1. Kryteria klasyfikacji torfowisk.

Typy torfowisk (klasyfikacja)

Klasyfikacje torfowisk uwzględniają trofię siedliska oraz zawartość związku wapnia, które wpływają na skład zbiorowisk roślin torfowiskowych. Dodatkowym kryterium są stosunki wodne, wynikające z rzeźby terenu. W Europie Środkowej wyróżnia się:

• torfowiska niskie - powstające na skutek przepływu lub stagnowania wód eutroficznych, najczęstsze na obszarze Polski, wykształcają się w obrębie dolin rzecznych, żyzne i bogate florystycznie: zbiorowiska szuwarowe (trzcina, pałka) lub darniowe (mchy, turzyce),

• torfowiska wysokie - zasilane przez oligotroficzne wody opadowe, mszary powstające w bezodpływowych zagłębieniach terenu, silniekwaśne, ubogie w substancje odżywcze, a co za tym idzie - ubogie florystycznie (torfowce, turzyce, rośliny owadożerne); kształtują się tu warunki odpowiednie dla borów bagiennych,

• torfowiska przejściowe - spotykane w pośrednich warunkach siedliskowych. Na torfowiskach tych rosną zbiorowiska mszarno-turzycowe. W ich skład wchodzą turzyca nitkowata, turzyca bagienna, bagnica torfowa, wełnianka wąskolistna, mchy torfowce i mchy brunatne, trzcina pospolita. W wyniku sukcesji naturalnej pojawiają się na torfowiskach sosna i brzoza. Osobliwość Mazur stanowią torfowiska porośnięte świerczynami oraz duże nagromadzenie roślin borealnych i subarktycznych. Torfowiska przejściowe występują głównie w północno-wschodniej Polsce, na Pojezierzu Pomorskim (rezerwaty "Bagno Chłopiny" na północ od Gorzowa, "Smolne Błoto" na zachód od Gdańska) i na Polesiu Lubelskim. W Sudetach występują torfowiska przejściowe porośnięte kosodrzewiną ibrzozą karłowatą, znane jako Mszary Izerskie.

Według kryteriów geomorfologicznych wyróżnia się:

• torfowiska dolinowe

• torfowiska kotłowe

W chłodniejszym klimacie:

• torfowiska Aapa

• torfowiska Palsa

• torfowiska wierzchowinowe, nazywane po angielsku "blanket bog"

Ze względu na zasilanie torfowisk w wodę wyróżnia się:

• torfowiska soligeniczne

• torfowiska topogeniczne

• torfowiska telmatyczne

• torfowiska ombrogeniczne

2. Wymień procesy biochemiczne np. gnicie, torfienie.

Torfienie - proces powstawanie torfu zachodzący na torfowiskach, pod stałym przykryciem wody. W trakcie torfienia materia organicznajest częściowo rozkładana na H₂O, CO₂ i metan, a częściowo jest przeobrażana i co za tym idzie, wzrasta w niej zawartość węgla. W górnych partiach torfowiska o wyższej zawartości tlenu zachodzi butwienie tlenowe, a w warstwach dolnych, ubogich w tlen, butwienie beztlenowe.

Próchnienie - suchy proces gnilny powodujący rozkład tkanek wywoływany głównie przez grzyby. Próchnienie powoduje np. rozkładaniedrewna (pni drzew, starej stolarki drewnianej), rozkład liści w ściółce. W wyniku rozkładu powstaje próchno

Butwienie - proces rozkładu roślinnej materii organicznej. Zachodzi w środowisku wilgotnym o niskim stężeniu tlenu, przy udziale mikroorganizmów należących do destruentów, zarówno bakterii, jak też grzybów pleśniowych. Butwienie zachodzi m.in. w glebach leśnych.

Rozpad gnilny (łac. putrefactio) - zachodzący w warunkach beztlenowych proces rozkładu związków białkowych odbywający się pod wpływem enzymów proteolitycznych wydzielanych głównie przez saprofityczne bakterie gnilne (obecne w dużych ilościach m.in. w przewodzie pokarmowym) oraz niektóre grzyby. Zmiany rozkładowe nakładają się na autolizę pośmiertną organizmów. Jest ważnym ogniwem krążenia pierwiastków w przyrodzie.

Fermentacja - proces enzymatycznych przemian związków organicznych (przede wszystkim zawierających grupę hydroksylową), których efektem jest uzyskanie energii, najczęściej pod postacią ATP. Proces umożliwia uzyskanie energii użytecznej metabolicznie organizmom stale lub okresowo żyjącym w warunkach beztlenowych. Fermentacje przeprowadzane są przez liczne drobnoustroje lub wytworzone przez nie enzymy.

Mineralizacja - zjawisko tworzenia minerałów w skorupie ziemskiej w wyniku oddziaływań roztworów substancji mineralnych z gazami różnego pochodzenia.

