Hylopatologia - patologia lasu;
Etiologia leśna - przyczyny powstawania chorób lasu,
Higiena lasu - metody likwidacji potencjalnych chorób lasu
Profilaktyka leśna - zapobieganie chorobom
Terapia leśna - leczenie chorób
Ratownictwo leśne - zwalczanie chorób drzewostanów o gwałtownym przebiegu.
Ochrona lasu: czynniki abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne.
Wpływ czynników klimatycznych na las (światło, temperatura, woda, gleba).
Warunkują możliwość funkcjonowania tylko określonym gatunkom roślin, w Polsce klimat jest stosunkowo surowy i dlatego naturalnie występuje kilka drzew mających charakter lasotwórczy, jednakże i one w warunkach anomalii pogodowych mogą być uszkadzane lub zamierać.
Przez abiotyczne czynniki środowiska rozumie się wszelkie zjawiska związane z przyrodą nieożywioną. Ich szkodliwość zależy od krańcowego ich występowania, w warunkach optymalnych mają działanie lasotwórcze.
Światło - energia
- lasy tropikalne - duży dostęp do światła; szybki wzrost, łatwa naturalna wtórna sukcesja. Światłorządność i cienioznośność poszczególnych gatunków są podstawowymi cechami branymi pod uwagę przy kształtowaniu drzewostanów, zdarza sie jednakże, ze drzewa znajdują się w warunkach nagłego dostępu do światła (Bk przy nagłym odsłonięciu) lub jego niedoboru (SO w ocienieniu). Drzewa kształtują środowisko leśne - posadzenie 1 drzewa determinuje zmiany w środowisku leśnym na następne 100 lat.
Nadmiar wody w glebie (spiętrzenie wody, uszkodzenia systemu odwadniającego, wysoki poziom wody) wpływa niekorzystnie na rośliny powodując zahamowanie wzrostu, obumieranie korzeni, żółknięcie liści, czy zgniliznę całych drzew. Destrukcyjny wpływ nadmiernej ilości wody w glebie można zniwelować poprzez sadzenie drzew na rabatach, delikatne odwodnienie czy właściwy dobór gatunków wodoznośnych. Z kolei niedobór wody (brak opadów, trwałe obniżenie poziomu wód gruntowych), prowadzi do tworzenia się posuszu, zahamowania wzrostu oraz występowania owadzich szkodników, w końcu do obumierania drzewostanu. Lekiem na taki stan rzeczy jest wprowadzanie gatunków głęboko ukorzeniających się lub próba podniesienia poziomu wody gruntowej, natomiast w szkółkach zakłada się osłony zapobiegające parowaniu.
Niedobór składników pokarmowych - bledniecie lub przebarwienie aparatu asymilacyjnego, skrócenie igieł, zmniejszenie przyrostu, karłowacenie drzew i śmierć. Częsty niedobór może być efektem wyczerpania gleb przez monokultury lub skutek jałowienia przez wodę, szczególnie w warunkach silnego zakwaszenia.
Wydmy (śródlądowe lub nadmorskie) powstają poprzez działanie wody i wiatru na ziarenka piasku. Efektem jest zamienianie w nieużytki terenów, z których zabierany jest piasek, niszczenie terenów uprawnych, gleby itp. Najlepszym lekarstwem jest wsiedlanie lasu jako elementu oporu środowiska, dzięki któremu gleba jest bardziej związana (nie jest lekka) oraz wykorzystanie go jako spowolnienie procesów wietrznych. Dlatego też należy chronić las przed wycinką na takich terenach (lasy ochronne) a prace wycinkowe prowadzić należy bardzo racjonalnie i z należytą ostrożnością (np.: nie dopuszczać do nadmiernego rozluźnienia zwarcia). Drzewostany takie maja małą wartość komercyjna, duża ochronna, sa wrażliwe na wszystkie czynniki szkodliwe. Są duże problemy z dostępem do wody (wydmy) lub duże wahania wilgotności gleby (płytkie gleby górskie o wystawie południowej). Często wystepuje erozja.
Działanie wody bieżącej (nadmierne opady lub szybkie tajanie dużych mas śniegu) na glebę powoduje jej erozję. W przypadku erozji powierzchniowej wypłukiwana jest wierzchnia (urodzajna) warstwa gleby na dużym obszarze (wyjałowienie jej). Erozja liniowa powoduje powstawanie rynien, którymi spływają strugi wody, wyrw, jarów, które także wymywają ją z wartościowej części. Kolejna erozją jest soliflukcja polegająca na spływie całych mas gleby po zboczach tworząc tzw. usuwiska. Najskuteczniejszą metodą ochronną zboczy przed działaniem wody jest las, który opóźnia topnienie śniegu oraz umacnia glebę na stokach przed osuwaniem się. W warunkach górskich stosuje się różne zapory, murki oporowe, darń czy sadzi się gatunki krzewów o małych wymaganiach życiowych. Wody stojące powstają natomiast w przypadku stałego napływu wody bez możliwości jej odprowadzenia (kotliny, płaskie obniżenia terenu, doliny rzek itp.)., Jeśli powodem takiego stanu rzeczy jest nieprzepuszczalność którejś z warstw gleby to należy ja przebić tworząc studnie, przez co woda spłynie do niższych warstw. Ewentualnie można zastosować drenaż lub system rowów odwadniających. Na terenach skłonnych do zabagnień nie należy przeprowadzać wycinki większej części lasu gdyż może nastąpić zwiększenie transpiracji (obiegu wody) i do wody, która jest w glebie trzeba będzie doliczyć tę ilość, którą przetwarzał drzewostan.
