za władzę wrażliwą na społeczne problemy). Postulaty ruchu zawsze podlegały negocjacjom.

2. od lat 60 XX w. do dziś - obejmuje przede wszystkim okres od 1960 -1990

• gromadzą one inny typ uczestnika, są to osoby, które nie reprezentują jednej określonej grupy społecznej; są to przedstawiciele różnych zawodów i grup społecznych. Ruch staje się niejednolity społecznie

• outsiderzy rynku pracy - to ci, którzy się na rynku pracy nie pojawili (młodzież policealna, studenci), które zeszły, osoby, które zostały z rynkun wykluczeni (bezrobotni), oraz ci, którzy sami zrezygnowali z udziału w rynku pracy (gospodynie domowe). Ta grupa szczególnie chętnie angażuje się w działalność nowych ruchów

• nowa klasa średnia - chętnie angażuje się w nowe ruchy

• nowi uczestnicy - nowe hasła

problematyką są dwojakie problemy:

• sprawy związane z jednostką (mniejszości seksualnych, problemy feministyczne, wolności religijne, mniejszości etnicznych)

• sprawy globalne - problemy ekologiczne, pacyfistyczne, globalizacji, równomiernego rozwoju światowego

SZCZEBLE RZECZYWISTOŚCI SPOŁECZNEJ

Nowe grypy społeczne stare grupy

społeczne

• ruchy działają w sposób niezwykle spontaniczny, tzn. organizują się tuż przed wystąpieniem, a tuż po nim ruch przestaje istnieć, rodzą się AD HOC, pojawiają się i znikają. Ruchy te nie posiadają żadnej rozbudowanej struktury wewnętrznej. W ramach struktury wyróżnia się tylko 2 elementy:

*wyrazistego lidera ruchu - lider jest pierwotny względem ruchu społecznego, konstruuje ruch społeczny

• pozostałych członków

Środki działania nowych ruchów społecznych (NRS)

Cechą charakterystyczną NRS jest ich spontaniczność działania. NRS nie posiadają żadnych trwałych struktur organizacyjnych. Podejmują działania w sposób nagły. Kiedy widzą konieczność społeczną zaistnienia. Najczęściej formą wyrazu NRS są: happeningi, wiece, pikiety, blokady, marsze - formy, które organizować można stosunkowo szybko.

FRIEDREICH - zasłynął organizacją happeningu w związku z uwolnieniem słonia z ZOO - Wrocław 80'

1 maja rozdawał tulipany milicjantom

NRS odwołują się do bezpośrednich środków oddziaływania, rzadko korzystają z pośrednictwa mediów. Radykalizacja haseł podejmowanych przez ruchy społeczne związana jest z radykalnym postrzeganiem rzeczywistości - „nigdy nie pozwolimy na funkcjonowanie elektrowni”, „precz z komuną”. Kompromis pomiędzy hasłami a stanowiskiem władzy jest niemożliwy - postulaty NRS opierają się na wyznawanych wartościach; wszelkie konflikty u podłoża których leżą wartości są bardzo trudne do rozwiązania (aborcja, budowa elektrowni).

Ruchy te funkcjonowały do połowy lat 90'. Od tego momentu dostrzec można zmianę oblicza NRS. RS zaczęły działać w skali globalnej - zmianę spowodował proces globalizacji. Jeśli zmieniła się skala działania, zmieniła się również organizacja NRS i środki oddziaływania.

Coraz częściej RS posiadają stałą strukturę organizacyjną, lecz nie jest ona tak rozbudowana, jak w SRS, ale jest to trwałą komórka koordynująca działania. Podejmowane często równocześnie na całym świecie. Obok działań spontanicznych, pojawiają się akcje planowane: akcja oczyszczania hiszpańskiego wybrzeża. RS coraz częściej korzysta z nowoczesnych środków przekazu (INTERNET), to nowe narzędzie spowodowało zmianę sposobu działania (wysyłanie maili masowo na dany adres)

NOWE HASŁA, problematyka - można dostrzec powrót do haseł ekonomicznych i do problemów socjalnych. RS interesuje kwestia dystrybucji bogactwa światowego w wymiarze globalnym, kwestia przyszłości kapitalizmu oraz hasła związane z nowym obliczem lewicy - trzecia droga. Nowością jest globalna perspektywa.

NRS funkcjonują w sferze polityki niezinstytucjonalizowanej, jest to ten obszar działania, w którym nie podejmuje się haseł związanych bezpośrednio z władzą polityczną, tam zagadnienie władzy występuje rzadko, ale poprzez podejmowanie aktywności społecznej NRS wpływają na sposób wypracowania decyzji przez decydentów politycznych. NRS uważają, że w obecnej rzeczywistości została zatarta granica pomiędzy tym co jest naszą rzeczywistością społeczną a naszym życiem prywatnym. Ich zdaniem każda nasza decyzja niesie za sobą określone konsekwencje polityczne. Zatem każda jednostka powinna być świadoma nowego politycznego wymiaru ich działania

1

2

3

Globalnym

Szczebel jednostkowy

Grup społecznych

---