3. Przykłady zagospodarowania i walory torfowisk np. borowiny, ogrodnictwo.

Torf wydobywany z torfowiska był używany jako opał. Do tej pory w Bilansie zasobów kopalin torf figuruje jako surowiec energetyczny. Torf używany jest w ogrodnictwie i balneologii jako borowina.

Balneologia (z łac.: balneum - łaźnia, z gr.: lógos - słowo, nauka) - jedna z najstarszych dziedzin medycyny uzdrowiskowej zajmująca się badaniem właściwości leczniczych wód podziemnych i borowin oraz zastosowaniem ich w lecznictwie, zwłaszcza terapii chorób przewlekłych.

Borowina - peloid, rodzaj torfu o dużym stopniu przetworzenia przez bakterie humifikujące. Stosowana jest w leczeniu chorób reumatycznych, schorzeń ginekologicznych i niektórych chorób narządów wewnętrznych.

Borowina - czarne złoto z polskich ziem

Czym jest borowina? Prawie każdy o niej słyszał, wielu z nas ją widziało, niektórzy z nas doznali jej działania i w tej grupie prawie wszyscy byli zadowoleni z jej dobrodziejstw.

Borowina geologicznie to peloid. To słowo pochodzenia greckiego od pelos - błoto. Jest naturalnym wytworem przyrodniczym złożonym z substancji mineralnych, organicznych. Powstaje w wyniku naturalnych długotrwałych procesów biologicznych i geologicznych przy udziale mikroorganizmów i wody. Czasem stosowane jest również określenie biolity czyli skały osadowe pochodzenia organicznego. Takie jak wapienie, ropa naftowa, czy węgiel. Dodatkowo warto wspomnieć iż biolity (torfy z  udziałem substancji organicznych i mineralnych) to również muły borowinowe - o większej od borowiny zawartości wody, sapropele czyli muły jeziorne różne od torfów tym że powstały w środowisku wodnym bez udziału tlenu o znaczącej zawartości siarczków żelaza, które zabarwiają go na kolor ciemnoczerwony, powstają z udziałem saprobiontów czyli organizmów rozkładających substancje organiczne. Dla porządku warto wymienić jeszcze gytie czyli szlamy torfiaste o barwie szarej  powstające w toni wodnej poza osadem dennym. Wszystkie one charakteryzują się dużą zawartością mniej lub bardziej przetworzonych substancji organicznych zmieszanych z substancjami mineralnymi. Jako produkty naturalne różnią się między sobą składem i konsystencją, jednakże wszystkie zawierają wiele niezwykle cennych składników biologicznie czynnych. Na pewno pamiętamy doskonale postać profesora Stanisława Tołpy, który był w Polsce pionierem zaawansowanych badań składu i właściwości biologicznie czynnych torfu.  Generalnie borowina jest rodzajem torfu o dużym stopniu przetworzenia składników organicznych przez bakterie humifikujące. Borowina cieszy się uznaną renomą i jest stosowana w prawie 70% polskich uzdrowisk.

 

Torf powstaje przez setki i tysiące lat, jego roczny przyrost sięga od 0,5 do 20 mm, a znane są pokłady torfu /borowiny/ sięgające kilkunastu metrów. Powstały one po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego czyli najstarsze liczą sobie ponad 10000 lat. Już od dawna zauważono ich przydatność w lecznictwie. Nie znano, co prawda szczegółów ich pochodzenia ani składu fizyko-chemicznego ale jak to często w nauce bywa obserwacja skutków znacząco wyprzedzała badania naukowe. Tak było i w przypadku borowiny, którą w odnotowany sposób zaczęto stosować w lecznictwie uzdrowiskowym po raz pierwszy w Krynicy w roku 1858. W roku 1882 kołobrzeski balneolog dr Herman Hirszfeld wprowadził ją do codziennych zabiegów uzdrowiskowych w Kołobrzegu. W pozostałych uzdrowiskach triumfalny pochód borowiny trwa do dziś, a te które wyczerpały swoje naturalne złoża importują je z innych miejsc kopalnych, uznanych obecnie w Polsce za przydatne w terapii jest 14 kopalni borowinowych, o różnej wydajności i o lekko różnym składzie. Na wartość leczniczą borowin wpływa fakt, iż wśród składników stałych torfu występują części organicznie i nieorganiczne, których wzajemny stosunek jest podstawą podziału torfu na borowiny z torfowisk wysokich, przejściowych i niskich. Z reguły torfy typu wysokiego charakteryzują się wyższym stopniem rozkładu, dlatego też są bardziej cenione w lecznictwie uzdrowiskowym. Polska ma duże zasoby złóż borowinowych, które cechują się wysokimi wartościami leczniczymi. Uzdrowiskami, w których wykorzystuje się borowiny do kuracji są: Horyniec Zdrój, Inowrocław, Kamień Pomorski, Kołobrzeg, Połczyn Zdrój, Świnoujście, Ustka, Ustroń, Wieniec Zdrój.