Wiatry powodują też pochylenie drzew, szablastość strzał, chorągiewkowatość korony oraz ekscentryczność słojów rocznych, oprócz tego powodują wzrost transpiracji i zakłóceń fotosyntezy a w młodnikach pędy mogą zamierać na skutek wyparowywania wody. Szkody o charakterze chronicznym: powodują wiatry lokalne i panujące - przesuszenie gleby (masowe giniecie siewek), wywianie scioła, uszkodzenia mechaniczne i natury fizjologicznej. Susza fizjologiczna - wskutek nadmiernej transpiracji dochodzi do zamierania aparatu asymilacyjnego, ekscentryczność słojów, deformacja drzewek lub skrajnie śmierć. Uszkadzane sa drzewa na skraju drzewostanu, samotne, nad brzegiem morza i góry. Szkody o charakterze nagłym: wichury, huragany, trąby powietrzne. Obłamanie wierzchołków, gałęzi, łamanie bądź wywracanie całych drzew. Drzewo zdrowe złamana tylko korona. Wywracaniu drzew sprzyjają; plaski system korzeniowy (Św, Brz), płytka górska, wilgotna gleba sprzyja. Również drzewa porażone przez patogenny sa podatne na uszkodzenia, nawet z palowym systemem korzeniowym. Gdy temperatura poniżej 0C, nawet, gdy bardzo mokra gleba gliniasta lub płytka, drzewa będą się łamać, nie wywracać, mała wilgoć i gleba twarda tez sprzyja łamaniu. Zdrowe drzewa z systemem palowym, na glebach piaszczystych sa odporne dość na wywroty, jednakże będą się łamać na wys. 1/3 -1/4.
Skuteczną obronę przed wiatrami stanowi głównie racjonalna hodowla i urządzanie lasu. W zakres tych czynności przede wszystkim należy zaliczyć zaplanowanie i wybór odpowiedniego rodzaju drzewostanu (drzewa o głębokim systemie korzeniowym), bezpieczny kierunek cięć ( pod wiatr), odpowiedniego podziału przestrzennego (główne linie ostępów powinny pokrywać się z kierunkiem wiatru dominującego), stosowanie okrajków (pasy krzewów i niskich drzew przed ścianą drzewostanu - podnosi wiatr ponad drzewostan). się schodkowy układ drzewostanu. Terminowe wykonywanie cięć pielęgnacyjnych, sadzenie gatunków drzew w luźnej więźbie (wytworzą mocniejszy system korzeniowy oraz utworzą niskie korony), utrzymywanie zwarcia, urozmaicenie składu gatunkowego (lasy mieszane bardziej odporne są od monokulturowych na destrukcyjne działanie wiatru) czy rozrębów wpływa na odporność lasu przed destrukcyjna siłą wiatru. Oprócz tego istotną rzeczą jest zdrowotność drzew, sadzenie ekotypów odpornych na dany mikroklimat.
W przypadku długotrwałej wysokiej temperatury może dojść do suszy glebowej i atmosferycznej (brak opadów, mała wilgotność) a bezpośrednio powoduje zgorzel słoneczną siewek w szkółkach, wśród dorosłych drzew zgorzel kory. W pierwszym przypadku następuje nadmierne nagrzanie gleby w skutek, czego kambium korzeniowe siewek obumiera i siewki przewracają się. W związku z tym ze zdarza się to na glebach ciemnych (torfowych) (pow. 45C), można posypać glebę wapnem lub piaskiem w celu odbicia promieni słonecznych, poza tym grządki można poddać deszczowaniu oraz położyć na nie maty lub chrust. Wysoka temperatura powoduje też zamieranie liści i pędów, szczególnie dotyczy to drzew o delikatnych liściach (lipa, klon).
Zgorzel kory (Bk, GB, Św. powyżej 54C) powoduje z kolei odpadanie jej płatami a co za tym idzie, odsłanianie drzewa, narażanie go na atak owadów szkodliwych. Uniknąć można tego stosując utrzymywanie ścian ochronnych lasu od strony południowo-zachodniej i południowej składających się z gatunków grubokorowych i dobrze ugałęzionych oraz nie odsłanianie drzew w zwarciu wrażliwych na zgorzel kory. W przypadku, kiedy się to stało należy unikać zbyt szybkiej wycinki takiego drzewa by chronić pozostałą część drzewostanu.
Wśród niskich temperatur występuje podział na: mrozy (zimowe) i przymrozki (wczesne - jesień, późne - wiosna) mrozy;
- śmierć spowodowana przez mróz,
- obumieranie miazgi i odpadanie kory
- pęknięcia i listwy mrozowe
- twardziel mrozowa
- opadzina mrozowa
- gołomróz.
Niskie temperatury to główny czynnik ograniczający zasięg lasu - w górach i północy. W okresie zimy, przy stopniowym oziębieniu świerk może zamierać przy temperaturze niższej od -35 C, przy gwałtownym spadku śmierć może następować przy -25 C. Ten sam gatunek ma dużo większa wrażliwość w okresie wiosny -- w zależności od tempa obniżenia śmierć może nastąpić odpowiednio przy - 19 i - 24 C. W pełni sezonu wegetacyjnego dynamika spadku nie ma znaczenia, śmierć przy - 7 C. Temperatura ma też wpływ na szkodniki drzew (drukarz regiel dolny to 1-2 generacja w roku, wyżej 1 generacja na 2 lat).
Mrozy powodują pękanie pni i tworzenie się szczelin przebiegających promieniowo czasami aż do rdzenia drzewa. Z takim uszkodzeniem drzewo radzi sobie samo tzn. w okresie przyrostu szczelina jest zalewana tworząc tzw. listwę mrozową. Kolejnym ważnym szkodliwym czynnikiem jest gołomróz, który zagraża szkółkom leśnym powodując unoszenie się siewek wraz ze zmianą temperatury dobowej (noc - mróz, dzień - temperatura dodatnia), siewki po nocy są uniesione przez glebę i nie wracają na swoje miejsce w czasie dnia w efekcie, czego przewracają się. Pożądane jest dosypywanie gleby, aby system korzeniowy sadzonki znalazł się ponownie na odpowiedniej głębokości. Zdarza się też, że przymarzają systemy korzeniowe drzew (wymarzanie), powstałe w skutek nagłych mrozów bez pokrywy śnieżnej. Przeciwdziałać można odwadniając glebę, unikając miejsc narażonych na wymarzanie lub przykrywając kwatery mchem i gałęziami. Pod koniec zimy mrozy mogą spowodować opadzinę mrozową (duże różnice temperatur dobowych), która powoduje umieranie i opadanie igieł, ale w przypadku, kiedy pąki i pędy nie zostały zabite utrata nawet dużej ilości igieł nie powoduje śmierci drzewa. Dobre wyniki daje ocienianie kwater kratownicami. U niektórych gatunków drzew może wystąpić tzw. twardziel mrozowa (buk, jodła), którą można zaobserwować na przekroju poprzecznym w kształcie licznych zabarwień drewna a sama twardziel może ułatwiać infekcją grzybów i bakterii, choć nie obniża wartości technicznej drewna.
Przymrozki wczesne mogą powodować wcześniejsze opadanie liści obumieranie nie zdrewniałych odrośli lub pędów świętojańskich. Są one szczególnie niebezpieczne dla drzew aklimatyzowanych.
Znacznie groźniejsze są przymrozki późne, ze względu na rozpoczęty okres wegetacyjny. Powodują one wymarzanie wschodów (szkółki) a u dorosłych drzew przemarzanie pąków, pędów, liści kwiatów. Przymrozki można też podzielić też na radiacyjne (wyparowanie temperatury z gleby i części roślin) i adwekcyjne (napływ mas polarnego powietrza). Przymrozki radiacyjne powodują szkody w tzw. zmrozowiskach (zagłębienie terenu gdzie osiada mroźne powietrze). Drzewa są karłowate, jednak, kiedy osiągną około 2,5 metra rozwój przebiega normalnie. Zapobieganie polega na ocieplaniu szkółek poprzez przykrywanie gałęziami, zadymianie szkółek lub palenie kopciuchów (najlepiej krótko przed zachodem słońca). Deszczowanie (opóźnianie ochładzania gleby w szkółkach poprze nawadnianie), unikanie zmrozowisk do zakładania upraw, wsiedlanie gatunków lub ekotypów drzew odpornych na przymrozki, sadzenie na obrzeżach zwartych pasów ochronnych złożonych z drzew i krzewów, ewentualnie likwidacja zmrozowisk poprzez osuszanie to podstawowe czynności przeciwdziałające niszczycielskim siłom niskich temperatur w uprawach.
Miejsca sprzyjające przymrozkom - stoki o wystawie południowej, zagłębienia terenu, przy zwartej ścianie drzewostanu - zmrozowisko. Należy unikać tworzenia dużych gniazd, zrębów w miejscach zagrożonych, umożliwić przepływ powietrza na zmrozowiskach (2 m wyciąć pas wzdłuż największego spadku stoku). Szkółki: osłanianie, zadymianie, zraszanie powierzchni woda, (ale nie nadmiernie).
Opady atmosferyczne często uszkadzają gałązki, liście, kwiaty, pączki, kory, powodują wypłukiwanie nasion czy uszkodzenia całych drzew. Gwałtowny deszcz może powodować wypłukiwanie nasion, niezakorzenionych siewek czy wręcz uszkodzenie młodych liści, kwiatów itp. Skutkiem długotrwałych opadów jest rozmiękczanie gleb gliniastych, sprzyja to łatwiejszemu wywracaniu się drzew oraz utrudnia prace oraz powódź (olcha zalana szybciej zamiera niż sosna). Zalegająca dłużej woda powoduje często śmierć drzew. Wb, Tp, Ol, stosunkowo dobrze znoszą okresowe zalewy. Opady długotrwałe i nagle powodują erozje na terenach pochyłych. Ograniczenie szkód - uprawy równolegle do warstwic, wykorzystanie naturalnej osłony sadzonek np. pniaki.
Grad jest bardziej niszczycielski od deszczu, jako że jest w stanie zniszczyć (połamać) całe siewki i sadzonki, w młodnikach i starszych drzewostanach strącać igły, pąki, kwiaty, uszkadzać korę, przez co drzewo staje się potencjalnie zagrożone atakiem szkodników owadzich. Zdarza się, że w młodnikach na skutek silnych uszkodzeń drzewa często chorują a nawet umierają. Szkody zależą od wielkości, kąta padania, kształtu i prędkości opadu. Kanciaste gradziny powodują poważniejsze uszkodzenia. Powoduje powstawanie warstw drewna zabliźniającego się w postaci wypukłych brodawek i wałeczkowatych otoczek.
Śnieg zwłaszcza, kiedy jest wilgotny i osiada w koronach drzew, powoduje tzw. okiść śnieżną (początek lub koniec zimy; temperatura + przy bezwietrznej pogodzie intensywne opady mokrego śniegu), która prowadzi, do obłamywania gałęzi i wierzchołków, wyginania drzew cienkich śniegowałów i śniegołomów. Opady na wiosnę - przemarzanie rozwijających się pędów, liści, kwiatów, jesieni - wymieranie siewek szczególnie iglastych. W czasie zimy utrudnia prace, nagła odwilż może przyczyniać się do erozji. Największe szkody powstają na wysokości 300 - 800 m. n.p.m. Zapobieganie polega na zakładaniu drzewostanów wielogatunkowych, odpornych na okiść. Utrzymywanie zwarcia oraz przeprowadzanie terminowych cięć pielęgnacyjnych. Najbardziej zagrożone drzewostany iglaste w 20 - 40lat.