 

Jak sami Państwo czytacie borowina to nie tylko zwykłe czarne błoto (złoto), to zasób podlegający ocenie i ochronie prawnej. To nie tylko domowy sposób kuracji, to uznana metoda terapii fizykalnych o niekwestionowanych walorach zdrowotnych.

 

Borowina w naturalnej postaci jest gruboziarnista i jako taka nie nadaje się do bezpośredniego użytkowania. Jedynym zabiegiem jakim jest poddawana to mielenie w młynach kulowych po którym to zabiegu borowina przyjmuje postać pasty, która w odpowiedniej temperaturze podawana jest do zabiegu. To jedyne manipulacje, które nie maja żadnego wpływu na skład i właściwości borowiny. To przykład jak najbardziej ekologicznego sposobu wykorzystania i postępowania z kopaliną. W przeciwieństwie do innych produktów naturalnych, ale poddawanych wielokrotnym przemianom fizycznym i chemicznym, borowina pozostała w stanie jak najbardziej naturalnym.

Kilka słów należy się dla wyjaśnienia składu borowiny. Wyróżniamy w borowinach związki humusowe - kwasy huminowe, fulwonowe i inne. Aminokwasy, enzymy, cukry, garbniki, pektyny, ligniny. Warunkują one właściwości fizykochemiczne kopaliny. Związki rozpuszczalne w wodzie wykazują właściwości aktywne biologicznie działające na skórę a przez nią działanie ogólne, zaś związki nierozpuszczalne w wodzie  są dużym akumulatorem ciepła działając przegrzewająco miejscowo i ogólnoustrojowo. Dodatkowo wyróżnia się w składzie borowiny związki bituminowe będące produktem humifikacji wosków tłuszczów i smół charakterystyczne dla szczególnie cennych torfów pochodzenia wysokiego. Składnikami mineralnymi obecnymi w borowinie są: sole krzemu, wapnia, magnezu, glinu, sodu, potasu, żelaza i inne. Znaczenie mają tyko te rozpuszczalne w wodzie.

Ostatnim elementem pobieżnej analizy borowiny jest zawartość wody, mieści się ona w przedziale między 96% - torfy wysokie a 93% torfy niskie. Korzystne właściwości borowin zależą od ilości możliwej do wchłonięcia wody (czym wyższa tym lepiej). Jak podaje profesor Kazimierz Pasternak, kierownik katedry i zakładu chemii Akademii Medycznej w Lublinie, polskie borowiny dzielą się na wysokie występujące w 6,5% torfowisk. Zawierają powyżej 95% substancji organicznych. Kwasy huminowe nadają temu typowi borowiny odczyn kwaśny, który nie sprzyja rozwojowi bakterii, a więc hamuje procesy rozkładu. borowina wysoka jest więc mniej rozłożona, ale zachowuje większe ilości związków steroidowych, białek i garbników, co powoduje, że borowiny typu wysokiego są bardziej przydatne w leczeniu schorzeń ginekologicznych, a także niektórych reumatycznych. Borowina niska jest najczęściej spotykana i występuje w 89% torfowisk w Polsce. Zawiera więcej składników mineralnych, a mniej organicznych w porównaniu z borowiną wysoką. Powstała w miejscach po jeziorach, w zarastających korytach rzek, z roślin wymagających dużej ilości soli mineralnych. Do celów leczniczych nadaje się jednak borowina nie zawierająca więcej niż 25% części mineralnych. Ze względu na dużą zawartość metali alkalicznych w połączeniu z kwasami humusowymi i występujący w związku z tym odczyn alkaliczny, istnieją tu warunki sprzyjające rozwojowi mikroorganizmów. Sprzyja to szybszemu rozkładowi roślin torfotwórczych oraz uwalnianiu z tych roślin białek, cukrów, pektyn, alkaloidów, żywic i wosków. Duży stopień rozkładu borowiny niskiej zwiększa jej wartość leczniczą. Za główne właściwości aktywne biologicznie borowiny odpowiadają wymienione już poprzednio w artykule, kwasy huminowe. powodują hamowanie aktywności hialuronidazy i innych enzymów, pobudzanie funkcji granulocytów, wiązanie oligosacharydów na powierzchni komórek, pobudzanie mięśni gładkich, rozszerzenie naczyń krwionośnych, tworzenie połączeń kompleksowych z różnymi związkami, hamowanie syntezy prostaglandyn, sorpcję i wymianę jonową z jonami innych metali. Kolejnym składnikiem borowiny są substancje czynne biologicznie typu hormonalnego (tzw. działanie hormonalne borowin, polega na pobudzaniu sekrecji [wydzielania] hormonów jajnikowych, nadnerczowych i przysadkowych oraz bezpośrednim działaniu ciał estrogennych występujących w borowinie - we frakcji bituminowej), kolejną grupę stanowią enzymy, antybiotyki oraz składniki mikrobiologiczne: bakterie tlenowe i beztlenowe, grzyby.

 

Po tym długim opisie plasującym borowinę wśród pełnoprawnych substancji biologicznie aktywnych warto opisać podstawowe działanie zabiegów borowinowych. Właściwościami licznych zabiegów borowinowych jest przede wszystkim ich działanie termiczne, mechaniczne, fizykochemiczne, hormonalne, enzymatyczne, immunomodulacyjne, bodźcowe i bakteriobójcze. Działanie fizjologiczne zabiegów borowinowych jest działaniem kompleksowym, w którym na pierwszy plan wysuwa się działanie cieplne. Miejscowe przegrzanie tkanek powoduje zwiększenie metabolizmu komórkowego. Składniki borowinowe przenikają przez skórę, gromadzą się w warstwie rogowej naskórka i głębiej dzięki    rozpulchniającemu działaniu saponin i kwasów humusowych.

 

Dzięki właściwościom sorbcyjno-wymiennikowym borowiny kwasy huminowe resorbują z powierzchni skóry wydalane z tkanek głębiej położonych produkty uboczne przemiany materii. A potem zostają wydalone sole, tłuszcze, cholesterol czy kwas moczowy. W ten sposób wydaleniu może ulec wiele odpadowych produktów przemiany materii.

 

Podczas zabiegów borowinowych może również zachodzić wchłanianie niektórych składników mineralnych i organicznych znajdujących się w borowinie. Składniki borowiny wywierają również wpływ na receptory układu nerwowego w tkance podskórnej oraz częściowo wchłaniają się do krwioobiegu. Ma to duże znaczenie przede wszystkim w odniesieniu do miejscowych ognisk zapalnych, ponieważ w ten sposób zostają pobudzone wszystkie procesy prowadzące do ich likwidacji. Zwiększona przemiana materii tkanek, łącznie z miejscowym przekrwieniem, sprzyjają wchłanianiu do krwi chłonki tych produktów, które utrzymują stan zapalny oraz usuwaniu ich z organizmu. Naczynia krwionośne nerek zachowują się tak samo jak naczynia skóry, w związku z czym pod wpływem ciepła zachodzi zwiększone wydzielanie moczu przez nerki. Równocześnie przegrzanie tkanek powoduje zwiększenie pocenia się. Działanie mechaniczne zabiegów borowinowych polega na nacisku ciężkiej masy borowinowej, powodującym odpływ krwi żylnej i chłonki przy zastojach obwodowych. Ponadto, drażniący wpływ ocierającej się o skórę borowiny, zbliżony jest działaniem do masażu. Fakt ten jest wykorzystywany do ułatwiania wchłaniania się różnych stanów wysiękowych. Czynniki mechaniczne kąpieli borowinowej utrzymują ciało w bezruchu, praktycznie w stanie utraty masy kończyn, co pozwala całkowicie odprężyć się i uśmierzyć ból. Właściwości lecznicze i profilaktyczne borowin mają zastosowanie m. in. w reumatologii, dermatologii, okulistyce, ortopedii i stomatologii.

 

Działanie chemiczne zabiegów borowinowych następuje poprzez występujące w masie borowinowej kwasy huminowe, garbniki, żywice, woski, białka cukry, aminokwasy i inne związki. Działają one drażniąco, ściągająco i przeciwzapalnie na skórę i błony śluzowe. Mają także korzystny wpływ na korę nadnerczy oraz na czynności wydzielnicze jajników.

 

Borowiny stosuje się przede wszystkim w leczeniu chorób reumatycznych w chorobach zwyrodnieniowych stawów, w przewlekłych i podostrych stanach bólowych kręgosłupa, w procesach sanacji pourazowej i pooperacyjnej. Borowiny stosuje się również w leczeniu dolegliwości ginekologicznych wykorzystując substancje hormonalnie czynne. Oczywiście jak każdy środek biologicznie czynny borowina ma również określone przeciwwskazania, do głównych należą ostre stany zapalne, choroby serca, niewydolność krążenia i wiele innych. Ponieważ mówimy o środku biologicznie czynnym dobór metody zastosowania borowiny, jej zakres, czas trwania i przeciwwskazania wymagają zawsze konsultacji lekarskiej.