Gołoledź powstaje w wyniku opadu deszczu na przemrożone gałęzie i pnie powodując ich oblodzenie. Lód na gałęziach zwiększa ciężar koron i powoduje podobne do okiści szkodliwe skutki, które jednak są na ogół mniejsze. Większe szkody powstają w skutek połączenia okiści i gołoledzi gdzie ta ostatnia ułatwia zatrzymywania śniegu w koronach. Zapobieganie jest identyczne jak w przypadku okiści. Sadź powstaje w skutek skraplania się pary wodnej (mgły) na przemarzniętych gałązkach. Zmarznięte kryształki lodu powodują pewne obciążenie koron drzew jednak mniejsze niż w przypadku okiści czy gołoledzi. Zagrożenie powstaje podobnie jak w przypadku gołoledzi, czyli sadź ułatwia gromadzenie się śniegu w koronach. Zapobieganie podobnie jak w przypadku okiści i gołoledzi. Najczęściej na drzewach samotnych, skrajnych czy wierzchołki drzew górujących. Mgły sa korzystne, ale gdy pojawia się zanieczyszczenia staja się niebezpieczne.
Lawiny - śnieżne, czasem osuwiska, błota i kamieni na wylesionych stokach przy erozji, zniszczenie drzewostanu, bo śnieg zalega na młodych drzewkach do wiosny, ochrona to kosodrzewina powyżej górnej granicy lasu.
Wyładowania atmosferyczne. Najczęstszym skutkiem są rysy piorunowe (wąskie - zasklepiają się, szerokie powodują powolne obumieranie drzewa w ciągu kilku lat). Oprócz tego pioruny mogą uszkadzać konary, korę lub obalić całe drzewo. W przypadku, kiedy drzewa sąsiadujące mają zrośnięte korzenie dochodzi do porażenia drzew sąsiednich i tworzą się tzw. pogromowiska. Drzewo uszkodzone należy usunąć (szkodniki wtórne). Przy burzach bezopadowych istnieje ryzyko wywołania pożaru przez uderzenie pioruna. Najczęściej drzewa górujące. Na drzewach o gładkiej korze może nie zostawić śladu.
Czynniki antropogeniczne
- wpływ urbanizacji; zurbanizowane ponad 3% powierzchni kraju, stanowi ok. 5 % terenów niezalesionych. Naturalny rozrost aglomeracji może prowadzić do zaboru terenów leśnych lub pogorszenia ich wartości wskutek obniżenia osuszania terenów (kanalizacja) lub konieczności doprowadzenia mediów. Człowiek w aglomeracjach cały czas musi wypierać przyrodę i las (po ustąpieniu człowieka las szybko wraca). Rosnąca na granicy z lasem aglomeracja zmienia tło akustyczne okolicy, często zmusza do budowy w pobliżu wysypisk odpadów, może być przyczyna przerwania korytarzy ekologicznych, emisje siarki i azotu, małe i średnie zakłady przemysłowe (rozproszone źródło zanieczyszczeń). Wokół terenów zurbanizowanych jest większa penetracja drzewostanów przez ludzi - konieczność aktywnego kanalizowania ruchu rekreacyjnego, takie lasy uznaje się za ochronne. Wiąże się to ze zmiana sposobu gospodarowania lasem oraz mniejsze zyski dla gospodarza lasu.
- wpływ komunikacji; powierzchnia około 3 %. W ostatnich latach stwierdzono konieczność intensywnego rozbudowania szlaków komunikacyjnych, wiąże się to z zaborem terenów leśnych pod nowe drogi, autostrady, parkingi i działalność usługową, trzeba wycinać znaczna część lasu - drzewa okrajkowe, te z głębi lasu nie są przystosowane do otwartej przestrzeni. Problemem sa drogi na gruncie (estakady nie przerywają korytarzy ekologicznych). Szerokość około 100-120m pod autostradę. Skarpy nie mogą być porośnięte drzewami. Drzewa przy drodze maja kłopot z równomiernym rozrostem korzeni (chylenie się drzew), niektóre zagrażają bezpośrednio i są podcinane, kształt korony, problem pożaru przy drogach.
- Zanieczyszczenia - tlenki azotu - pojedyncze drzewa nie odczuwają skutków zanieczyszczeń. 30% NOx w skali kraju - transport samochodowy, też związki potasu. Zmniejszenie emisji NOx - obowiązkowe wyposażenia pojazdu w katalizatory 1. raz rejestrowanego. Do środowiska leśnego dostają się też oleje.
- Wpływ industrializacji na lasy -lokalizacja zakładów górniczych umiejscowiona nad kopalniami. Jeżeli tereny nad kopalinami są zalesione to rozpoczyna się proces wylesienia. Górnictwo głębinowe - zabór terenów obejmuje powierzchnie przeznaczoną na budowę infrastruktury kopalni, stację pomp i systemów odprowadzających wodę, szyby, miejsca składowania… wypompowanie wody w celu osuszenia pokładów powoduje obniżenie poziomu wód podpowierzchniowych - leje depresyjne 3 rzędowe (wody głębinowe kilka do kilkunastu km) i 4 rzędowe (gruntowe - kilka kilkadziesiąt m). Po zakończeniu eksploatacji może dochodzić do zapadania wyrobisk - deformacje ciągłe - zapadanie korytarzy położonych na głębokości więcej jak 100 m, wierzchnia warstwa nie ulega przerwaniu, zapadniecie jest w kształcie niecki, nie ma widocznych szkód w drzewostanie, ale mogą ulęgać zabagnieniu, nieciągłe - to zapadanie się płytko położonych korytarzy.
Górnictwo odkrywkowe - wylesienie większych powierzchni, całkowita dewastacja powierzchni ziemi, leje depresyjne.
Rekultywacja i zagospodarowanie terenów wyrobisk i zwałowisk:
- przygotowanie; zaplanowanie i dokumentacja
- rekultywacja podstawowa; zasypanie wyrobiska, zaprzestanie wypompowanie wody
- rekultywacja szczegółowa; zapewnienie stateczności skarp, regulowanie stosunków wodnych, uwzględnienie przeciwerozyjnej obudowy powierzchni zwałowisk i zboczy wyrobisk)
Jeżeli jest to możliwe i uzasadnione należy układać na wierzchu uprzednio składowaną urodzajna warstwę gleby, stosuje się nawożenie mineralne i wprowadzanie roślinności pionierskiej. Po rekultywacji następuje zagospodarowanie.
Podstawowe kierunki zagospodarowania:
- rolny (uprawy), rybacki (akweny), gospodarki komunalnej (sport, rekreacja, lotniska, cmentarze)
- leśny; pozbycie się fazy przedplonu + uzupełnienia melioracyjne, przygotowanie gleby do zalesień, założenie upraw leśnych, plantacji lub zadrzewień o charakterze przejściowym, pielęgnacja oraz uzupełnianie upraw.
Faza docelowa - przebudowa drzewostanu, dostosowanie składu gatunkowego i struktury do TSL i funkcji, jaką ma spełniać.
- Przemysł energetyczny - przy lokalizacji bierze się pod uwagę bliskość dużego odbiorcy energii lub wydobywanego surowca. Czasem nowobudowane obiekty potrzebują miejsca nie tylko na budynki, ale tez na miejsca po odpadach, popiołach, zużytych paliwach oraz linie do dostarczania paliwa. Linie energetyczne są liczne, gęste, ograniczają możliwość gospodarki pod nimi, hodowla jedynie do kilku metrów wysokości, z jednej strony celowe wydaje się stawianie linii małogabarytowych (jak najmniejsze powierzchnie wylesione) jednakże budowa ich to duże koszty. Wykorzystanie linii: choinki, prowadzenie zabiegów tak, aby cały czas zachować charakter gruntu leśnego. Największe zagrożenia: zanieczyszczenie powietrza tlenkami siarki, azotu, węgla oraz pyłów (SiO2, Al2O3, CaO) i składowisk odpadowych. Skład dymu z dobrze prosperujących elektrowni; para wodna, tlenki i CO2 - bez pyłów. Spaliny idą do 600 - 700 m w górę, później się oziębiają - inwersja (zagrożenie).
- Przemysł przetwórczy - istnieje większa możliwość lokalizacji poza lasami, przy wysokoenergetycznych technologiach buduje się przy elektrowniach zakłady. Zanieczyszczenie powietrza: Tlenki siarki, azotu, żelaza, fosforu, metale; cynk, ołów, miedź, kadm, fluor i inne. Największe znacznie ma przemysł chemiczny - źródło związków azotu, siarki, chloru, fluoru, chromu, argonu, węgla, węglowodorów i związków metaloorganicznych.
- Przemysł materiałów budowlanych - pyły, margle, wapień, cement, węgiel, skalenie + hałas.
Rolnictwo na lasy - budynki inwentarzowe - źródło emisji gazów i amoniaku, podtlenków azotu, metanu, siarkowodór, CO2, pyły. Kurnik o powierzchni 1000m2, przy obsadzie 6 tys. Kur - emisja roczna ok. 1,5 tony amoniaku. Do inwentarza mogącego pogorszyć stan jakości środowiska zalicza się hodowle w przypadku chowu ściółkowego powyżej 100 krów, 500 świń lub 25000 kur. Główny powód - występowanie budynków w pobliżu lasu.
Ochrona gruntów rolnych i leśnych - zasady ochrony i sposoby ochrony gruntów rolnych i leśnych reguluje ustawa o ochronie (dz.u. 95. 16. 78.)
Żeby grunt leśny stal się nieleśnym musi być decyzja na etapie ministerstwa, ceny gruntów leśnych i rolnych spadły. Ochrona gruntów leśnych polega na:
- ograniczenie przeznaczenia na cele nieleśne,
- zapobieganie procesom degradacji i dewastacji gruntów, oraz szkodom w drzewostanach, powstających w skutek działalności nieleśnej,
- przywracanie wartości użytkowej gruntom leśnym, które straciły charakter wskutek działalności nieleśnej,
- poprawianie ich wartości użytkowej oraz zapobieganiu obniżenia ich produkcyjności.
Przeznaczenie na cele nieleśne gruntów leśnych - wymaga uzyskania zgodny ministra środowiska lub upoważnione przez niego organy władzy. Za wyłączenie z produkcji wnosi się opłaty, w zależności od TSL, za każdy ha ustalona jest stawka, wyrażona w równowartości ceny 1m3 drewna w wysokości zgłaszanej przez GUS.
Wpływ zanieczyszczenia środowiska na lasy - spośród wielu emitowanych do powietrza największe znaczenie maja; pyły oraz tlenki siarki, azotu, węgla, fluoru oraz amoniak i węglowodory. Niektóre z nich mogą być wtórnym źródłem zanieczyszczeń, np. tlenki siarki, azotu, węgla oraz amoniak w powietrzu pod wpływem wilgoci mogą przekształcić się w kwaśne opady.
Na drodze procesów fotochemicznych (działanie promieniowania słonecznego) może dochodzić do przekształcania tlenków azotu w różne związki z grupy azotanów, nadtlenków acetyli, bądź do utleniania węglowodorów lub tlenku węgla w obecności tlenków azotu w efekcie, czego tworzy się ozon.
Ozon - musi być słoneczna pogoda i pod wysokim kątem padać promienie słoneczne.
Metan (węglowodór) + tlenki azotu (katalizator - oddają tlen) + promienie UV = ozon.