 

Do tradycyjnych zabiegów borowinowych zaliczyć możemy:

kąpiele borowinowe

kąpiele zawiesinowe

okłady, zawijania

zabiegi ginekologiczne

zabiegi laryngologiczne

jonoforeza borowinowa

fonoforeza borowinowa

wyciąg wodny z borowiny

 

Borowina stanowi składnik wielu preparatów kosmetycznych gdzie na plan pierwszy wysuwa się jej działanie antycellulitowe, stosowana jest w zabiegach odmładzających skórę poprzez dostarczanie jej preparatów biologicznie czynnych, wywołujących lepsze ukrwienie miejscowe oraz lepsze natlenienie komórek poprzez działanie okładów cieplnych. Borowina w kosmetologii uznana jest z racji swoich doskonałych właściwości rozpulchniających, detoksykujących, przyśpieszających redukcję tkanki tłuszczowej i poprawiających napięcie skóry. Neutralizuje działanie wolnych rodników przeciwdziałając przedwczesnemu starzeniu się skóry. W trakcie zabiegów borowinowych zachodzą procesy oczyszczenia skóry, rozpulchnienia naskórka i głębokiej penetracji substancji aktywnych.

 

Tak wiele dobra kryje się w tym niepozornym peloidzie, który matka natura tak bogato przekazała polskiej ziemi. Pamiętajmy, że nie tylko marketingowo sprawne „kosmetyki z Morza Martwego” ale i nasza własna, polska borowina służyć mogą naszemu zdrowiu, jeśli stosowane sa mądrze, zgodnie ze wskazaniami i sztuką medyczną, a w kosmetologii w codziennym, normalnym stosowaniu. W numerze Czasu na Zdrowie odnajdą Państwo linie kosmetyków oparte o borowinę  o pełnym, bezpiecznym działaniu i niekwestionowanych właściwościach  prozdrowotnych.

4. Trzy pytania o torfy, trzy o węgle brunatne.

5. Skład chemiczny lignitu.

Lignit, ksylit - składnik węgla brunatnego o stosunkowo dobrze zachowanej strukturze drewna. Powstaje pod niewielkim ciśnieniem z torfu i jest pierwszym produktem zamiany w węgiel bitumiczny. Zawiera od 60 do 75% węgla. Stanowi blisko 45% złóż węgla brunatnego na świecie, jest jednak rzadko eksploatowany, a jeśli już to poddawany jest następnie brykietowaniu, ponieważ jest nietrwały w składowaniu i transporcie, niskokaloryczny oraz wymaga specjalnych palenisk. Używa się go w kilku regionach Kanady, USA, Australii, Rumunii, Słowenii, Grecji orazBułgarii.

Przykładowo można podać, że 1 kg lignitu zawiera następujące ilości pierwiastków chemicznych: 
fosforu (P).....................10-20 mg 
potasu (K)................... 20-100 mg 
magnezu (Mg).............300-500 mg 
wapnia (Ca).............1500-2500 mg 
siarczanu (SO4)..............10-20 mg 
żelaza (Fe)....................10-30 mg 
cynku (Zn).......................2-5 mg 
miedzi (Cu).......................2-4 mg 
molibdenu (Mo)...............0,1-1 mg 
boru (B)...........................2-5 mg 

6. Diageneza i wielkość kompakcji od torfu do węgla brunatnego.

W wyniku kolejnych procesów, związanych z przykryciem młodszymi osadami - ciśnienia nadległych warstw osadów, wzrostu temperatury oraz pozbycia się resztek tlenu, po upływie milionów lat, torf zamienia się w węgiel brunatny i następnie w węgiel kamienny.

Węgiel kamienny powstał ze szczątków bujnej roślinności karbońskiej. Najpierw następował rozkład obumarłej roślinności pod wpływem bakterii gnilnych, a następnie, po zasypaniu jej osadami mineralnymi, stopniowe, nieodwracalne przeobrażanie, najpierw w torh, później w węgiel brunatny, ostatecznie w węgiel kamienny. 

Torf powstaje w wyniku torfienia polegającego na gromadzeniu i humifikacji szczątków roślinnych w warunkach nadmiernego uwilgotnienia. W zależności od długotrwałości warunków beztlenowych mogą powstać utwory całkowicie zhumifikowane - muły, lub częściowo zhumifikowane - torfy.

7. Litotypy węgla brunatnego i kamiennego.

WĘGLE BRUNATNE I ICH PODZIAŁ MAKROSKOPOWY: Barwa od brunatnej, żółto brunatnej, po czarną. Rysa brunatna, połysk matowy, jedwabisty i błyszczący. Zawartość C 60-71%. Refleksyjność poniżej 0,5%.

Węgle brunatne:

a) miękkie,

b) twarde.

Miękkie: Słabiej uwęglone węgle brunatne i w nich zawartość C 60-66%. Wyróżnia się 4 główne litotypy oraz poboczne.