Zasięg rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń zależy min. od:
- wysokości emitora,
- średnicy wylotu,
- prędkości i temperatury zanieczyszczeń.
Wysoki komin sprzyja przenoszeniu gazów i pyłów na większe odległości, przy okazji ułatwiając rozproszenie, nie bez znaczenia jest topografia z uwzględnieniem szaty roślinnej. Jednak najważniejsze sa; kierunek wiatru, prędkość oraz gradient temperatury w powietrzu.
Istotne są też właściwości emitowanych zanieczyszczeń, np. tlenki siarki i azotu często nazywa się zanieczyszczeniami transgranicznymi (przy sprzyjających warunkach do kilkaset km), pyły, amoniak, fluor - charakter lokalny.
Wpływ zanieczyszczenia na drzewa;
- pyły - działają bezpośrednio przez pokrycie blaszki liściowej, co może powodować osłabienie komórek epidermalnych, zatykanie szparek, ograniczenie wymiany gazów, zahamowanie fotosyntezy, zmiana stosunku światła pochłoniętego do odbitego (skrócenie rytmu przemiany materii) oraz możliwość podnoszenia się temperatury (wpływ na transpiracje i oddychanie). Dodatkowo podczas reakcji z wodą mogą działacz żrąco na blaszkę, wnikając do wnętrza liścia mogą powodować różne przemiany. Niektóre związki chemiczne i pierwiastki zawarte w pyle mogą by pobierane przez roślinę z gleby, co jest uwarunkowane min. Gatunkiem drzewa, rodzajem substancji oraz warunkami środowiskowymi (np. pH). Jednakże pył osądzający się w glebie może w sposób znaczący zmienić te warunki. Pyły metali ciężkich mogą wpływać na środowisko leśne; niewykrywalnie, obojętnie, stymulować rozwój lub działać toksycznie. Wskutek długiego oddziaływania takich skrajnie niekorzystnych warunków dla gleb dochodzi do powstawania stref bezleśnych czy pustyń po przemysłowych.
- tlenki siarki - emitowane sa w procesach spalania lub termicznej przeróbki paliw i surowców zawierających siarkę. Głównym gazem w mieszaninie tlenu i siarki jest SO2 - o charakterystycznym zapachu i smaku. Bezpieczne stężenie SOx dla roślin można określić na poziomie 0,05 mg * m średnio w roku, 0,1 mg *m -3 na dobę i 0,15 mg * m -3 w ciągu 30 minut. Tlenki siarki wnikając przez aparaty szparkowe do wnętrza liścia i igieł powoduje plazmolizę i degeneracje cytoplazmy komórek mezofilu. Do charakterystycznych objawów należą: chlorozy i nekrozy w aparacie asymilacyjnym, w przypadku igieł nekrozy szczytowe z ostrą granicą między zdrową tkanką a martwa; u sosny martwe igły zostają na pędach a u świerka opadają. U liściastych nekrozy i chlorozy w tkance miękiszowej miedzy nerwami liści.
- tlenki azotu; azot atmosferyczny uczestnicząc w procesach spalania reaguje razem z tlenem tworząc mieszankę (N2O, NO, N4O2, N2O3, N2O5). Dominuje najczęściej brunatny NO2. średnie stężenie progowe, przy którym nie powinno dojść do uszkodzenia drzew leśnych wyrażonych w NO2 - 0,5 mg/m3 na rok, 3 mg/m3 na dobę i 5 mg/ m3 na 30 minut. Pierwsza reakcja rośliny na immisje azotu może być pozytywna, ale utrzymujące się w nadmiarze tlenki azotu powodują uszkodzenie membran chloroplastów, uszkodzenie chlorofilu, rozpad karotenoidów. Uszkodzenia obserwowane na liściu; nieregularne brązowe lub beżowe plamy, przechodzące w białe zapadnięte nekrozy, na blaszce liściowej miedzy nerwami i na brzegu liścia (starsze maja silniejsze uszkodzenia). U iglastych czerwonobrązowe nekrozy w wierzchołkowej części igieł (stare), chloroza (młode).
Fluor - żółtozielony gaz o ostrym zapachu, i silnych właściwościach drażniących, łączący się prawie z każdym pierwiastkiem. Należy do najsilniejszych środków utleniających, stężenie progowe - 0,1 mikrogram/m3, wnika z powietrza przez aparaty szparkowe i epidermę i systemy korzeniowe. Atakuje tkanki mezofilu, powoduje rozpad chlorofilu (feofitynizacje), opóźnia działanie wielu enzymów, wchodzi w reakcje z białkami, upośledza działanie aparatu szparkowego, co zakłóca bilans wodny. Objawy: zmarszczenie blaszki młodych liści, zawijanie się brzegów, powstawanie nekroz (od jasnych, przez brązowe do czarnych). Starsze tkanki koło nerwów nie sa tak szybko atakowane. Igły: wierzchołkowe chlorozy, rzadziej nekrozy, przyjmują czerwonobrązową barwę, liście i igły pojedynczo przedwcześnie odpadają.
- amoniak - gaz bezbarwny, trujący, znacznie lżejszy od powietrza, charakterystyczny drażniący zapach, wnika do tkanki przez aparat szparkowy, przenika błony komórkowe powodując duże zmiany w morfologii, chloroplastów, utratę chlorofilu i degradacje plastydów oraz uszkodzenie samych błon komórkowych.