Litotypy:

1. Węgiel ksylitowy (ksylit) - trochę bardziej uwęglone węgle, barwa: jasnobrunatna lub ciemnobrunatna. Zwięzły - zależny od gatunku węgla i warunków na torfowiskach. Połysk: matowy. Do 10% węgla ziemistego.

Węgiel żeloksylitowy (odmiana) - powstał, że część tkanek. w których wchodziła lignina, celuloza uległa rozłożeniu, powstały żele humusowe, które wmigrowały w tkankę węgla i uległy zestaleniu.

2. Węgiel ziemisty - różni się od ksylitowego, jest bardziej jednorodny, w którym nie ma praktycznie fragmentów drewna. Do 10% węgla ksylitowego. Połysk matowy.

3. Węgiel ksylitowo-ziemisty - 50-90% węgla ziemistego, reszta ksylitowy.

4. Węgiel ziemisto-ksylitowy - 50-90% ksylitowego, reszta to ziemisty.

Odmiany akcesoryczne w miękkich węglach brunatnych:

a) węgiel żelowy (doppleryt) - utworzony z żeli humusowych.

b) węgiel nabłonkowy (kutikulowy) - powstał on z nagromadzenia liści. Bardzo kruchy.

c) węgiel fuzynowy (włóknisty) - o wyraźnej strukturze węgla, barwa brunatno-czarna do czarnej, połysk jedwabisty. Bardzo kruchy i bardzo brudzi ręce. Tworzy soczewki o długości kilkunastu, parudziesięciu cm, a grubości kilku, kilkunasto cm. Występuje z ksylitami.

Twarde węgle brunatne: C-66-71%, wyżej uwęglone niż miękkie. Barwa ciemnobrunatna do czarnej. Połysk matowy, włóknisty, błyszczący.

a) węgle brunatne twarde matowe - połysk matowy, przełam nierówny, zadziorowaty. Jeśli widzimy strukturę drewna to jest to węgiel ortoksylitowy, jeśli nie widzimy (jednorodny) ortodetrytowy,

b) węgle brunatne twarde błyszczące - barwa czarna, połysk błyszczący, rysa w dalszym ciągu brunatna.

WĘGIEL KAMIENNY I ANTRACYTY I ICH ROZPOZNAWANIE MAKROSKOPOWE:

Węgiel kamienny - zawartość wilgoci poniżej 8-10%, zawartość części lotnych poniżej 42%, pierwiastek C w granicach 71,89%, cecha to refleksyjność.

Cechy makroskopowe węgli kamiennych:

a) barwa: czarna, szaroczarna, smolistoczarna, zależna od składu petrograficznego węgla,

b) połysk: matowy, lśniący, jedwabisty,

c) ze wzrostem stopnia uwęglenia następuje wyrównywanie połysku, następuje zwiększanie jego intensywności w czasie, od błyszczącego do metalicznego i diamentowego,

d) przełam: kostkowy, romboedryczny, nierówny, ziarnisty, włóknisty, obecność pasemkowatości.

Ze względu na grubość pasemek i smug węgiel podzielono na 4-ry grupy:

a) smugowy - grubość smug poniżej 1mm

b) drobnopasemkowy - pasemka od 1-3 mm

c) średniopasemkowy - pasemka od 3-7mm

d) węgiel grubopasemkowy - pasemka powyżej 7mm.

Odmiany makroskopowe węgli kamiennych (litotypy):

a) błyszczący - witryn,

b) półbłyszczący - klaryn,

c) matowy - duryn,

d) włóknisty - fuzyn.

Błyszczący (Witryn) - węgiel o barwie intensywnie czarnej, smolistoczarnej, połysku błyszczącym do diamentowego, metalicznego. Jest dosyć kruchy. Krusząc się tworzy sześciany, romboedry. Wchodzi w skład drobniejszych mas ziarnowych. Będzie on jednym z głównych składników pyłu węglowego. Często tworzy pasemka w węglach o grubości 1mm - paru cm. Zawartość tego litotypu w litotypach wzrasta w czasie uwęglenia. Występowanie związane z facją leśną.

Półbłyszczący (Klaryn) - charakteryzuje się z naprzemianległych występujących smug i pasemek węgla matowego i błyszczącego. Grubość pasemek od 1-3mm. Własności pośrednie pomiędzy węglem błyszczącym a matowym i to jest najczęściej występujący litotyp w węglach górnośląskich.

Matowy (Duryn) - barwa może być szaroczarna, bądź smolistoczarna. Połysk matowy. Intensywność połysku wzrasta stopniowo w czasie uwęglenia. Są tu laminy węgla błyszczącego. Jest to węgiel twardy, zwięzły, trudnourabialny. Koncentruje się w największych klasach ziarnowych.