- kwaśne opady - oddziaływowuje na różne części roślin; aparat asymilacyjny uszkadza się kutykula, ewentualnie warstwa wosku pokrywająca liść, wnikając do wnętrza powoduje wymywanie substancji mineralnych oraz uszkodzenia tkanek liści i przedwczesne opadanie. Spływ po powierzchni pnia może powodować wnikanie przez przetchlinki do wnętrza, szczególnie niekorzystne jest wysychanie pnia po opadach gdyż następuje kondensacja i zwiększenie stężenia kwasów. Gdy dostają się do gleby mogą powodować zaburzenia we wzroście siewek i nasion oraz uszkadzać korzenie, powodują zwiększone zakwaszenie gleb w profilu glebowym, co może prowadzić do wymywania substancji mineralnych z gleby (magnez, potas, mangan) oraz uaktywniać szkodliwość jonów metali (glin i żelazo), obniża aktywność mikroorganizmów, dochodzi do zaburzeń w bilansie wodnym roślin i skrajnie do ich zamierania.
- Fotochemiczne związki utleniające - ozon, i azotany nadtlenków acetyli (CH3C(O)2. O3 - nietrwały gaz, bezbarwny, charakterystyczny zapach, cięższy od powietrza, silny utleniacz, toksyczny dla zwierząt i roślin, stężenie progowe dla krótkich ekspozycji wynosi - 0,25 mg/m3. Oba gazy powodują destrukcje komórki miękiszu palisadowego i gąbczastego, reagują z membranami lipidowymi i wnikają do chlorofilu, reagują z białkami oraz zakłócają działanie enzymów. Objawy; nekrozy w aparacie asymilacyjnym, przeważnie o charakterystycznych punktach (nakropienie aż do wybielonej postaci górnej części liścia). Iglaste - wysychanie i brunatnienie końcówek igieł i powstawanie chlorotycznych plamek i cewek.
Ćwiczenia
Szkodnictwo leśne; naruszanie granic, kradzież drewna, szkodliwy wypas, choinki, gałęzie, runo, szkody w użytkach rolnych, rybackich, kłusownictwo, wnykarstwo, naruszanie przepisów reguluajacych zasady przebywania w lesie. Kodeks wykroczeń i karny 290 art. KK i 120 KW. DREWNO od 75 zł przestępstwo - zasada podwójnej nawiązki - art. 181 KK, art. 158.
Nicienie - typ obleńce, sa drapieżnikami oraz pasożytami zwierząt, grzybów. Wiele z nich jest patogenami lub szkodnikami. Do grupy pasożytów żyjących w glebie zaliczyć można rząd tylenchida, dzielą się na pasożyty zewnętrzne i wewnętrzne, jednym z głównych pasożytów żyjących w szkółkach jest Pratylenchus penetrans. Posiada sztyleciki do wbijania. Szkodliwość polega na mechanicznym wysysaniu tkanek, nakłuwaniu tkanek, wprowadzaniu enzymów i toksyn do rośliny. Na zaatakowanych korzeniach pojawiają się brunatne nekrotyczne plamki, zanikają włośniki a w przypadku całkowitego porażenia korzenie zanikają. Dochodzi do zahamowania wzrostu siewek i sadzonek, aparat asymilacyjny ulega przebarwieniu. W przypadku całych roślin następuje to płatowo a wyjęte z gleby siewki charakteryzują się silnie uszkodzonym systemem korzeniowym. Liczby krytyczne nicieni w glebie w 100 cm3 - 50-70 dla iglastych i 120 - 400 dla liściastych.
Należy stosować w szkółce płodozmian, stosuje się rośliny wydzielające substancje szkodliwe dla nicieni np. aksamitka. W przypadku zwalczania stosuje się środki nicieniobójcze (nematocydy) w emulsji i granulkach. Obecnie przy intensywnych chemicznych zabiegach ochronnych dla grzybów i owadów nie notuje się szkód od nicieni.
Roztocze - Acari - podgromada pajęczaków, występują we wszystkich strefach geograficznych jako formy drapieżne, i wolno żyjące (fitotroficzne i saprotroficzne), a także jako pasożyty zwierząt. Należą do najliczniejszych przedstawicieli świata zwierzęcego w lesie (gleba) i odgrywają dużą rolę w zachodzących tam procesach. Niektóre mogą powodować szkody w szkółkach i na uprawach leśnych. Przędziorek sosnowiec, - przy pomocy rurkowatych chalicer nakłuwa igły sosny i wysysa sok, w miejscu nakłuć żółte plamki, które poszerzają się zlewając i igły brązowieją i usychają, ale nie opadają. Sa nieduże (0,2-0,5mm), wytwarzają przędze oplatającą pędy. Kilkadziesiąt osobników jest w stanie zniszczyć młodą sadzonkę sosny. W przypadku masowego pojawu zwalcza się chemią - akarocydy. Do drzew ozdobnych znany jest szpeciel - 2 pary nog|!!. Liście lipy z rożkami - przerost tkanek, zamienia wielocukry w cukry proste. Cecha charakterystyczna to wytwarzanie dla danego gatunku specyficznych galasów na ściśle określonych częściach roślin. Przekształcone liście, paki i pędy tracą na walorach estetycznych, z drugiej strony nie jest wyjaśniona rola tych roztoczy w przenoszeniu chorób drzew.
Ssaki owadożerne:
- kret,
- jez. zachodni i wschodni
- ryjówka aksamitna, górska, białowieska i malutka,
- rzesorek rzeczny, mniejszy - sa jadowite.
- zębiełek białawy, karliczek.
Gryzonie|:
Popielicowate: Popielica, koszatka, orzesznica, żołędnica.
Wiewiórkowate: wiewiórka, świstak, suseł perełkowaty i moręgowany
Chomikowate: chomik europejski
Smużkowate: smużka
Bobrowate; bóbr
Myszowate: szczur śniady, szczur wędrowny, mysz domowa, leśna, zaroślowa, polna, zielna, badylarka (chwytny ogon)
Nornikowate: piżmak, karczownik (pod ziemia), nornica ruda (nadrzewny, ale mieszka w norze), polnik (nie potrafi się wspinac), nornik bury, nornik połnocny, nornik śnieżny, darniówka pospolita, tatrzańska (nie wychodzą spod ziemi)
Zajacokształtne:
Bielak, szarak, królik
Różnice NORNIKI A MYSZOWATE:
Długość ogona norniki - ½ dl. Ciała, myszy, co najmniej ok. 1 dł. Ciał
Pyszczek u myszy dobrze zaznaczony
Norniki kształt ciała wałek
Uszy - myszy widoczne
Karczownik nie dobuduje nory tylko zasypie a piżmak odbuduje.