Włóknisty (Fuzyn) - powstaje na skutek pożarów. Tworzy soczewki o długości kilkunastu cm, grubości paru mm. Barwa czarna, połysk jedwabisty. Bardzo kruchy. Koncentruje się w najdrobniejszych klasach ziarnowych. Będzie on składnikiem pyłów kopalnianych. Dwie odmiany ze względu na zawartość substancji mineralnej:

a) Fuzyn niezmineralizowany - 2-4% zawartości substancji mineralnych,

b) Fuzyn zmineralizowany - o zawartości substancji mineralnych do 32%, komórki wypełnione jakimiś minerałami: siarczki, minerały ilaste, węglany.

ANTRACYTY: zawartość części lotnych poniżej 14%. Refleksyjność powyżej 2%. Pierwiastek C powyżej 8,9%. Barwa szaro-czarna. Połysk diamentowy do metalicznego. Stają się coraz bardziej zwięzłe, zanika w nich pasemkowatość.

GAGATY: Sołtyków, z siarką, biżuteria żałobna, okres Wiktoriański.

8. Miejsca występowania węgla brunatnego wieku liasowego.

https://gq.pgi.gov.pl/article/viewFile/8983/pdf_1012 (Poręba koło Zawiercia)

9. Podział na serie litostratygraficzne silezu GZW (Arkoza Kaczawska, Stefan).

http://winntbg.bg.agh.edu.pl/rozprawy2/10113/full10113.pdf

10. Miejscowy podział torfu.

(patrz pkt. 1)

11. Główne struktury tektoniczne GZW (Bytom, Kazimierz, Jejkowickie, niecki, fałdowa tektonika na E.

http://skladowanie.pgi.gov.pl/twiki/pub/CO2/WynikiGWZSegI/1.1.4_-Strefy_tektoniczne.pdf

12. Podział geologiczno-górniczy karbonu GZW (numery i nazwy pokładów węgla, następstwo warstw - od góry do dołu.

http://skladowanie.pgi.gov.pl/twiki/pub/CO2/WynikiGWZSegI/1.1.1_-_Charakterystyka_formacji_i_struktur.pdf

13. Pozaenergetyczne zastosowania węgla kamiennego.

http://journals.bg.agh.edu.pl/GORNICTWO/2006-03-1/GG_2006_3-1_20.pdf

14. Postaw pytanie z zakresu geologii zagłębi węglowych:

- przykłady nazw zagłębi węgla brunatnego w Polsce pod względem tektoniki (np. Turoszów, Zielonogórskie),

Miejsca wydobycia w Polsce:

• Zagłębie Konińskie (Kopalnia Węgla Brunatnego Konin, Kopalnia Węgla Brunatnego Adamów)

• Zagłębie Turoszowskie (Kopalnia Węgla Brunatnego Turów)

• Zagłębie Bełchatowskie (Kopalnia Węgla Brunatnego Bełchatów)

• Kopalnia Węgla Brunatnego Sieniawa

Złoża perspektywiczne węgla brunatnego w Polsce:

• Legnica-Prochowice-Ścinawa - największe złoże węgla brunatnego w Europie, przypuszczalnie również na świecie. Decyzją Radnych sejmiku dolnośląskiego, podjęta w zgodzie z oczekiwaniami okolicznych mieszkańców; w najbliższych latach złoża nie będą wydobywane^[4]

• Gubin-Mosty-Brody.

• Kozienice - Głowaczów.

• Trzcianka

• Złoczew

Wydobycie w Polsce na 1999 r. to 63 mln ton, a na 2001 to 59,5 mln. W roku 2012 wydobycie wyniosło 64,3 mln ton.

- wysad solny to też tektonika

Wysad, egzemat - forma występowania złoża. Jest to złoże powstałe pod wpływem ruchów tektonicznych przez wciśnięcie skał starszych w leżące nad nimi młodsze utwory.

Wysady tworzą wyłącznie skały, które pod wpływem wysokich ciśnień stają się plastyczne, przeważnie jest to sól lub ił. Wysady noszą nazwę słupów, diapirów. Często górna partia wysadów przykryta jest czapą, powstałą w wyniku wyługowania rozpuszczalnych związków.

- litostratygrafia Gógrośląskiego Zagłębia Węglowego, Lubelskiego Zagłębia Węglowego, Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego,

Budowa geologiczna GZW

Budowę geologiczną GZW tworzą utwory powstałe w różnych okresach dziejów Ziemi, w erze paleozoicznej, mezozoicznej ikenozoicznej. Na powierzchni terenu oprócz utworów czwartorzędowych występują utwory karbonu, triasu i trzeciorzędu, a we wschodniej części Zagłębia także permu oraz jury. Pośród nich podstawowe znaczenie i szczególną wartość mają formacje węglonośne karbonu górnego. Zarówno utwory karbońskie, jak i młodszych okresów geologicznych, znane są z licznych odsłonięć powierzchniowych. Utwory węglonośne karbonu są odsłonięte także w podziemnych kopalniach węgla kamiennego, a na obrzeżach Zagłębia, w podziemnych kopalniach cynku i ołowiu, odsłonięte są utwory triasowe.