Gryzonie szkody powodowane przez drobne ssaki można podzielić na pośrednie i bezpośrednie.
Pośrednie - niekorzystny wpływ na środowisko leśne, sposób bytowania niektórych gatunków zwierząt, przede wszystkim kopanie nor, w śród gatunków|; karczownik, norniki, darniówkę zwyczajna. Większe nory kopia piżmak i bóbr, jednak ewentualne szkody w postaci naruszania struktury gleb lub przesuszenie korzeni drzew występują na skrajach drzewostanów nad brzegami wód zasiedlonych przez te ssaki. Dzikie króliki także kopia duże kompleksy nor, żyją gromadnie i powodują duże szkody.
Szkody bezpośrednie polegają na zjadaniu różnych części roślin np. korzeni, kory, liści, owoców, nasion i pędów. Nasiona sa chętnie zbierane, bądź wygrzebywane i zjadane przez prawie wszystkie gryzonie. Najdotkliwsze szkody powodują na szkółkach i w drzewostanach nasiennych. Ogryzanie korzeni a nawet przegryzanie cienkich drzewek powodują norniki, darniówka zwyczajna i karczownik, który potrafi całkowicie przegryźć kilkuletnie drzewko. Szkody przez ogryzienie kory wyrządza większość gryzoni oraz Zajacokształtne. Nornik zwyczajny i mysz polna nie potrafią się wspinac na drzewka i w ich zasięgu znajduje się kora na wysokości do kilku cm, podobnie królik i zając - 50-80 cm. Nornik bury nie jest nadrzewnym gatunkiem, jednak stwierdzono ze wspina się do 1 m i na całej wysokości może pozostawić ślady ogryzień. Gatunki świetnie wspinające się: wiewiórka i Popielicowate. Gatunki powodujące główne szkody; nornica ruda, mysz leśna, zaroślowa. Ogryzienie kory mogą mieć charakter płatowy lub cylindryczny. Ścinanie pędów powodują zarówno gryzonie (wiewiórka, popielica, i niektóre nornikowate i Zajacokształtne). Szczególnie dotkliwe jest ścinanie pędu szczytowego drzewek iglastych, co w konsekwencji prowadzi do deformacji strzały. Przegryzanie drzewek mogą powodować nornikowate i Zajacokształtne do kilku centymetrów. Grubsze drzewa ścinane są przez bobry.
Wpływ na liczebność drobnych gryzoni maja czynniki klimatyczne (temperatura, opady, pokrywa śnieżna) np. ciepłą krotka zima i śnieżna ułatwia im przetrwanie, a długa mroźna i bezśnieżna może redukować. Duże znaczenie maja czynniki biotyczne: drapieżniki, obfitość bazy pokarmowej (lata nasienne buka i dębu) i czynniki zależne od zagęszczenia populacji (rozrodczość, śmiertelność, struktura przestrzenna i chrobry). Jeżeli występują warunki korzystne dla rozwoju gryzoni lub, gdy występują szkody przez nie powodowane należy podjąć metody:
Pośrednie; zadeptywanie nor na niezachwaszczonej powierzchni kontrolnej i liczenie nor otwartych po określonym czasie.
Bezpośrednie; stosowanie odpowiedniej liczby pułapek z przynętą na terenach zachwaszczonych.
W celu zapobiegania szkodom można utrudniać warunki bytowe gryzoni np. regularnie odchwaszczając uprawy, wystawiając czatownie, stosowanie zatrutej przynęty (ziarna), pułapek mechanicznych z przynętą, gazowanie nor lub wykopywanie rowków chwytnych.
Królik i zając sa gatunkami objętymi ochrona łowiecką, stosuje się ochronę indywidualną drzewek, w postaci osłonek z różnego materiału albo środki chemiczne (repelenty). Powierzchnie szczególne cenne można ogrodzić siatką, przy czym metalowa o oczkach max 3x3 cm powinna być wkopana w ziemie 0,5 m dla królika, 0,3 m dla zająca i sięgać ok. 1,2 nad ziemie.
Parzystokopytne - zgryzanie pędów drzew i krzewów, wszystkie gatunki jeleniowate oraz muflon i żubr. Łatwo odróżnić pęd ścięty przez zająca od zgryzionego gdyż nie posiadają one siekaczy w szczęce górnej i krawędź zgryzienia jest zawsze poszarpana. Spałowanie polegające na zdarciu kory wraz z łykiem przy pomocy dolnych siekaczy, sarna nie spałuje. Spala na letnia i zimowa: letnia - wegetacja, kiedy łatwo można odzieli korę z łykiem od drewna i zrywa się korę całymi płatami, rany obszerne i głębokie. W okresie spoczynku sa to płytkie rany pnia zestrugane siekaczami. Szkody w postaci łamania drzewek powodują głównie:, zubr i łoś. Wydeptywanie sadzonek na uprawach będzie efektem zerowania w chmarach przez jelenia, daniela czy tez żubra. Wyrywanie sadzonek głownie dębu, buka może powodować dzik. Specyficznym rodzajem uszkodzeń jest czemchanie (osmykiwanie), wycieranie poroża ze scypułu przez jeleniowate. Zapobieganie szkodom; prowadzona gospodarka łowiecka, aby utrzymać populacje zwierząt w odpowiedniej liczebności i zagęszczeniu.