Górnośląskie Zagłębie Węglowe jest zagłębiem typu paraliczno-limnicznego, czyli pokłady węgla zaczęły się tworzyć początkowo w zatokach płytkiego morza, a następnie, po odcięciu tych zatok od morza, w jeziorach.

Strefa węglonośna występuje na różnej głębokości: we wschodniej części o głębokości do 2 400 m, a w zachodniej - do 4 600 m. Wiercenia wykazują, że sięga ona może jeszcze głębiej, nawet do głębokości 6 000 m.

https://www.min-pan.krakow.pl/Wydawnictwa/ZN83/sermet-gorecki.pdf LZW

http://www.biedaszyby.republika.pl/historia/topografia.html Topografia Wałbrzyskiego Zagłębia Węglowego

Dolnośląskie Zagłębie Węglowe (Zagłębie Dolnośląskie, Zagłębie Wałbrzyskie) - zagłębie węgla kamiennego w rejonie Wałbrzycha iNowej Rudy^[1], o kształcie przypominającym prostokąt, długości około 60 km i szerokości od 25 do 33 km.

Obszar zagłębia obejmuje Sudety w Polsce i Czechach. Część należąca do Polski zajmuje powierzchnię około 530 km². Z uwagi na bardzo trudne warunki eksploatacji, skomplikowaną budowę tektoniczną, zagrożenia wyrzutami gazów i skał oraz związane z tym wysokie koszty pozyskania węgla w Polsce wydobycia zaniechano.

- parametry technologiczne, jakościowe węgla brunatnego i węgla kamiennego,

http://polymer-carbon.ch.pwr.wroc.pl/instrukcje/SNE_techniczna.pdf

- nazwy serii i warstw węglonośnych (główne pokłady np. Łużycki, Bełchatowski)

http://www.history-of-mining.pwr.wroc.pl/attachments/article/20/26Wojcik-Projekt_nazewnictwa_pokladow_wegla.pdf GZW

- grupa macerałów mikroskopowych węgla brunatnego i węgla kamiennego

Macerały

Macerał - podstawowy wyróżnialny mikroskopowo składnik węgla, analogiczny do minerału w skałach nieorganicznych, lecz niemający formy krystalicznej i stałego składu chemicznego.

Podział macerałów

Ze względu na pochodzenie:

1. macerały pochodzące z tkanki drzewnej i korkowej - witrynit, fuzynit, semifuzynit

2. macerały z materiału roślinnego, innego niż tkanka drzewna - egzynit, rezynit, sklerotynit

3. macerały z niezidentyfikowanych tkanek roślinnych - mikrynit

Macerały węgla brunatnego[edytuj | edytuj kod]

(według PN-79/G-04529)

Grupa macerałów	Podgrupa macerałów	Macerał
Huminit	humotelinit	tekstynit
				ulminit
			humodetrynit	atrynit
				densynit
			humokolinit	żelinit
				korpohuminit
		Liptynit	.	sporynit
				kutynit
				rezynit
				suberynit
				alginit
				liptodetrynit
				chlorofylinit
				bituminit
		Inertynit	.	fuzynit
				semifuzynit
				makrynit
				sklerotynit
				inertodetrynit

Macerały węgla kamiennego

(według ICCP)

Grupa macerałów	Macerał i jego symbol	Submacerał	Odmiana macerału
Witrynit	telinit	kolotelinit	kordaitotelinit
						fungotelinit
						ksylotelinit
						sigillariotelinit
			kolinit	telokolinit	.
				żelokolinit
				desmokolinit
				korpokolinit
		detrowitrynit	.	.
	Liptynit	sporynit	.	makrosporynit
						mikrosporynit
				kutynit	.	tenuikutynit
						krassikutynit
				rezynit	.	rezynit terpenowy
						rezynit lipidowy
						rezynit wtórny
				alginit	.	pila-alginit
						reinschia-alginit
		suberynit	.	.
		bituminit	.	.
		liptodetrynit	.	.
	Inertynit	fuzynit	pirofuzynit	.
					degardofuzynit
					fuzynit metamorficzny
					fuzynit pierwotny
		semifuzynit	.
		makrynit	.
		sklerotynit	fungosklerotynit	plektenchyminit
						korposklerotynit
						pseudokorposklerotynit
		inertodetrynit		.	.
		mikrynit

- skład chemiczny lignitu.

(patrz pkt. 5)

TORF, WĘGIEL BRUNATNY, WĘGIEL KAMIENNY - CAŁOŚĆ

---